«Համշենցիներ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Համշենցիներ
	Պատկեր:Hemsinli.jpg
Ընդհանուր քանակ
	700.000
Բնակեցում
Լեզու(ներ)
	Հայերեն (Արևմտահայերեն-Համշենի բարբառ) Թուրքերեն
Հավատք(ներ)
	Իսլամ / Հայ Առաքելական եկեղեցի
Բարեկամական էթնիկ խմբեր
	Հայեր
Ծագել են
	Սևծովյան տարածաշրջան

Դիտել պատմությունը

← Նախորդ տարբ Հաջորդ տարբ →

Content deleted Content added

ՎիզուալԵլատեքստ

Գծային

04:42, 17 Օգոստոսի 2013-ի տարբերակ

Համշենցիներ (Թուրքերեն:Hemşinli), (Ռուսերեն:Амшенцы) Մահմեդական և Քրիստոնյա Հայեր

Արաբական հալածանքներից խուսափող Համամ և Շապուհ Ամատունի իշխանները 789-790-ին, Վասպուրականի Արտազ գավառից (մասամբ՝ Այրարատից), 12 հզ. գաղթականներով տեղափոխվել և բնակություն են հաստատել բյուզանդական Խաղտիք (Խալդիա) բանակաթեմում։ Բյուզանդիայի կայսր Կոստանդին VI-ի շնորհած Տամբար վայրում Համամ իշխանը հիմնել է Համամշեն (Համշեն) ավանը, որի անունով կոչվել է գավառակը, հայ բնակչությունը՝ համշենցիներ, համշենահայեր, համշիններ։ Քաջքար լեռան հյուսիսային լանջերի և շրջակա ձորերի հետ կազմել է Համշենի կիսանկախ իշխանության կորիզը։

XV դարում հիշատակվում են Համշենի իշխան (պարոն) Առաքելը, Դավիթ Ա, Վարդը, Վեքեն, Դավիթ Բ։ Վերջինս 1489-ին պարտվել է օսմանյան թուրքերից, որից հետո Համշենի հայկական իշխանությունը դադարել է գոյություն ունենալ։ Համշենում նշանակվել է թուրք կառավարիչ, բայց գավառակի անմատչելի ձորերի հայ ձորապետները երկար ժամանակ պահպանել են ներքին ինքնավարությունը։ Գրչության կենտրոններ են եղել Սուրբ Խաչիկ հոր, Քոշտենց, Խուժկա վանքերը։ XIII դարի վերջին Համշեն է այցելել Հեթում պատմիչը, 1406-ին՝ իսպանացի դիվանագետ Կլավիխոն։
XVIII դարի վերջին - XIX դարի սկզբին ծավալվել է Համշենի հայերի բռնի մահմեդականացումը։ Դավանափոխ հայերին անվանել են «կեսկեսներ» (միաժամանակ գործածել են հայերը և թուրքերը)։ Ղ. Ինճիճյանը հիշատակում է Համշեն գավառակի Տափ, Քոշտենց, Եղնովիտ, Ամոգվա, Միծմուն, Ժանընտոց, Մոլևինց, Ուսկուրտա, Շնիչվա, Գուշիվա, Որդնենց, Մակրևինց, Խապագ, Վիժե Վերին, Վիժե Ներքին գյուղերը, Խալա վիճակը։ Ամբողջությամբ դավանափոխվել են Համշենի, Խալայի և Վիժեի հայերը, եղնովիտցիները պահպանել են քրիստոնեական հավատը, իսկ մյուս բնակավայրերը (կրոնական առումով) ունեին խառը բնակչություն։

XIX դարում գավառակ էր Լազիստանի գավառում։ Ընդգրկել է Աթինայի և Ռիզեի միջև՝ Քաջքար-Պարխար լ-գագաթների ծովահայաց լանջերի ձորերը, որոնցից նշանավոր էին Բեյուկդերեն, Ծիվարդերեն և Քսենոսդերեն։ XIX դարի 70-ական թթ. ուներ 33 գյուղ, 13.190 հայախոս բնակիչ։ Համշենին վարչականորեն կից էին հայաբնակ Ճեմիլ, Մարմանատ, Արտա բնակավայրերը և Խալայի վիճակը։ Համշենահայերը ապրում էին բնատնտեսական կյանքով, զբաղվում էին հացահատիկի, ծխախոտի մշակությամբ, անասնապահությամբ, արհեստներով, առևտրով։ Մինչև դարավերջը կանգուն էին նրանց եկեղեցիները։ Սակավահողության և կրոնա-ազգայնական ճնշման հետևանքով Համշենի հայերի մի մասը XIX դարի սկզբին գաղթել է Սև ծովի առափնյա շրջանները՝ Ջանիկ, Սյուրմենե, Տրապիզոն ևն։ 1877-78-ի ռուս-թուրքական պատերազմից հետո շատ համշենցիներ տեղափոխվել են Ղրիմ, Աբխազիա, Բաթում։ Դարավերջին Օրդուի և Խոփայի հայերը հաստատվել են Նիկոմեդիայում (Իզմիրում)։ Այնուհանդերձ, Համշենը մինչև XX դարի սկիզբը պահպանել է կիսանկախ վիճակը։

Սա անավարտ հոդված է։ Դուք կարող եք օգնել Վիքիպեդիային՝ ուղղելով և լրացնելով այն։
Այս նշումը հարկավոր է փոխարինել համապատասխան թեմատիկ նշումով։

Այս հոդվածի նախնական տարբերակը կամ նրա մասը վերցված է Հայկական համառոտ հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են՝ Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։

Կաղապար:Link GA

@@ Տող 1. / Տող 1. @@
 {{Տեղեկաքարտ Էթնիկ խումբ
-|անվանում   = Համշենցիներ
+|անվանում = Համշենցիներ
 |դրոշ =[[Պատկեր:Hemsinli.jpg|200px]]
-|դրոշի_նկարագրում  =
+|դրոշի_նկարագրում =
 |դրոշ2 =
-|դրոշի_նկարագրում2  =
+|դրոշի_նկարագրում2 =
 |քանակություն = 700.000
-|պատկեր   =
+|պատկեր =
-|պատկերի_նկարագրում   =1 շարք. <br />  [[Հայկ նահապետ]] • [[Մենուա]] •  [[Արգիշտի Ա]] • [[Արտաշես Ա]] <br />
+|պատկերի_նկարագրում =1 շարք. <br /> [[Հայկ նահապետ]] • [[Մենուա]] • [[Արգիշտի Ա]] • [[Արտաշես Ա]] <br />
 |երկրամաս1 ={{դրոշավորում|Հայաստան}}
 |հղում1 =
@@ Տող 17. / Տող 17. @@
 |քանակ6 =
 |հղում6 =
-|երկրամաս16  = {{դրոշավորում|Թուրքիա}}
+|երկրամաս16 = {{դրոշավորում|Թուրքիա}}
-|քանակ16   =
+|քանակ16 =
 |հղում16 =
-|երկրամաս17  = {{դրոշավորում|Աբխազիա}}
+|երկրամաս17 = {{դրոշավորում|Աբխազիա}}
-|քանակ17   =
+|քանակ17 =
 |հղում17 =
-|երկրամաս18  = {{դրոշավորում|Ղազախստան}}
+|երկրամաս18 = {{դրոշավորում|Ղազախստան}}
-|քանակ18   =
+|քանակ18 =
 |հղում18 =
-|երկրամաս19  = {{դրոշավորում|Ղրղզստան}}
+|երկրամաս19 = {{դրոշավորում|Ղրղզստան}}
-|քանակ19   =
+|քանակ19 =
-|հղում19   =
+|հղում19 =
-|երկրամաս20  = {{դրոշավորում|Սաուդյան  Արաբիա}}
+|երկրամաս20 = {{դրոշավորում|Սաուդյան Արաբիա}}
-|քանակ20   =
+|քանակ20 =
-|հղում20   =
+|հղում20 =
 |լեզու = [[Հայերեն]] ([[Արևմտահայերեն]]-[[Համշենի բարբառ]]) [[Թուրքերեն]]
 |հավատք = [[Իսլամ]] / {{դրոշավորում|Հայ Առաքելական Եկեղեցի}}
@@ Տող 38. / Տող 38. @@
 }}
-'''Համշենցիներ'''  ([[Թուրքերեն]]:''Hemşinli''),  ([[Ռուսերեն]]:''Амшенцы'')     [[Մահմեդական]]  և  [[Քրիստոնյա]]  [[Հայեր]]
+'''Համշենցիներ''' ([[Թուրքերեն]]:''Hemşinli''), ([[Ռուսերեն]]:''Амшенцы'') [[Մահմեդական]] և [[Քրիստոնյա]] [[Հայեր]]
 Արաբական հալածանքներից խուսափող Համամ և Շապուհ Ամատունի իշխանները [[789]]-[[790]]-ին, [[Վասպուրական]]ի [[Արտազ]] գավառից (մասամբ՝ [[Այրարատ]]ից), 12 հզ. գաղթականներով տեղափոխվել և բնակություն են հաստատել բյուզանդական Խաղտիք (Խալդիա) բանակաթեմում։ [[Բյուզանդիա]]յի կայսր Կոստանդին VI-ի շնորհած Տամբար վայրում Համամ իշխանը հիմնել է Համամշեն (Համշեն) ավանը, որի անունով կոչվել է գավառակը, հայ բնակչությունը՝ համշենցիներ, [[համշենահայեր]], համշիններ։ Քաջքար լեռան հյուսիսային լանջերի և շրջակա ձորերի հետ կազմել է Համշենի կիսանկախ իշխանության կորիզը։