«Անապատ (աշխարագրություն)»–ի խմբագրումների տարբերություն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Content deleted Content added
չ Bot: Migrating 134 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q8514 (translate me)
չ clean up, replaced: է: → է։ (4), ը: → ը։ (4), լ: → լ։, կ: → կ։, մ: → մ։, ն: → ն։ (4), վ: → վ։ (2), ց: → ց։, ք: → ք։ (2) oգտվելով ԱՎԲ
Տող 2. Տող 2.


[[Պատկեր:Aavikko.png|thumb|250px|Անապատների տարածման շրջանները]]
[[Պատկեր:Aavikko.png|thumb|250px|Անապատների տարածման շրջանները]]
'''Անապատ'''- ծայրահեղ չորային, ջերմաստիճանի կտրուկ փոփոխությամբ շրջան է, որտեղ գոլորշիացումը ջրի բաց մակերեսից 7-ից 30 անգամ գերազանցում է մթնոլորտային տեղումների քանակին:
'''Անապատ'''- ծայրահեղ չորային, ջերմաստիճանի կտրուկ փոփոխությամբ շրջան է, որտեղ գոլորշիացումը ջրի բաց մակերեսից 7-ից 30 անգամ գերազանցում է մթնոլորտային տեղումների քանակին։


== Տարածման շրջաններ ==
== Տարածման շրջաններ ==
[[Պատկեր:Sahara satellite hires.jpg|thumb|right|[[Սահարա]] անապատը տիեզերքից]]
[[Պատկեր:Sahara satellite hires.jpg|thumb|right|[[Սահարա]] անապատը տիեզերքից]]
Անապատների [[Բնական զոնաներ|բնական զոնան]] ընկած է [[Մայրցամաքներ|մայրցամաքների]] բարեխառն, մերձարևադարձային և արևադարձային գոտիների ներքին շրջաններում: Անապատները տարածված են բոլոր մայրցամաքներում ([[Անտարկտիդա|Անտարկտիդայում]] տիրապետում է [[Սառցային զոնա|Սառցային]] (անտարկտիկական սառցային անապատներ) զոնան):
Անապատների [[Բնական զոնաներ|բնական զոնան]] ընկած է [[մայրցամաքներ]]ի բարեխառն, մերձարևադարձային և արևադարձային գոտիների ներքին շրջաններում։ Անապատները տարածված են բոլոր մայրցամաքներում ([[Անտարկտիդա]]յում տիրապետում է [[Սառցային զոնա|Սառցային]] (անտարկտիկական սառցային անապատներ) զոնան):


== Կլիմա ==
== Կլիմա ==
Անապատների զոնան բնութագրվում է չոր, ցամաքային կլիմայով, օրական և տարեկան ջերմաստիճանների մեծ տատանումներով: Անապատներում գոլորշունակությունը մի քանի անգամ գերազանցում է տեղումների քանակին, խոնավության գործակիցը կազմում է 0,1 - 0,2:
Անապատների զոնան բնութագրվում է չոր, ցամաքային կլիմայով, օրական և տարեկան ջերմաստիճանների մեծ տատանումներով։ Անապատներում գոլորշունակությունը մի քանի անգամ գերազանցում է տեղումների քանակին, խոնավության գործակիցը կազմում է 0,1 - 0,2:


Ամռանը շատ շոգ է: Հուլիսի միջին ջերմաստիճանը +28 +30°C է, իսկ առավելագույնը` +58,1°C ([[Սահարա]]): Ավազը տաքանում է մինչև +80°C: Ձմռանը ցուրտ է: Հունվարի միջին ջերմաստիճանը -5 -10°C է, երբեմն` -50°C (բարեխառն գոտում): Տարեկան տեղումները քիչ են, առավելագույնը` 100 - 200 մմ., իսկ որոշ անապատներում` 50 մմ.: Տեղումների մեծ մասը դիտվում է գարնանը:
Ամռանը շատ շոգ է։ Հուլիսի միջին ջերմաստիճանը +28 +30°C է, իսկ առավելագույնը` +58,1°C ([[Սահարա]]): Ավազը տաքանում է մինչև +80°C: Ձմռանը ցուրտ է։ Հունվարի միջին ջերմաստիճանը -5 -10°C է, երբեմն` -50°C (բարեխառն գոտում): Տարեկան տեղումները քիչ են, առավելագույնը` 100 - 200 մմ., իսկ որոշ անապատներում` 50 մմ.: Տեղումների մեծ մասը դիտվում է գարնանը։
[[Պատկեր:Karakum Desert.jpg|thumb|right|[[Կարակում]]]]
[[Պատկեր:Karakum Desert.jpg|thumb|right|[[Կարակում]]]]
== Հողեր ==
== Հողեր ==
Անապատային զոնային հատուկ են գորշ-անապատային հողերը, որոնք հումուսով շատ աղքատ են: Ընդարձակ տարածքներ են կազմում ավազային ու քարքարոտ տարածքները: Շատ են աղուտներն ու աղատաշտակները:
Անապատային զոնային հատուկ են գորշ-անապատային հողերը, որոնք հումուսով շատ աղքատ են։ Ընդարձակ տարածքներ են կազմում ավազային ու քարքարոտ տարածքները։ Շատ են աղուտներն ու աղատաշտակները։


Անապատների բուսազուրկ տարածքներում քամին առաջացնում է [[Բարխան|բարխաններ]], [[Դյուներ|դյուներ]] (ավազաթմբեր):
Անապատների բուսազուրկ տարածքներում քամին առաջացնում է [[բարխան]]ներ, [[դյուներ]] (ավազաթմբեր):


== Բուսական աշխարհ ==
== Բուսական աշխարհ ==
[[Պատկեր:Atacama.png|thumb|right|[[Ատակամա անապատ|Ատակամա]] անապատը տիեզերքից]]
[[Պատկեր:Atacama.png|thumb|right|[[Ատակամա անապատ|Ատակամա]] անապատը տիեզերքից]]
Զոնայում բուսականությունը շատ աղքատ է: Բույսերը քսերոֆիլ են, ունեն երկար առանցքային արմատներ` հարմարված չոր ցամաքային կլիմային: [[Ուղտափուշ|Ուղտափուշի]] վերգետնյա մասը 1 - 1,5 մ. է, իսկ առանցքային արմատը` 10 - 15 մ.: Բույսերից շատերը զուրկ են տերևներից:
Զոնայում բուսականությունը շատ աղքատ է։ Բույսերը քսերոֆիլ են, ունեն երկար առանցքային արմատներ` հարմարված չոր ցամաքային կլիմային։ [[Ուղտափուշ]]ի վերգետնյա մասը 1 - 1,5 մ. է, իսկ առանցքային արմատը` 10 - 15 մ.: Բույսերից շատերը զուրկ են տերևներից։


Անապատներում տարածված է [[Սաքսաուլ|սաքսաուլը]], ուղտափուշը, օշան, [[Օշինդր|օշինդրը]], անապատային ակացիան, [[Կակտուսներ|կակտուսները]], անապատային բոշխը, վելվիչին, էֆեմերները, էֆեմերոիդները:
Անապատներում տարածված է [[սաքսաուլ]]ը, ուղտափուշը, օշան, [[օշինդր]]ը, անապատային ակացիան, [[կակտուսներ]]ը, անապատային բոշխը, վելվիչին, էֆեմերները, էֆեմերոիդները։


Անապատով հոսող գետերի հուների երկարությամբ սովորաբար աճում է փարթամ բուսականություն ([[Բարդի|բարդի]], [[Ուռենի|ուռենի]], [[Բոշխ |բոշխ]], կաղամախի, եղեգ և այլն): Այս շրջաններին անվանում են [[Թուգայ|թուգայներ]]:
Անապատով հոսող գետերի հուների երկարությամբ սովորաբար աճում է փարթամ բուսականություն ([[բարդի]], [[ուռենի]], [[բոշխ]], կաղամախի, եղեգ և այլն): Այս շրջաններին անվանում են [[թուգայ]]ներ:


== Կենդանական աշխարհ ==
== Կենդանական աշխարհ ==
[[Պատկեր:Libyen-oase1.jpg|thumb|right|Լիբիական [[Օազիս|օազիս]]]]
[[Պատկեր:Libyen-oase1.jpg|thumb|right|Լիբիական [[օազիս]]]]
Անապատային զոնայի կենդանական աշխարհը նույնպես աղքատ է: Կենդանիները հարմարված են շոգ ու չոր կլիմայական պայմաններին: [[Ուղտ|Ուղտը]] մեկ շաբաթ կարող է առանց ջրի դիմանալ: Որոշ [[Սողուններ|սողուններ]] բոլորովին ջուր չեն խմում և բավարարվում են սննդի մեջ եղած ջրի քանակով: Վայրի ավանակը` [[Կուլա|Կուլան]] ծարավը հագեցնելու համար ժամում անցնում է 60 կմ. տարածք:
Անապատային զոնայի կենդանական աշխարհը նույնպես աղքատ է։ Կենդանիները հարմարված են շոգ ու չոր կլիմայական պայմաններին։ [[Ուղտ]]ը մեկ շաբաթ կարող է առանց ջրի դիմանալ։ Որոշ [[սողուններ]] բոլորովին ջուր չեն խմում և բավարարվում են սննդի մեջ եղած ջրի քանակով։ Վայրի ավանակը` [[Կուլա]]ն ծարավը հագեցնելու համար ժամում անցնում է 60 կմ. տարածք։


Անապատներում շատ են սողունները (մողեսներ, օձեր), կրծողները (ավազամկներ, գետնասկյուռներ, ճագարամկներ), [[Սարդեր|սարդերը]], [[Կարիճ|կարիճները]]: Երբեմն հանդիպում են [[Այծքաղներ|այծքաղներ]], [[Ջայլամ|ջայլամ]], [[Բորենի|բորենի]], անապատային աղվես, [[Առյուծ|առյուծ]] (հազվադեպ), իսկ գետափնյա փարթամ բուսականության պայմաններում` [[Վագր|վագրեր]], [[Վարազ |վարազներ]], [[Եղեգնակատու|եղեգնակատուներ]]:
Անապատներում շատ են սողունները (մողեսներ, օձեր), կրծողները (ավազամկներ, գետնասկյուռներ, ճագարամկներ), [[սարդեր]]ը, [[կարիճ]]ները: Երբեմն հանդիպում են [[այծքաղներ]], [[ջայլամ]], [[բորենի]], անապատային աղվես, [[առյուծ]] (հազվադեպ), իսկ գետափնյա փարթամ բուսականության պայմաններում` [[վագր]]եր, [[վարազ]]ներ, [[եղեգնակատու]]ներ:


== Յուրացում ==
== Յուրացում ==
Քաղցրահամ ջրի առկայության դեպքում անապատները կարող են դառնալ մշակովի տարածքներ, որոնք կոչվում են [[Օազիս|օազիսներ]]: Այստեղ մշակում են [[Բամբակենի|բամբակ]], [[Բրինձ|բրինձ]], խաղող, նուռ, թուզ, սեխ, ձմերուկ: Ոռոգման և պարարտացման դեպքում օազիսներում տարեկան կարելի է ստանալ 2 - 3 բերք:
Քաղցրահամ ջրի առկայության դեպքում անապատները կարող են դառնալ մշակովի տարածքներ, որոնք կոչվում են [[օազիս]]ներ: Այստեղ մշակում են [[Բամբակենի|բամբակ]], [[բրինձ]], խաղող, նուռ, թուզ, սեխ, ձմերուկ։ Ոռոգման և պարարտացման դեպքում օազիսներում տարեկան կարելի է ստանալ 2 - 3 բերք։







== Խոշոր անապատներ ==
== Խոշոր անապատներ ==
Տող 139. Տող 134.
|[[Սիմպսոնի անապատ]] || 300 || 0 — 200 || + 48 || −6 || 100 — 150
|[[Սիմպսոնի անապատ]] || 300 || 0 — 200 || + 48 || −6 || 100 — 150
|}
|}



{{Աշխարհի անապատներ}}
{{Աշխարհի անապատներ}}
Տող 150. Տող 145.


{{geo-stub}}
{{geo-stub}}

{{Link FA|hr}}
{{Link FA|hr}}
{{Link FA|sl}}
{{Link FA|sl}}

14:30, 3 Օգոստոսի 2013-ի տարբերակ

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Անապատ
Անապատների տարածման շրջանները

Անապատ- ծայրահեղ չորային, ջերմաստիճանի կտրուկ փոփոխությամբ շրջան է, որտեղ գոլորշիացումը ջրի բաց մակերեսից 7-ից 30 անգամ գերազանցում է մթնոլորտային տեղումների քանակին։

Տարածման շրջաններ

Սահարա անապատը տիեզերքից

Անապատների բնական զոնան ընկած է մայրցամաքների բարեխառն, մերձարևադարձային և արևադարձային գոտիների ներքին շրջաններում։ Անապատները տարածված են բոլոր մայրցամաքներում (Անտարկտիդայում տիրապետում է Սառցային (անտարկտիկական սառցային անապատներ) զոնան):

Կլիմա

Անապատների զոնան բնութագրվում է չոր, ցամաքային կլիմայով, օրական և տարեկան ջերմաստիճանների մեծ տատանումներով։ Անապատներում գոլորշունակությունը մի քանի անգամ գերազանցում է տեղումների քանակին, խոնավության գործակիցը կազմում է 0,1 - 0,2:

Ամռանը շատ շոգ է։ Հուլիսի միջին ջերմաստիճանը +28 +30°C է, իսկ առավելագույնը` +58,1°C (Սահարա): Ավազը տաքանում է մինչև +80°C: Ձմռանը ցուրտ է։ Հունվարի միջին ջերմաստիճանը -5 -10°C է, երբեմն` -50°C (բարեխառն գոտում): Տարեկան տեղումները քիչ են, առավելագույնը` 100 - 200 մմ., իսկ որոշ անապատներում` 50 մմ.: Տեղումների մեծ մասը դիտվում է գարնանը։

Կարակում

Հողեր

Անապատային զոնային հատուկ են գորշ-անապատային հողերը, որոնք հումուսով շատ աղքատ են։ Ընդարձակ տարածքներ են կազմում ավազային ու քարքարոտ տարածքները։ Շատ են աղուտներն ու աղատաշտակները։

Անապատների բուսազուրկ տարածքներում քամին առաջացնում է բարխաններ, դյուներ (ավազաթմբեր):

Բուսական աշխարհ

Ատակամա անապատը տիեզերքից

Զոնայում բուսականությունը շատ աղքատ է։ Բույսերը քսերոֆիլ են, ունեն երկար առանցքային արմատներ` հարմարված չոր ցամաքային կլիմային։ Ուղտափուշի վերգետնյա մասը 1 - 1,5 մ. է, իսկ առանցքային արմատը` 10 - 15 մ.: Բույսերից շատերը զուրկ են տերևներից։

Անապատներում տարածված է սաքսաուլը, ուղտափուշը, օշան, օշինդրը, անապատային ակացիան, կակտուսները, անապատային բոշխը, վելվիչին, էֆեմերները, էֆեմերոիդները։

Անապատով հոսող գետերի հուների երկարությամբ սովորաբար աճում է փարթամ բուսականություն (բարդի, ուռենի, բոշխ, կաղամախի, եղեգ և այլն): Այս շրջաններին անվանում են թուգայներ:

Կենդանական աշխարհ

Լիբիական օազիս

Անապատային զոնայի կենդանական աշխարհը նույնպես աղքատ է։ Կենդանիները հարմարված են շոգ ու չոր կլիմայական պայմաններին։ Ուղտը մեկ շաբաթ կարող է առանց ջրի դիմանալ։ Որոշ սողուններ բոլորովին ջուր չեն խմում և բավարարվում են սննդի մեջ եղած ջրի քանակով։ Վայրի ավանակը` Կուլան ծարավը հագեցնելու համար ժամում անցնում է 60 կմ. տարածք։

Անապատներում շատ են սողունները (մողեսներ, օձեր), կրծողները (ավազամկներ, գետնասկյուռներ, ճագարամկներ), սարդերը, կարիճները: Երբեմն հանդիպում են այծքաղներ, ջայլամ, բորենի, անապատային աղվես, առյուծ (հազվադեպ), իսկ գետափնյա փարթամ բուսականության պայմաններում` վագրեր, վարազներ, եղեգնակատուներ:

Յուրացում

Քաղցրահամ ջրի առկայության դեպքում անապատները կարող են դառնալ մշակովի տարածքներ, որոնք կոչվում են օազիսներ: Այստեղ մշակում են բամբակ, բրինձ, խաղող, նուռ, թուզ, սեխ, ձմերուկ։ Ոռոգման և պարարտացման դեպքում օազիսներում տարեկան կարելի է ստանալ 2 - 3 բերք։

Խոշոր անապատներ

Անվանում Տարածք, հազ. կմ² Առավելագույն բարձրություն, մ. Առավելագույն ջերմաստիճան, °С Նվազագույն ջերմաստիճան, °С Տեղումների տարեկան միջին քանակը, մմ.
Միջին Ասիա և Ղազախստան
Կարակում 350 100 — 500 + 50 −35 70 — 100
Ուստյուրտ և Մանգիստաու 200 200 — 300 + 42 −40 80 — 150
Կզլկում 300 50 — 300 + 45 −32 70 — 180
Մերձարալական Կարակում 35 400 + 42 −42 130 — 200
Բետպակ-Դալա 75 300 — 350 + 43 −38 100 — 150
Մույունկում 40 100 — 660 + 40 −45 170 — 300
Կենտրոնական Ասիա
Տակլա Մական 271 800—1500 + 37 −27 50 — 75
Ալաշան 170 800 — 1200 + 40 −22 70 — 150
Բեյշան 175 900 — 2000 + 38 −24 40 — 80
Օրտոս 95 1100 — 1500 + 42 −21 150—300
Ցայդամ 80 2600 — 3100 + 30 −20 50 — 250
Գոբի 1050 900 — 1200 + 45 −40 50 — 200
Իրանական բարձրավանդակ
Դաշտե-Կևիր 55 600 — 800 + 45 −10 60 — 100
Դաշտե-Լուտ 80 200 — 800 + 44 −15 50 — 100
Ռեգիստան 40 500 — 1500 + 42 −19 50 — 100
Արաբական թերակղզի և Մերձավոր Արևելք
Ռուբ-էլ-Խալի 60 100 — 500 + 47 −5 25 — 100
Մեծ Նեֆուդ 80 600 — 1000 + 54 −6 50 — 100
Դեխնա 54 450 + 45 −7 500 — 100
Սիրիական անապատ 101 500 — 800 + 47 −11 100 — 150
Հյուսիսային Աֆրիկա
Սահարա 7000 200 — 500 + 59 −5 25 — 200
Լիբիական անապատ 1934 100 — 500 + 58 −4 25 — 100
Նուբիական անապատ 1240 350 — 1000 +53 −2 25
Հարավային Աֆրիկա
Նամիբ 150 200 — 1000 + 40 −4 2 — 75
Կալահարի 600 900 + 42 −9 100 — 500
Կարու 120 450 — 750 + 44 −11 100 — 300
Հինդուստան թերակղզի
Թար 300 350 — 450 + 48 −1 150 — 500
Թխալ 26 100 — 200 + 49 −2 50 — 200
Հյուսիսային Ամերիկա
Մեծ Ավազան 1036 100 — 1200 + 41 −14 100 — 300
Մոհավե 30 600 — 1000 + 56,7 −6 45 — 100
Սոնորա 355 900 — 1000 + 44 −4 50 — 250
Չիուաուա 100 900 — 1800 + 42 −6 75 — 300
Հարավային Ամերիկա
Ատակամա 90 300 — 2500 + 30 −15 10 — 50
Պատագոնիա 400 600 — 800 + 40 −21 150 — 200
Ավստրալիա
Մեծ Ավազային անապատ 360 400—500 + 44 + 2 125 — 250
Գիբսոնի անապատ 240 300 — 500 + 47 0 200 — 250
Մեծ Վիկտորիա անապատ 350 200 — 700 + 50 −3 125 — 250
Սիմպսոնի անապատ 300 0 — 200 + 48 −6 100 — 150




Կաղապար:Link FA Կաղապար:Link FA