«Էքզիստենցիալիզմ»–ի խմբագրումների տարբերություն
չ r2.7.3) (Ռոբոտը ավելացնում է․: tl:Eksistensiyalismo |
չ Bot: Migrating 77 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q38066 (translate me) |
||
Տող 23. | Տող 23. | ||
[[Կատեգորիա:Փիլիսոփայություն]] |
[[Կատեգորիա:Փիլիսոփայություն]] |
||
[[af:Eksistensialisme]] |
|||
[[als:Existenzialismus]] |
|||
[[am:ኅልውነት]] |
|||
[[ar:وجودية]] |
|||
[[arz:وجوديه]] |
|||
[[az:Ekzistensializm]] |
|||
[[be:Экзістэнцыялізм]] |
|||
[[be-x-old:Экзыстэнцыялізм]] |
|||
[[bg:Екзистенциализъм]] |
|||
[[bn:অস্তিত্ববাদ]] |
|||
[[bs:Egzistencijalizam]] |
|||
[[ca:Existencialisme]] |
|||
[[ceb:Eksistensyalismo]] |
|||
[[cs:Existencialismus]] |
|||
[[cy:Dirfodaeth]] |
|||
[[da:Eksistentialisme]] |
|||
[[de:Existentialismus]] |
|||
[[el:Υπαρξισμός]] |
|||
[[en:Existentialism]] |
|||
[[eo:Ekzistadismo]] |
|||
[[es:Existencialismo]] |
|||
[[et:Eksistentsialism]] |
|||
[[eu:Existentzialismo]] |
|||
[[fa:اگزیستانسیالیسم]] |
|||
[[fi:Eksistentialismi]] |
|||
[[fr:Existentialisme]] |
|||
[[ga:Eiseachas]] |
|||
[[gan:存在主義]] |
|||
[[gl:Existencialismo]] |
|||
[[he:אקזיסטנציאליזם]] |
|||
[[hr:Filozofija egzistencije]] |
|||
[[hu:Egzisztencializmus]] |
|||
[[ia:Existentialismo]] |
|||
[[id:Eksistensialisme]] |
|||
[[is:Tilvistarstefna]] |
|||
[[it:Esistenzialismo]] |
|||
[[ja:実存主義]] |
|||
[[jbo:zatsi'o]] |
|||
[[jv:Èksistènsialisme]] |
|||
[[ka:ეგზისტენციალიზმი]] |
|||
[[kk:Экзистенциализм]] |
|||
[[kn:ಅಸ್ತಿತ್ವವಾದ]] |
|||
[[ko:실존주의]] |
|||
[[ku:Hebûnparêzî]] |
|||
[[ky:Экзистенциализм]] |
|||
[[la:Exsistentialista]] |
|||
[[lt:Egzistencializmas]] |
|||
[[lv:Eksistenciālisms]] |
|||
[[mk:Егзистенцијализам]] |
|||
[[ml:അസ്തിത്വവാദം]] |
|||
[[mn:Экзистэнциализм]] |
|||
[[ms:Eksistensialisme]] |
|||
[[my:ဖြစ်တည်မှုပဓာနဝါဒ]] |
|||
[[nl:Existentialisme]] |
|||
[[nn:Eksistensialisme]] |
|||
[[no:Eksistensialisme]] |
|||
[[pl:Egzystencjalizm (filozofia)]] |
|||
[[pt:Existencialismo]] |
|||
[[ro:Existențialism]] |
|||
[[ru:Экзистенциализм]] |
|||
[[sc:Esistentzialismu]] |
|||
[[sh:Egzistencijalizam]] |
|||
[[simple:Existentialism]] |
|||
[[sk:Existencializmus]] |
|||
[[sl:Eksistencializem]] |
|||
[[sr:Egzistencijalizam]] |
|||
[[sv:Existentialism]] |
|||
[[ta:இருத்தலியல்]] |
|||
[[th:อัตถิภาวนิยม]] |
|||
[[tl:Eksistensiyalismo]] |
|||
[[tr:Varoluşçuluk]] |
|||
[[uk:Екзистенціалізм]] |
|||
[[ur:موجودیت]] |
|||
[[uz:Ekzistensializm]] |
|||
[[vi:Chủ nghĩa hiện sinh]] |
|||
[[zh:存在主义]] |
|||
[[zh-min-nan:Chûn-chāi-chú-gī]] |
09:39, 14 Մարտի 2013-ի տարբերակ
Էքզիստենցիալիզմ կամ գոյության փիլիսոփայություն, ժամանակակից փիլիսոփայության ազդեցիկ ուղղություններից մեկը: Ձևավորվել է 20-րդ դարի սկզբներին և իր շատ գծերով արտացոլում է այդ ժամանակաշրջանը: Դրանով է բացատրվում էքզիստենցիալիզմի դրույթների մեծամասնության ողբերգական տոնայնությունը և ընդհանուր հոռետեսական երանգավորումը:
Էքզիստենցիալիզմի ձևավորման վրա հսկա ազդեցություն են թողել Սյորեն Կիերկեգորի, Ֆեոդոր Դոստոևսկու, Ֆրիդրիխ Նիցշեի, Մ. Ունամունոյի տեսությունները և աշխատանքները, ինչպես նաև Է. Հուսեռլի ֆենոմենոլոգիան և Մ. Շելլերի փիլիսոփայական անտրոպոլոգիան: Էքզիստենցիալիզմի գաղափարները պաշտպանել և զարգացրել են բազմաթիվ նշանավոր փիլիսոփաներ. Գերմանիայում՝ Մարտին Հայդեգերը, Կառլ Յասպերսը, Ֆրանսիայում՝ Ժան-Պոլ Սարտրը, Ալբեր Քամյուն, Ռուսաստանում՝ Լև Շեստովը, Նիկոլայ Բերդյաևը և այլն:
Էքզիստենցիալիզմը պայմանականորեն բաժանում են կրոնական (Յասպերս, Գաբրիել Մարսել, Բերդյաև և այլն) և աթեիստական (Հայդեգեր, Սարտր, Քամյու և այլն) ուղղությունների վրա:
Էքզիստենցիալիզմի կենտրնական հարցերն են՝ մարդու գոյությունը, նրա կյանքի իմաստը, աշխարհում նրա դերն ու ուղին, նրա ճակատագիրը: Էքզիստենցիալիզմի համար առաջնայինը մարդն է, նրա ներաշխարհը, զգացմունքները, որոշումները: Մարդու գոյությունը նախորդում է էությանը, «մարդկային իրականությունը» (Հայդեգեր) առաջնային է: Էքզիստենցիալ խնդիրները յուրաքանչյուր մարդու գոյության փաստից բխող խնդիրներ են, մարդու կողմից իր գոյության ձևի զգացումն է: Գոյությունը կամ էքզիստենցիան անհնար է փոխանցել հասկացությունների միջոցով, այն օբյեկտ չէ, քանի որ մարդը չի կարող օբյեկտիվորեն դիտարկել իրեն կողքից: Գոյությունը չի ենթարկվում ռացիոնալ ճանաչմանը, այն ճանաչելու միակ միջոցը այդ վիճակը վերապրելն է: Ըստ Յասպերսի, մարդու գոյությունը իմաստավորվում է «սահմանային իրավիճակներում», որոնք են՝ տառապանքը, պայքարը, աշխարհի անողոքությանը և թշնամանքին դիմակայելու ուղիներ գտնելը և այլն:
Էքզիստենցիալիստի համար մարդը զուրկ է էությունից նախքան գիտակից գոյությունը: Մարդը սկզբում գոյություն ունի, և միայն հետո կողմնորոշվում է՝ մտնում է իրական էությունների և իմաստների ոլորտ: Մարդն այն է, ինչ ինքն իրեն դարձնում է: Մարդը ոչ այլ ոք է, քան ինքն իրեն նախագծողը, գոյություն ունի այնքանով, որքանով ինքն իրեն կերտում է և իրականացնում է: Վախկոտը պատասխանատու է իր վախկոտություն, ստախոսը իր ստի համար և այլն: Միայն մարդն է պատասխանատու իր արարքների համար, ո՛չ հասարակությունը
Ըստ Սարտրի, մարդը պատասխանատու է ոչ միայն իր, այլ նաև այլ մարդկանց համար: Մարդը բացահայտելով իրեն, բացահայտում է այլ մարդկանց և դրանով այլ մարդկանց դարձնում նույնքան իրական, որքան ինքն է: Այլ մարդիք անհրաժեշտ են անձի գոյության և ինքնաճանաչության համար:
Աթեիստական էքզիստենցիալիզմը ելնում է այն դրույթից, որ Աստված չկա, ուստի մարդուն ամեն ինչ թույլ է տրված: Մարդն ապրում է աշխարհում, որտեղ կրոնական հույսը մահացել է, նա պետք է ապրի առանց վերին իմաստի և օգնության: Ըստ Սարտրի և Քամյուի, դա նշանակում է, որ մարդը լքված է, անզոր, քանի որ ոչ իր մեջ և ոչ էլ դրսում նա չունի հենակետ, ապավինելու ատյան: Մարդն ազատ է, նա դատապարտված է լինելու ազատ: Միևնույն ժամանակ, կրոնական էքզիստեցիալիստները, ընդունելով մարդու ազատ լինելը և կամքի գերիշխանությունը, գտնում են, որ այդ ազատությունը իր գագաթնակետին է հասնում Աստծուն ճանաչելու և ընդունելու միջոցով:
«Ազատության» հետ մեկտեղ էքզիստենցիալիզմի մեջ կենտրոնական տեղ է զբաղեցնում «ընտրության» գաղափարը: Ըստ Սարթրի, մարդը տարբերվում է այլ բնական էակներից հենց իր ընտրության, այդ ընտրության համար իր առջև պատասխանատվություն կրելու հնարավորությամբ: Ընտրելով իր համար, մարդը միաժամանակ ընտրում է և ամբողջ մարդկության համար: Ըստ Հայդեգերի, մարդու ընտրությունը ենթադրում է իրեն իր կեցության վերջին հնարավորության՝ մահին դիմակայելու անհրաժեշտությամբ: Իր ընտրությամբ մարդը կանգնում է մահ-ոչնչի առջև, դիմակայում դրան, հաստատում իր «եսը», կողմնորոշվում ոչնչի համեմատ: Ըստ կրոնական էքզիստեցիալիզմի, մարդու ընտրությունը տեղի է ունենում Աստծո առջև, իսկ մարդու ճշմարիտ ընտրությունը՝ իր մեջ «Աստծո պատկերի» ընտրության մեջ է: