«Անապատ (աշխարագրություն)»–ի խմբագրումների տարբերություն
No edit summary |
չ Bot: Migrating 134 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q8514 (translate me) |
||
Տող 152. | Տող 152. | ||
{{Link FA|hr}} |
{{Link FA|hr}} |
||
{{Link FA|sl}} |
{{Link FA|sl}} |
||
[[af:Woestyn]] |
|||
[[als:Wüste]] |
|||
[[an:Disierto]] |
|||
[[ar:صحراء]] |
|||
[[arc:ܡܕܒܪܐ]] |
|||
[[arz:صحرا]] |
|||
[[ast:Ermu]] |
|||
[[az:Səhra]] |
|||
[[ba:Сүллек]] |
|||
[[bat-smg:Dīkoma]] |
|||
[[be:Пустыня]] |
|||
[[be-x-old:Пустэльня]] |
|||
[[bg:Пустиня]] |
|||
[[bn:মরুভূমি]] |
|||
[[br:Dezerzh]] |
|||
[[bs:Pustinja]] |
|||
[[ca:Desert]] |
|||
[[chr:ᎤᎧᏲᏗ ᎡᎶᎯᏱ]] |
|||
[[ckb:بیابان]] |
|||
[[cs:Poušť]] |
|||
[[cv:Пушхир]] |
|||
[[cy:Anialwch]] |
|||
[[da:Ørken]] |
|||
[[de:Wüste]] |
|||
[[el:Έρημος]] |
|||
[[eml:Desêrt]] |
|||
[[en:Desert]] |
|||
[[eo:Dezerto]] |
|||
[[es:Desierto]] |
|||
[[et:Kõrb]] |
|||
[[eu:Basamortu]] |
|||
[[fa:بیابان]] |
|||
[[fi:Aavikko]] |
|||
[[fiu-vro:Kõrbõ]] |
|||
[[fo:Oyðimørk]] |
|||
[[fr:Désert]] |
|||
[[fur:Desert]] |
|||
[[fy:Woastyn]] |
|||
[[ga:Fásach]] |
|||
[[gan:沙漠]] |
|||
[[gd:Fàsach]] |
|||
[[gl:Deserto]] |
|||
[[gn:Yvyku'ipasu]] |
|||
[[he:מדבר]] |
|||
[[hi:मरुस्थल]] |
|||
[[hif:Desert]] |
|||
[[hr:Pustinja]] |
|||
[[ht:Dezè]] |
|||
[[hu:Sivatag]] |
|||
[[id:Gurun]] |
|||
[[ie:Deserte]] |
|||
[[ilo:Desierto]] |
|||
[[io:Dezerto]] |
|||
[[is:Eyðimörk]] |
|||
[[it:Deserto]] |
|||
[[ja:砂漠]] |
|||
[[jv:Segara wedhi]] |
|||
[[ka:უდაბნო]] |
|||
[[kk:Шөл]] |
|||
[[kn:ಮರುಭೂಮಿ]] |
|||
[[ko:사막]] |
|||
[[krc:Къуругъан тюз]] |
|||
[[ku:Beyaban]] |
|||
[[ky:Чөл]] |
|||
[[la:Deserta]] |
|||
[[lad:Desyerto]] |
|||
[[lb:Wüst]] |
|||
[[lbe:Чул]] |
|||
[[li:Weuste (landsjap)]] |
|||
[[lmo:Desert]] |
|||
[[lt:Dykuma]] |
|||
[[lv:Tuksnesis]] |
|||
[[mg:Tanimaty]] |
|||
[[mk:Пустина]] |
|||
[[ml:മരുഭൂമി]] |
|||
[[mn:Цөл]] |
|||
[[mr:वाळवंट]] |
|||
[[ms:Padang pasir]] |
|||
[[mwl:Zerto]] |
|||
[[my:ကန္တာရ]] |
|||
[[mzn:صحرا]] |
|||
[[nah:Huāccāīxtlāhuatl]] |
|||
[[nds:Wööst]] |
|||
[[nds-nl:Weuste]] |
|||
[[new:मरुभूमि]] |
|||
[[nl:Woestijn]] |
|||
[[nn:Ørken]] |
|||
[[no:Ørken]] |
|||
[[nrm:Desert]] |
|||
[[nv:Doo Nidahałtingóó]] |
|||
[[oc:Desèrt]] |
|||
[[pl:Pustynia]] |
|||
[[pnb:صحرا]] |
|||
[[pt:Deserto]] |
|||
[[qu:Ch'in pacha]] |
|||
[[ro:Deșert]] |
|||
[[roa-tara:Deserte]] |
|||
[[ru:Пустыня]] |
|||
[[rue:Пустыня]] |
|||
[[sa:मरुस्थलीयभूमिः]] |
|||
[[sah:Кумах куйаар]] |
|||
[[scn:Disertu]] |
|||
[[sh:Pustinja]] |
|||
[[si:කාන්තාර]] |
|||
[[simple:Desert]] |
|||
[[sk:Púšť]] |
|||
[[sl:Puščava]] |
|||
[[sn:Gwenga]] |
|||
[[sq:Shkretëtira]] |
|||
[[sr:Пустиња]] |
|||
[[sv:Öken]] |
|||
[[sw:Jangwa]] |
|||
[[ta:பாலைவனம்]] |
|||
[[te:ఎడారి]] |
|||
[[tg:Биёбон]] |
|||
[[th:ทะเลทราย]] |
|||
[[tk:Çöl]] |
|||
[[tl:Ilang]] |
|||
[[tr:Çöl]] |
|||
[[tt:Чүл]] |
|||
[[uk:Пустеля]] |
|||
[[ur:صحرا]] |
|||
[[uz:Choʻl]] |
|||
[[vec:Dexerto]] |
|||
[[vi:Hoang mạc]] |
|||
[[war:Desyerto]] |
|||
[[wo:Yay]] |
|||
[[yi:מדבר]] |
|||
[[yo:Aginjù]] |
|||
[[za:Diegsa]] |
|||
[[zh:荒漠]] |
|||
[[zh-classical:沙漠]] |
|||
[[zh-min-nan:Soa-bô͘]] |
|||
[[zh-yue:沙漠]] |
05:52, 14 Մարտի 2013-ի տարբերակ
- Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Անապատ
Անապատ- ծայրահեղ չորային, ջերմաստիճանի կտրուկ փոփոխությամբ շրջան է, որտեղ գոլորշիացումը ջրի բաց մակերեսից 7-ից 30 անգամ գերազանցում է մթնոլորտային տեղումների քանակին:
Տարածման շրջաններ
Անապատների բնական զոնան ընկած է մայրցամաքների բարեխառն, մերձարևադարձային և արևադարձային գոտիների ներքին շրջաններում: Անապատները տարածված են բոլոր մայրցամաքներում (Անտարկտիդայում տիրապետում է Սառցային (անտարկտիկական սառցային անապատներ) զոնան):
Կլիմա
Անապատների զոնան բնութագրվում է չոր, ցամաքային կլիմայով, օրական և տարեկան ջերմաստիճանների մեծ տատանումներով: Անապատներում գոլորշունակությունը մի քանի անգամ գերազանցում է տեղումների քանակին, խոնավության գործակիցը կազմում է 0,1 - 0,2:
Ամռանը շատ շոգ է: Հուլիսի միջին ջերմաստիճանը +28 +30°C է, իսկ առավելագույնը` +58,1°C (Սահարա): Ավազը տաքանում է մինչև +80°C: Ձմռանը ցուրտ է: Հունվարի միջին ջերմաստիճանը -5 -10°C է, երբեմն` -50°C (բարեխառն գոտում): Տարեկան տեղումները քիչ են, առավելագույնը` 100 - 200 մմ., իսկ որոշ անապատներում` 50 մմ.: Տեղումների մեծ մասը դիտվում է գարնանը:
Հողեր
Անապատային զոնային հատուկ են գորշ-անապատային հողերը, որոնք հումուսով շատ աղքատ են: Ընդարձակ տարածքներ են կազմում ավազային ու քարքարոտ տարածքները: Շատ են աղուտներն ու աղատաշտակները:
Անապատների բուսազուրկ տարածքներում քամին առաջացնում է բարխաններ, դյուներ (ավազաթմբեր):
Բուսական աշխարհ
Զոնայում բուսականությունը շատ աղքատ է: Բույսերը քսերոֆիլ են, ունեն երկար առանցքային արմատներ` հարմարված չոր ցամաքային կլիմային: Ուղտափուշի վերգետնյա մասը 1 - 1,5 մ. է, իսկ առանցքային արմատը` 10 - 15 մ.: Բույսերից շատերը զուրկ են տերևներից:
Անապատներում տարածված է սաքսաուլը, ուղտափուշը, օշան, օշինդրը, անապատային ակացիան, կակտուսները, անապատային բոշխը, վելվիչին, էֆեմերները, էֆեմերոիդները:
Անապատով հոսող գետերի հուների երկարությամբ սովորաբար աճում է փարթամ բուսականություն (բարդի, ուռենի, բոշխ, կաղամախի, եղեգ և այլն): Այս շրջաններին անվանում են թուգայներ:
Կենդանական աշխարհ
Անապատային զոնայի կենդանական աշխարհը նույնպես աղքատ է: Կենդանիները հարմարված են շոգ ու չոր կլիմայական պայմաններին: Ուղտը մեկ շաբաթ կարող է առանց ջրի դիմանալ: Որոշ սողուններ բոլորովին ջուր չեն խմում և բավարարվում են սննդի մեջ եղած ջրի քանակով: Վայրի ավանակը` Կուլան ծարավը հագեցնելու համար ժամում անցնում է 60 կմ. տարածք:
Անապատներում շատ են սողունները (մողեսներ, օձեր), կրծողները (ավազամկներ, գետնասկյուռներ, ճագարամկներ), սարդերը, կարիճները: Երբեմն հանդիպում են այծքաղներ, ջայլամ, բորենի, անապատային աղվես, առյուծ (հազվադեպ), իսկ գետափնյա փարթամ բուսականության պայմաններում` վագրեր, վարազներ, եղեգնակատուներ:
Յուրացում
Քաղցրահամ ջրի առկայության դեպքում անապատները կարող են դառնալ մշակովի տարածքներ, որոնք կոչվում են օազիսներ: Այստեղ մշակում են բամբակ, բրինձ, խաղող, նուռ, թուզ, սեխ, ձմերուկ: Ոռոգման և պարարտացման դեպքում օազիսներում տարեկան կարելի է ստանալ 2 - 3 բերք:
Խոշոր անապատներ
Անվանում | Տարածք, հազ. կմ² | Առավելագույն բարձրություն, մ. | Առավելագույն ջերմաստիճան, °С | Նվազագույն ջերմաստիճան, °С | Տեղումների տարեկան միջին քանակը, մմ. |
---|---|---|---|---|---|
Միջին Ասիա և Ղազախստան | |||||
Կարակում | 350 | 100 — 500 | + 50 | −35 | 70 — 100 |
Ուստյուրտ և Մանգիստաու | 200 | 200 — 300 | + 42 | −40 | 80 — 150 |
Կզլկում | 300 | 50 — 300 | + 45 | −32 | 70 — 180 |
Մերձարալական Կարակում | 35 | 400 | + 42 | −42 | 130 — 200 |
Բետպակ-Դալա | 75 | 300 — 350 | + 43 | −38 | 100 — 150 |
Մույունկում | 40 | 100 — 660 | + 40 | −45 | 170 — 300 |
Կենտրոնական Ասիա | |||||
Տակլա Մական | 271 | 800—1500 | + 37 | −27 | 50 — 75 |
Ալաշան | 170 | 800 — 1200 | + 40 | −22 | 70 — 150 |
Բեյշան | 175 | 900 — 2000 | + 38 | −24 | 40 — 80 |
Օրտոս | 95 | 1100 — 1500 | + 42 | −21 | 150—300 |
Ցայդամ | 80 | 2600 — 3100 | + 30 | −20 | 50 — 250 |
Գոբի | 1050 | 900 — 1200 | + 45 | −40 | 50 — 200 |
Իրանական բարձրավանդակ | |||||
Դաշտե-Կևիր | 55 | 600 — 800 | + 45 | −10 | 60 — 100 |
Դաշտե-Լուտ | 80 | 200 — 800 | + 44 | −15 | 50 — 100 |
Ռեգիստան | 40 | 500 — 1500 | + 42 | −19 | 50 — 100 |
Արաբական թերակղզի և Մերձավոր Արևելք | |||||
Ռուբ-էլ-Խալի | 60 | 100 — 500 | + 47 | −5 | 25 — 100 |
Մեծ Նեֆուդ | 80 | 600 — 1000 | + 54 | −6 | 50 — 100 |
Դեխնա | 54 | 450 | + 45 | −7 | 500 — 100 |
Սիրիական անապատ | 101 | 500 — 800 | + 47 | −11 | 100 — 150 |
Հյուսիսային Աֆրիկա | |||||
Սահարա | 7000 | 200 — 500 | + 59 | −5 | 25 — 200 |
Լիբիական անապատ | 1934 | 100 — 500 | + 58 | −4 | 25 — 100 |
Նուբիական անապատ | 1240 | 350 — 1000 | +53 | −2 | 25 |
Հարավային Աֆրիկա | |||||
Նամիբ | 150 | 200 — 1000 | + 40 | −4 | 2 — 75 |
Կալահարի | 600 | 900 | + 42 | −9 | 100 — 500 |
Կարու | 120 | 450 — 750 | + 44 | −11 | 100 — 300 |
Հինդուստան թերակղզի | |||||
Թար | 300 | 350 — 450 | + 48 | −1 | 150 — 500 |
Թխալ | 26 | 100 — 200 | + 49 | −2 | 50 — 200 |
Հյուսիսային Ամերիկա | |||||
Մեծ Ավազան | 1036 | 100 — 1200 | + 41 | −14 | 100 — 300 |
Մոհավե | 30 | 600 — 1000 | + 56,7 | −6 | 45 — 100 |
Սոնորա | 355 | 900 — 1000 | + 44 | −4 | 50 — 250 |
Չիուաուա | 100 | 900 — 1800 | + 42 | −6 | 75 — 300 |
Հարավային Ամերիկա | |||||
Ատակամա | 90 | 300 — 2500 | + 30 | −15 | 10 — 50 |
Պատագոնիա | 400 | 600 — 800 | + 40 | −21 | 150 — 200 |
Ավստրալիա | |||||
Մեծ Ավազային անապատ | 360 | 400—500 | + 44 | + 2 | 125 — 250 |
Գիբսոնի անապատ | 240 | 300 — 500 | + 47 | 0 | 200 — 250 |
Մեծ Վիկտորիա անապատ | 350 | 200 — 700 | + 50 | −3 | 125 — 250 |
Սիմպսոնի անապատ | 300 | 0 — 200 | + 48 | −6 | 100 — 150 |
|
Վիքիպահեստ նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել Անապատներ կատեգորիայում։ |