Սոֆյա Չյուռլյոնենե-Կիմանտայտե

Սոֆյա Չյուռլյոնենե-Կիմանտայտե
Ծնվել է	մարտի 13, 1886
Ծննդավայր	Joniškis, Լիտվա
Վախճանվել է	դեկտեմբերի 1, 1958 (72 տարեկան)
Վախճանի վայր	Կաունաս, Լիտվական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ
Գերեզման	Պետրաշյունայ գերեզմանատուն
Մասնագիտություն	լրագրող, բանաստեղծուհի և գրող
Քաղաքացիություն	Լիտվա
Կրթություն	Կրակովի համալսարան
Աշխատավայր	Վիտովտ Մեծի համալսարան
Պարգևներ	Աշխարհի արդարակյացներ
Ամուսին	Միկալոյուս Կոնստանտինաս Չյուռլյոնիս
Զավակներ	Danutė Čiurlionytė-Zubovienė?
	Sofija Kymantaitė-Čiurlionienė Վիքիպահեստում

Սոֆիա Չյուռլյոնենե-Կիմանտայտե (լիտ.՝ Sofija Kymantaitė-Čiurlionienė, մարտի 13, 1886(1886-03-13)^[1], Joniškis, Լիտվա - դեկտեմբերի 1, 1958(1958-12-01)^[1], Կաունաս, Լիտվական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ), լիտվացի և խորհրդային գրող, բանաստեղծուհի, գրականագետ, դրամատուրգ, թարգմանիչ, մանկավարժ, հասարակական գործիչ։ Լիտվական ԽՍՀ գիտության վաստակավոր գործիչ (1954)։

Նկարիչ և կոմպոզիտոր Միկալոյուս Կոնստանտինաս Չյուռլյոնիսի կինը (1909 թվականից մինչև 1911 թվականը` ամուսնու մահը)։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սերում է լիտվական Կիմանտ (լեհ.՝ Kimant^[3], լիտ.՝ Kymantas) ազնվական (շլյախտա) տոհմից։ 1904 թվականին ավարտել է Ռիգայի գիմնազիան։ 1904-1907 թվականներին Կրակովի (Ավստրո-Հունգարիա) Յագելոնյան համալսարանում սովորել է բժշկության, այնուհետև փիլիսոփայության և գրականության բաժիններում։ 1907-1908 թվականներին աշխատել է Վիլնոյի „Viltis“ թերթի խմբագրությունում^[4]։

Կովնո և Վորոնեժ քաղաքների գիմնազիաներում (1915-1918, Մ. Իչասի կանանց գիմնազիա, տարհանված Վիլնոյից) աշխատել է որպես լիտվերեն լեզվի ուսուցիչ։ Առաջին համաշխարհային պատերազմի ընթացքում, գտնվելով Վորոնեժում, Չյուռլյոնենե-Կիմանտայտեն (1917 թվականից) աշխատել է լիտվական գրականության պատմության վերաբերյալ ակնարկների վրա, կազմել է լիտվական գրական տեքստերի քրեստոմատիա, ակտիվորեն մասնակցել լիտվական մշակույթի և կրթության տեղական խմբակի գործունեությանը և լիտվական սփյուռքի հասարակական և մշակութային կյանքում։ 1919-1921 թվականներին աշխատել է Երկրամասի պահպանության նախարարության կրթության բաժնում, դասախոսություններ է կարդացել ռազմաճակատում^[4]։ 1925-1938 թվականներին եղել է Կաունասի Վիտովտ Մեծի համալսարանի հումանիտար գիտությունների ֆակուլտետի լիտվերեն լեզվի և դրա դասավանդման մեթոդիկայի ուսուցիչ։

1933-1934 թվականներին խմբագրել է «Gimtoji kalba» («Մայրենի լեզու») ամսագիրը։ Մասնակցել է նաև միջազգային գործունեության` 1929-1937 թվականներին եղել է Ազգերի լիգայում Լիտվայի պատվիրակության անդամ, զբաղվել սոցիալական խնդիրներով։ Հուղարկավորված է Կաունասի Պյատրաշյունյան գերեզմանատանը։

Ստեղծագործական ուղի[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Չյուռլյոնենե-Կիմանտայտեն սկսել է հրատարակվել 1905 թվականից։ Վիպակների, պոեմների, պատմվածքների, հեքիաթների, էսսեների, պիեսների հեղինակ է։ Նա իր ռեալիստական կատակերգություններում` «Փողեր» (1918, Կաունասի թատրոն, 1921), «Ամառանոցի զարդարանքը» (1932), «Մեծ տոնավաճառ» (1939) և այլ երգիծական ստեղծագործություններում ծաղրել է բուրժուազիայի և քաղքենիության բարքերը։ Լիտվական բանահյուսության մոտիվներով գրել է «Տասներկու եղբայրներ - սև ագռավներ» հեքիաթ-պիեսը (1931), որը բեմադրվել է Լիտվայի երիտասարդական թատրոններում։

Լիտվական թատրոնի զարգացման գործում նշանակալի դեր են խաղացել Չյուռլյոնենե-Կիմանտայտեի քննադատական աշխատանքները, ինչպես նաև դասական դրամատուրգիայի (Մոլիեր և այլն) լիտվերեն թարգմանությունները։ Թարգմանել է Հոմերոսի «Իլիական»-ը, Ֆլոբերի և այլոց ստեղծագործությունները։ Իր հոդվածներում պնդել է, որ յուրաքանչյուր գրող պետք է ճանաչի ազգի ոգին, որն առավել վառ է արտահայտվում ժողովրդական դիցաբանության մեջ։ Լիտվական գրականությունը նրան թվում էր դասականության հնացած նմանակում։ Ենթարկվելով այլ ժողովուրդների գրականության ազդեցությանը՝ լիտվացի գրողները, ըստ հեղինակի, կորցրել են իրենց յուրահատուկ ոճը, ավելին՝ նեղ հասկացված ռեալիզմը խանգարում էր նրանց։ Նա լիտվական արվեստի ապագան տեսնում էր արևմտաեվրոպական մշակութային նվաճումները յուրացնելու միջոցով։

Չյուրլիոնենե-Կիմանտայտեի ստեղծագործությունները լույս են տեսել Վիլնյուսում երեք հատորով (1956)։

Մատենագիտություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Lietuvoje, kritikos knyga. — Vilnius, 1910
Kas ir kaip skaityti, skaitymo vadovėlis. — Vilnius, 1911
Iš mūsų literatūros, literatūros kritikos straipsnių rinkinys. — Kaunas, 1913
Pinigėliai, pjesė, 1918 m., [Kaunas], [1941]
Vaikų teatras. — Vilnius, 1918
Komedijėlės: Cyp… cyp… cyp… Miau… miau… miau… .Grybų barnis. Barbutė piemenėlė. — S. l., 1918
Lietuvių literatūros istorijos konspektas. — Voronežas, 1918
Kalinys: (tikras Lietuvos istorijos atsitikimas: skiriamas jaunuomenei vaidinti). — Vilnius, 1919
Komedijos. Kaunas, 1920 .
Laiškai kareiviui. — Kaunas, 1920
Komedijos. — Vilnius = Kaunas, 1920 .
Dolpelis ministerijoje tarnauja: monologas ir laiškai. — Tilžė, 1920
Kalėjime: sketch with violin and chimes/ Pilka — Vanagaitis. Knygnešys: monologue. — Camden, 1920
Aušros sūnūs, pjesė. — Kaunas, 1923, pastatyta 1926 .
Dvylika brolių juodvarniais laksčiusių, pjesė, 1932 m., — Kaunas, 1945
Šventmarė, apysaka, 1937 m., — Vilnius, 1969
Giria žalioji, поэма
Vaiva, поэма
Mūsų jauja, поэма
Rinktiniai raštai. — Vilnius, 1956
Žemaitiška poema: ištraukos: [plokštelė]. — Ryga, 1980
Raštai: penki tomai. — Vilnius, 1986—1988
Tie metai: 3 veiksmų ir epilogo tragedijos kronika. — Kaunas, 1992
Giria žalioji: penkių giesmių poema. — Vilnius, 1997
Pasijuokime kartu su Stefa Navardaitiene:- Kaunas, 1997
Vilniaus skrajojamas teatras «Vaidila»/ Lietuvos teatro, muzikos ir kino muziejus, Lietuvos teatro istorijos ir tradicijų draugija. — Vilnius, 2001

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Театральная энциклопедия. Том 5 / Глав. ред. П. А. Марков — М.: Советская энциклопедия, 1967.

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
↑ The Righteous Among the Nations Database
↑ Spis szlachty zamieszkałej w m. Wilnie w różnych latach XIX wieku. Informacja z metryk kościelnych.
↑ ^4,0 ^4,1 VLE

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ramutis Karmalavičius (2006 թ․ օգոստոսի 31). «Kymantáitė-Čiurliónienė». Visuotinė lietuvių enciklopedija (լիտվերեն). Mokslo ir enciklopedijų leidybos centras. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ մայիսի 26-ին. Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 26-ին.
Чюрленене-Кимантайте (Kymantaitė-Čiurlionienė) София (1886—1958)

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սոֆյա Չյուռլյոնենե-Կիմանտայտե» հոդվածին։

[_7d0b135697729a7c-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.

[_2a7e890d073fb6fb-2] The Righteous Among the Nations Database

[3] Spis szlachty zamieszkałej w m. Wilnie w różnych latach XIX wieku. Informacja z metryk kościelnych.

[VLE———-4] 4,0 ^4,1 VLE

[1]

[2]

[3]

[4]