Սոֆյա Շլիման
| Սոֆյա Շլիման հուն․՝ Σοφία Σλήμαν | |
|---|---|
 | |
| Ծնվել է | հունվարի 12, 1852 |
| Ծննդավայր | Աթենք, Հունաստան |
| Մահացել է | հոկտեմբերի 27, 1932 (80 տարեկան) |
| Մահվան վայր | Աթենք, Հունաստան |
| Գերեզման | Աթենքի առաջին գերեզմանատուն |
| Քաղաքացիություն | .svg){kind=small} Հունաստան |
| Մասնագիտություն | հնագետ և donor |
| Ամուսին | Հենրիխ Շլիման |
| Երեխաներ | Ագամեմնոն Շլիման, Անդրոմաքե Շլիման և Նադեժդա Շլիման |
 Sophia Schliemann Վիքիպահեստում | |
Սոֆյա Շլիման (ի ծնե՝ Սոֆյա Էնգաստրոմենու, հուն․՝ Σοφία Εγκαστρωμένου, հունվարի 12, 1852, Աթենք, Հունաստան - հոկտեմբերի 27, 1932, Աթենք, Հունաստան), հույն բարեգործ և մեկենաս, հնագետ։
Հենրիխ Շլիմանի երկրորդ կինը։
Վաղ տարիներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Սոֆյա Էնգաստրոմենուն հույն առևտրական Գեորգիոս Էնգաստրոմենոսի և մանթինեացի եպիսկոպոս Թեոկլետոս Վիմպոսի զարմուհու՝ Վիկտորյա Էնգաստրոմենու դուստրն է։ Եպիսկոպոսը եղել էր Հենրիխ Շլիմանի հին հունարենի ուսուցիչը։ Շլիմանը, որը 1868 թվականին եկել էր Աթենք և ենթադրելով հետագայում հաստատվել Հունաստանում ու հնագիտական պեղումներ իրականացնել, եպիսկոպոս Վիմպոսին խնդրել է հույն կին գտնել իր համար։ Մասնավորապես, նա գրել է.
Երդվում եմ մորս աճյունով, իմ բոլոր մտքերն ուղղված կլինեն իմ ապագա կնոջը երջանիկ դարձնելուն։ Երդվում եմ ձեզ, նա երբեք չի ունենա բողոքելու առիթ, ես նրան կկրեմ իմ ձեռքերին, եթե նա բարի է և լի է սիրով։ <…> Աղաչում եմ ձեզ, ինձ համար գտեք այնպիսի հրեշտակային բնավորությամբ կին, ինչպիսին Ձեր ամուսնացած քույրն է։ Թող նա լինի աղքատ, բայց կրթված։ Նա պետք է խանդավառ սիրի Հոմերոս և ձգտի մեր սիրելի Հունաստանի վերածննդին։ Ինձ համար կարևոր չէ, թե արդյոք նա գիտի օտար լեզուներ։ Բայց նա պետք է լինի հունական տեսակի, ունենա սև մազեր և հնարավորության դեպքում գեղեցիկ լինի։ Սակայն իմ առաջին պայմանը բարի և սիրառատ սիրտն է[1]։
Վիմպոսը լուրջ է վերաբերել էքսցենտրիկ միլիոնատիրոջ առաջարկին և Շլիմանին ուղարկել է մի քանի լուսանկար, որոնց թվում էր նաև Սոֆյայի նկարը։ 1869 թվականի ապրիլի 26-ին Շլիմանը Վիմպոսին պատասխանել է՝ նամակի մեջ դնելով 1000 ֆրանկի անդորրագիր։ Ի թիվս այլ մանրամասների՝ Շլիմանը հայտնել է, որ իրեն շփոթեցնում է տարիքային զգալի տարբերությունը՝ 30 տարի, ինչպես նաև կասկածները սեփական տղամարդկային կարողականության վերաբերյալ. ռուս կնոջ հետ բաժանվելուց հետո նա վեց տարի սեռական հարաբերություններ չէր ունեցել։ Արքեպիսկոպոսը փորձել է փարատել նրա կասկածները և նույնիսկ ուղարկել է ևս երկու թեկնածուների, այդ թվում՝ երիտասարդ այրի կնոջ լուսանկարներ[2]։ Նամակագրությունը շարունակվել է, սակայն Շլիման, հավանաբար, շարունակել է տատանվել։ Արդեն հուլիսին, գտնվելով Նյու Յորքում, նա իր ամերիկացի ընկերներից խորհուրդ է հարցրել, թե արժե արդյոք ամուսնանալ հույն կնոջ հետ[3]։
Ժամանելով Աթենք՝ Շլիմանը ցանկացել է անձամբ հանդիպել այն թեկնածուների հետ, որոնց դիմանկարները ուղարկել էր նրան Վիմպոսը, և չի փոխել հեռակա կազմած կարծիքը։ Սոֆյայի հետ հանդիպումները տեղի են ունեցել նրա հարազատների ներկայությամբ, իսկ երբ ի վերջո Հենրիխը ուղղակիորեն հարցրել է նրան, թե ինչու է Սոֆյան ցանկանում ամուսնանալ (դա եղել է 1869 թվականի սեպտեմբերի 15-ին), հաջորդել է ուղիղ պատասխանը. «Այդպիսին է իմ ծնողների կամքը. մենք աղքատ ենք, իսկ Դուք հարուստ մարդ եք»[4]։ Վհատված Շլիմանը հետևյալ բովանդակությամբ նամակ է ուղարկել.
Ինձ խորապես զարմացրեց, որ Դուք ինձ նման ստրկական պատասխան տվեցիք։ Ես ազնիվ, պարզ մարդ եմ։ Ես կարծում էի, որ եթե մենք ամուսնանանք, ապա դա տեղի կունենա, քանի որ մենք ուզում ենք միասին պեղել Տրոյան, ուզում ենք միասին հիանալ Հոմերոսով։ Բայց հիմա ես վաղը կհեռանամ, և մենք գուցե այլևս երբեք չենք տեսնվի… <…> Եթե Դուք սակայն մի օր ընկերոջ կարիք ունենաք, ապա հիշեք և դիմեք Ձեզ նվիրված Հենրիխ Շլիմանին՝ փիլիսոփայության դոկտոր, Սեն Միշելի հրապարակ, 5, Փարիզ[5]։
Նամակն ստանալուց հետո Էնգաստրոմենոսները խառնվել են իրար. միլիոնատեր փեսացուն միակ հնարավորությունն էր, որ ընտանիքը վերադարձնի հասարակության մեջ դիրքը և մարեն պարտքերը։ Սոֆյային ստիպել են նամակ գրել՝ մեկ գրված թերթ և 19 մաքուր, որոնք շտապով դրվել են ծրարի մեջ[6]։ Շլիմանի պատասխանը չոր էր, բայց դրանից սկսվել է նրա նամակագրությունը Սոֆյայի հետ։ Արդեն մեկ շաբաթ անց՝ սեպտեմբերի 23-ին, տեղի է ունեցել հարսանիքը։ Սոֆյայի շտապողականությունը հավանաբար բացատրվում էր ավելի շուտ Շլիմանին նոր ընտանիքի հետ կապելու հարազատների ցանկությամբ։ Սակայն Շլիմանը ստիպել է Սոֆյային և նրա հորը ստորագրել համաձայնագիր, որ նրանք չեն հավակնի իր կարողությանը, եթե դա չպահանջվի կտակով, բայց հարսանեկան ծախսերի մեջ չի ժլատացել[7]։ Գեորգիոս Էնգաստրոմենոսը հետագայում փորձել է Սոֆյայի համար 150 000 ֆրանկ արժողությամբ ադամանդներ և 40 000 ֆրանկ վարկ պահանջել՝ իր գործերի առաջընթացի համար։ Շլիման կտրականապես մերժել է նրան՝ մեղադրելով դստերը վաճառելու ցանկության մեջ, սակայն փոխարենը իրեն պատկանող ձեռնարկություններից մեկի Աթենքի բաժանմունքի կառավարիչ է դարձրել և նրան բաց վարկ է թողել՝ գործերը փրկելու համար[8]։
Երկու օր անց նորապսակներն ուղևորվել են հարսանեկան ճանապարհորդության՝ շոգենավով մինչև Սիցիլիա, Նեապոլով և Հռոմով՝ Ֆլորենցիա, Վենետիկ և Մյունխեն։ Ճանապարհորդությունն ավարտվել է Փարիզում։ Շլիմանն ամեն կերպ լուսավորել է երիտասարդ կնոջը, նրան տարել է թանգարաններ, վարձել է իտալերենի և ֆրանսերենի ուսուցիչներ, որպեսզի նա կարողանա շփվել իր ընկերների հետ։ Եղել են նաև տարատեսակ դեպքեր. Մյունխենի պալատի պատկերասրահում նա տեսել է հունական գլխարկով մի երիտասարդ կնոջ դիմանկար, իսկ հաջորդ օրը Շլիմանը հրամայել է Սոֆյային հագցնել այդպես և տարել է նրան պատկերասրահ, որպեսզի այցելուները կարողանան համոզվել, որ կենդանի պատկերը գեղարվեստականից վատը չէ։ Սոֆյան լացել է ու փախել։ Սոֆյայի հուզմունքը շատ ուժեղ է եղել, նա ավելի դանդաղ է հարմարվել նոր կենսակերպին, քան կցանկանար Հենրիխը։ Փարիզում նրա մոտ առաջացել է դեպրեսիա, որն ուղեկցվել է միգրենով և սրտխառնոցով, բժիշկները խորհուրդ են տվել վերադառնալ սովորական միջավայր։ 1870 թվականի փետրվարի 19-ին ամուսինները վերադարձել են Աթենք[9]։ Աթենքում Շլիմանը տուն է գնել Սինտագմա հրապարակի մոտ, որտեղ բնակություն է հաստատել Սոֆյայի հետ[10]։
Հնագետի կին[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1870 թվականի ուշ աշնանը Սոֆյան հղիացել է։ Շլիման նրան հետևելու համար հրավիրել է Աթենքի Վենիցելոսի համալսարանի պրոֆեսորին, որը գինեկոլոգիական կրթություն էր ստացել Բեռլինում[11]։ Վերադառնալով Աթենք՝ Շլիմանը, օգտվելով անշարժ գույքի գների անկումից, գնել է ավելի քան 10 հողամաս՝ դրանց համար ծախսելով 68 000 դրահմա։ Այդ հողամասերից մեկում (Համալսարանական փողոցում՝ թագավորական գրադարանի մոտ) Շլիմանը որոշել է սեփական տուն կառուցել։ Մայիսի 7-ին Սոֆյան դուստր է ունեցել, որին հայրը տվել է Անդրոմաքե անունը՝ Հեկտորի կնոջ պատվին[12]։ Դստեր ծնվելուց անմիջապես հետո Շլիմանը մեկնել է Բեռլին՝ դայակ վարձելով գերմանուհի Աննա Ռուտենիկին՝ Նոյշտրելիցի փաստաբանի դստերը, որը վերանվանվել է Նավզիկե (հետագայում Հենրիխը բոլոր ծառաներին առանց բացառության հոմերոսյան անուններ է տվել, «քանի որ մենք ապրում ենք անտիկ աշխարհում»[13])։ Աննան պետք է նաև Սոֆյային գերմաներեն սովորեցներ։
Սոֆյան 1872 թվականի ամռան վերջին պետք է ծննդաբերեր, սակայն ի ցավ Շլիմանի՝ երեխան ծնվել է մահացած։ Չնայած դրան՝ Հենրիխը Աթենքում է մնացել միայն օգոստոսի 20-ից սեպտեմբերի 11-ը, իսկ արդեն սեպտեմբերի 15-ին լուսանկարիչ Է. Զիբրեխտի հետ մեկնել է Տրոյա։ Միայն սեպտեմբերի 22-ին ՝ Շլիմանը վերադարձել է Աթենք, որտեղ մնացել է մինչև 1873 թվականի հունվարի վերջը։ Ձմռան ընթացքում պետք է Շլիմանի համար կառուցվեր Տրոադա քարե տուն (պատմական շինությունների նյութերից). հաջորդ տարվա համար սպասվում էր մասնակցություն դաշտային շրջանին և Սոֆյային[14]։
1873 թվականի պեղումների շրջանն սկսվել է փետրվարի 14-ին՝ չնայած Շլիմանի ուժեղ հիվանդությանը։ Ձմեռը խիստ էր, տանը, որտեղ նա գիշերում էր, ջերմաստիճանը չէր գերազանցում 5 °C-ը։ Սոֆյան պեղումների է ժամանել միայն ապրիլի կեսերին և մեկնել էր Աթենք մայիսի 7-ին. մահացել էր նրա հայրը՝ Գեորգիոս Էնգաստրոմենոսը[15]։ Նրա բացակայության ժամանակ 1873 թվականի մայիսի 31-ից հունիսի 17-ը Շլիմանը գտել է «Պրիամոսի գանձը»։ Նրա գտածոյի պաշտոնական վարկածի մեջ ներառվել է նաև Սոֆյան, որը իբր իր շալի մեջ փաթաթած տարել է գտածոները և փրկել դրանք թուրք բանվորների կողմից թալանվելուց։ Ինքը Շլիմանը 1873 թվականի դեկտեմբերի 27-ի նամակում հայտնել է Չ. Նյուտոնին՝ Բրիտանական թանգարանի հունական և հռոմեական բաժնի ֆոնդապահին.
Հորս մահվան պատճառով միսիս Շլիմանն ինձ լքեց մայիսի սկզբին։ Գանձը հայտնաբերվել է մայիսի վերջին, բայց քանի որ ես փորձում եմ նրան հնագետ դարձնել, գրեցի իմ գրքում, որ նա այնտեղ էր և օգնում էր ինձ գանձը հանելիս։ Ես այդպես վարվեցի, որպեսզի ոգեշնչեմ նրան, քանի որ նա շատ ընդունակ է[16]…
1876 թվականին, դստերը թողնելով Աթենքում, Սոֆյան Շլիմանին ուղեկցել է Միկենեում պեղումների ժամանակ։ Հոկտեմբերին նրանք միասին հյուրընկալել են Բրազիլիայի Պեդրու 2-րդ կայսրին և ցույց տվեցին նրան գմբեթավոր դամբարանները, որոնցից մեկում ճաշ է մատուցվել։ Գլխավոր գտածոները՝ թագավորական թաղումները, որոնցում հանգչում էին 13 կգ ոսկյա զարդեր, կատարվել են նոյեմբերի 29-ից մինչև դեկտեմբերի 4-ը[17]։ Դեռևս դեկտեմբերի 2-ին Շլիմանը Սոֆյային ուղարկել է Աթենք՝ հայտնագործության մասին տեղեկացնելու Մշակույթի նախարարությանը և թագավորական կառավարությանը[18]։
1878 թվականի մարտի 16-ին, չորս անհաջող հղիություններից հետո Սոֆյան ծնեց Ագամեմնոն որդուն։ Նրա առողջությունը վատթարացել է, այդ ժամանակից ի վեր նա գրեթե չի մասնակցել պեղումներին և հաճախ մեկնել է եվրոպական առողջարաններ։ 1888 թվականի ձմեռն ամուսիններն անցկացրել են առանձին։ Հենրիխ Շլիմանը ճամփորդել է Եգիպտոսում, Սոֆյան երկու երեխաների հետ բուժվել է Մարիանսկե Լազնեում։ Նա հանգստավայրում հայտնվել է առաջին կնոջ՝ Եկատերինա Պետրովնա Լիժինա-Շլիմանի հետ, նրանք մի քանի անգամ հանդիպել են։ Քանի որ այն ժամանակվա թերթերում տպագրվում էր քաղաք ժամանողների ցուցակը, այնտեղ նշվել են երկու տիկին Շլիմաններ։ Հենրիխի վրա դա ցավալի տպավորություն է թողել, և նա նույնիսկ հեռագրել է Եկատերինային, որ կդադարեցնի նրան ապրուստի միջոց վճարել, եթե նա շարունակի իրեն անվանել «տիկին Շլիման»՝ Սոֆյայի հետ գտնվելով միևնույն վայրում[19]։
1890 թվականի դեկտեմբերի 26-ին Շլիմանը մահացել է Նեապոլում։ Ըստ կտակի՝ Սոֆյա Շլիմանն ստացել է Աթենքի կեցավայրը՝ «Իլիոնի պալատը»՝ իր ամբողջ պարունակությամբ՝ ներառյալ հնագիտական հավաքածուները և արվեստի իրերը, երեխաները՝ Անդրոմաքե և Ագամեմնոն Շլիմանները՝ մնացած ամբողջ շարժական և անշարժ գույքը՝ մինչև նրանց չափահասությունը տարեկան վճարելով 7000 ֆրանկ ոսկի։ Ագամեմնոնին է անցել նաև Փարիզում Շլիմանի տունը, որը գտնվում էր Սեն Միշել հրապարակում։ Սոֆյայի երկու եղբայրներին և Շլիմանի փեսային, ինչպես նաև նրա Աթենքի սանուհուն հասել են 5000 դրահմանոց բանկատոմսեր և այլն[20]։
1893-1894 թվականներին Սոֆյան միջոցներ է նվիրաբերել Տրոյա վայրում պեղումները շարունակելու համար[21]։ Սոֆյա Շլիմանը ամուսնու մահից հետո մեծ գումարներ է ծախսել բարեգործության համար, հիմնել է Հունաստանում տուբերկուլյոզային առաջին հանրամատչելի առողջարանը։ Աթենքի բժշկական ուսումնարանի շենքի առջև, որը բացվել է նրա միջոցներով, տեղադրվել է նրա բրոնզե կիսանդրին, Աթենքում նրա անունով փողոց է անվանակոչվել։ 1932 թվականին նրա մահից հետո Հունաստանի կառավարությունը կազմակերպել է պաշտոնական հուղարկավորությունը[22]։ Մահվանից առաջ նա «Իլիոնի պալատ» տունը վաճառել է հունական պետությանը, իսկ գումարը փոխանցվել է որդուն՝ Ագամեմնոնին, որը 1914 թվականին նշանակվել է ԱՄՆ-ում Հունաստանի դեսպան։
Շլիմանի հունական գծով սերունդն ընդհատվել է։ Հենրիխի և Սոֆյայի դուստրը՝ Անդրոմաքեն, ամուսնացել է աթենքցի փաստաբան Լեոն Մելասի հետ (1872-1905) և ունեցել է երեք որդի, որոնք չեն ունեցել սերունդներ՝ Միխայիլ (1893-1924), Ալեքսանդր (1897-1969) և Լենո (1899-1964)։ Որդին՝ Ագամեմնոն Շլիմանը, որն ամուսնացել է երկու անգամ, երեխաներ չի ունեցել[23]։ Նա մահացել է Փարիզում՝ Ֆրանսիայում Հունաստանի դեսպանորդի պաշտոնում և թաղվել այնտեղ[24]։ Սոֆյա Շլիմանը 42 տարի ապրել է ամուսնուց հետո և նրա հետ թաղված է Աթենքի առաջին քաղաքային գերեզմանատան ամենաբարձր կետում՝ հատուկ դամբարանում։ Դամբարանում հանգչում է նաև դուստր Անդրոմաքեն, նրա ամուսինը և նրանց երեք երեխաները՝ Շլիմանի թոռները[25]։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Мейерович, 1966, էջ 83—84
- ↑ Ванденберг, 1996, էջ 225—226
- ↑ Богданов2, 2008, էջ 73—74
- ↑ Штоль, 1991, էջ 212—213
- ↑ Штоль, 1991, էջ 213—214
- ↑ Штоль, 1991, էջ 215
- ↑ Ванденберг, 1996, էջ 237—244
- ↑ Ванденберг, 1996, էջ 251—253
- ↑ Богданов2, 2008, էջ 80—81
- ↑ Ванденберг, 1996, էջ 254—255
- ↑ Ванденберг, 1996, էջ 263
- ↑ Ванденберг, 1996, էջ 267—268
- ↑ Мейерович, 1966, էջ 141
- ↑ Богданов2, 2008, էջ 216
- ↑ Богданов2, 2008, էջ 217, 223
- ↑ Traill, 1995, էջ 118
- ↑ Ванденберг, 1996, էջ 496—501
- ↑ Ванденберг, 1996, էջ 502—505
- ↑ Штоль, 1991, էջ 406
- ↑ Ванденберг, 1996, էջ 573—581
- ↑ «Шлиман, София». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ. 1890–1907.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link) - ↑ Ефим Шуман. ««Клад Приама» в городе Гомера, или Кто нашел легендарную Трою». 2014 Deutsche Welle. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 5-ին.
- ↑ Богданов2, 2008, էջ 304
- ↑ Ванденберг, 1996, էջ 572
- ↑ Богданов2, 2008, էջ 265—266
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- «Шлиман, София». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ. 1890–1907.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link) - Богданов И. А. Генрих Шлиман. Русская авантюра. — М.: АСТ: Олимп, 2008. — 415 с.
- Богданов И. А. Генрих Шлиман. Торжество мифа. — М.: АСТ: Олимп, 2008. — 351 с.
- Ванденберг Ф. Золото Шлимана / Пер. с нем. Е. П. Лесниковой, А. П. Уткина, В. В. Ток, Л. И. Некрасовой, под ред. М. В. Ливановой. — Смоленск: Русич, 1996. — 592 с.
- Мейерович М. Шлиман / Научн. ред. и послесл. Я. А. Ленцмана; Предисл. К. Андреева; Рис. Г. Епишина. — М.: Детская литература, 1966. — 192 с.
- Стоун И. Греческое сокровище: биографический роман о Генрихе и Софье Шлиман / Пер. с англ. В. Харитонова, М. Литвиновой. — М.: АСТ, 2009. — 538 с.
- Шлиман Г. Илион. Город и страна троянцев / Пер. с англ. Н. Ю. Чехонадской. — М.: ЗАО Центрполиграф, 2009. — Т. 1. — 543 с.
- Штоль Г. Генрих Шлиман: Мечта о Трое / Сокр. пер. с нем. А. Попова и А. Штекли. — М.: Молодая Гвардия, 1991. — 432 с.
- Traill D. Schliemann of Troy: Treasure and Deceit. — New York: St. Martin’s Press, 1995. — 365 p.
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սոֆյա Շլիման» հոդվածին։ |
| ||||||||||||||||
