Սուրբ Ստեփանոսի մայր տաճար
Սուրբ Ստեփանոսի մայր տաճար գերմ.՝ Stephansdom | |
---|---|
Հիմնական տվյալներ | |
Տեսակ | կաթոլիկ տաճար |
Երկիր | ![]() |
Տեղագրություն | Վիեննա |
Դավանանք | կաթոլիկություն |
Թեմ | Վիեննայի թեմ |
Հիմնական ամսաթվերը | 1137 |
Ներկա վիճակ | Կարդինալ արքեպիսկոպոսի նստավայր |
Կազմված է | Capistran-Kanzel?, Pulpit of the Stephansdom?, Grabmal Kaiser Friedrichs III.?, Prince Eugene Chapel?, Türkenbefreiungsdenkmal in St. Stephen's Cathedral, Vienna?, Q2030210?, Orgeln des Stephansdoms?, Q50807411? և Pummerin? |
Ժառանգության կարգավիճակ | Ավստրիայի ճարտարապետական ժառանգության օբյեկտ[1] |
Նվիրված | Ստեփանոս Նախավկա |
Անվանված | Ստեփանոս Նախավկա |
Ճարտարապետական ոճ | Ռոմանական ճարտարապետություն, Գոթական ճարտարապետություն |
Կառուցման սկիզբ | 1359 |
Կառուցման ավարտ | 1511 |
Հիմնադրված | 1137 |
Առաջին հիշատակում | 1137 |
70 մ | |
Երկարություն | 107 մ |
Լայնություն | 70 մ |
Նավի լայնություն | 38.9 մ |
Բարձրություն | 136,44 մետր |
![]() | |
![]() | |
48°12′31″ հս․. լ. 16°22′23″ ավ. ե.HGЯO | |
![]() | |
stephanskirche.at stephansdom.at |
Սուրբ Ստեփանոսի մայր տաճար (գերմ.՝ Stephansdom, խոսակցական լեզվով՝ Steffl), կաթոլիկ տաճար, Ավստրիայի ազգային խորհրդանիշը, մայրաքաղաք Վիեննայի գլխավոր տաճարը և խորհրդանիշը[2]։ Կարդինալ արքեպիսկոպոսի նստավայրը։ Գտնվում է հին քաղաքի կենտրոնական մասում, Սուրբ Ստեփանոսի հրապարակում։
Շտեֆանսդոմը մշակութային նշանակության կառույց է։ Գործող եկեղեցի է, ուր ամեն օր ժամերգություններ են տեղի ունենում. աշխատանքային օրերին՝ առավոտյան ժամը 7-ին, իսկ հանգստյան օրերին` առավոտյան ժամը 10-ին։ Պատարագները մատուցվում են բոլոր եկեղեցական տոներին. Սուրբ Ծնունդ, Զատիկ, Սուրբ Երրորդություն և այլն։ Այդ օրերին ավստրիացիները մի առանձնահատուկ գեղեցկությամբ են զարդարում եկեղեցին։ Տաճարի հարավային աշտարակը, որն ունի 137 մետր բարձրություն, համարվում է գոթական ճարտարապետական ոճի գլուխգործոց։ Տաճարի արևմտյան ճակատը (հսկայական դարպասներն ու երկու հեթանոսական աշտարակները) եվրոպական արվեստի գլուխգործոցներ են, որոնք գերակայել են Ավստրիայի ճարտարապետության մեջ սկսած 950 թվականից մինչև 1200 թվականը։
Պատմություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Առաջին կառույցը գտնվել է քաղաքի սահմաններից դուրս, և միայն 1137 թվականին է սկսել գործել որպես եկեղեցի։ 1147 թվականից տաճարը օծվել է որպես եռանավ ռոմանական բազիլիկ և կոչվել է Շտեֆանսդոմ` ի պատիվ սուրբ Ստեփանոսի։ Այդ մասին առաջին գրավոր հիշատակումն արվել է 1221 թվականին։ Այժմեական տեսքը ստացել է 1511 թվականին։ Պատմության ընթացքում տաճարի հյուսիսային աշտարակի ձևափոխման բազում առաջարկներ են արվել, սակայն տաճարը մնացել է իր ասիմետրիկ ուրվագծով։ Այսօրվա Շտեֆանսդոմն ունի գրեթե նույն տեսքն, ինչ XVI դարի կեսերին։
Շինարարություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ռոմանական աշտարակները և ճակատամուտքը, 1230—1245
Երկրորդ եկեղեցին , 1263
Ալբերտյան վերնատունը, 1304—1340
Վերակառուցումը Ռուդոլֆ IV -ի օրոք, 1359-ից
1137 թվականին մարքիզ Լեոպոլդ IV -ը Ռեգիմարի՝ Պասաուի եպիսկոպոսի հետ հիմնադրել են առաջին եկեղեցին։ Ռոմանական ոճով բազիլիկի շինարարությունը ավարտվել է 1147 թվականին[3]։ 1230-1245 թվականներին այն ընդարձակվել է դեպի արևմուտք, այդ ժամանակվանից պահպանվել է տաճարի արևմտյան պատը՝ շքամուտքով և զույգ աշտարակներով, որոնք հետագայում վերակառուցվել են գոթական ոճով (աշտարակները վերակառուցվել են հռոմեական քանդված տաճարների քարերով, դրա համար այն երբեմն անվանում են հեթանոսական)։ 1258 թվականին առաջին եկեղեցին այրվել է[4]։
1263 թվականին նրա տեղը կառուցվել է երկրորդ եկեղեցին, նույնպես ռոմանական ոճով, տաճարի օծման օրը՝ ապրիլի 23-ը, տոնական օր է նաև հիմա։
1304-1340 թվականներին, Ալբերտ I -ի և Ալբերտ II -ի օրոք, եկեղեցուն արևելյան կողմից ավելացվում է եռանավը՝ Ալբերտյան վերնասրահը, աշխատանքները ավարտին են հասցվում երկրորդ եկեղեցու օծումից 77 տարի անց։
1359 թվականի ապրիլի 7-ին հերցոգ Ռուդոլֆ IV-ի հովանավորությամբ սկսվում են տաճարի ընդլայնման աշխատանքները արդեն գոթական ոճով։ Մասնավորապես հավելվեցին հարավային աշտարակն ու հարավային նավը։ 1433 թվականին ավարտին հասցվեց հարավային աշտարակի կառուցումը։ Տաճարի ընդլայնման և վերանորոգման աշխատանքները շարունակվեցին 100 տարի` մինչև 1523 թվականը։ Այդպիսով, ռոմանական երկայնաձիգ նավի շուրջ շարվում են նոր, գոթական ոճի պատեր։
Ինտերիեր
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Երեք դար շարունակ Սուրբ Ստեփանոսի եկեղեցին գործել է որպես ծխական եկեղեցի։ 1469 թվականին, Ֆրիդրիխ III -ի օրոք, Սուրբ Ստեփանոսի եկեղեցին դառնում է մայր տաճար, 1513 թվականին տաճարում տեղադրվում է երգեհոն։
XVI-XVII դարերում, ռեֆորմացիայի և ավստրո-թուրքական պատերազմի պատճառով, տաճարը գրեթե փոփոխության չի ենթարկվում։ Այդ ժամանակահատվածում տաճարի ինտերիերը հարմարեցվում, վերափոխվում է բարոկկո ոճի[4]։
1945 թվականի հրդեհը և վերակառուցումը
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Տաճարը չի տուժել Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ռմբակոծություններից։ Վիեննայից նահանջելու ժամանակ Զեպպ Դիտրիխը գերմանական հրետանուն հրամայում է ոչնչացնել Վիեննայի կենտրոնը սակայն հրամանը չի կատարվում[5]": 1945 թվականի ապրիլի 11 -ին տեղաբնակները այրում են կողոպտված կրպակները, հաջորդ օրը կրակը տարածվում և հասնում է տաճարին[4]։ Կրակից տանիքը փլվում է, ամենամեծ զանգը պոկվում և ընկնում է Հյուսիսային աշտարակի մեջ, որի արդյունքում կոտրվում է[6], ինտերիերը գրեթե ամբողջությամբ ավերվում է, այրվում է երգեհոնը։ Կրակից փրկվում են աղյուսե սարկոֆագով պաշտպանված արժեքավոր մասունքները։ Տաճարը վերականգնվում է կամավորների ջանքերով։ 1948 թվականի դեկտեմբերի 19 -ին վերականգնվում է գլխավոր նավի տանիքը, 1952 թվականի ապրիլի 23-ին (տաճարի 689 ամյակին) վերսկսվում են եկեղեցական արարողությունները։ Հետպատերազմյան վերականգնումը ավարտվում է 1960 թվականին։
1980-ական թվականներից սկսվում է մեծամաշտաբ վերականգնողական աշխատանքների երկրորդ փուլը, որը շարունակվում է մինչև օրս։
Ճարտարապետություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Չափերը
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Հարավային աշտարակի բարձրությունը - 136,44 մ
- Հյուսիսային աշտարակի բարձրությունը - 68,3 մ
- Կենտրոնական նավի տանիքի բարձրությունը - 60 մ
- Տաճարի լայնությունը և երկարությունը հողի մակերևույթից - 62×198,2
Հաբսբուրգների կառավարման ժամանակաշրջանում Ավստրո-Հունգարական կայսրությունում ոչ մի եկեղեցի Սուրբ Ստեփանոսի տաճարի հարավային աշտարակից չպետք է բարձր լիներ[7]։
Տանիքը
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Գլխավոր նավի տանիքի երկարությունը 110 մետր է, տանիքի թեքությունը որոշ հատվածներում հասնում է 80° -ի, այսպիսի թեքության պայմաններում անձրևաջրերը արդյունավետորեն լվանում են կղմինդրե տանիքը, իսկ հազվադեպ պատահող ձյունը, չմնալով տանիքին, թափվում է ցած։ Վիթխարի մոզայիկ տանիքը կառուցված է 230,000 գունավոր կղմինդրից։ Տանիքի մոզայիկ պատկերներից են երկգլխանի արծիվը` Վիեննայի ու Ավստրիայի զինանշանը[8]։
Զարդարանքը
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Տաճարի գեղարվեստական հարստությունը հսկայական է. տաճարի ներսում մեծ քանակությամբ արվեստի և կրոնական նշանակության եզակի առարկաներ կան` միջնադարյան քանդակներ, մասամբ պահպանված վիտրաժներ, տապանաքարեր և այլն։ Այստեղ կարելի է տեսնել նաև կտորի երկարության և հացի քաշի չափման համար նախատեսված պարագաներ, որոնցով միջնադարյան յուրաքանչյուր առևտրական կարող էր ստուգել իր գնածը։
Գլխավոր շքամուտքի մոտ, «ռոմանական պատին» (շքամուտքը ավանդական գոթական ոճով է) զետեղված են
- Սուրբ Հովհաննես Կապիստրանոսի ամբիոնը, որտեղից նա 1454 թվականին կոչ էր անում թուրքերի դեմ խաչակրաց արշավանքների։
- «Ատամնացավով» խաչելությունը, այդպես է անվանվել Փրկչի դեմքի արտահայտությունից
- Արկբուտանի արեգակնային ժամացույցը
Երգեհոնները
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Նոր մեծ երգեհոնը[9], որը տեղադրվել է 1960 թվականին, փոխարինել է 1945 թվականի հրդեհի ժամանակ ոչնչացված երգեհոնին[10][11]։ Ունի 125 ստեղնաշարք և 10 հազար երգեհոնային փող։ Այս երգեհոնը Ավստրիայում ամենամեծն է։ Տաճարում ընդհանուր առմամբ կա երեք փողավոր երգեհոն, բոլորն էլ կառուցված են ավստրիական «Rieger» կազմակերպության կողմից։ Պատարագների ժամանակ օգտագործվում է «միջին երգեհոնը»։
Մասունքները և տեսարժան վայրերը
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]1676 թվականին հունգարացի Լասլո Շիգրին, Պեչ գյուղում, ի հիշատակ թուրքական գերությունից ազատագրման՝ պատվիրում է Աստվածամոր սրբապատկերը։ 1696 թվականին Լեոպոլդ առաջին կայսրը սրբապատկերը Հունգարիայից տանում է Վիեննա՝ Սուրբ Ստեփանոսի մայր տաճար, մի զարմանալի դեպքից հետո։ Սրբապատկերում պատկերված Մարիամ Աստվածածնի աչքերից իրական արցունքներ են հոսել։ Այժմ այն փակցված է տաճարի հարավարևմտյան անկյունում, շքամուտքի մոտ։
Զանգերը
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Զանգակատանը ընդհանուր առմամբ կա 23 զանգ, որոնցից 20-ը գործածվում են, յուրաքանչյուրն ունի իր դերը։ Հյուսիսային աշտարակի մեծ զանգը՝ Պումմերինը, որը կշռում է 21 383 կգ, տեղադրվել է 1957 թվականին, այն տարվա ընթացքում ղողանջում է տասնմեկ անգամ, երկրի կարևոր տոների ժամանակ (տաճարի օծման օրը՝ ապրիլի 23-ին, Ամանորի գիշերը)[12][13]։ Պումմերինը մեծությամբ երկրորդն է Եվրոպայում՝ Քյոլնի տաճարից հետո։
Ամբիոնը
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Փորագրազարդ ամբիոնը ստեղծվել է XV դարում, վերագրվում է Նիկոլաուս Գերհարդին։ Այն զարդարված է առաջին չորս եկեղեցու ուսուցչի՝ Ավրելիոս Օգոստինիոսի, Ամբրոսիոս Մեդիոլանցու, Հիերոնիմոսի, Գրիգոր I-ի քանդակներով։ Ամբիոնի ներքևի մասում քանդակագործի ինքնադիմաքանդակն է, որը պատուհանից դուրս է նայում։ Աստիճանների բազրիքը զարդարված է երևակայական դոդոշների և մողեսների զարդաքանդակների հաջորդականությամբ (բարու և չարի պայքարի այլաբանություն)։
Դամբարանները
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Տաճարը բաղկացած է եպիսկոպոսական առանձին վեց մատուռներից, այն կանգնած է ստորգետնյա գերեզմանատան, կատակոմբաների վրա, որտեղ 18-րդ դարից հուղարկավորվել է մոտ 11 հազար մարդ։
Տաճարի ներսում հուղարկավորված են`
- Ռուդոլֆ IV Ավստրիայի դուքս (իշխան՝ տաճարը կառուցողը, մահացել է 1365 թվականին)
- Ֆրիդրիխ III (մահացել է 1493 թվականին)
- Եվգենի Սավոյացի (մահացել է 1736 թվականին)
- Հաբսբուրգների դինաստիայի 72 անդամ
- տաճարի վանահայրեր։
Պատկերասրահ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]-
Աշտարակը
-
Կզմինդրե տանիքի խճանկար
-
Ինտերիերը երեկոյան
-
Ինտերիեր
-
Ինտերիեր
-
Երգեհոնը
-
Խորանը
-
Ամբիոնը
-
Ֆրիդրիխ III-ի դամբարանը
-
Մկրտության ավազան
Արտաքին հղումներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Սուրբ Ստեփանոսի մայր տաճարի պաշտոնական կայք (գերմ.)
- Զբոսապտույտ Սուրբ Ստեփանոսի տաճարում Արխիվացված 2016-05-07 Wayback Machine
- Սուրբ Ստեփանոսի տաճար (անգլ.)
- Սուրբ Ստեփանոսի տաճարի թանգարան
- St. Stephen's Cathedral guided tour
- St. Stephen's Cathedral permanent construction office (գերմ.)
- St. Stephen's Cathedral parish (գերմ.)
- Archdiocese of Vienna Արխիվացված 2009-08-02 Wayback Machine (գերմ.)
Գրականություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Bermann, Moriz. Der Wiener Stefans-Dom und seine Seenswürdigkeiten in Geschichte, Kunst, Legenden- und Sagenbilde. Wien, Pest, Leipzig., 1878.
- Kurt, Hielscher. Österreich. Landschaft und Baukunst. Berlin-Zürich., 1928.
- Wasnuths. Lexicon der Baukunst. 3-4 Band. Berlin., 1929.
- Wien. Geschichte, Kunst, Leben. Wien., 1943.
- Ulmann, Ernst. Die Welt der gotischen Kathedrale. Berlin.,1981.
- Architektur des Mittelalters: Funktion und Gestalt. Weimar., 1983.
- Wien: [Bildband1]. Texte von Peter Pötscher. Frankfurt am Main., 1989.
- Conrad, Dietrich. Kirchenbau im Mittelalter: Bauplannung und Bauausführung. Leipzig., 1990.
- Сененко М. С. Вена. М., 1970.
- Грубер, Райнхард Х., Кафедральный собор Св. Стефана в Вене. Вена., 2002.
- Böker, Johann J. (2007). Der Wiener Stephansdom in der Spätgotik (First ed.). Salzburg: Pustet. էջ 432. ISBN 3-7025-0566-0.
- Donin, Richard Kurt (1952). Der Wiener Stephansdom und seine Geschichte (German). Vienna: A. Schroll. ASIN B0000BHI6S.
{{cite book}}
: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link) - Feuchtmüller, Rupert; Kodera, Peter (1978). Der Wiener Stephansdom (German). Vienna: Wiener Dom-Verl. էջ 420. ISBN 3-85351-092-2.
{{cite book}}
: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link) - Gruber, Reinhard H.; Bouchal, Robert (2005). Der Stephansdom: Monument des Glaubens (German). Vienna: Pichler Verlag. ISBN 3-85431-368-3.
{{cite book}}
: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link) - Gruber, Reinhard H. (1998). St. Stephan's Cathedral in Vienna. Vienna: St. Stephan's Cathedral. ASIN B001OR6HQ4.
- Macku, Anton (1948). Der Wiener Stephansdom: Eine Raumbeschreibung (German). Vienna: F. Deuticke. էջ 30.
{{cite book}}
: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link) - Meth-Cohn, Delia (1993). Vienna: Art and History. Florence: Summerfield Press. ASIN B000NQLZ5K.
- Riehl, Hans (1926). Der St. Stephansdom in Wien (German). Vienna: Hrsg. von der Allgemeinen vereinigung für christliche kunst. էջ 64.
{{cite book}}
: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link) - Strohmer, Erich V. (1960). Der Stephansdom in Wien (German). Vienna: K.R. Langewiesche. ASIN B0000BOD4J.
{{cite book}}
: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link) - Toman, Rolf (1999). Vienna: Art and Architecture. Cologne: Könemann. ISBN 978-3829020442.
- Zykan, Marlene (1981). Der Stephansdom (German). Vienna: Zsolnay. էջ 301. ISBN 3-552-03316-5.
{{cite book}}
: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ Wiki Loves Monuments monuments database — 2017.
- ↑ «Unser Stephensdom» [Our Stephansdom] (German). Վերցված է 2014 թ․ սեպտեմբերի 12-ին.
{{cite web}}
: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link) - ↑ Wikisource:Catholic Encyclopedia (1913)/Vienna
- ↑ 4,0 4,1 4,2 «գերմ.: Պաշտոնական կայք. Պատմություն». Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ նոյեմբերի 6-ին. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 13-ին.
- ↑ Diem, Peter. «Der Stephansdom und seine politische Symbolik» [St. Stephen's Cathedral and its political symbolism] (German). Austria Forum. Վերցված է 2014 թ․ սեպտեմբերի 12-ին.
{{cite web}}
: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link) - ↑ «Die Geschichte des Stephansdoms» [The history of the St. Stephan's Cathedral]. Unser Stephensdom. Վերցված է 2014 թ․ սեպտեմբերի 12-ին.
- ↑ «գերմ.: Պաշտոնական կայք. Չափերը». Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ նոյեմբերի 9-ին. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 14-ին.
- ↑ Based on the info from a guided tour at the Vienna City Museum. The year of the replacement has been embedded into the removed emblem.
- ↑ «St Stephan's Church: Main organ». Catalogue entry. International Organ Foundation. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 18-ին. Վերցված է հունվարի 1, 2013-ին.
- ↑ «Die Orgel im Stephansdom» (German). "Rettet den Stephansdom" – Verein zur Erhaltung des Stephansdoms. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ հունվարի 6-ին. Վերցված է հունվարի 1, 2013-ին.
{{cite web}}
: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link) - ↑ Lade, Günter (1990). Orgeln in Wien. Wien: Selbstverl. էջ 295. ISBN 3-9500017-0-0.
{{cite book}}
: Invalid|url-access=yes
(օգնություն) - ↑ «գերմ., տաճարի պաշտոնական կայք». Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ մարտի 8-ին. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 14-ին.
- ↑ /data/derdom/details/pummerin.php#start գերմ., տաճարի պաշտոնական կայք, Պումմերին
|
![]() | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սուրբ Ստեփանոսի մայր տաճար» հոդվածին։ |
|