Սուրբծննդյան երաժշտություն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից

Սուրբծննդյան երաժշտություն (անգլ.՝ Christmas music), երաժշտության մի տեսակ, որն իր մեջ ընդգրկում է երաժշտական մի շարք ժանրեր և սովորաբար կատարվում կամ լսվում է Սուրբ ծննդյան ժամանակ։ Սուրբ ծննդյան հետ առնչվող երաժշտությունը կարող է լինել մաքուր գործիքային, կամ ինչպես շատ երգերի և տաղերի մեջ կարող են օգտագործվել բառեր Հիսուս Քրիստոսի ծննդյան, նվերների փոխանակման, ուրախության, Սանտա Կլաուսի և այլ կերպարների թեմաներով։ Սուրբծննդյան երաժշտությունը կատարվում է հասարակական համերգներում, եկեղեցիներում, Առևտրի կենտրոններում, քաղաքի փողոցներում և անկատական հավաքույթներում Սուրբ ծննդյան տոների ընթացքում ամբողջ աշխարհով մեկ։

Սուրբծննդյան երաժշտությունը ենթադրվում է, որ ծագել է չորրորդ դարում Հին Հռոմում, լատիներեն «Veni redemptor gentium» (Come, Redeemer of the nations) հիմնից[1]։ Մինչև 13-րդ դարը Ֆրանցիսկ Ասսիզեցու ազդեցության ներքո հանրաճանաչ Սուրբ ծննդյան երգերի ավանդույթը զարգացավ տարածաշրջանային տարբեր լեզուներով[2]։ Սուրբծննդյան երաժշտությունը առաջին անգամ անգլերենով հայտնվել է 1426 թվականին՝ որպես անգլիացի քահանա Ջոն Օդլեյի ստեղծագործություն, ով 25 Սուրբ ծննդյան երգերի հեղինակ է[3]։ Դեռևս 16-րդ դարում երգվում էին տարբեր Սուրբ ծննդյան երգեր, որոնց թվում են «The Twelve Days of Christmas», «God Rest You Merry, Gentlemen» և «O Christmas Tree" (O Tannenbaum)» երգերը[4]։

Վիկտորյական դարաշրջանը ականատես եղավ Սուրբ ծննդյան երգերի և տոնի հետ կապված հիացմունք արտահայտող երգերի միախառնմանը՝ ներառյալ «Silent Night», «O Little Town of Bethlehem» և «O Holy Night» երգերը։ Առաջին Սուրբ ծննդյան երգերը կապված Սուրբ Նիկողայոս Զմյուռնացու հետ ծագել են 19-րդ դարում՝ ներառյալ «Up on the Housetop» և «Jolly Old St. Nicholas» երգերը[5]։ Շատ Սուրբ ծննդյան հիմներ նույնպես թարգմանվել են այս ժամանակահատվածում, հատկապես 1871 թվականին, երբ Ջոն Սթեյները հրատարակեց մի շատ ազդեցիկ հավաքածու՝ «Սուրբ ծննդյան հին և նոր երգեր» վերնագրով։ Շատ քիչ հիշարժան երգեր են ստեղծվել 20-րդ դարի սկզբին մինչև 1930-ականների Մեծ ճգնաժամը, երբ հրատարակվեցին մի շարք հաճախ ամերիկյան ծագմամբ երգեր, որոնցից մեծ մասը չէին վկայակոչում Քրիստոնեական տոնը, այլ ավելի շատ ընդգրկում էին աշխարհիկ արևմտյան ավանդական թեմաներ՝ կապված Սուրբ ծննդյան հետ։ Նրանց մեջ ներառված էին երեխաների համար ստեղծված այնպիսի երգեր ինչպիսիք են «Santa Claus Is Comin' to Town» և «Rudolph the Red-Nosed Reindeer» երգերը, ինչպես նաև զգացմունքային տիպի երգեր՝ ներկայացված այդ դարաշրջանի հայտնի շանսոնիեների կողմից՝ «Have Yourself a Merry Little Christmas» և «White Christmas»(վերջինս համարվում է բոլոր ժամանակների լավագույն սինգլը)[6][7]։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վաղ երաժշտություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Երաժշտությունը Սուրբ ծննդյան ժամանակահատվածի և նրա տոնակատարության վաղ առանձնահատկություններից է։ Վաղ ժամանակաշրջանի օրինակներն էին հիմնոգրաֆիկ ստեղծագործությունները («chants and litanies»), որոնք նախատեսված էին կրոնական օգտագործման համար՝ պահպանելով և՛ Սուրբ ծննդյան և՛ Աստվածահայտնության տոնակատարությունը, որոնցից շատերն էլ մինչ այժմ օգտագործվում են արևելյան Ուղղափառ եկեղեցու կողմից։ 13-րդ դարում Ֆրանցիսկ Ասսիզեցու ազդեցության ներքո մեծացավ տեղի բարբառներով գրված երգերի քանակը։

Միջնադարում անգլիացիները միավորեցին շուրջպարերը երգերով և նրանց անվանեցին Սուրբ ծննդյան տաղեր։ Ավելի ուշ տաղ բառը նշանակում էր մի երգ, որն իր մեջ պարունակում էր կրոնական թեմաներ։ Իտալիայից այն տարածվեց դեպի Ֆրանսիա և Գերմանիա, ավելի ուշ նաև Անգլիա։ Անգլերեն Սուրբ ծննդյան տաղերն առաջին անգամ հայտնվել են 1426 թվականին՝ որպես անգլիացի քահանա և բանաստեղծ Ջոն Օդլեյի ստեղծագործություններ, ով 25 Սուրբ ծննդյան երգերի հեղինակ է։ Այդ երգերը հավանաբար երգել են մի խումբ տոնակատարողներ, ովքեր անցել են տնից տուն[8]։

Դուդուկ և փոքրիկ շեփոր նվագող Սուրբ ծննդյան գուսան

Պուրիտանական արգելք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Օլիվեր Կրոմվելի կառավարման ժամանակ Անգլիայի կառավարությունը արգելել է Սուրբ ծննդյան տաղերի երգելը՝ համարելով նրանք Հեթանոսական և մեղսագործ։ Հայտնի Կաթոլիկ Քրիստոնեության հետ կապված այլ ավանդույթների նման նրանք դժգոհություն առաջացրեցին Բողոքական Պուրիտանների մեջ։ Հայտնի է, որ Օլիվեր Կրոմվելի միջնորդությամբ արգելվել են Սուրբ ծննդյան բոլոր տիպի տոնակատարությունները։

Վեստմինստրյան համաժողովը 1644 թվականին կիրակի օրը օրացույցում համարեց միակ սուրբ օրը։ Անգլիական եկեղեցու համար տրվող նոր պատարագն այն ընդունեց 1645 թվականին և այսպիսով օրինականորեն վերացրեց Սուրբ Ծնունդը։ 1647 թվականին նրա տոնակատարությունը պառլամենտի կողմից համարվեց որպես հանցանք[9]։

Պուրիտաններն ընդհանրապես հերքում էին Սուրբ ծնունդը՝ մի միտում, որը շարունակաբար վերակենդանանում էր Եվրոպայում և ԱՄՆ-ում տասնութերորդ, տասնիներորդ և քսաներորդ դարերում[10]։

Արքայական վերականգնում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Քեմբրիջի ձյունածածկ արքայական մատուռը, որտեղ BBCով հեռարձակվում են Սուրբ ծննդյան ինը գրություններն ու երգերը ամբողջ աշխարհով մեկ Սուրբ ծննդյան նախօրեին

Երբ 1660 թվականի մայիսին Չարլզ II Ստյուարտը կրկին գահ բարձրացրեց Ստյուարտներին, Անգլիայի ժողովուրդը կրկին սկսեց կիրառել Սուրբ ծննդյան երգերը որպես Քրիստոնեական ավանդույթների վերականգնման մի մաս, որոնք հաստավեցին արքայի սեփական տոնակատարություններով[9]։ Վիլյամ Սենդսի «Սուրբ ծննդյան հին և նոր երգեր» վերնագրով շարքը պարունակում էր այսօրվա շատ դասական անգլիական տաղեր և նպաստեց տոնի միջին Վիկտորյական դարաշրջանի վերածննդին[11]։ Եկեղեցում Սուրբ ծննդյան տաղեր երգելը հիմնվել է 1880 թվականի Սուրբ ծննդյան նախօրեին Թրուրո տաճարում, Կոռնուոլ, Անգլիա, որն էլ այժմ կիրառվում է աշխարհի շատ եկեղեցիներում[12]։

Սուրբ ծննդյան տոնակատարությունները՝ ներառյալ նաև երաժշտությունը, նշվում են նաև այնպիսի հաստատություններում ինչպիսիք են Սանտա Կլաուսի գյուղը, Ռովենիեմի, Ֆինլանդիա[13]։

Ողորմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սուրբ ծննդյան տաղեր երգող երեխաներ Բուխարեստում, Ռումինիա 1929 թվական

Սուրբ ծննդյան տաղեր երգելու ավանդույթը ողորմության կամ բարեգործության փոխարեն սկսվել է Անգլիայում 17-րդ դարում Ստյուարտների վերականգնումից հետո։ Քաղաքի երաժիշտները կամ «սպասավորները» իրավունք ունեին գումար հավաքել փողոցներում Սուրբ ծննդյան տոներից շաբաթներ առաջ։ Այս ավանդույթը տարածվեց բնակչության շրջանում տասնութերորդ և տասնիներորդ դարերում և շարունակվում է մինչ այժմ։ Ինչպես նաև տասնյոթերորդ դարից սկսած, ըստ անգլիական ավանդույթի, գերակշռում էին կողովներով կանայք, ովքեր նվիրում էին իրենց հարևաններին փոխադարձ նվերներ՝ ուղեկցված Սուրբ ծննդյան երգերով։ Չնայած այս երկար պատմությանը շատ Սուրբ ծննդյան երգեր սկիզբ են առել միայն 19-րդ դարից առաջ՝ բացառությամբ այնպիսի երգերի ինչպիսիք են «Wexford Carol», «God Rest You Merry Gentlemen», «As I Sat on a Sunny Bank», «The Holly and the Ivy»[14],«Coventry Carol» և «I Saw Three Ships» երգերը։

Եկեղեցական տոներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սուրբ ծնունդը որպես կարևոր տոնակատարություն եկեղեցական տարվա ընթացքում նաև նշանակում է, որ կա մի ավանդական երաժշտություն, որը ստեղծվել է այդ տոնը նշելու համար։ Ահա նշանավոր ստեղծագործությունների մի կարճ և ոչ սպառիչ ցուցակ.

Սուրբծննդյան ավանդական երգեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Այն ավանդական երգերը, որոնք նույնիսկ չունեն որևէ հատուկ կրոնական ենթատեքստ, հաճախ անվանվում են Սուրբ ծննդյան տաղեր։ Նրանցից յուրաքանչյուրն ունի հարուստ պատմություն, իսկ որոշներն էլ առաջացել են շատ դարեր առաջ։

Ստանդարտներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հայտնի ավանդական երգերի շարքը, որ կարելի է լսել Սուրբ ծննդյան հետ կապված իրադարձությունների ժամանակ հետևյալն է[15]։

Ogg
Ogg
Ogg
Ogg
Սուրբ ծննդյան տոնածառ

Վաղ շրջանի Սուրբ ծննդյան երգեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ռալֆ Վոան Ուիլյամս (1872–1958), բրիտանացի կոմպոզիտոր, ով օգնել է հանրաճանաչ դարձնել շատ միջնադարյան և ժողովրդական տաղեր ժամանակակից դարաշրջանի համար[16]

Հանրաճանաչ Սուրբ ծննդյան երգերը 19-րդ դարում Ամերիկայում ներառում էին հետևյալ երգերը.

Վերջին շրջանի երգեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սուրբ ծննդյան վերջին շրջանի երգերն են «I Wonder as I Wander» (1933), «Mary's Boy Child» (1956), "Carol of the Drum" ("Little Drummer Boy") (1941), «Do You Hear What I Hear?» (1962), և «Mary, Did You Know?» (1984), «Little Donkey» (1959), ինչպես նաև «Calypso Carol» (1964) երգերը։

Ջոն Ռաթերը ստեղծել է շատ երգեր, որոնց թվում են All Bells in Paradise, Angels' Carol, Candlelight Carol, Donkey Carol, Jesus Child, Shepherds' Pipe Carol և Star Carol երգերը։

Հայտնի Սուրբ ծննդյան երգեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ահա թոփ 30 ամենաշատ նվագված տոնական երգերը 2015 թվականի Սուրբ ծննդյան տոների ժամանակ.[17]

Կատեգորիա Երգ Կոմպոզիտոր(ներ) Տարի Տեսակ
1 "Santa Claus Is Coming to Town" Ջոն Ֆրեդ Քութս, Հեյվեն Գիլեսփի 1934 Առասպելական
2 "Have Yourself a Merry Little Christmas" Ռալֆ Բլեյն, Հյու Մարտին 1944 Տոնական / Սենտիմենտալ
3 "Winter Wonderland" Ֆելիքս Բերնարդ, Ռիչարդ Սմիթ 1934 Սեզոնային
4 "Let It Snow! Let It Snow! Let It Snow!" Սեմի Քան, Ջուլի Սթայն 1945 Սեզոնային
5 "The Christmas Song" Մել Տորմե, Ռոբերտ Վելս 1944 Ավանդական
6 "Jingle Bell Rock" Ջոսեֆ Կարլտոն Բիլ, Ջեյմս Ռոսս Բութ 1957 Տոնական/Սեզոնային
7 "It's the Most Wonderful Time of the Year" Էդվարդ Պոլա, Ջորջ Վայլ 1963 Սեզոնային/Ավանդական
8 "Sleigh Ride" Լերոյ Անդերսոն, Միտչել Փերիշ 1948 Սեզոնային/Ծննդյան
9 "Rudolph the Red-Nosed Reindeer" Ջոնի Մարքս 1939/1949 Առասպելական
10 "It's Beginning to Look a Lot Like Christmas" Մերեդիթ Վիլսոն 1951 Ավանդական/Տոնական
11 "White Christmas" Իրվինգ Բերլին 1940 Սեզոնային/Սենտիմենտալ
12 "A Holly Jolly Christmas" Ջոնի Մարքս 1964/65 Ավանդական/Տոնական
13 "Carol of the Bells" Պիտեր Վիլհոսկի, Միկոլա Լենտովիչ 1921/47 Տոնական
14 "Rockin' Around the Christmas Tree" Ջոնի Մարքս 1958 Ավանդական
15 "All I Want for Christmas Is You" Վալտեր Աֆանասեֆ, Մրայա Քերի 1994 Սենտիմենտալ
16 "Frosty the Snowman" Ստիվ Նելսոն, Վոլտեր Ռոլլինս 1950 Առասպելական
17 "Blue Christmas" Բիլլի Հեյս, Ջեյ Ջոնսոն 1957 Ավանդական
18 "(There's No Place Like) Home for the Holidays" Ռոբերտ Ալեն, Ալ Ստիլման 1954 Ավանդական/Սենտիմենտալ
19 "The Little Drummer Boy" Կատրին Դեյվիս, Հենրի Օնորատի, Հարրի Սայիմոն 1941 Քրիստոնեական
20 "Do You Hear What I Hear?" Գլորիա Բեյքեր, Նոել Ռեգնի 1962 Ավանդական
21 "Silver Bells" Ջեյ Լիվինգսթոն, Ռեյ Էվանս 1950 Ավանդական
22 "Baby, It's Cold Outside" Ֆրանկ Լոսսեր 1948 Սեզոնային
23 "I Saw Mommy Kissing Santa Claus" Թոմմի Կոննոր 1952 Վիպական
24 "Feliz Navidad" Ժոզե Ֆելիչիանո 1970 Տոնական
25 "Christmas Eve/Sarajevo 12/24" Ջոն Օլիվա, Փոլ O'Նեյլ, Ռոբերտ Կինկել 1995 Տոնական
26 "Last Christmas" Ջորջ Միշել 1984 Սենտիմենտալ
27 "Here Comes Santa Claus (Right Down Santa Claus Lane)" Ժան Օթրի, Օուքլեյ Հալդեման 1947 Առասպելական/Քրիստոնեական
28 "Santa Baby" Ժան Էլեն Ջեվիթս, Ֆիլիպ Շպրինգեր, Տոնի Շպրինգեր, և Ֆրեդ Էբբ 1953 Վիպական
29 "Happy Holiday" Իրվինգ Բերլին 1948 Տոնական
30 "Wonderful Christmastime" Փոլ ՄաքՔարթնի 1979 Տոնական

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. Miles, Clement, Christmas customs and traditions, Courier Dover Publications, 1976, [1](չաշխատող հղում)0-486-23354-5, p. 32
  2. Miles, pp. 31–37
  3. Miles, pp. 47–48
  4. Moore, Kimberly (November 29, 2011). "Brief History of Holiday Music". Psychology Today. Retrieved October 22, 2017.
  5. Moore, Kimberly (December 6, 2011). "A Brief History of Holiday Music: The 1800s and the Re-Invention of Christmas". Psychology Today. Retrieved October 22, 2017
  6. Glenday, ed. (2007). Book of Records (PDF). Pattison Group. p. 187. [2](չաշխատող հղում) [3]. Archived from original (PDF) on 19 March 2015.
  7. Moore, Kimberly (December 20, 2011). "Brief History of Holiday Music: Crooners, Movies, and Novelty Songs". Psychology Today. Retrieved October 22, 2017.
  8. Miles, Clement (1976). Christmas customs and traditions. Courier Dover Publications. pp. 47–48. [4](չաշխատող հղում)0-486-23354-5.
  9. 9,0 9,1 Hutton, Ronald (1996). The Stations of the Sun. Oxford.
  10. Shoemaker, Alfred L. (1999) [1959]. Christmas in Pennsylvania. Mechanicsburg, PA. p. xvii.
  11. Richard Michael Kelly. A Christmas carol p.10. Broadview Press, 2003 [5](չաշխատող հղում) [6]
  12. "Festival of Nine Lessons and Carols". BBC. December 16, 2005.
  13. "Santa Claus Village"
  14. Simpson, Jacqueline; Roud, Steve (2000). Oxford Dictionary of English Folklore. Oxford. p. 64.
  15. «Carol Histories and Track List». pair.com. Վերցված է 2011 թ․ դեկտեմբերի 18-ին.
  16. Heffer, Simon (2014). "3. A Search for a Style". Williams. Faber & Faber. [7](չաշխատող հղում) [8]. Retrieved 10 October 2016.
  17. «"Santa Claus Is Coming to Town" Is Most-Played Holiday Song of the Last 50 Years». ASCAP. ASCAP. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 21-ին.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]