Սկանդինավյան մոդել

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Սկանդինավյան երկրների դրոշները

Սկանդինավյան մոդել (տարածված են նաև Շվեդական մոդել, Հյուսիսեվրոպական մոդել, Հյուսիսեվրոպական սոցիալ-դեմոկրատիա տարբերակները[1][2]), Հյուսիսային Եվրոպայի երկրների՝ Դանիայի, Իսլանդիայի, Նորվեգիայի, Շվեդիայի և Ֆինլանդիայի սոցիալ-տնտեսական մոդել։

Չնայած, որ հյուսիսեվրոպական երկրների մեջ կան էական տարբերություններ, նրանք բոլորը ունեն ընդհանուր որոշակի գծեր։ Դրանց թվում են սոցիալական պետություն կատեգորիան, որը կոնկրետ ուղղված է ինդիվիդուալ ինքնավարության բարձրացմանը, սոցիալական մոբիլությունը և մարդու իրավունքների պաշտպանությունը, ինչպես նաև տնտեսության կայունությունը։ Սկանդինավյան մոդելը, սոցիալական պետության մյուս մոդելներից, տարբերվում է աշխատուժի բարձր մասնակցությամբ (համընդհանուր զբաղվածություն), գենդերային հավասարությամբ, էգալիտար և համընդհանուր սոցիալական պաշտպանությամբ, ռեսուրսների բաշխվածության բարձր մակարդակով[3]։

Սկանդինավյան մոդելին բնորոշ է համընդհանուր բարեկեցությունը, ինչպես նաև անհատականության լայն դրսևորումը։ Մոդելի հեղինակը համարվում է Էրստա Շկոնդալ համալսարանի համալսարանական քոլեջի պրոֆեսոր Լարս Տրագարդը։ Տրագարդը մոդելը անվանել է նաև «պետական ինդիվիդուալիզմ»[4]։ Շատ հաճախ այս մոդելը անվանում են սոցիալիստական, իսկ որոշ տեսաբաններ էլ մոդելը անվանում են «կապիտալիստական սոցիալիզմ»։ Սկանդինավյան մոդելը, որպես այդպիսին, կարելի է բնութագրել որպես «ոսկե միջին»։ Մոդելը ոչ կապիտալիստական է և ոչ էլ սոցիալիստական՝ փորձելով համադրել երկու ուղղությունների հաջողված ասպեկտները[5]։ 2013 թվականին The Economist-ը հայտարարել է, որ Հյուսիսային Եվրոպայի երկրները ունեն կառավարման ամենաարդյունավետ համակարգը[4]։

Հյուսիսային երկրներից յուրաքանչյուրն ունի իրեն բնորոշ տնտեսական և սոցիալական մոդելները, որոնք կարող են միմյանցից էականորեն տարբերվել։ Հյուսիսային Եվրոպայի որոշ երկրներ վերջին 20 տարիներում էլ ավելի են զարգացրել իրենց տնտեսություններին բնորոշ լիբերալ-շուկայական մեխանիզմները։ Շվեդիայում, վերջին տասնամյակի ընթացքում, նեոլիբերալ քաղաքականությունը և պետական հատվածի դերի կրճատումը հանգեցրել են ՏՀԶԿ անդամ երկրների շարքում բնակչության անհավասար աճի ամենաբարձր ցուցանիշներին[6]։ Սակայն, Շվեդիան սոցիալական հավասարության տեսանկյունից զբաղեցնում է առաջին հորիզոնականներից մեկը[7]։

Ընդհանուր բնութագիր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

«The Nordic Model — Embracing globalization and sharing risks» հրապարակման մեջ համակարգը բնորոշվում է հետևյալ առանձնահատկություններով[8]։

  • Սոցիալական պաշտպանության զարգացած համակարգ, ինչպես նաև անվճար կրթության և առողջապահական ծառայությունների հասանելիության բարձր մակարդակ[8]։
  • Թոշակային պետական համակարգեր[8]։
  • Կոռուպցիայի ցածր մակարդակ[8]։ 2012 թվականին Transparency International-ի կոռուպցիայի դեմ պայքարի ինդեքսում, Հյուսիսային Եվրոպայի բոլոր հինգ երկրները աշխարհի 176 երկրների շարքում եղել են առաջին 11 հորիզոնականներում[9]։
  • Աշխատավորների մեծ տոկոս, ովքեր անդամակցում են արհմիություններին։ 2010 թվականին արհմիությունների անդամ են եղել Ֆինլանդիայի աշխատավորների 69,9 %-ը, Շվեդիայի աշխատավորների 68,3 %-ը և Նորվեգիայի աշխատավորների 54,8 %-ը։ Համեմատության համար ԱՄՆ-ում արհմիությունների անդամ են աշխատավորների 11,3 %-ը, Մեքսիկայում՝ 12,9 %-ը[10]։
  • Գործատուների, արհմիությունների և կառավարության միջև փոխգործակցություն, ընդորում սոցիալական այս գործընկերները պայմանավորվում են համագործակցության շրջանականների շուրջ, որոնք շատ հաճախ կարող են օրենսդրական ամրագրում չունենալ։
  • Գործազրկության բարձր նպաստներ և հնարավորություն ժամկետից շուտ թոշակի գնալու։ 2001 թվականին Դանիայում գործազրկության նպաստը կազմել է միջին աշխատավարձի 90 %-ը, Շվեդիայում՝ 80 %-ը։ Համեմատության համար Նիդերլանդներում այն կազմում է 75 %, իսկ Գերմանիայում՝ 60 %:
  • Ի տարբերություն ՏՀԶԿ անդամ այլ երկրների, Դանիայում, Շվեդիայում և Նորվեգիայում առողջապահության և կրթական ոլորտներում կատարվող ներդրումները զգալիորեն շատ են[11]։
  • Սեփականության իրավունքի պաշտպանություն և բիզնեսի վարման դյուրին համակարգ[12]։
  • Ազատ առևտրին խոչընդոտող հանգամանքների ցածր մակարդակ[12]։ Այն համադիր է ռիսկերի կոլեկտիվ բաշխման հետ (սոցիալական ծրագրեր, աշխատանքի շուկայի ինստիտուտներ), որը պաշտպանում է շուկան ռիսկերից, որոնք կապված են տնտեսական բաց հարաբերությունների հետ[8]։
  • 2011 թվականի տվյալներով ընդհանուր հարկային բեռը (ՀՆԱ-ից տոկոսներով) Շվեդիայում (51,1 %), Դանիայում (46 % )[13], և Ֆինլանդիայում (43,3 %) հանդիսանում է աշխարհում ամենաբարձրերից մեկը։ Ի տարբերություն այս երկրների, Գերմանիայում այն կազմում է 34,7 %, Կանադայում՝ 33,5 %, իսկ Իռլանդիայում՝ 30,5 %:

Մոդելի զարգացման միտում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1990-2005 թվականներին նկատվել է համասկանդինավյան միտում՝ սոցիալական նպաստներ ստացող անձանց թվի կրճատման հարցում[14]։ 1990-2005 թվականներին Դանիայում սոցիալական նպաստներ ստացող անձանց թիվը 235,2 հազարից կրճատվել է 179,3 հազարի, Նորվեգիայում 178,3 հազարից հասել է 150,6 հազարի, իսկ Շվեդիայում՝ 339,4 հազարից 271,6 հազարի[14]։ 18 տարեկանից բարձր բնակչության շրջանում սոցիալական նպաստներ ստացող քաղաքացիների թիվը նույնպես կրճատվել է։ Այսպես, Դանիայում 5,8 %-ից կրճատվել է 4,3 %, Իսլանդիայում՝ 2,6 %-ից 2,4 %, Նորվեգիայում՝ 5,3 %-ից՝ 4,2 %, իսկ Շվեդիայում՝ 5 %-ից 3,8 %[14]։ Բացառություն է կազմում միայն Ֆինլանդիան, որտեղ սոցիալական նպաստներ ստացողների թիվը 1990-2005 թվականներին 255,6 հազարից հասել է 279, 6 հազարի, իսկ տոկոսային հաշվարկով 5,9 %-ից հասել է 6,7 %-ի[14]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. Nik Brandal, Øivind Bratberg, Dag Einar Thorsen. The Nordic Model of Social Democracy. Palgrave Macmillan, 2013. ISBN 1137013265
  2. Swedish Government Resisting Calls for Saab Rescue. ThinkProgress, 2009
  3. Esping-Andersen, G. (1991). The three worlds of welfare capitalism. Princeton, NJ: Princeton University Press.
  4. 4,0 4,1 The secret of their success. The Economist. 2nd Feb 2013.
  5. Jerry Mander (24 July 2013). «There Are Good Alternatives to US Capitalism, But No Way to Get There.» Արխիվացված 2017-10-20 Wayback Machine Alternet. Retrieved 27 July 2013.
  6. Swedish riots rage for fourth night. The Guardian 23 May 2013.
  7. Higgins, Andrew (26 May 2013). «In Sweden, Riots Put an Identity in Question.» The New York Times. Retrieved 29 June 2013.
  8. 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 Torben M. Andersen, Bengt Holmström, Seppo Honkapohja, Sixten Korkman, Hans Tson Söderström, Juhana Vartiainen. The Nordic Model — Embracing globalization and sharing risks
  9. «CPI 2012 table». Transparency International. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 23-ին.(չաշխատող հղում)
  10. «Trade Union Density» OECD StatExtracts. 2010. Accessed: 3 May 2013.
  11. OECD. Growing Unequal? Income Distribution and Poverty in OECD Countries. Organisation for Economic Co-Operation and Development. 2008. p. 232, p. 233
  12. 12,0 12,1 «Index of Economic Freedom». Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ փետրվարի 13-ին. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 6-ին.
  13. «Skattetrykket». Danish Ministry of Taxation. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ մայիսի 31-ին. Վերցված է 2012 թ․ հունիսի 24-ին.
  14. 14,0 14,1 14,2 14,3 «Արխիվացված պատճենը» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2015 թ․ սեպտեմբերի 8-ին. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 6-ին.