Սիլ (գետ)
| Սիլ | |
|---|---|
| Բնութագիր | |
| Երկարություն | 260 |
| Ավազանի մակերես | 46 485 կմ² |
| Ավազան | Հուդզոնի ծոց |
| Ջրահոսք | |
| Ակունք | Շետանեյ |
| Ակունքի տեղակայում | Մանիտոբա (նահանգ) |
| Գետաբերանի տեղակայում | Մանիտոբա (նահանգ) |
| Կոորդինատներ | |
| Տեղակայում | |
| Հոսող հոսքեր | Wolverine River?, North Seal River? և South Seal River? |
| Երկիր | Կանադա |
| Երկրամաս | Մանիտոբա (նահանգ) |
| Ջրահավաք | Hudson Bay drainage basin? |
 | |
Սիլ (անգլ.՝ Seal River, որը նշանակում է «փոկերի գետ»), գետ Մանիտոբայի (Կանադա) հյուսիսային հատվածում։
Աշխարհագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Սկիզբ է առնում Շետանեյ լճից Նորթ-Սիլ և Սաութ-Սիլ ճյուղերով և հոսում է դեպի արևելք՝ թափվելով Հուդզոնի ծոց։ Գետի երկարությունը հասնում է 260 կիլոմետրի, իսկ ավազանի մակերեսը կազմում է 46485 կմ²[1]։ Գետն անվանվել է փոկերի՝ գետաբերանում բազմաթիվ փոկեր լինելու պատճառով, որոնք մինչև անգամ 200 կմ բարձրանում են գետի հոսանքով։
Հիմնական վտակները.
- Շետանեյ լիճը (ակունք)
- Նորթ-Սիլ (ձախակողմյան), մոտավորապես 200 կմ երկարություն, հոսում է արևմուտքից արևելք՝ անցնելով Էգենոլֆ (Egenolf Lake) և Սոթնի-Լեյք լճերով։
- Սաութ-Սիլ (աջակողմյան), մոտավորապես 240 կմ, հոսում է հարավ-արևմուտքից դեպի հյուսիս-արևելք Բիգ-Սանդ, Չիպեվիան, Տադուլ լճերով
- Վոլվերայն (Wolverine River) (ձախակողմյան), հոսում է հյուսիսից հարավ Բարալիզոն ևՆեջանիլինի լճերով
- Բիգ-Սպրուս (Big Spruce River) (ձախակողմյան), հոսում է հյուսիսից հարավ[2]
Գետի ողջ երկայնքում հիմնական բնակիչներ չկան, գետաբերանը գտնվում է Չերչիլ նավահանգստային քաղաքից 45 կմ այն կողմ, իսկ գետին մոտ գտնվող բնակավայրը Տանդուլ-Լեյք ավանն է (250 բնակիչ), որը գտնվում է Սաութ-Սիլի ափին՝ Տադուլ լճի մոտակայքում։
Սիլը հյուսիսային Մանիտոբում մնացած ամենամեծ անամբարտակ և ինչ-որ չափով իր անկրկնելի բնությունը պահպանած ամենամեծ գետն է։ Գետերը հոսում են տեղանքով, պահպանելով հսկայական սառցադաշտի հետքը, որը գոյություն է ունեցել վերջին սառցե դարաշրջանին։ Սառցայն գոյացությունները կան ամենուրեք։ Էսկերները, մոտավորապես 300 մետր լայնությամբ, անցնում են հարյուրավոր կիլոմետրեր մեդիոնալ ուղղությամբ, հաճախ համարվելով թերակղզիներ լճերում։ Սառույցի հալվելուց հետո գետաբերանում տեղի է ունենում գլյացիոիզոստազիա՝ բարձրանալով 53 սմ արագությամբ ողջ հարյուրամյակում, այսինքին այս շրջանում բարձրացման արագությունն ամենաբարձր ցուցանիշներից մեկն է ողջ աշխարհում։
Ֆլորա և Ֆաունա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Գետի ափամերձ շրջանը լավ պատերացում է սուբարկտիկական հյուսիսային անտառների և արկտիկական տունդրաների դաշտավայրերի մասին Հուդզոնի ծոցում։ Ափամերձ տարածքը նաև 33 տարբեր տեսակի, Մանիտոբում հազվադեպ հանդիպող բուսատեսակների, բարձրակատար սպիտակ եղևնիների և ամերիկյան ու խեժափիճի աճեցման վայր է։
Գետը, չնայած լինելով սահանքավոր, նախկինի պես մնում է բազմաթիվ վայրի կենդանիների և թռչունների բնակատեղի։ Ափամերձ շրջաններում հանդիպում են ամերիկյան եղջերու, սև արջ, գայլ, աղվես, նապաստակ, բադ, սպիտակ կաքավ, ջրասամույր և կուղբ։ Առավել քիչ հանդիպում են կուղխ, բերկուտ, սպիտակագլուխ ծովարծիվ, ջրարծիվ և սպիտակ արջ։ Գետի ջրերում կան բազմաթիվ գայլաձկներ և հարիուսներ, իսկ լճային իշխանը թափվում է Շետանեյ լճի ջրերից։ Բայց առավել կարևորն այն է, որ գետը հանդիսանում է երեք հազար ծովախոզուկների ձագուկների լույս աշխարհ գալու վայր։
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Գետի մոտակայքից հանված հնէաբանական գտածոների թիվը անսովոր մեծ են։ Կայծքարեր, թիակներ, մուրճեր և այլ առարկաներ հաճախ հայտնվում են էսկերների մակերեսին և կարիբիի ընթացքի երկարում, Տադուլի և Գրեյթ կղզու միջև։ Ամենահին գտածոները 7 հազար տարեկան են, և վերաբերում են այն ժամանակաշրջաններին, երբ գետի երկայնքում ապրում էին պալեոհնդկացիները։
Առաջին եվրոպացին, որը հայտնվել է այդ շրջաններում, Սամուլել Հիրնն էր, որը 1771 թվականի փետրվարին իր ուղեկից հնդկացիների հետ քայլել է Սիլ և Վոլվերայն գետերի երկայքով ձյան միջով, երբ ուղևորվում էր հյուսիս՝ փրկչի ծննդավայրը գտնելու։ Հիրնը դարձավ առաջին սպիտակ մարդը Ամերիկայի տարածքում, որը ցամաքով հասավ մինչև Հյուսիսային Սառուցյալ օվկիանոս։ Հիրնի մատյաններում պահպանված գրառումները և քարտեզները կարևոր աղբյուր էին կանադայի հյուսիսը ուսումնասիրելու համար մինչև XX դարի սկիզբը[3]։
1987 թվականին Սիլ գետը նոմինացվել, իսկ 1992 մտցվել է Կանադայի գետերի պահպանման ցանկ[4]։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ The Canadian Encyclopedia. Seal River(չաշխատող հղում)
- ↑ «Схема реки Сил». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2017 թ․ հունվարի 7-ին.
- ↑ «Canadian Heritage Rivers. Seal River». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ սեպտեմբերի 23-ին. Վերցված է 2017 թ․ հունվարի 7-ին.
- ↑ «The Canadian Encyclopedia. Canadian Heritage Rivers System». Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2017 թ․ հունվարի 7-ին.
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սիլ (գետ)» հոդվածին։ |
| ||||||
