Սերջիու Դան

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Սերջիու Դան
ռումիներեն՝ Sergiu Dan
Ծնվել էդեկտեմբերի 29, 1903(1903-12-29)
ԾննդավայրՔարե Նյամց, Նյամց, Ռումինիա
Վախճանվել էմարտի 13, 1976(1976-03-13) (72 տարեկան)
Վախճանի վայրԲուխարեստ, Ռումինիա[1]
Մասնագիտությունլեզվաբան, կենսագիր, թարգմանիչ, բանաստեղծ, գրող, դրամատուրգ և լրագրող
Քաղաքացիություն Ռումինիա
 Sergiu Dan Վիքիպահեստում

Սերջիու Դան (ռումիներեն՝ Sergiu Dan, դեկտեմբերի 29, 1903(1903-12-29), Քարե Նյամց, Նյամց, Ռումինիա - մարտի 13, 1976(1976-03-13), Բուխարեստ, Ռումինիա[1]), հրեական ծագմամբ ռումինացի գրող, բանաստեղծ և լրագրող։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Իսիդոր Ռոթմանը ծնվել է 1903 թվականի դեկտեմբերի 29-ին Պյատրա Նյամց քաղաքում՝ Սիմոն Ռոթմանի ընտանիքում[2]։ Նա իր առաջին քայլերը մշակութային լրագրության մեջ կատարել է մինչև 1926 թվականը, երբ աշխատակցել է Cugetul Românesc հանդեսին։ Նրա վաղ բանաստեղծությունները տպագրվել են այնպիսի մշակութային ամսագրերում, ինչպիսիք են «Chemarea» և «Flacăra»[2][3], իսկ «Iudita şi Holofern» («Հուդիթ և Հողոփեռնես») առաջին վեպը հրատարակվել է 1927 թվականին[4]։ Սերջիուի եղբայրը՝ Միխայիլ Դանը, նույնպես եղել է լրագրող, որը հայտնի է եղել Վլադիմիր Մայակովսկու բանաստեղծությունների թարգմանություններով[5]։

1920-ական թվականների վերջին Սերջիու Դանը և նրա ընկեր Ռոմուլուս Դիանը եղել են Բուխարեստում։ Հենց այնտեղ էլ Դանը միացել է վիպասան Կամիլ Պետրեսկուի գրական խմբակին և սկսել է մասնակցել կանոնավոր գրական բանավեճերի «Casa Capșa» և «Corso» ռեստորաններում[6]։ 1928 թվականին նա վիճել է Պետրեսկուի հետ` ծաղրել Պետրեսկուի նկարագրած «գիտավարություն» փիլիսոփայական նախագիծը և նրա հեղինակին անվանել «խենթ» ու «փոքրոգի»[7]։ Ավելի ուշ Սերջիու Դանը ափսոսանք է հայտնել կատարվածի համար՝ նշելով, որ հատկապես զարմացած է Պետրեսկուի տարօրինակ որոշման վրա, այն է՝ պահել իր փիլիսոփայական ձեռագիրը Վատիկանի գրադարանում[7]։

Իոն Վինյան Դանին և Դիանին ծանոթացրել է իր լրագրողական նախագծերին՝ սկսած «Contimporanul»-ի ձախական ամսագրից, որտեղ նրանք հրատարակել են քաղաքական ենթատեքստով ավանգարդային արձակ և բանաստեղծություններ[8]։ Դանի աշխատանքները ներկայացվել են նաև այլ հանդեսներում՝ «Vremea», «Revista Fundațiilor Regale», «Universul Literar» («Universul daily»-ի գրական հավելված) և «Bilete de Papagal» (բանաստեղծ Թեոդոր Արգեզիի երգիծական թերթը)[2][4]։ Այս շրջանում Դանը սովորել է Բուխարեստի առևտրի ուսումնարանում[2]։ Դիանի հետ (որի համար դա նույնպես առաջինն էր), Դանը դարձել է 19-րդ դարի բանաստեղծ և բանահավաք Անտոն Պանի վիպականացված «Viața minunată a lui Anton Pann» («Անտոն Պանի հրաշալի կյանքը», 1929) կենսագրության հեղինակները։ Այս համատեղ գեղարվեստական պիեսը վերահրատարակվել է 1935 թվականին՝ «Nastratin și timpul său» («Նասրեդդինը և նրա ժամանակը») անունով[9]։ Դանը նաև միացել է «Sburătorul» ակումբին, որն ստեղծվել է նույնանուն ամսագրի շուրջ` գրականության տեսաբան Էուջեն Լովինեսկուի կողմից[10][11]։

«Contimporanul»-ում աշխատելու ընթացքում Դանը վեճի մեջ է մտել «Unu»-ում՝ բանաստեղծ Սաշա Պանեի ամսագրի սյուռեալիստական և ծայր ձախական խմբի հետ։ Այս հակասությունն արտացոլել է «Contimporanul»-ի և այլ ավանգարդային հարթակների միջև եղած հիմնական անհամապատասխանությունները[5]։ 1930 թվականին Սերջիուի եղբայրը՝ Միխայիլ Դանը, հեռացել է «Bilete de Papagal»-ից և սկսել է համագործակցել «Unu»-ի հետ, այնուհետև որոշ ժամանակ անց դարձել է գլխավոր խմբագիր։ Սակայն 2008 թվականին հայտնաբերված փաստաթղթերը ցույց են տվել, որ նա եղել է հետախուզական գործակալության գաղտնի տեղեկատու, որով Ռումինիայի Թագավորության Սիգուրանցան վերահսկել են «Unu» մշտական շփումը կոմունիստների հետ[5]։ Երկար ժամանակ նա դրանում կասկածվել է «Sburătorul»-ի գրական միավորման կողմից[10]։ Միաժամանակ 1930 թվականին, երբ Ռումինիայի թագավոր Կարոլ II-ը գահին է վերադարձել, Սերջիու Դանն աշխատել է որպես Dreptatea շտաբի քաղաքական խմբագիր[3]՝ Ազգային գյուղացիական կուսակցության (ԱԳԿ) հարթակում։ Ըստ կոմունիստ լրագրող Պետրա Պանդրեայի ավելի ուշ զեկույցի՝ Դանն ու Վինյան միասին գողացել են ԱԳԿ տնտեսագետ Վիրջիլ Մադգերի հոդվածի բնօրինակ սևագիրը և այն կեղծել այնպես, որ թվում էր, թե Մադգերը եղել է հակակարոլիստ, այնուհետև նրանք պատճենը վաճառել են Մադգերի մրցակցին՝ կորպորատիվիստ տեսաբան Միխայիլ Մանոլեսկուն։ Մանոլեսկին, վարկաբեկելով իրեն, տվել է փաստաթղթի պատճենը Կարոլին, երբ բացահայտվել է կեղծիքը[12]։ Պանդրեան հաստատել է, որ Դանն ու Վինյան այս գործից ստացել են 150.000 լեյ, մինչդեռ նրանց զոհ Մանոլեսկին ընկել է մշտական տհաճությունների մեջ[12]։

Սերջիու Դանի փաստացի խմբագրական դեբյուտը տեղի է ունեցել 1931 թվականին, երբ Էդիթուրա Կուջետարին հրատարակել է իր «Dragoste și moarte în provincie» վեպը[9]։ 1932 թվականին Դանն ու դրամատուրգ Ջորջե Միխայիլ Զամֆիրեսկին կիսլե են Ռումինիայի գրողների ամենամյա մրցանակը, որին անդամակցել են նաև նրանք[13]։ 1932 թվականին Սերջիու Դանը սկսել է համագործակցել Վինիի «Facla» թերթին վիպասան Իոն Կելուգերուի, բանաստեղծ Ն. Դավիդեսկուի, գրող-ռեժիսոր Սանդու Էլյադի և պրոֆեսիոնալ լրագրողներ Նիկոլա Կարանդինոյի և Հենրիկ Շտրայթմանի հետ[14]։

Դանը գրողի իր կարիերան շարունակել է «Arsenic» գրքով, որը հրատարակվել է 1934 թվականին Cultura Naţională-ում, և «Surorile Veniamin»-ով (Editura Vatra, 1935)[9]: Առաջին գիրքն ստացել է ևս մեկ գրական մրցանակ Էֆորի փառատոնում 1934 թվականին[3]։ 1934 թվականին Դանը եղել է 46 մտավորականներից մեկը, որոնք դիմում են ստորագրել՝ հօգուտ Ռումինիայի և Խորհրդային Միության միջև հարաբերությունների կարգավորման[15]։

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի առաջին տարիներին Սերջիու Դանը ենթարկվել է հակահրեական ճնշման՝ ավտորիտար ֆաշիստական ռեժիմի իշխանության գալուց հետո։ Սկզբում նրան հեռացրել են Գրողների միությունից[16]։ 1940 թվականի հուլիսին «Universul Literar» հանդեսում ֆաշիստական հեղինակ Լադմիս Անդրեեսկուն առաջարկել է բոյկոտել Դանի գործերը և ընդհանուր արգելքի մտցնել հրեական գրականությանը[17]։ Ազգային-լեգեոներական պետության տարիներին որոշ հեղինակներ, որոնք համակրում էին «Երկաթե գվարդիայի» կառավարչին, նշել են, որ նրա գրաքննության կիրառումը հեղափոխություն է ընդդեմ մոդեռնիստական գրականության։ Նրանց «Gândirea» ամսագրում Դանը հիշատակվել է որպես «հրեական հիվանդության» ցուցիչ[18]։ 1941 թվականի հունվարին Դանը փախել է հրեական ջարդերից՝ թաքնվելով իր ընկեր Վինիի մոտ[19]։

Հետագայում Յոն Անտոնեսկուի նոր բռնապետական կառավարությունը Դանին ընդգրկել է արգելված հրեա հեղինակների ցուցակում[20]։ Դանը գտնվել է Ռումինիայի կողմից վերահսկվող Մերձդնեստրում գտնվող համակենտրոնացման ճամբարներում տեղահանված հրեաների թվում (տե՛ս Հոլոքոստը Ռումինիայում)։ Վերջիվերջո նրան ազատ են արձակել, և նա կարողացել է վերադառնալ Բուխարեստ, որտեղ նրան բուժել է հրեա բժիշկ և զինակից Էմիլ Դորիանը այնքան ժամանակ, մինչև 1944 թվականի օգոստոսյան հեղաշրջումը տապալել է Անտոնեսկուն[21]։

Մերձդնեստր արտաքսվելու մոտիվներով նա գրել է «Unde începe noaptea» վեպը, որը լույս է տեսել 1945 թվականին «Editura Naţionala Mecu» հրատարակչությունում[22]։ Համարվում է, որ գիրքը դարձել է պատասխան էր Հոլոքոստի ժխտման վաղ նշաններին[3], այն անհայտ պատճառներով հանվել է շրջանառությունից։ Ավելի ուշ կարծիք է հնչել, որ գիրքը հակասել է Ռումինիայի Կոմունիստական կուսակցության օրակարգին[23]։ Երկու տարի անց «Naţionala Mecu»-ը հրատարակել է Դանի՝ պատերազմին ձոնված «Roza și ceilalți» վեպը[24]։

Սերջիու Դանի քաղաքական հայացքները շեղվել են կոմունիստական օրակարգից, և 1948 թվականից հետո նա ի վերջո ձերբակալվել է։ Հաղորդվել է, որ Սերջիու Դանի քաղաքական հետապնդումն սկսվել է այն ժամանակ, երբ 1947 թվականին նա հանդես է եկել որպես իր ընկերոջ՝ ԱԳԿ լրագրող Նիկոլա Կարանդինոյի պաշտպանության վկա դատավարության ժամանակ[25]։ Գաղտնի ոստիկանությունը բռնագրավել է նրա աշխատանքները[26]։ Կալանավորման ժամանակ Դանի խնամակալման պայմանները գրական պատմաբան Հենրի Զալիսն անվանել է «վայրի»[11]։ Ինչպես շատ այլ հասարակական գործիչներ, նա կալանավորվել է «Այուդ» բանտում[27]։

Մոտ 1955 թվականին նրան ազատ են արձակել[11]։ Գրողների միության ճնշմամբ նա սկսել է գրել սոցիալիստական ռեալիզմի ոճով[11]։ Նրա ավելի վաղ մատենագրությունը ներառում է «Taina stolnicesei» (1958) և «Tase cel Mare» (1964) ստեղծագործությունները[22]։

1970 թվականին նրա «Roza şi ceilalţi» և «Arsenic» գործերը վերահրատարակվել են, և լույս է տեսել նրա վերջին գիրքը՝ «Dintr-un jurnal de noapte»[22]։ Այդ տարում, ի նշան կոմունիստական գրաքննության դեմ բողոքի, Դանը հրաժարվել է ընդունել Meritul Cultural շքանշանը[3]։ Նա նաև կենտրոնացել է թարգմանական գործունեության վրա, թարգմանել է ֆրանսիական դասական Գյուստավ Ֆլոբերի «Տիկին Բովարի» և «Սալամբո» վեպերը[3]։ Բացի այդ, նա ռումիներեն է թարգմանել Լուի Արագոնի, Միշել Դրուի, Մորիս Դրյուոնի, Անատոլ Ֆրանսի, Բորիս Պոլևոյի, Էլզա Տրիոլեի և Վոլտերի գործերը[2]։ 1973 թվականին երիտասարդ գրականագետներ Իլյանա Կորբիան և Նիկոլա Ֆլորեսկին հարցազրույց են վերցրել նրանից «Biografii posibile» գրքի համար[7]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 Sergiu Dan biografia
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Կաղապար:Ro icon "Sergiu Dan — 'un ironist sentimental' " Արխիվացված 2007-09-30 Wayback Machine, in Timpul de Gorj, Nr. 51 (355), December 22-28, 2008
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 Կաղապար:Ro icon Boris Marian, «Lăudabil demers: reeditarea unui roman al lui Sergiu Dan» Արխիվացված 2016-03-04 Wayback Machine, in Realitatea Evreiască, Nr. 262—263 (1062—1063), December 2006, p.19
  4. ↑ 4,0 4,1 Կաղապար:Ro icon Moșteniri ale culturii iudaice. Carte de neuitare a evreilor pietreni Արխիվացված 2011-07-27 Wayback Machine, at the Romanian Jewish Community site; retrieved February 11, 2011
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 Կաղապար:Ro icon Paul Cernat, «Subterana politică a avangardei românești», in Observator Cultural, Nr. 417, April 2008
  6. ↑ Կաղապար:Ro icon Geo Șerban, «D. G. L. R. — siglă de patrimoniu (III). Solidari cu destinele literaturii române» Արխիվացված 2020-07-17 Wayback Machine, in Realitatea Evreiască, Nr. 228 (1028), April 2005, p.6-7
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 Կաղապար:Ro icon Anton I. Adămuț, «Camil Petrescu — istoria unui manuscris (Câte ceva despre eros și despre existențialism)» Արխիվացված 2011-09-28 Wayback Machine, in Idei în Dialog, October 2007 (republished by the Romanian Cultural Institute’s România Culturală Արխիվացված 2011-09-02 Wayback Machine)
  8. ↑ Cernat, p.151, 194—197, 269
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 Călinescu, p.1021; Crohmălniceanu, p.353, 605, 606
  10. ↑ 10,0 10,1 Կաղապար:Ro icon Vlaicu Bârna, «Un cuvânt nou în limba română» Արխիվացված 2016-03-04 Wayback Machine, in România Literarǎ, Nr. 42/2001
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 Կաղապար:Ro icon Henri Zalis, «Apropieri de o moștenire diferențiată» Արխիվացված 2009-03-08 Wayback Machine, in Convorbiri Literare, August 2004
  12. ↑ 12,0 12,1 Petre Pandrea, «Carol II-Madgearu-Manoilescu», in Magazin Istoric, April 2002, p.27
  13. ↑ Կաղապար:Ro icon Victor Durnea, "Societatea scriitorilor români" Արխիվացված 2012-02-18 Wayback Machine, in Dacia Literară, Nr. 2/2008 (republished by the Romanian Cultural Institute's România Culturală Արխիվացված 2011-09-02 Wayback Machine)
  14. ↑ Կաղապար:Ro icon Geo Șerban, "Causeries du lundi" Արխիվացված 2015-09-24 Wayback Machine, in România Literară, Nr. 25/2000
  15. ↑ Adrian Cioroianu, Pe umerii lui Marx. O introducere în istoria comunismului românesc, Editura Curtea Veche, Bucharest, 2005, p.114-118. ISBN 973-669-175-6
  16. ↑ Կաղապար:Ro icon Radu Cosașu, "Ura în toată incultura ei", in Dilema Veche, Nr. 118, April 2006
  17. ↑ Կաղապար:Ro icon Ladmiss Andreescu, "Iudeii în literatura noastră", in Universul Literar, Nr. 29/1940, p.2 (digitized by the Babeș-Bolyai University Transsylvanica Online Library)
  18. ↑ Կաղապար:Ro icon S[eptimiu] B[ucur], "Cronica măruntă. Revista Fundațiilor Regale", in Gândirea, Nr. 7/1940, p.519 (digitized by the Babeș-Bolyai University Transsylvanica Online Library)
  19. ↑ Կաղապար:Ro icon Marin Pop, Corneliu Coposu, "Corneliu Coposu despre atitudinea lui Iuliu Maniu față de evrei" Արխիվացված 2015-07-05 Wayback Machine, in Caiete Silvane, May 2014
  20. ↑ Rotman, p.174-175
  21. ↑ Rotman, p.176
  22. ↑ 22,0 22,1 22,2 Crohmălniceanu, p.605
  23. ↑ Կաղապար:Ro icon "Hasefer — ca de obicei, la înălțimea așteptărilor" Արխիվացված 2020-07-17 Wayback Machine, in Realitatea Evreiască, Nr. 256-257 (1056-1057), June–July 2006, p.5
  24. ↑ Călinescu, p.1021
  25. ↑ Կաղապար:Ro icon Iulia Deleanu, "Epoca interbelică – refolosirea balanței", in Observator Cultural, Nr. 406, January 2008
  26. ↑ Կաղապար:Ro icon Alex. Ștefănescu, "Din 'realizările' regimului comunist - Cărți interzise" Արխիվացված 2012-08-04 Wayback Machine, in România Literară, Nr. 50/2004
  27. ↑ Կաղապար:Ro icon Alex. Ștefănescu, "Petre Pandrea" (II) Արխիվացված 2016-03-04 Wayback Machine, in România Literară, Nr. 19/2003; "Scriitori arestați (1944-1964)" Արխիվացված 2012-08-04 Wayback Machine, in România Literară, Nr. 23/2005

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • George Călinescu, Istoria literaturii române de la origini pînă în prezent, Editura Minerva, Bucharest, 1986
  • Paul Cernat, Avangarda românească și complexul periferiei: primul val, Cartea Românească, Bucharest, 2007. ISBN 978-973-23-1911-6
  • Ovid Crohmălniceanu, Literatura română între cele două războaie mondiale, Vol. I, Editura Minerva, Bucharest, 1972. OCLC 490001217
  • John Neubauer et al., "1945", in Marcel Cornis-Pope, John Neubauer (eds.), History of the Literary Cultures of East-Central Europe: Junctures and Disjunctures in the 19th and 20th Centuries, John Benjamins, Amsterdam & Philadelphia, 2004, p. 143-176. ISBN 90-272-3452-3
  • Liviu Rotman (ed.), Demnitate în vremuri de restriște, Editura Hasefer, Federation of Jewish Communities of Romania & Elie Wiesel National Institute for Studying the Holocaust in Romania, Bucharest, 2008. ISBN 978-973-630-189-6
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սերջիու Դան» հոդվածին։
 ⛭ 
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Սերջիու_Դան&oldid=9055369» էջից