Սերբաբյուզանդական վերածննդի ճարտարապետություն

Սերբաբյուզանդական վերածննդի ճարտարապետություն, ժամանակակից սերբաբյուզանդական ճարտարապետություն, նեոբյուզանդական ճարտարապետություն կամ սերբական ազգային ճարտարապետություն, սերբական ճարտարապետության ոճ, որը տևել է 19-րդ դարի երկրորդ կեսից մինչև 20-րդ դարի առաջին կեսը։ Այս ոճը ծագել է միջնադարյան սերբ-բյուզանդական դպրոցի ավանդույթից և եղել է միջազգային նեոբյուզանդական ոճի մի մասը։

Պատմություն և առանձնահատկություններ

Սերբական արվեստում ժամանակակից սերբ-բյուզանդական ոճի սկիզբը դրվել է ռոմանտիզմի ոգով, որը տարածված էր Եվրոպայում 19-րդ դարի առաջին կեսին, իսկ սերբական հողերում հայտնվել է դարի կեսերին և արդիական է եղել մինչև վերջին տասնամյակները։ Այս ոճի առաջացումը կարելի է համարել որպես «դիմադրություն» նորեկների «արևմտյան ոճի» (կլասիցիզմ, նեոբարոկկո) ազդեցություններին Սերբիայի Իշխանությունում^[1]։ Ոճը բնութագրվում է սերբ-բյուզանդական ճարտարապետական ժառանգության ձևերով և դեկորացիաներով։ Այս ճարտարապետական մոտեցումը միայն եկեղեցական ճարտարապետություն չէ. ըստ էության, ոճը ծաղկում է ապրել աշխարհիկ ճարտարապետության մեջ։ Այն նաև սերտորեն կապված է Մոդեռն ոճի ազդեցության հետ^[1]։

Ժամանակակից սերբաբյուզանդական ճարտարապետական ոճը բաղկացած է երեք ժամանակաշրջանից։

Առաջին կամ վաղ շրջան, որն իրենից ներկայացնում է «արևմտյան ոճի» համադրություն բյուզանդական ճարտարապետության տարրերի հետ։ Տիպիկ օրինակ է Սմեդերևոյի Սբ. Գևորգ եկեղեցին, որտեղ երկայնության հիմքի վրա (արևմուտքին բնորոշ) խոյանում են հինգ գմբեթ՝ այսպես կոչված «հունական խաչի» () տեսքով։

Երկրորդ շրջան, որը կապված է Սերբիայի՝ հայտնի որպես թագավորություն (1882–1914), ընդարձակման և հզորացման հետ։ Այս շրջանում է ոճը «հաստատվել». կառուցվել են բազմաթիվ եկեղեցիներ, հազվադեպ՝ շինարարության այլ ձևեր։ Սերբիայի Թագավորության տարածքից դուրս օրինակները հազվադեպ են։

Երրորդ և վերջին շրջանը կապված է երկու համաշխարհային պատերազմների միջև ընկած ժամանակահատվածի հետ, երբ ոճն արագորեն տարածվել է ամբողջ Սերբերի, խորվաթների և սլովենների թագավորությունում` հետագայում` Հարավսլավիայում, թեև այն շատ ավելի գերիշխող էր արևելքում` «սերբական» (հիմնականում Կենտրոնական Սերբիա) թագավորության աշխատանքներում։ Հարավսլավիայի Թագավորության արևմտյան մասի օրինակները հազվադեպ են և հիմնականում կապված են Սերբական ուղղափառ եկեղեցու եկեղեցական ճարտարապետության կոնկրետ օրինակների հետ։ Բացի այդ, կան օրինակներ՝ կապված սփյուռքի սերբերի հետ, օրինակ՝ Տրիեստի Սուրբ Սպիրիդոն եկեղեցին, որը նախագծել է Կառլո Մաչիաչինին։ Այս ժամանակաշրջանի շենքերը հավասարապես կրոնական և աշխարհիկ են։

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմը և դրանից հետո շրջադարձային էր. Կոմունիզմի գալուստով պատերազմից հետո սերբական ճարտարապետության պատմականության (գերմ.՝ Historismus) բոլոր ձևերը, ներառյալ սերբաբյուզանդական ոճը, անտեսվել են^[1]։

Ճարտարապետներ

Այս ոճի նշանավոր ճարտարապետներն են (հերթականությունն ըստ իրենց գործունեության ժամանակի).

Յան Նևոլե
Անդրեյ Դամյանով
Ալեքսանդր Դերոկո
Մոմիր Կորունովիչ
Սվետոզար Իվաչկովիչ
Վլադիմիր Նիկոլիչ
Յովան Իլկիչ
Դուշան Զիվանովիչ
Անդրա Ստևանովիչ
Բրանկո Տանազևիչ
Պետար Պոպովիչ
Յովան Նովակովիչ
Դրագուտին Մասլակ
Դրագուտին Ինկիոստրի Մեդենջակ
Վասիլիե Անդրոսով
Գրիգորիե Սամոիլով
Կրստիչ եղբայրներ

Օրինակներ

Վաղ շրջան (մոտ 1850-1880)

Անդրեյ Դամյանովի Սուրբ Գեորգի տաճար Սմեդերևոյում
Սերբական ուղղափառ տաճար Նիշում, ճարտարապետ` Անդրեյ Դամյանով
Սերբական ուղղափառ տաճար Վրանեում, ճարտարապետ` Անդրեյ Դամյանով
Աստվածածնի ծննդյան տաճար (Սերբական ուղղափառ եկեղեցի) Սարաևոյում, ճարտարապետ` Անդրեյ Դամյանով
Սուրբ Երրորդություն տաճար Մոստարում, ճարտարապետ` Անդրեյ Դամյանով
Համբարձման եկեղեցին Բելգրադում, ճարտարապետներ` Պավլե Ստանիշիչ և Յովան Ռիստիչ։

Միջին շրջան (1880-1914)

Սուրբ Սպիրիդոն եկեղեցի Տրիեստում (Իտալիա), ճարտարապետ` Կառլո Մաչիաչինի
Հին եկեղեցի Պանչևոյում, ճարտարապետ` Սվետոզար Իվաչկովիչ
Սբ. Էլիաս եկեղեցի Լեսկովացում, ճարտարապետ` Սվետոզար Իվաչկովիչ
Եկեղեցի Բելգրադի Նոր գերեզմանատանը, ճարտարապետ` Սվետոզար Իվաչկովիչ
Սուրբ Պետրոս եկեղեցի Յագոդինայում, ճարտարապետ` Սվետոզար Իվաչկովիչ
Սրեմսկի Կարլովցիի գերեզմանատան մատուռ, ճարտարապետ` Վլադիմիր Նիկոլիչ
Սուրբ Երրորդություն եկեղեցի Պարաչինում, ճարտարապետ` Յովան Իլկիչ
Սուրբ Գեորգի եկեղեցին Կրուշևացում, ճարտարապետ` Դուշան Զիվանովիչ
Սբ. Հրեշտակապետ Միքայել եկեղեցի Հերցեգ Նովիում
Սբ. Սավայի եկեղեցի Կոսովսկա Միտրովիցայում, ճարտարապետ` Անդրա Ստևանովիչ
Սուրբ Գեորգի եկեղեցի Օպլենացում, ճարտարապետ` Անդրա Ստևանովիչ
Բելգրադի հին հեռախոսակայանի շենք, ճարտարապետ` Բրանկո Տանազևիչ
Վուկի հիմնադրամի տունը Բելգրադում, ճարտարապետ` Բրանկո Տանազևիչ
Թաղային գրասենյակներ Վրանեում, ճարտարապետ` Պետար Պոպովիչ։

Ուշ շրջան (1914-1941)

Գիմնազիա Չաչակում, ճարտարապետ` Դրագուտին Մասլաչ
Գիմնազիա Սրեմսկա Միտրովիցայում, ճարտարապետ` Մոմիր Կորունովիչ
Քրիստոսի Համբարձման եկեղեցի Կրուպանջում, ճարտարապետ` Մոմիր Կորունովիչ
Փոստի նախարարություն Բելգրադում, ճարտարապետ` Մոմիր Կորունովիչ
Սոկոլի տուն Բիելինայում, ճարտարապետ` Մոմիր Կորունովիչ
Հին փոստային բաժանմունք Բելգրադում, ճարտարապետ` Մոմիր Կորունովիչ
Քրիստոսի Փրկչի տաճար Բանյա Լուկայում, ճարտարապետ` Դուշան Ժիվանովիչ
Սուրբ Սավվայի տաճար, ճարտարապետներ` Բոգդան Նեստերովիչ և Ալեքսանդր Դերոկո
Սպիտակ պալատ Դեդինյեում (Բելգրադ), ճարտարապետներ` Ժիվոյին Նիկոլիչ, Վիկտոր Լուկոմսկի և Նիկոլայ Կրասնով
Էլեզովիչի տունը Բելգրադում, ճարտարապետ` Ալեքսանդր Դերոկո
Պատրիարքարանի շենք Բելգրադում, ճարտարապետ` Վիկտոր Լուկոմսկի
Սբ. Մարկոսի եկեղեցին Բելգրադում, ճարտարապետներ` Բրանկո և Պետար Կրստիչներ
Սբ. Կոնստանտին և Հելեն եկեղեցի Պոժեգայում, ճարտարապետ` Վասիլի Ադրոսով
Սոկոլի տուն Սոմբորում, ճարտարապետներ` Ջ. Բազլեր և Վ. Սաբո
Բանսկի Դվոր Բանյա Լուկայում
Նիկոլայ Կրասնովի դամբարան Կորֆուում
Ջորջևիչի տուն Տոպչիդերում (Բելգրադ), ճարտարապետ` Բրանիսլավ Կոջիչ
Հյուրանոց Սոպոչանիում, Նովի Պազարի (Բելգրադ) մոտակայքում, ճարտարապետ` Դրագիշա Բրաշովան։

Ծանոթագրություններ

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 Carlton, Richard; Bešo, Smajo, eds. (2019). «Perspectives on cultural heritage loss and reconstruction 20 years after the end of conflict in Bosnia and Herzegovina». Heritage Under Pressure – Threats and Solution: Studies of Agency and Soft Power in the Historic Environment. Oxbow Books. էջեր 244–258. ISBN 9781789252477.

Գրականություն

Kadijević, Aleksandar (1997). Jedan vek traženja nacionalnog stila u srpskoj arhitekturi: sredina XIX-sredina XX veka [Սերբական ճարտարապետության մեջ ազգային ոճի որոնման մեկ դար, XIX-XX դարի կեսեր]. Građevinska knjiga. ISBN 978-8-6395-0339-0.

[Carlton&Bešo-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 Carlton, Richard; Bešo, Smajo, eds. (2019). «Perspectives on cultural heritage loss and reconstruction 20 years after the end of conflict in Bosnia and Herzegovina». Heritage Under Pressure – Threats and Solution: Studies of Agency and Soft Power in the Historic Environment. Oxbow Books. էջեր 244–258. ISBN 9781789252477.

[1]