Սարգիս Հայկունի

Սարգիս Հայկունի;
Ծնվել է	նոյեմբերի 2, 1832
Ծննդավայր	Տրապիզոնի վիլայեթ, Օսմանյան կայսրություն
Մահացել է	հունվարի 14, 1908 (75 տարեկան)
Մահվան վայր	Վաղարշապատ, Երևանի նահանգ, Կովկասի փոխարքայություն, Ռուսական կայսրություն
Քաղաքացիություն	Օսմանյան կայսրություն և Ռուսական կայսրություն
Ազգություն	հայ
Մասնագիտություն	բանահավաք, ազգագրագետ և ուսուցիչ
Երեխաներ	Գուրգեն Հայկունի

Սարգիս Գուրգենի Հայկունի (Սարգիս Ղազարյան, նոյեմբերի 2, 1832(1832-11-02), Տրապիզոնի վիլայեթ, Օսմանյան կայսրություն - հունվարի 14, 1908(1908-01-14), Վաղարշապատ, Երևանի նահանգ, Կովկասի փոխարքայություն, Ռուսական կայսրություն), բանահավաք, ազգագրագետ։

Գուրգեն Հայկունու հայրը։

Կենսագրություն

Սարգիս Հայկունին ծնվել է 1832 թվականին, Տրապիզոնի նահանգի Զեֆանոս գյուղում։ Եղել է ուսուցիչ Տրապիզոնում, Վանում, Արդվինում, Ալաշկերտում։ Աշխատակցել Է «Հայրենիք», «Մասիս», «Երկրագունդ» պարբերականներին։ 1893 թվականից ապրել է Վաղարշապատում։ Ուսումնասիրել է Հայաստանի հայ և այլազգի բնակչության կենցաղն ու սովորույթները («Բագրևանդ, Ջրաբաշխ գավառ», 1894, «Յուսէփցի ազգատողմ եւ տորօրինակ աւազակ Աբրիեոմ Տրապիզոնի հայ գիւղերու մէջ 1795-1840 թվականներ», 1905)։ Հայկունին հայտնաբերել և գրառել է «Սասնա ծռերի» Արարատյան, Մոկաց, Շատախի, Խլաթի պատումները, ինչպես նաև «Մոքոս» (1896) վիպերգը։ Գրառումները 1895-1896 թվականներին լույս են տեսել «Արարատ» հանդեսում և առանձին գրքերով։ Համակարգել և «Էմինյան ազգագրական ժողովածուի» Բ, Դ, Ե, Զ հատորներում (1901-1906) հրապարակել է իր գրառած (շուրջ 50 բարբառով) բանահյուսական գործերը^[1]։

Զբաղվել է նաև ժողովրդական իրավագիտության հարցերով, «Ժամանակակից հայերի սովորության իրավունքը» (անտիպ, Մոսկվայի Լազարյան ճեմարանի մրցանակ)։ «Ազգագրական բառարան»-ը և այլ ուսումնասիրություններ անտիպ են։ Գրառել է նաև առակներ («Կենդանական վեպ», հ. 1, 1907), որոնց մի մասը տպագրել է առանձին գրքով^[2]։

Սարգիս Հայկունին մահացել է 1908 թվականին, Վաղարշապատում։

Պարգևներ

Արժանացել է Լազարյան ճեմարանի մրցանակի։

Երկեր

Բագրեւանդ։ Մասն Ա։ Ջրաբաշխ գաւառ, [Վաղարշապատ], տպարան Մայր Աթոռոյ Ս. Էջմիածնի, 1894^[3]^[4]։
Մօքոս։ Ժողովրդական վէպ (Չարսանճագի բարբառով), Էջմիածին, տպարան Մայր Աթոռ Ս. Էջմիածնի, 1896^[5]։
Բարակ շահ եւ Անուշ շահ։ (Մոկաց բարբառով ժողովրդական վէպ), Վաղարշապատ, տպարան Մայր Աթոռոյ Ս. Էջմիածնի, 1901^[6]։
Էմինեան ազգագրական ժողովածու։ Հատոր Ա։ Փշրանք Շիրակի ամբարներից, Մոսկուա - Ալէքսանդրապօլ, Լազարեան ճեմարանի արեւելեան լեզուաց հրատարակչություն, 1901^[7]։
Էմինեան ազգագրական ժողովածու։ Հատոր Բ։ Ժողովրդական վէպ եւ հէքէաթ, Լազարեանց Ճեմարան Արևելեան լեզուաց, Մոսկուա - Վաղարշապատ, 1901^[8]։
Էմինեան ազգագրական ժողովածու։ Հատոր Դ։ Ժողովրդական հէքեաթ, Լազարեանց Ճեմարան Արևելեան լեզուաց, Մոսկուա - Վաղարշապատ, 1902^[9]։
Էմինեան ազգագրական ժողովածու։ Հատոր Ե։ Հայ-քրդական վէպ, Լազարեանց Ճեմարան Արևելեան լեզուաց, Մոսկուա - Վաղարշապատ, 1904^[10]։
Յուսէփցի ազգատոհմ եւ տարօրինակ աւազակ Աբրիեօմ Տրապիզոնի հայ գիւղերու մէջ։ 1795-1840, Վաղարշապատ, տպարան Ս. Էջմիածնի, 1905^[11]^[12]։
Էմինեան ազգագրական ժողովածու։ Հատոր Զ Ժողովրդական երգ, առած, ասած, հանելուկ, երդում, օրհնանք, անէծք եւ այլն, Լազարեանց Ճեմարան Արևելեան լեզուաց, Մոսկուա - Վաղարշապատ, 1906^[13]։
Ժողովրդական երգ, առած, ասած, հանելուկ, երդում, օրհնանք, անէծք և այլն։ Լազարեան Ճեմարան Արեւելեան Լեզուաց, 1906^[14]։
Ժողովրդական առակներ։ Կենդանական վէպեր։ Գրքոյկ Ա, Վաղարշապատ, տպ. Ս. Էջմիածին, 1907^[15]։

Գրականություն

Սվազլյան Վերժինե, Սարգիս Հայկունի (կյանքն ու գործունեությունը), Երևան,1973։

Ծանոթագրություններ

↑ «Ով ով է. Հայեր. Կենսագրական հանրագիտարան, հատոր առաջին, Երևան, 2005։». Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ հուլիսի 18-ին. Վերցված է 2019 թ․ հուլիսի 18-ին.
↑ «Zarkfoundation - Սարգիս Հայկունի». zarkfoundation.com.
↑ «Բագրեւանդ ջրաբաշխ գաւառ». aua.am. Վերցված է 2019 թ․ հուլիսի 18-ին.
↑ Հայկունի, Սարգիս (1894). Բագրեւանդ. Մասն Ա։ Ջրաբաշխ գաւառ. Վաղարշապատ: Տպարան Մայր Աթոռոյ Ս. Էջմիածնի.
↑ Հայկունի, Սարգիս (1896). Մօքոս։ Ժողովրդական վէպ (Չարսանճագի բարբառով). Էջմիածին: տպ. Մայր Աթոռ Ս. Էջմիածնի.
↑ Հայկունի, Սարգիս (1901). Բարակ շահ եւ Անուշ շահ։ Մոկաց բարբառով ժողովրդական վէպ. Վաղարշապատ: Տպարան Մայր Աթոռոյ Ս. Էջմիածնի.
↑ Հայկունի, Սարգիս; Լազարեանց Ճեմարան Արևելեան լեզուաց, eds. (1901). Էմինեան ազգագրական ժողովածու. Հատոր Ա։ Փշրանք Շիրակի ամբարներից = Эминскiй этнографическiй сборникъ: Выпускъ I. Этнографическiе матерiалы, собранные Ал. Мхитарянць. Մոսկուա - Ալէքսանդրապօլ: Լազարեան ճեմարանի արեւելեան լեզուաց հրատ.
↑ Հայկունի, Սարգիս; Լազարեանց Ճեմարան Արևելեան լեզուաց, eds. (1901). Էմինեան ազգագրական ժողովածու. Հատոր Բ։ Ժողովրդական վէպ եւ հէքէաթ = Эминскiй этнографическiй сборникъ: Выпускъ II. Армянскiй народный эпосъ и сказки, собранныя С. Айкуни. Մոսկուա - Վաղարշապատ: Тип. Варвары Гатцукъ.
↑ Հայկունի, Սարգիս; Լազարեանց Ճեմարան Արևելեան լեզուաց, eds. (1902). Էմինեան ազգագրական ժողովածու. Հատոր Դ։ Ժողովրդական հէքեաթ = Эминскiй этнографическiй сборникъ: Выпускъ IV. Армянскія народныя сказки, собранныя С. Айкуни. Մոսկուա - Վաղարշապատ: Тип. Варвары Гатцукъ.
↑ Հայկունի, Սարգիս; Լազարեանց Ճեմարան Արևելեան լեզուաց, eds. (1904). Էմինեան ազգագրական ժողովածու. Հատոր Ե։ Հայ-քրդական վէպ = Эминскiй этнографическiй сборникъ: Выпускъ V. Армено-курдскій эпосъ, собр. С. Айкуни. Մոսկուա - Վաղարշապատ: Тип. Х. Бархударянъ.
↑ Հայկունի, Սարգիս (1905). Յուսէփցի ազգատոհմ եւ տարօրինակ աւազակ Աբրիեօմ Տրապիզոնի հայ գիւղերու մէջ։ 1795-1840. Վաղարշապատ: տպ. Ս. Էջմիածնի.
↑ Հայկունի, Սարգիս (1905). Յուսէփցի ազգատոհմ եւ տարօրինակ աւազակ Աբրիեօմ։ Տրապիզոնի հայ գիւղերու մէջ 1795-1840. տպ. Մայր Աթոռոյ Ս. Էջմիածնի.
↑ Հայկունի, Սարգիս; Լազարեանց Ճեմարան Արևելեան լեզուաց, eds. (1906). Էմինեան ազգագրական ժողովածու. Հատոր Զ։ Ժողովրդական երգ, առած, ասած, հանելուկ, երդում, օրհնանք, անէծք եւ այլն = Эминскiй этнографическiй сборникъ: Выпускъ VI. Народныя армянскія пѣсни, пословицы, поговорки, заклинанія и проч., собранные С. Айкуни. Մոսկուա - Վաղարշապատ: Тип. Х. Бархударянцъ.
↑ Հայկունի, Սարգիս (1906). Ժողովրդական երգ, առած, ասած, հանելուկ, երդում, օրհնանք, անէծք եւ այլն. Լազարեան Ճեմարան Արեւելեան Լեզուաց.
↑ Հայկունի, Սարգիս (1907). Ժողովրդական առակներ։ Կենդանական վէպեր։ Գրքոյկ Ա. Վաղարշապատ: տպ. Ս. Էջմիածին.

Վիքիդարանն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սարգիս Հայկունի» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 6, էջ 196)։

[1] «Ով ով է. Հայեր. Կենսագրական հանրագիտարան, հատոր առաջին, Երևան, 2005։». Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ հուլիսի 18-ին. Վերցված է 2019 թ․ հուլիսի 18-ին.

[2] «Zarkfoundation - Սարգիս Հայկունի». zarkfoundation.com.

[3] «Բագրեւանդ ջրաբաշխ գաւառ». aua.am. Վերցված է 2019 թ․ հուլիսի 18-ին.

[4] Հայկունի, Սարգիս (1894). Բագրեւանդ. Մասն Ա։ Ջրաբաշխ գաւառ. Վաղարշապատ: Տպարան Մայր Աթոռոյ Ս. Էջմիածնի.

[5] Հայկունի, Սարգիս (1896). Մօքոս։ Ժողովրդական վէպ (Չարսանճագի բարբառով). Էջմիածին: տպ. Մայր Աթոռ Ս. Էջմիածնի.

[6] Հայկունի, Սարգիս (1901). Բարակ շահ եւ Անուշ շահ։ Մոկաց բարբառով ժողովրդական վէպ. Վաղարշապատ: Տպարան Մայր Աթոռոյ Ս. Էջմիածնի.

[7] Հայկունի, Սարգիս; Լազարեանց Ճեմարան Արևելեան լեզուաց, eds. (1901). Էմինեան ազգագրական ժողովածու. Հատոր Ա։ Փշրանք Շիրակի ամբարներից = Эминскiй этнографическiй сборникъ: Выпускъ I. Этнографическiе матерiалы, собранные Ал. Мхитарянць. Մոսկուա - Ալէքսանդրապօլ: Լազարեան ճեմարանի արեւելեան լեզուաց հրատ.

[8] Հայկունի, Սարգիս; Լազարեանց Ճեմարան Արևելեան լեզուաց, eds. (1901). Էմինեան ազգագրական ժողովածու. Հատոր Բ։ Ժողովրդական վէպ եւ հէքէաթ = Эминскiй этнографическiй сборникъ: Выпускъ II. Армянскiй народный эпосъ и сказки, собранныя С. Айкуни. Մոսկուա - Վաղարշապատ: Тип. Варвары Гатцукъ.

[9] Հայկունի, Սարգիս; Լազարեանց Ճեմարան Արևելեան լեզուաց, eds. (1902). Էմինեան ազգագրական ժողովածու. Հատոր Դ։ Ժողովրդական հէքեաթ = Эминскiй этнографическiй сборникъ: Выпускъ IV. Армянскія народныя сказки, собранныя С. Айкуни. Մոսկուա - Վաղարշապատ: Тип. Варвары Гатцукъ.

[10] Հայկունի, Սարգիս; Լազարեանց Ճեմարան Արևելեան լեզուաց, eds. (1904). Էմինեան ազգագրական ժողովածու. Հատոր Ե։ Հայ-քրդական վէպ = Эминскiй этнографическiй сборникъ: Выпускъ V. Армено-курдскій эпосъ, собр. С. Айкуни. Մոսկուա - Վաղարշապատ: Тип. Х. Бархударянъ.

[11] Հայկունի, Սարգիս (1905). Յուսէփցի ազգատոհմ եւ տարօրինակ աւազակ Աբրիեօմ Տրապիզոնի հայ գիւղերու մէջ։ 1795-1840. Վաղարշապատ: տպ. Ս. Էջմիածնի.

[12] Հայկունի, Սարգիս (1905). Յուսէփցի ազգատոհմ եւ տարօրինակ աւազակ Աբրիեօմ։ Տրապիզոնի հայ գիւղերու մէջ 1795-1840. տպ. Մայր Աթոռոյ Ս. Էջմիածնի.

[13] Հայկունի, Սարգիս; Լազարեանց Ճեմարան Արևելեան լեզուաց, eds. (1906). Էմինեան ազգագրական ժողովածու. Հատոր Զ։ Ժողովրդական երգ, առած, ասած, հանելուկ, երդում, օրհնանք, անէծք եւ այլն = Эминскiй этнографическiй сборникъ: Выпускъ VI. Народныя армянскія пѣсни, пословицы, поговорки, заклинанія и проч., собранные С. Айкуни. Մոսկուա - Վաղարշապատ: Тип. Х. Бархударянцъ.

[14] Հայկունի, Սարգիս (1906). Ժողովրդական երգ, առած, ասած, հանելուկ, երդում, օրհնանք, անէծք եւ այլն. Լազարեան Ճեմարան Արեւելեան Լեզուաց.

[15] Հայկունի, Սարգիս (1907). Ժողովրդական առակներ։ Կենդանական վէպեր։ Գրքոյկ Ա. Վաղարշապատ: տպ. Ս. Էջմիածին.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]