Jump to content

Սանուսի Լամիդո Սանուսի

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Սանուսի Լամիդո Սանուսի
Դիմանկար
Ծնվել էհուլիսի 31, 1961(1961-07-31)[1] (63 տարեկան)
ԾննդավայրԿանո (քաղաք), Նիգերիա
Քաղաքացիություն Նիգերիա
Կրոնիսլամ
ԿրթությունAhmadu Bello University? և Քինգի քոլեջ, Լագոս
Մասնագիտությունբանկիր և ակադեմիկոս
Զբաղեցրած պաշտոններEmir of Kano? և Governor of the Central Bank of Nigeria?
 Sanusi Lamido Sanusi Վիքիպահեստում

Մուհամմադու Սանուսի II (արաբ․՝ محمد السنوسي‎‎, հուլիսի 31, 1961(1961-07-31)[1], Կանո (քաղաք), Նիգերիա)[2], առավել հայտնի է կրոնական Խալիֆա Սանուսի II (արաբ․՝ خليفة السنوسي‎‎), Նիգերիայի Թիջաննիա սուֆիական միաբանության հոգևոր առաջնորդը (խալիֆան) և Կանո հին քաղաք-պետության էմիրը (Սարկին)[3]։ Դաբո դինաստիայի անդամ է և Մուհամմադու Սանուսի I-ի թոռը։ Գահին հաջորդել է իր մեծ հորեղբորը՝ Ադո Բաերոյին, 2014 թվականի հունիսի 8-ին՝ ստանձնելով Մուհամմադու Սանուսի II թագավորական անունը։ Նա իր գահակալման մեծ մասն անցկացրել է Հյուսիսային Նիգերիայում մշակութային բարեփոխումների ջատագովությամբ[4]։ 2020 թվականին պաշտոնանկ է արվել նահանգապետ Աբդուլլահի Ումար Գանդուջեի կողմից և նրան հաջորդել է նրա զարմիկ Ամինու Ադո Բաերոն[5]։ 2024 թվականի մայիսի 23-ին նահանգապետ Աբբա Կաբիր Յուսուֆը Սանուսիին վերականգնել է որպես Կանոյի էմիր[6][7]։

Սանուսին Արևմտյան Աֆրիկայի ականավոր ավանդական և կրոնական գործիչ է։ Որպես Նիգերիայի և հարևան երկրների Թիջանիյա սուֆիական միաբանության խալիֆա՝ հավանաբար քաղաքական-հոգևոր իշխանություն ունի երկրորդ ամենամեծ սուֆիական միաբանության նկատմամբ, որն ունի ավելի քան 50 միլիոն հետևորդ[8]: Նա մեծացել է իր մեծ հորեղբոր թագավորական պալատում և երիտասարդ տարիքում ստացել է ինչպես կրոնական, այնպես էլ աշխարհիկ կրթություն։ Մինչև պաշտոնավարելը Սանուսին իսլամական մտավորական, գիտնական, քաղաքական տնտեսագետ և բանկիր է եղել[9]։ 2009-2014 թվականներին զբաղեցրել է Նիգերիայի Կենտրոնական բանկի կառավարչի պաշտոնը՝ իրականացնելով բանկային բարեփոխումներ մինչև իր պաշտոնից հեռացումը, որը տեղի է ունեցել կառավարության գանձարանում 20 միլիարդ դոլարի կուտակման վերաբերյալ վիճահարույց մեղադրանքի պատճառով[10][11][12]։

Ընտանիք

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սանուսին ծնվել է 1961 թվականի հուլիսի 31-ին Կանոյում՝ Սուլուբավա տոհմի իշխող դասի Ֆուլանի ընտանիքում[13]։ Մեծացել է իր մեծ հորեղբոր՝ Ադո Բաերոյի պալատում, որը թագավորել է ավելի քան հինգ տասնամյակ։ Նրա հայրը՝ Ամինու Սանուսին արքայազն և դիվանագետ է եղել, որը ծառայել է որպես դեսպան Բելգիայում, Չինաստանում և Կանադայում, իսկ ավելի ուշ՝ որպես Արտաքին գործերի նախարարության մշտական քարտուղար։ Նա նաև Կանոյի Չիրոման էր և Մուհամմադու Սանուսի I- ի որդին, որը Կանոյի 11-րդ Ֆուլանի էմիրն էր 1953-ից 1963 թվականներին, երբ նրան գահընկել է արել է իր զարմիկ Ահմադու Բելլոն[14]։

Կրթություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սանուսին վաղ կրոնական կրթությունը ստացել է տանը, որտեղ սովորել է Ղուրանը, հադիսը և Մուհամմադի ավանդույթները։ Այնուհետև նա հաճախել է Սուրբ Աննայի նախակրթարան, որը Կադունայի կաթոլիկ գիշերօթիկ դպրոց է եղել՝ նախքան 1973-1977 թվականներին Լագոսի Քինգս քոլեջում սովորելը[15]։ Նա ստացել է տնտեսագիտության բակալավրի աստիճան Ահմադու Բելլո համալսարանից 1981 թվականին։ Ավարտելուց հետո նա մեկ տարի անցկացրել է Ազգային երիտասարդական ծառայության մեջ որպես ուսուցիչ Յոլայի աղջիկների գիշերօթիկ դպրոցում։ Այնուհետև նա վերադարձավ համալսարան, որտեղ 1983 թվականին ստացավ տնտեսագիտության մագիստրոսի աստիճան և երկու տարի դասախոսություններ կարդաց ֆակուլտետում[16]։

Սանուսին ավելի ուշ տեղափոխվել է Խարթում, որտեղ իսլամական ուսումնասիրություններ է սովորել Աֆրիկայի միջազգային համալսարանում։ Նա տիրապետել է արաբերենին, ինչպես նաև ուսումնասիրել է Ղուրանը, իրավունքը (ֆիխ) և փիլիսոփայությունը (ֆալսաֆա), ի թիվս այլ բաների կարդացել է արևմտյան ականավոր մտածողների և իսլամական հեղինակությունների աշխատությունները, ինչպես նաև ծանոթացել է չորս սուննիական մադհաբներին՝ Հանաֆիին, Մալիքիին, Շաֆիին և Հանբալիին[17]։ Սանուսին իր դոկտորական աստիճանը ստացել է իսլամական իրավունքի գծով 2024 թվականի օգոստոսին։ Նրա ատենախոսության վերնագիրն է եղել՝ «Իսլամական ընտանեկան իրավունքի կոդիֆիկացումը որպես սոցիալական բարեփոխումների գործիք։ Կանոյի էմիրության դեպքի ուսումնասիրություն և համեմատություն Մարոկկոյի թագավորության հետ»։ Նրան շնորհվել է դոկտորի կոչում Լոնդոնի համալսարանի Արևելագիտության և Աֆրիկյան ուսումնասիրությունների դպրոցից[18]։

Բանկային գործունեություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1985 թվականին Սանուսին սկսել է իր բանկային կարիերան, երբ աշխատանքի է ընդունվել Icon Limited-ում (Barings Bank-ի և Morgan Guaranty Trust- ի դուստր ձեռնարկություն)[19]՝ որպես առևտրային բանկիր, նախքան ֆինանսական ծառայությունների ղեկավար և Կանոյի գրասենյակի մենեջեր դառնալը։ Նա լքել է բանկը 1991 թվականին, երբ մեկնել է Սուդան՝ Խարթումի Աֆրիկայի միջազգային համալսարանում արաբերեն և իսլամական ուսումնասիրություններ շարունակելու համար[20]։ 1997 թվականին նա վերադարձել է Նիգերիա և միացել «Միացյալ բանկ Աֆրիկայի համար» կազմակերպությանը՝ աշխատելով վարկային և ռիսկերի կառավարման բաժնում, որտեղ նա աստիճանաբար բարձրացել է մինչև գլխավոր մենեջերի պաշտոնը[21]։ 2005 թվականին Սանուսին դարձել է Նիգերիայի ամենահին բանկի և Աֆրիկայի խոշորագույն ֆինանսական հաստատություններից մեկի՝ «First Bank of Nigeria»-ի տնօրենների խորհրդի անդամ և ռիսկերի կառավարման գծով գործադիր տնօրեն։ 2009 թվականի հունվարին Սանուսին դարձել է գլխավոր գործադիր տնօրեն՝ դառնալով առաջին հյուսիսային նիգերիացին, որը գլխավորել է բանկը[22]։

2009 թվականի հունիսի 1-ին Սանուսին նախագահ Ումարու Մուսա Յար'Ադուայի կողմից[23] առաջադրվել է Նիգերիայի Կենտրոնական բանկի կառավարչի պաշտոնում[24]։ Նրա նշանակումը հաստատվել է Նիգերիայի Սենատի կողմից 2009 թվականի հունիսի 3-ին՝ Աֆրիկայում տեղի ունեցած մեծ անկման ժամանակ։ Նիգերիայում ճգնաժամի հետևանքները հարվածեցին տնտեսությանը և բանկային համակարգին, որի արդյունքում ֆոնդային շուկան փլուզվել է գրեթե 70%-ով[25]։ Հենց այս ճգնաժամի ժամանակ Սանուսին գլխավորել է կենտրոնական բանկը առաջատար բանկերին փրկելու գործում՝ ավելի քան 600 միլիարդ նիգեր պետական ​​միջոցներով, ազատելով և բանտարկելով հաճախորդների ավանդները վատ կառավարած գործադիր տնօրեններին և խստորեն զբաղվելով ֆինանսական հանցագործությունների համար պատասխանատու բանկերով[26]։ Սանուսին կապիտալի շուկաների փլուզումը վերագրել է նիգերիացի ներդրողների «ֆինանսական անգրագիտությանը»[27]։ Նա նաև ներդրել է համախմբման գործընթաց, որը նվազեցրել է նիգերիական բանկերի թիվը միաձուլումների և ձեռքբերումների միջոցով՝ դրանք ավելի ուժեղ և ավելի հաշվետու դարձնելու նպատակով ավանդատուների առջև։ Նա նաև գլխավորել է ենթակառուցվածքներում ներդրումների մակարդակի բարձրացման և փոքր ու միջին ձեռնարկությունների աջակցության ջանքերը։[28]

Սանուսիի պաշտոնավարման ընթացքում սկսվել են մի քանի լայնածավալ բանկային բարեփոխումներ, որոնք անվանվել են «Սանուսիի ցունամի»[29]։ Բարեփոխումները կառուցված էին չորս հենասյուների շուրջ՝ բանկերի որակի բարձրացում, ֆինանսական կայունության հաստատում, ֆինանսական ոլորտի առողջ զարգացման հնարավորություն և ֆինանսական ոլորտի իրական տնտեսությանը ներդրման ապահովում[30]։ Սանուսին մշակել է անկանխիկ քաղաքականությունը, որի համաձայն ֆինանսական գործարքները չեն իրականացվում ֆիզիկական թղթադրամների կամ մետաղադրամների տեսքով փողով, այլ գործարքի կողմերի միջև թվային տեղեկատվության փոխանցման միջոցով (սովորաբար փողի էլեկտրոնային ներկայացում)[31]։ Նա նաև ներկայացրել և աջակցել է Նիգերիայում իսլամական բանկային գործունեության հաստատմանը, որը քննադատվել է Նիգերիայի քրիստոնեական ասոցիացիայի կողմից[32]։ Նա նաև բախվել է Ազգային ժողովի հետ՝ կառավարության բոլոր եկամուտների 25%-ը կազմող բյուջետային ծախսերի շուրջ[33][34] և մերժել է Արժույթի միջազգային հիմնադրամի պնդումը արժույթի արժեզրկման վերաբերյալ[35]: Նա նաև խորհրդատվություն է տվել կառավարությանը վառելիքի սուբսիդիայի վերացման հարցում, որը, նրա պնդմամբ, առաջացնում էր բարձր մակարդակի կոռուպցիայի և տնտեսական անարդյունավետության մշակույթ[36], սակայն սուբսիդիայի վերացումը ժողովրդականություն չի վայելել և հանգեցրել է «Զբաղեցրե՛ք Նիգերիան» շարժմանը, որը պահանջել է նրա հրաժարականը[37]:

Նրա բարեփոխումները արժանացան ինչպես քննադատության, այնպես էլ գնահատանքի ոլորտի կողմից։ «The Banker» ամսագիրը նրան ճանաչել է որպես 2010 թվականի Կենտրոնական բանկի տարվա կառավարիչ՝ իր բարեփոխումների և ոլորտում արմատական հակակոռուպցիոն արշավ ղեկավարելու համար, որը առաջինն է եղել 2007-2008 թվականների ֆինանսական ճգնաժամի ընթացքում[38]։ Սանուսին լայնորեն ճանաչված է ակնհայտորեն կոռումպացված բանկային ոլորտը հանդարտեցնելու և Նիգերիայի բանկային համակարգում ռիսկերի կառավարման մշակույթի ձևավորման գործում իր ներդրման համար։ Սանուսին ելույթ է ունեցել մի շարք միջազգային միջոցառումների ժամանակ, այդ թվում՝ 2013 թվականի Համաշխարհային տնտեսական ֆորումում[39][40]։ 2013 թվականի դեկտեմբերին Սանուսին նախագահ Գուդլակ Ջոնաթանին ուղղված արտահոսած նամակում բացահայտել է, որ Նիգերիայի ազգային նավթային կորպորացիան (NNPC) չի կարողացել կենտրոնական բանկին փոխանցել կառավարության նավթային եկամուտներից 48.9 միլիարդ ԱՄՆ դոլար[41][42]։ NNPC-ն ունի ֆինանսական խախտումների պատմություն և վերահսկում է Նիգերիայի կոռումպացված նավթարդյունաբերությունը։ 2014 թվականի փետրվարի 20-ին[43], մի շարք հանրային հետաքննություններից և NNPC-ի 20 միլիարդ ԱՄՆ դոլարի սկանդալի վերաբերյալ տագնապ բարձրացնելուց հետո Սանուսին Նիգերիայի Կենտրոնական բանկի կառավարչի պաշտոնից կասեցվել է նախագահ Գուդլակ Ջոնաթանի կողմից[44][45]։ Նիգերիայի գաղտնի ոստիկանությունը 2014 թվականի մարտի 31-ին առգրավել է նրա միջազգային ճանապարհորդական փաստաթղթերը և մեղադրել է նրան ահաբեկչության ֆինանսավորման մեջ[46]։ Երեք օր անց Սանուսին հաղթել է դատական գործը ՍՍԾ-ի և դաշնային կառավարության դեմ, այն բանից հետո, երբ նա կալանավորվել է, իսկ նրա միջազգային անձնագիրը բռնագրավվել Պետական անվտանգության ծառայության կողմից[47][48]։

Միջգահակալություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2014 թվականի հունիսի 6-ին մահացավ Կանոյի էմիր Ադո Բաերոն, որը հինգ տասնամյակից ավելի կառավարել է որպես էմիր և թագավորական ընտանիքում առաջացել է իրավահաջորդության ճգնաժամ։ 2014 թվականի հունիսի 8-ին Կանոյի նոր էմիր դարձել է Սանուսին՝ նախկին էմիր Մուհամմադու Սանուսի I- ի թոռը և Դան Մաջեն Կանոյի (Էմիր-Մաջեի որդի) ավանդական տիտղոսի կրողը[49][50]։ Նրա գահակալումը լայնածավալ բողոքի ցույցեր է առաջացրել Սանուսի Ադո Բաերոյի՝ Չիրոման Կանոյի (թագաժառանգի) և հանգուցյալ էմիր Ադո Բաերոյի որդու կողմնակիցների կողմից[51], որոնցում մեղադրվել են նահանգապետ Ռաբիու Կվանկասոն թագավոր ընտրելու գործընթացին միջամտելու մեջ[52][53]։

Առաջին գահակալություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2014 թվականի հունիսի 8-ին Սանուսին ընտրվել է Կանոյի էմիր՝ իր պապիկ Ադո Բաերոյին փոխարինելու համար։ Նրա գահակալությունը վիճահարույց էր, ոմանք կարծում էին, որ դա քաղաքական դրդապատճառներով քայլ է եղել՝ կենտրոնական բանկում իր պաշտոնավարման ընթացքում կոռուպցիոն մեղադրանքներից խուսափելու համար[54]։ Շատերը սպասել են, որ Բաերոյի որդին կհաջորդի նրան և բողոքել են Սանուսիի նշանակման դեմ[55]։ Նա թագադրվել է որպես Սարկի Մուհամմադու Սունուսի II ( անգլիականացված որպես Սանուսի) 2014 թվականի հունիսի 9-ին՝ լինելով Կանո հին քաղաքի հիսունյոթերորդ միապետը՝ հիերարխիկորեն Նիգերիայի չորրորդ ամենակարևոր իսլամական ավանդական կառավարիչն է եղել Սոկոտոյի սուլթանից, Բորնոյի Շեհուից և Գվանդուի էմիրից հետո[56]։

See caption
Սանուսին Դուրբարից առաջ, 2016 թվականի սեպտեմբերին

2014 թվականի նոյեմբերին, այն բանից հետո, երբ Սանուսին կոչ է արել իր հետևորդներին պայքարել Բոկո Հարամի դեմ, Կանոյի Մեծ մզկիթը ռմբակոծվել է, որի հետևանքով զոհվել է ավելի քան 150 մարդ[57]։ 2014 թվականի դեկտեմբերին «Բոկո Հարամ»-ի առաջնորդ Աբուբաքար Շեկաուն Սանուսիին մեղադրել է իսլամից շեղվելու մեջ և սպառնաց նրա կյանքին[58]։ Սանուսին պատասխանել է, որ ինքը «Ալլահի հետ անվտանգ է» և Շեքաուի ծայրահեղական մեկնաբանությունները (որոնք սուֆիներին անվանում էին անհավատներ) համեմատել է հերետիկոս իսլամական քարոզիչ Մայթացինի մեկնաբանությունների հետ[59]։

Սանուսիի վեցամյա գահակալության ընթացքում էմիրը վերափոխվել է որպես խարիզմատիկ կերպար՝ գտնվելով ավանդույթների և արդիականության խաչմերուկում։ Տեղի ունեցան խոշոր զարգացումներ, ինչպիսիք են նոր մուսուլմանական ընտանեկան օրենքի մշակումը[60][61], 40,000 գրքերից բաղկացած գրադարանի կառուցումը և 15-րդ դարի պալատի ժողովրդական ոճի արդիականացումը[62], ինչի արդյունքում Դուրբարի փառատոնը միջազգային ճանաչում է ստացել[63]։ Հնագույն Դալա բլուրի և Գիդան Մակամայի նման պատմական վայրերի զբոսաշրջությունը մեծացել է և խրախուսվել Սանուսիի կողմից[64]: Էմիրը նաև դեր է խաղացել հին քաղաքի մշակութային առարկաների, այդ թվում՝ հագուստի վերանորոգման գործում, որտեղ նա պաշտպանել է Քոֆար Մատայի 14-րդ դարի մեռնող ներկարանների վերածնունդը և իր սեփական ոճի ու վարագույրների միջոցով ցուցադրել է քաղաքի առաջատար միությունների արհեստավորությունը[65][66]։

Սանուսին նաև խոսել է կառավարության քաղաքականության մասին՝ խախտելով թագավորական ավանդույթը[67]։ Նա քննադատել է կառավարությանը սխալ առաջնահերթությունների համար[68]։ 2017 թվականին էմիրատների խորհուրդը հետաքննության տակ էր ֆինանսական խախտումների համար[69][70]։ Շատերը սա համարեցին վրեժ՝ կապված նրա կողմից նահանգային կառավարության դեմ արված մեկնաբանությունների հետ[71]։ Հետաքննությունը հետագայում դադարեցվել է նահանգի օրենսդիր մարմնի կողմից՝ իշխող դասի միջամտությունից հետո[72]։ 2019 թվականին նահանգապետ Աբդուլահի Ումար Գանդուջեն օրենք է ստորագրել չորս նոր էմիրությունների ստեղծման մասին՝ Բիչին, Ռանոն, Գայան և Կարայեն[73]։ Այս աննախադեպ քայլը հանգեցրել է Սանուսիի ավանդական տիրույթի բաժանմանը որպես Էմիրի[74]։ Օրենքի համաձայն, նահանգի 44 տեղական ինքնակառավարման տարածքներից, որպես Կանոյի էմիր, Սանուսին կղեկավարի ընդամենը 10 տեղական ինքնակառավարման տարածք[75], իսկ մնացածը կբաժանվեն նոր էմիրությունների միջև[76]։ 2020 թվականի մարտին նահանգի օրենսդիր մարմինը նոր հետաքննություն սկսել է Էմիրի դեմ՝ «ավանդական սովորույթների» խախտման համար[77], այն տեղի ունեցել Սանուսիի դեմ կոռուպցիոն հետաքննությունը սահմանափակող Բարձրագույն դատարանի որոշումից հետո[78]։

Գահազրկում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2020 թվականի մարտի 9-ին Սանուսին գահընկել է է արվել նահանգապետ Աբդուլլահի Գանդուջեի կողմից[79]։ Սանուսին իր հեռացման մասին իմանալիս գտնվում էր Գիդան Ռումֆայի իր մասնավոր բնակարանում՝ սպասելով, որ պետական պաշտոնյաները պաշտոնապես իրեն հանձնեն ցուցմունքի նամակը։ Պալատ ներխուժեցին ոստիկանության, զինվորականների[80] և անվտանգության աշխատակիցների ջոկատներ[81]։ Սանուսին հետագայում իր գահընկեցումը ընդունել է որպես աստվածային արարք և կոչ արել իր կողմնակիցներին հանգիստ մնալ և խուսափել արյունահեղությունից[82]։ Նա նաև կոչ է արել նրանց հայտարարել բայաթ իր հաջորդ Ամինու Ադո Բաերոյին և հայտարարել «Դա հպարտության բան է, որը մեզ ստիպել է կառավարել և ավարտել նույն ձևով, ինչ Խալիֆան», նկատի ունենալով իր պապ Մուհամմադու Սանուսի I-ին, որը նույնպես գահընկել է արվել է և աքսորվել է 1963 թվականին[83]։

Աքսորի տարիներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սանուսիին ավելի ուշ տեղեկացրել են Կանոյից Նասարավա նահանգ աքսորի մասին[84]։ Սկզբում ցանկանալով ընտանիքի հետ Լագոսում աքսորվել[85]՝ նրա խնդրանքը մերժվել է և ավելի ուշ նրան պալատից դուրս են բերել ուժեղ պահակախմբի ուղեկցությամբ դեպի ռազմական ավիաբազա[86]։ Հետագայում նրա փաստաբանները հայտարարել են, որ պատրաստվում են դատարանում բողոքարկել նրա կամայական աքսորը[87]։ Այնուհետև Սանուսին ինքնաթիռով տեղափոխվել է Աբուջա՝ Նասարավայի Լոկո քաղաք տանող ճանապարհով[88][89]։ Մարտի 10-ին նրան ոստիկանական ուղղաթիռով Լոկոյից տեղափոխել են Ավե, որը նահանգի հեռավոր տեղական ինքնակառավարման մարմին է[90]։ Մարտի 13-ին Աբուջայի դաշնային բարձրագույն դատարանը հրամայել է ազատ արձակել Սանուսիին[91], որը հետագայում լքել է «Ավեն» նահանգապետ Նասիր Էլ Ռուֆայիի հետ[92]՝ Լագոսում ուրբաթօրյա աղոթքները լիարժեք հանդերձանքով առաջնորդելուց հետո[93]:

Սանուսին հայտարարել է, որ չի վիճարկելու իր գահընկեցությունը և մտադիր է շարունակել իր գործունեությունը որպես մասնավոր քաղաքացի[94]։ Նա բացառել է քաղաքականության մեջ մտնելու հնարավորությունը[95] և իր ժամանակը կենտրոնացնում է գրելու և ակադեմիական գործունեության վրա։ Նա հրավիրված գիտնական է Օքսֆորդի համալսարանի Աֆրիկյան ուսումնասիրությունների կենտրոնում, որտեղ պատրաստվում է հրատարակել գիրք 2007-2008 թվականների ֆինանսական ճգնաժամի ընթացքում կենտրոնական բանկի կառավարչի իր դերի մասին[96][97]։ Նա նաև պլանավորել է գրել Նիգերիայի հյուսիսում մուսուլմանական օրենքների և մշակութային սովորույթների մասին[98]։ 2021 թվականի հունիսին Սանուսին հրապարակել է իր 1999-2005 թվականների հոդվածների ժողովածուն[99]։ 2021 թվականի մայիսի 10-ին Սանուսին նշանակվել է Նիգերիայի Թիջանիյա սուֆիական միաբանության առաջնորդ ( խալիֆա ), որը կարևոր պաշտոն է զբաղեցրել նրա պապը՝ Արևմտյան Աֆրիկայում հսկայական կրոնական հեղինակությամբ[100]։

Երկրորդ գահակալություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2024 թվականի մայիսի 23-ին Կանո նահանգի նահանգապետ Աբբա Կաբիր Յուսուֆը Սանուսիին վերականգնել է որպես Կանոյի էմիր։ Սանուսին չորս տարի առաջ պաշտոնանկ էր արվել նախկին նահանգապետ Աբդուլլահի Ումար Գանդուջեի կողմից, ով ղեկավարել էր Կանո էմիրության բալկանացումը և Սանուսիի վերջնական գահազրկումը[101]։ Նահանգապետ Կաբիր Յուսուֆի կողմից ստորագրված նոր օրենքը չեղյալ է հայտարարել Կանո նահանգի Էմիրությունների խորհրդի մասին 2019 թվականի օրենքը և լուծարել է նախկին նահանգային կառավարության կողմից ստեղծված հինգ էմիրատական խորհուրդները, ինչը հանգեցրել է Սանուսիի զարմիկների՝ Բիչի Նասիրու էմիր Ադո Բաերոյի և Կանո նահանգի էմիր Ամինու Ադո Բաերոյի պաշտոնանկությանը[102]։ Գահընկել է արված էմիր Բայերոն մնաց Կանոյում իր պաշտոնանկությունից հետո և նրա թագավորական արքունիքի անդամները իրավական մեղադրանքներ ներկայացրին Սանուսիի վերականգնման դեմ՝ Ալհաջի Ամինու Բաբա Դան Ագունդի, Կանո էմիրության Սարկին Դավակին Բաբբայի ( Ձիու վարպետ ) գլխավորությամբ[103]։ Գահընկել է արված էմիրը գահի նկատմամբ իր պահանջը ներկայացնելու համար ապավինել է դաշնային աջակցությանը, այդ թվում՝ նախկին նահանգապետ և գործող իշխող կուսակցության նախագահ Գանդուջեի աջակցությանը, որը 2020 թվականին գահընկել է է արել և աքսորել Սանուսիին[104]՝ ազգային անվտանգության խորհրդական Ռիբադուի, ինչպես նաև նախկին նախագահ Բուհարիի որոշ մեղադրանքների աջակցությամբ[105][106]։ Կանոյի էմիրը նշանակալի պաշտոն է զբաղեցնում Նիգերիայի մուսուլմանական հյուսիսում և Սանուսիի վերականգնումը շատերի կողմից դիտվել է որպես 2027 թվականի հաջորդ ընդհանուր ընտրություններին ուղղված քաղաքական շահարկում[107]։ Կանոն ունի զգալի ընտրողներ՝ խոշոր քաղաքական դեմքերով. NNPP- ից Կաբիր Յուսուֆը և Կվանկասոն և APC-ից Գանդուջեն։ Սանուսին՝ որպես էմիր, կամուրջ է հանդիսանում քաղաքական գործիչների միջև առկա լարվածությունը մեղմելու համար, չնայած ենթադրություններ են եղել, որ նա կարող է իր համար ընտրովի պաշտոնի ձգտել։ 2025 թվականի հունվարի 10-ին[108] նահանգային վերաքննիչ դատարանը որոշում կայացրել է Սանուսիի վերականգնման օգտին որոշելով[109], որ դաշնային բարձրագույն դատարանը, որն առաջին անգամ քննել է Սանուսիի վերականգնման դեմ գործը Ադո Բաերո խմբակցության կողմից, իրավասություն չունի որոշումներ կայացնելու ավանդական կառավարիչների վերաբերյալ, ինչն ըստ երևույթին գտնվում է Նիգերիայի դաշնային համակարգում նահանգային դատարանների իրավասության ներքո։ Պետական դատարանի որոշումից մի քանի օր անց Սանուսին գտնվում էր Լագոսում, որտեղ քննադատել է Տինուբուի վարչակազմի կողմից իրականացվող տնտեսական բարեփոխումների ընթացքը[110]։ 2025 թվականի մարտի 15-ին Աբուջայի դաշնային բարձրագույն դատարանը կասեցրել է Սանուսիի պաշտոնում վերականգնման օգտին հունվարի 10-ի որոշումը՝ մինչև Նիգերիայի Գերագույն դատարանի վերջնական որոշումը[111], որը երաշխավորում էր «Status quo ante bellum» պահպանումը՝ մինչև Դաշնային բարձրագույն դատարանի 2024 թվականի հունիսի 13-ի որոշումը, հետևաբար երկարաձգելով Կանոյում գահի թագավորական ճգնաժամը[112]:

Տեսակետեր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սանուսին, որպես հասարակական մտավորական, տարիներ շարունակ գրել է իսլամից մինչև քաղաքական տնտեսություն տարբեր թեմաների շուրջ։ Նա բանավիճել և հեղինակել է մի շարք հոդվածներ՝ արտահայտելով իր տեսակետները այդ թեմայի շուրջ[113]։

Իսլամ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սանուսիի դիրքորոշումն ունի երկու հիմնական թեմա՝ իսլամը մտահոգված է արդարադատությամբ և չպետք է լինի եսասիրական քաղաքական օրակարգերի գործիք, իսկ վահաբիստական ֆունդամենտալիստների կողմից սուֆիական միաբանությունների բռնի հետապնդումները հակասում են իրական մուսուլմանական շահերին[114]։ Նա գրել է կանանց դերի մասին հասարակությունում իր «Շարիաթը և կանանց հարցը» հոդվածում[115] և նաև նկարագրել է իր տեսակետները ոչ մուսուլմանների վերաբերյալ[116]։ Սանուսին ընդունել է այն հիմնական դիրքորոշումը, որ զաքաթը եկամուտների վերաբաշխման գործիք է, պնդելով, որ վերաբաշխման դերը կառավարությանը տրվի[117]:

Սանուսին նաև պաշտպանել է ընտանեկան պլանավորումը՝ ալմաջիրանցիի խնդիրը լուծելու համար[118]։ Նա կոչ է արել վերջ դնել մանկական ամուսնություններին, հզորացնել կանանց իրավունքները, օգտագործել մզկիթները կրթության համար[119][120]։ Նա ասել է, որ բազմակնությունը մեծացնում է աղքատությունը տարածաշրջանում և նպաստում է բնակչության պլանավորմանը[121][122]։ Նա նաև պաշտպանել է իր տեսակետները Աֆրիկայում իսլամի վերաբերյալ[123] և դեմ է արտահայտվել մայրցամաքի կրոնական կյանքի վրա արտաքին ազդեցությանը՝ «Վահաբիզմն ու սալաֆիզմը որոշակի անհանդուրժողականություն ունեն այնպիսի խմբավորումների հետ, ինչպիսին է «Բոկո Հարամը»։ Աֆրիկայում իսլամն ունի իր սեփական մտածողության դպրոցները, իր հին կայսրությունները և իր սեփական պատմությունը։ Եվ մենք կարիք չունենք, որ Սաուդյան Արաբիան և Իրանը մեզ բացատրեն իսլամը»[124]։

Մշակույթ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սանուսին կոչ է արել Հյուսիսային Նիգերիայում մշակութային վերածննդի[125]։ Իր աշխատանքներում նա նկարագրել է իր տեսակետները հաուսա-ֆուլանի մշակութային գերիշխանության վերաբերյալ[113] և Նիգերիայի բազմազանության մեջ միասնության կողմնակից է։ Սանուսին քննադատել է հետգաղութատիրությունը և անգլերենը որպես պաշտոնական լեզու պահպանելը՝ նշելով «Եթե վերցնենք Կանոն, 600-700 տարի պաշտոնական լեզուն արաբերենն էր։ Մենք 60 տարի բրիտանական գաղութատիրություն ունեինք, իսկ այսօր Նիգերիայի պաշտոնական լեզուն անգլերենն է։ Արաբերենը պաշտոնական լեզու չէ»[126]:

Նա նաև խոսել է տրանսսահարյան առևտուրը վերակենդանացնելու անհրաժեշտության մասին՝ նշելով, որ «Սահելը համաշխարհային առևտրի կարևոր մասն էր կազմում, այն Ասիայից դեպի Ատլանտյան օվկիանոս և Եվրոպա առևտրի տարանցիկ կետն էր։ Սահելի քաղաքները՝ Տիմբուկտուն, Գաոն, Կանոն, Ագադեսը, Աֆրիկայի ամենահարուստ քաղաքներն են եղել մինչև շոգենավերի ի հայտ գալը, մինչև գաղութատիրությունը։ Սահելի շատ երկրներ մեծ արաբական իսլամական քաղաքակրթության մաս են կազմում, իսկ հաղորդակցության պաշտոնական լեզուն արաբերենն է»[127]։

Քաղաքականություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սանուսին կարծում է, որ Նիգերիայում վատ կառավարման խնդիրը լուծելու համար անհրաժեշտ են հիմնարար սահմանադրական փոփոխություններ[128] Թ Նա հարցեր է բարձրացրել Նիգերիայի կառավարման չափազանց բարձր ծախսերի վերաբերյալ և դեմ է երկպալատ օրենսդիր մարմնի ՝ լրիվ դրույքով կառավարման, 36 նահանգների՝ նահանգապետերով և տեղակալներով և հազարավոր կառավարության օգնականների առկայությանը։ Նա նաև կոչ է արել վերանայել Նիգերիայի քաղաքացիական ծառայությունը ՝ այն որակելով անարդյունավետ և գերծանրաբեռնված[129]։ 2013 թվականից ի վեր Սանուսին բացառել է Նիգերիայի քաղաքականությանը մասնակցելը և ընտրովի պաշտոնի համար պայքարելը՝ BBC HARDTalk-ի հարցազրույցում նշելով՝ «Ես չեմ կարող գոյատևել Նիգերիայի քաղաքականության մեջ»[130]: Նա անսկզբունքային քաղաքականության հասարակության վրա վնասակար ազդեցության վերաբերյալ ասել է. «Մեր՝ որպես մուսուլմանների, պարտականությունն է սովորել Մուհամմադի իդեալներից՝ հասարակությունը փրկելու համար այն վտանգից, որի առջև կանգնած է այն»[131]:

Տնտեսություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սանուսին կողմ է խորը տնտեսական կառուցվածքային բարեփոխումներին և Նիգերիայում իրականացվող ավելի «միջամտողական, ուղղորդված տնտեսական քաղաքականությանը»[132]։ Նա նաև կոչ է արել դիվերսիֆիկացնել տնտեսությունը նավթից հեռու, ինչպես նաև քննադատել է ֆինանսականացումը ՝ «կեղծ տնտեսություն» ստեղծելու և իրական տնտեսության վրա բավարար ազդեցություն չունենալու համար։ Նա նաև աջակցել է պետական բանկերի և զարգացման ֆինանսավորման օգտագործմանը որպես արդյունաբերականացման կատալիզատոր։ Բանկերի սեփականության վերաբերյալ նա այն կարծիքին է, որ «Բանկերի սեփականատերերն ու կառավարիչները, հարուստ վարկառուները և նրանց հաճախորդները քաղաքական իստեբլիշմենթում մարդկանց նույն դասն են, որոնք պաշտպանում են իրենց շահերը և անպատիժ կերպով ոտնահարում աղքատների շահերը»[133]:

Նիգերիայում իսլամական բանկային գործունեությունը ներկայացնելիս նա մանրամասնել է իր տեսակետը, որ իսլամական ֆինանսները դիմացկուն այլընտրանք են նշելով[134]՝ «Իսլամական բանկային գործունեությունը, եթե լավ օգտագործվի, կապահովի մեծ թվով մարդկանց տնտեսապես անկախ լինելը», նա նաև նշել է, որ անցյալում անտոկոս բանկային գործունեության կողմնակիցների թվում էին Արիստոտելը, Ադամ Սմիթը և Ալֆրեդ Մարշալը[135]։

Կոռուպցիա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Որպես կենտրոնական բանկի կառավարիչ՝ նա ղեկավարել է արմատական հակակոռուպցիոն արշավ՝ աշխատանքից ազատելով Սեսիլիա Իբրուին և այլ ազդեցիկ բանկերի ղեկավարների, որոնք վատ էին կառավարել հաճախորդների ավանդները և (երկու ավագ բանկիրների դեպքում) բանտարկելով[136]։ Սանուսիի խոսքով՝ այլընտրանք չկար, քան հարձակվել հզոր և փոխկապակցված շահագրգիռ կողմերի վրա, որոնք շահագործում էին ֆինանսական համակարգը։ Սանուսին խոսել է վառելիքի սուբսիդիայի դեմ՝ նա մատնանշում է կոռուպցիայի բարձր մակարդակը և արտադրության փոխարեն սպառման սուբսիդավորման անարդյունավետությունը (որը հանգեցնում է տնտեսական աճի դանդաղմանը), ինչպես նաև այն փաստը, որ կառավարությունը վարկ է վերցնում սուբսիդիան ֆինանսավորելու համար՝ հարկելով ապագա սերունդներին, որպեսզի ներկա նիգերիացիները կարողանան ավելի շատ վառելիք սպառել[137]։

Սանուսին բացահայտել է, որ Նիգերիան Ջոնաթանի վարչակազմի օրոք ամսական մեկ միլիարդ դոլար էր կորցնում միջոցների շեղման պատճառով[138]։ PBS-ի հատվածը մեջբերել է ամերիկացի և բրիտանացի պաշտոնյաների, որ նախկին նավթի նախարար Դիեզանի Ալիսոն-Մադուեկեն կարող էր կազմակերպել 6 միլիարդ դոլարի չարաշահում Նիգերիայի գանձարանից[139]։ Ալիսոն-Մադուեկեն ասել է, որ Սանուսին մեղադրանքներ է առաջադրել իրեն Աֆրիկյան զարգացման բանկի նախագահի պաշտոնում նշանակելուց հրաժարվելու պատճառով, ինչը Սանուսին մերժել է[140]։ 2015 թվականին Էլիսոն-Մադուեկեն ձերբակալվել է Լոնդոնում[141]։ Սանուսին քննադատել է Բուհարիի կոռուպցիայի դեմ պայքարը՝ պնդելով, որ նրա վարչակազմի արտարժութային քաղաքականությունը ստեղծում է նորահարուստների դաս և խթանում է վարձակալական տնտեսությունը[142][143]։

Գործունեություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սանուսիի անձնական, մարդասիրական և մտավոր գործունեությունը ներառում է[144]՝

  • Իսլամական իրավունքի դոկտոր՝ Լոնդոնի համալսարան[145]
  • Ակադեմիական այցելու՝ Օքսֆորդի համալսարան, Աֆրիկյան ուսումնասիրությունների կենտրոն, Օքսֆորդի գլոբալ և տարածաշրջանային ուսումնասիրությունների դպրոց[146]
  • Միավորված Ազգերի Կազմակերպություն[147]՝ Կայուն զարգացման նպատակների պաշտպան[148]
  • «Բաբբան Գոնա» մասնավոր գյուղատնտեսական նախաձեռնության նախագահ, որը օգնում է գյուղացիական տնտեսություններին[149]
  • «Սև ռնգեղջյուր»-ի նախագահ, որը «Բլեքսթոուն Գրուփ»-ի ենթասահարական Աֆրիկայի ենթակառուցվածքային հիմնադրամ է[150]
  • «1 միլիոն ուսուցիչ» ոչ կառավարական կրթական կազմակերպության խորհրդատվական խորհրդի նախագահ[151][152]
  • Անկախ ոչ գործադիր տնօրեն, MTN Group[153]
  • Կադունա ներդրումների խթանման գործակալության փոխնախագահ[154]
  • Կադունա նահանգային համալսարանի ռեկտոր[155]

Արտասահմանյան այցելություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սանուսին ելույթ է ունեցել մի շարք միջազգային միջոցառումների ժամանակ[40][156] շ այդ թվում՝ 2013 թվականի Համաշխարհային տնտեսական ֆորումում[39] Թ Որպես Կանոյի էմիր, նա շատ է ճանապարհորդել, այդ թվում՝ որպես ՄԱԿ-ի պատվիրակության անդամ՝ Շպիցբերգենի սերմերի պահոց[157]։ 2023 թվականի օգոստոսին՝ Նիգերում պետական հեղաշրջմանը հաջորդած ճգնաժամի ժամանակ, նա մեկնել է Նիամեյ՝ հեղաշրջողների հետ միջնորդելու և, մասնավորապես հանդիպել է Աբդուրահամանե Չիանիի հետ։ Ավելի ուշ նա ասել է, որ այնտեղ է գնացել մասնավոր կարգով[158]։

Շքանշաններշ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Նիգերի շքանշանի հրամանատար
  • 2010 թվականին The Banker-ը նրան ճանաչել է որպես 2010 թվականի Կենտրոնական բանկի տարվա կառավարիչ (աշխարհում) և Աֆրիկայի Կենտրոնական բանկի տարվա կառավարիչ[159]:
  • 2011 թվականին Time ամսագիրը նրան ներառել է 2011 թվականի 100 ամենաազդեցիկ մարդկանց ցանկում[160]։
  • 2013 թվականին Սանուսին պարգևատրվել է Դուբայում կայացած «Գլոբալ իսլամական ֆինանսների մրցանակաբաշխության» (GIFA) երրորդ մրցանակաբաշխության ժամանակ՝ Նիգերիայի Կենտրոնական բանկի կառավարչի պաշտոնում իր պաշտոնավարման ընթացքում իսլամական բանկային գործի և ֆինանսների խթանման գործում ունեցած իր աջակցության համար[161]։
  • 2015 թվականին Սանուսին ստացել է «Իսլամական ֆինանսների գլոբալ առաջնորդություն» մրցանակը՝ որպես GIFA-ի հինգերորդ դափնեկիր՝ Թուն Աբդուլլահ Բադավիից (2011), Սուլթան Նազրին Շահից (2012), Շաուկաթ Ազիզից (2013) և Նուրսուլթան Նազարբաևից (2014) հետո[161]։
  • 2018 թվականին Սանուսին Նիգերիայի Նայլի համալսարանից ստացել է պատվավոր դոկտորի կոչում[162]։
  • 2019 թվականին Սանուսին Լոնդոնի SOAS համալսարանից ստացել է պատվավոր դոկտորի կոչում[163][164]։

Սերունդներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սանուսին ունի 3 կին և 12 երեխա՝ 5 որդի և 7 դուստր[165]։

Նախնիներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
4. Մուհամադ Սանուսի I
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
2. Ամինու Սանուսի
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
1. Սանուսի Լամիդո Սանուսի
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
3. Սաուդատու Հուսաին
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Հայրական ծագում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սանուսին առաջին Դաբո արքայազնն է, որը երկու դար տևած իշխանավարության ընթացքում էմիր է դարձել առանց հոր գահակալության։ Նրա հայրական գիծը այն գիծն է, որից նա սերում է հորից որդի։

Հայրական ծագումը թագավորական տներին անդամակցության հիմքում ընկած սկզբունքն է, քանի որ այն կարելի է հետագծել սերնդեսերունդ, ինչը նշանակում է, որ Սանուսին Դաբո դինաստիայի անդամ է։

Կանոյի թագավորական տուն

Հայրենական ծագումը հասնում է մինչև Իբրահիմ Դաբո

  1. Իբրահիմ Դաբո և Մահմուդուն (կառավարել են 1819–1846)
  2. Ուսման Մայե Ռիգիմ դան Դաբո (կառավարել է 1846–1855)
  3. Աբդուլահի Մաջե Կարոֆի դան Դաբո (կառավարել է 1855–1883)
  4. Մուհամմադու Բելլո դան Դաբո (կառավարել է 1883–1893)
  5. Մուհամմադու Թուքուր դան Բելլո (կառավարել է 1893–1894)
  6. Ալիյու Բաբբա դան Մաջե Կարոֆի (կառավարել է 1894–1903)
  7. Մուհամմադ Աբբաս Դան Մաջե Կարոֆի (կառավարել է 1903–1919)
  8. Ուսման II դան Մաջե Կարոֆի (կառավարել է 1919–1926)
  9. Աբդուլահի Բայերո Դան Աբբաս (կառավարել է 1926–1953)
  10. Մուհամմադու Սանուսի I Դան Բայերոն (իշխել 1954–1963)
  11. Մուհամմադ Ինուվա Դան Աբբաս (կառավարել է 1963 թվականին և ծառայել է ընդամենը 3 ամիս)
  12. Ադո Բայերո և Աբդու Բայերո (կառավարել են 1963–2014)
  13. Մուհամմադու Սանուսի II և Ամինու Սանուսի (կառավարել են 2014–2020)
  14. Ամինու Ադո Բայերո (2020–2024)
  15. Մուհամմադու Սանուսի II և Ամինու Սանուսի (2024-)

Գրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • «Ազգի բարօրության համար»՝ Մուհամմադու Սանուսի II-ի կարծիքի ուրվագիծ Նիգերիայի համար օպտիմալ ուղղության վերաբերյալ[99]
  • Մուհամմադու Սանուսի II-ը գրել է մի շարք հոդվածներ սոցիալական հարցերի (ընտանիք և կանայք), քաղաքական հարցերի (գլոբալացում), իրավական հարցերի (իսլամական իրավունք և սահմանադրականություն), պատմական թեմաների (Ֆուլանիի պատմությունը) և մի քանի հոդվածներ քաղաքական տնտեսության վերաբերյալ[166]։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ 1,0 1,1 Դավոս 2014 մասնակիցների ցանկ
  2. ↑ «FLASHBACK: My life ambition is to be Emir of Kano ― Sanusi». Vanguard News (ամերիկյան անգլերեն). 2020 թ․ մարտի 9. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մայիսի 16-ին. Վերցված է 2022 թ․ փետրվարի 28-ին.
  3. ↑ «CURRENT BIO OF HIS HIGHNESS MUHAMMAD SANUSI II, CON (SARKIN KANO)» (PDF). Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2020 թ․ հունիսի 8-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 16-ին.
  4. ↑ «Nigeria's emir of Kano dethroned for 'disrespect'». BBC News (բրիտանական անգլերեն). 2020 թ․ մարտի 9. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ դեկտեմբերի 8-ին. Վերցված է 2021 թ․ մայիսի 14-ին.
  5. ↑ TheCable (2020 թ․ մարտի 9). «Ganduje dethrones Sanusi as emir of Kano». TheCable (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2024 թ․ հուլիսի 8-ին.
  6. ↑ «BREAKING Sanusi Reinstated As Emir of Kano Four Years After Deposition». Punch Newspapers. Վերցված է 2024 թ․ մայիսի 23-ին.
  7. ↑ «"Why I Reinstated Lamido Sanusi As Kano Emir" - Governor». Premium Times. Վերցված է 2024 թ․ մայիսի 23-ին.
  8. ↑ «Sauye-sauyen da zan kawo a Darikatul Tijjaniya – Muhammadu Sanusi na II». BBC News Hausa (հաուսա). Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ մայիսի 14-ին. Վերցված է 2021 թ․ մայիսի 14-ին.
  9. ↑ Nigeria’s Muslim north: Modern mind in a seat of tradition Արխիվացված 10 Փետրվար 2017 Wayback Machine, The Economist, 14 June 2014.
  10. ↑ «Nigeria suspends central bank governor Lamido Sanusi». Financial Times. 2014 թ․ փետրվարի 20. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ օգոստոսի 17-ին. Վերցված է 2021 թ․ օգոստոսի 17-ին.
  11. ↑ Udo, Bassey (2014 թ․ փետրվարի 21). «Why Sanusi was suspended from office, says Nigerian government». Premium Times Nigeria (բրիտանական անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ հոկտեմբերի 3-ին. Վերցված է 2022 թ․ հոկտեմբերի 3-ին.
  12. ↑ vanguard (2014 թ․ փետրվարի 20). «Jonathan suspends Lamido Sanusi as CBN gov». Vanguard News (բրիտանական անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ հոկտեմբերի 3-ին. Վերցված է 2022 թ․ հոկտեմբերի 3-ին.
  13. ↑ «Origin of the Sullubawa» (PDF). Kano Emirate. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 25-ին. Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 3-ին.
  14. ↑ «Welcome to Kano Emirate!». www.kanoemirate.org. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ օգոստոսի 3-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 23-ին.
  15. ↑ «SLS: The Mallam who went to a Catholic school». TheCable (ամերիկյան անգլերեն). 2014 թ․ հունիսի 8. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 21-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 21-ին.
  16. ↑ «Sanusi Lamido - Sanusi, Banker, Civil Servant, Emir of Kano, Governor of the Central Bank, Nigeria Personality Profiles». www.nigeriagalleria.com. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ փետրվարի 18-ին. Վերցված է 2020 թ․ փետրվարի 18-ին.
  17. ↑ Lamido Sanusi, Sanusi (1998 թ․ նոյեմբեր). «The Islamic Movement: The Real Issues A response to Yola». Gamji. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ նոյեմբերի 24-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 21-ին.
  18. ↑ «Emir Sanusi's 'perfect' Law PhD thesis excites admirers». Punch. Վերցված է 2024 թ․ սեպտեմբերի 19-ին.
  19. ↑ «J.P. Morgan Nigeria | About us». www.jpmorgan.com (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 5-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 4-ին.
  20. ↑ «Sanusi Lamido Sanusi's Senate Screening as a Nominee for CBN Governor». 2009 թ․ հունիս – via YouTube.Կաղապար:Dead YouTube link
  21. ↑ OLOYEDE, Felix (2020 թ․ մարտի 15). «Rebel with a cause: The rise and fall of Emir Sanusi». Hallmarknews (ամերիկյան անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ ապրիլի 21-ին. Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 30-ին.
  22. ↑ Gai, Victor (2020 թ․ մարտի 11). «Emir Sanusi: Controversies that trail his fall». The News Chronicle (ամերիկյան անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ ապրիլի 8-ին. Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 30-ին.
  23. ↑ «Analysts welcome Sanusi selection as CBN governor». Analysts welcome Sanusi selection as CBN governor (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 21-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 21-ին.
  24. ↑ «Nigeria: Senate Confirms Lamido Sanusi as New CBN Governor». TradeInvest Africa (Cape Town). 2009 թ․ հունիսի 4. Արխիվացված օրիգինալից 2009 թ․ հունիսի 13-ին. Վերցված է 2010 թ․ փետրվարի 28-ին.
  25. ↑ Lamido Sanusi, Sanusi (2010 թ․ փետրվարի 26). «Sanusi Lamido Sanusi: The Nigerian banking industry – what went wrong and the way forward» (PDF). Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2020 թ․ մարտի 25-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 21-ին.
  26. ↑ Fagbule, Tayo (2010 թ․ օգոստոսի 26). «Nigeria banks: Paradise regained». The Africa Report. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 21-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 21-ին.
  27. ↑ Nwachukwu, Onyinye (2010 թ․ փետրվարի 24). «Sanusi links capital market crash to financial illiteracy». Business Day. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ հուլիսի 8-ին. Վերցված է 2010 թ․ փետրվարի 28-ին.
  28. ↑ Anaro, Blessing (2010 թ․ հունվարի 13). «Provision of infrastructure, key to SMEs' credit access – Sanusi». Business Day. Արխիվացված օրիգինալից 2010 թ․ փետրվարի 13-ին. Վերցված է 2010 թ․ փետրվարի 28-ին.
  29. ↑ Burgis, Tom (2009 թ․ դեկտեմբերի 17). «FT interview transcript: Lamido Sanusi». Financial Times. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ մարտի 5-ին. Վերցված է 2010 թ․ մարտի 1-ին.
  30. ↑ Omachonu, John (2010 թ․ փետրվարի 22). «Waiting for Sanusi's blue print for banking industry resuscitation». Business Day. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ հուլիսի 8-ին. Վերցված է 2010 թ․ փետրվարի 28-ին.
  31. ↑ «Nigeria's emerging 'cashless policy' boosts card payments». Euromoney (անգլերեն). 2013 թ․ հուլիսի 22. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 27-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 27-ին.
  32. ↑ «Islamic banking stirs up controversy in religiously-divided Nigeria». Christian Science Monitor. 2011 թ․ հունիսի 27. ISSN 0882-7729. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 21-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 20-ին.
  33. ↑ «Lamido Sanusi Challenges Looting Lawmakers». Causes. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ օգոստոսի 2-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 21-ին.
  34. ↑ «Sanusi Insists Lawmakers Take 25% of N536.26 Billion». Information Nigeria (ամերիկյան անգլերեն). 2010 թ․ դեկտեմբերի 8. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ օգոստոսի 3-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 21-ին.
  35. ↑ Wonacott, Peter; Connors, Will (2011 թ․ փետրվարի 22). «Nigeria Rejects IMF Currency View». Wall Street Journal (ամերիկյան անգլերեն). ISSN 0099-9660. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 21-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 20-ին.
  36. ↑ «Nigeria bank boss defends fuel hike». BBC News (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ դեկտեմբերի 2-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 21-ին.
  37. ↑ «#Occupy Nigeria». Council on Foreign Relations (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 8-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 21-ին.
  38. ↑ «Central Bank Governor of the Year 2011». The Banker. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ հունվարի 9-ին. Վերցված է 2010 թ․ դեկտեմբերի 23-ին.
  39. ↑ 39,0 39,1 «H.R.H. Sanusi Lamido Sanusi». World Economic Forum (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ օգոստոսի 3-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 21-ին.
  40. ↑ 40,0 40,1 «Programme:: Warwick Economics Summit». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 18-ին. Վերցված է 2012 թ․ փետրվարի 28-ին. Warwick Economics Summit 2012 Programme
  41. ↑ «Nigeria's NNPC accused of withholding oil revenue». www.petroleum-economist.com. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 21-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 21-ին.
  42. ↑ «Special Report: Anatomy of Nigeria's $20 billion "leak"». Reuters (անգլերեն). 2015 թ․ փետրվարի 6. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ ապրիլի 19-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 21-ին.
  43. ↑ «Nigeria: House of Representatives investigates non-remittance of $13.9 billion by NNPC | Business & Human Rights Resource Centre». www.business-humanrights.org (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 21-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 21-ին.
  44. ↑ Nossiter, Adam (2014 թ․ փետրվարի 20). «Governor of Nigeria's Central Bank Is Fired After Warning of Missing Oil Revenue». The New York Times (ամերիկյան անգլերեն). ISSN 0362-4331. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ օգոստոսի 31-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 5-ին.
  45. ↑ «Sanusi's suspension legal or illegal?». Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ օգոստոսի 2-ին. Վերցված է 2020 թ․ մարտի 8-ին.
  46. ↑ «SSS Accuses CBN Governor, Sanusi, Of Financing Terrorism - PREMIUM TIMES | Sahara Reporters». saharareporters.com. Վերցված է 2024 թ․ դեկտեմբերի 24-ին.
  47. ↑ «Nigeria ex-bank chief wins damages». BBC News (բրիտանական անգլերեն). 2014 թ․ ապրիլի 3. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ փետրվարի 1-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 5-ին.
  48. ↑ «Secret Service confiscated my passport: Lamido Sanusi». RFI (անգլերեն). 2014 թ․ մայիսի 4. Վերցված է 2024 թ․ դեկտեմբերի 24-ին.
  49. ↑ «CBN governor, Lamido Sanusi becomes "Dan-Majen Kano" | Premium Times Nigeria» (բրիտանական անգլերեն). 2012 թ․ հունիսի 8. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հունիսի 26-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 1-ին.
  50. ↑ THEWILL_ (2014 թ․ հունիսի 10). «The Intrigues And Politics Of SLS's Emergence As Kano Emir, As Presidency Plots To Sack Him, Kwankwaso | THEWILL» (ամերիկյան անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ օգոստոսի 2-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 3-ին.
  51. ↑ Fawehinmi, Feyi (2016 թ․ մայիսի 2). «Guest Post 1: The Case AGAINST Sanusi Lamido Sanusi As Emir of Kano». Medium (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ օգոստոսի 15-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 3-ին.
  52. ↑ «How Lamido Sanusi escaped arrest after emerging Emir | Premium Times Nigeria» (բրիտանական անգլերեն). 2014 թ․ հունիսի 9. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ դեկտեմբերի 2-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 5-ին.
  53. ↑ Blueprint (2014 թ․ հունիսի 12). «Jonathan orders Sanusi's arrest, Kwankwaso says». Blueprint Newspapers Limited (ամերիկյան անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ դեկտեմբերի 14-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 5-ին.
  54. ↑ «Sanusi hits back as FG moves to probe him». Vanguard News (ամերիկյան անգլերեն). 2014 թ․ մարտի 16. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ ապրիլի 7-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 5-ին.
  55. ↑ "Sanusi' Coronation As Emir: Schools Shut In Kano" Արխիվացված 12 Հունիս 2014 Wayback Machine, PM News, 9 June 2014.
  56. ↑ «Gwandu | Nigeria». Encyclopedia Britannica (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ օգոստոսի 2-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 21-ին.
  57. ↑ Ameh Comrade Godwin (29 November 2014), "Kano blast: 150 worshipers killed in ‘Sanusi’s Mosque’ after he travelled to Saudi Arabia" Արխիվացված 11 Հունվար 2015 Wayback Machine, Daily Post.
  58. ↑ Mustapha Muhammad (18 December 2014), "Boko Haram kidnaps 191, murders dozens as the group threatens Muslim leader for telling Nigerians to fight back" Արխիվացված 15 Օգոստոս 2023 Wayback Machine, National Post.
  59. ↑ Ibrahim Shuaibu (21 December 2014),"I’m Safe with Allah, Emir Sanusi Replies Boko Haram" Արխիվացված 3 Ապրիլ 2015 Wayback Machine, This Day Live.
  60. ↑ «Emir Sanusi Explains Proposed Kano Family Law». The ICIR (բրիտանական անգլերեն). 2017 թ․ փետրվարի 21. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ օգոստոսի 2-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 23-ին.
  61. ↑ «Sanusi: Kano to outlaw forced marriages, regulate polygamy». TheCable (ամերիկյան անգլերեն). 2017 թ․ փետրվարի 20. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ օգոստոսի 3-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 23-ին.
  62. ↑ «PHOTOS: Sanusi's books 'worth over N200m' moved out of Kano palace». TheCable (ամերիկյան անգլերեն). 2020 թ․ մարտի 12. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ օգոստոսի 3-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 21-ին.
  63. ↑ «In Kano, a thrilling display of ancient Durbar festival marks Eid el Fitr | Premium Times Nigeria» (բրիտանական անգլերեն). 2016 թ․ հուլիսի 8. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ օգոստոսի 4-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 21-ին.
  64. ↑ «Relic or reformer? A Nigerian emir wants to take his ancient city into the modern era». Washington Post (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ փետրվարի 11-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 21-ին.
  65. ↑ «Di Dye Pits wey don see more dan 500 years and seven generations». BBC News Pidgin. 2020 թ․ հուլիսի 14. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ օգոստոսի 1-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 21-ին.
  66. ↑ Dokubo, Titi (2016 թ․ դեկտեմբերի 25). «When Culture Meets Style: Meet Malam Sanusi Lamido Sanusi, The Emir That Slays». Style Rave (ամերիկյան անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ օգոստոսի 3-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 21-ին.
  67. ↑ «A royal feud threatens Nigeria's heritage». BBC News (բրիտանական անգլերեն). 2019 թ․ հունիսի 9. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ նոյեմբերի 11-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 23-ին.
  68. ↑ «$30bn loan: Sanusi hits Buhari's govt, says FG lacks right policies». Punch Newspapers (ամերիկյան անգլերեն). 2016 թ․ դեկտեմբերի 3. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ օգոստոսի 3-ին. Վերցված է 2020 թ․ մարտի 10-ին.
  69. ↑ «Emir of Kano in double trouble as state lawmakers decide to probe him too». Pulse Nigeria (ամերիկյան անգլերեն). 2017 թ․ մայիսի 11. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ օգոստոսի 3-ին. Վերցված է 2020 թ․ մարտի 10-ին.
  70. ↑ «Emir Sanusi and the aborted probe». The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News (ամերիկյան անգլերեն). 2017 թ․ մայիսի 25. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ օգոստոսի 3-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 23-ին.
  71. ↑ Independent. «Emir of Kano facing graft probe». Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ մայիսի 29-ին. Վերցված է 2020 թ․ մարտի 10-ին.
  72. ↑ «Kano Assembly suspends Emir Sanusi probe after 'Osinbajo, IBB intervention' - Premium Times Nigeria» (բրիտանական անգլերեն). 2017 թ․ մայիսի 22. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ օգոստոսի 4-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 23-ին.
  73. ↑ «Ganduje signs law creating new emirates in Kano» (բրիտանական անգլերեն). 2019 թ․ դեկտեմբերի 5. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ օգոստոսի 4-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 23-ին.
  74. ↑ «Kano elders ask Ganduje to repeal law creating four new emirates». Tribune Online (բրիտանական անգլերեն). 2019 թ․ դեկտեմբերի 8. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ օգոստոսի 3-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 23-ին.
  75. ↑ «New emirates: You can't usurp powers of kingmakers, court tells Ganduje». TheCable (ամերիկյան անգլերեն). 2019 թ․ դեկտեմբերի 10. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ օգոստոսի 3-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 23-ին.
  76. ↑ «ANALYSIS: How Ganduje's 'fight' with Emir Sanusi alters Kano history - Premium Times Nigeria» (բրիտանական անգլերեն). 2019 թ․ մայիսի 12. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ օգոստոսի 4-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 23-ին.
  77. ↑ «Kano Assembly commences fresh probe of Emir Sanusi». Vanguard News (ամերիկյան անգլերեն). 2020 թ․ մարտի 4. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ օգոստոսի 15-ին. Վերցված է 2020 թ․ մարտի 10-ին.
  78. ↑ Adewale, Murtala (2020 թ․ մարտի 6). «Court restrains Kano anti-corruption from probing Emir Sanusi». guardian.ng. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ մարտի 7-ին. Վերցված է 2020 թ․ մարտի 10-ին.
  79. ↑ Bukar, Muhammad (2020 թ․ մարտի 9). «BREAKING: Emir of Kano Muhammadu Sanusi dethroned». Daily Post Nigeria (ամերիկյան անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ մարտի 10-ին. Վերցված է 2020 թ․ մարտի 9-ին.
  80. ↑ Aina, Chineze (2020 թ․ մարտի 20). «One King Two Dethronements». Medium (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ օգոստոսի 3-ին. Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 27-ին.
  81. ↑ «Security Operatives Storm Kano Emir's Palace After Sanusi's Removal». Channels Television. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ մարտի 10-ին. Վերցված է 2020 թ․ մարտի 10-ին.
  82. ↑ «My dethronement divine - Sanusi - The Nation Newspaper». Latest Nigeria News, Nigerian Newspapers, Politics (ամերիկյան անգլերեն). 2020 թ․ մարտի 10. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ մարտի 11-ին. Վերցված է 2020 թ․ մարտի 10-ին.
  83. ↑ «Sanusi speaks after dethronement as Kano emir» (բրիտանական անգլերեն). 2020 թ․ մարտի 10. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ մարտի 11-ին. Վերցված է 2020 թ․ մարտի 10-ին.
  84. ↑ «Just in: Dethroned Sanusi banished from Kano». Vanguard News (ամերիկյան անգլերեն). 2020 թ․ մարտի 9. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ մարտի 10-ին. Վերցված է 2020 թ․ մարտի 9-ին.
  85. ↑ «How Emir Sanusi was forced to Nasarawa against his will - Legal team». Daily Trust (բրիտանական անգլերեն). 2020 թ․ մարտի 10. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ մարտի 11-ին. Վերցված է 2020 թ․ մարտի 10-ին.
  86. ↑ «Dethroned Emir of Kano Sanusi II leaves palace [video]». The Sun Nigeria (ամերիկյան անգլերեն). 2020 թ․ մարտի 9. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ մարտի 9-ին. Վերցված է 2020 թ․ մարտի 10-ին.
  87. ↑ Ibrahim, Yusha’u A.; Kano (2020 թ․ մարտի 10). «JUST IN: Deposed Emir Sanusi to challenge banishment in court». Daily Trust (բրիտանական անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ մարտի 11-ին. Վերցված է 2020 թ․ մարտի 10-ին.
  88. ↑ «Photos: Dethroned Emir Sanusi banished from Kano - P.M. News». www.pmnewsnigeria.com. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ մարտի 10-ին. Վերցված է 2020 թ․ մարտի 10-ին.
  89. ↑ Muhammad, Ibraheem Hamza (2020 թ․ մարտի 10). «Deposed emir in Nasarawa village». Daily Trust (բրիտանական անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ մարտի 11-ին. Վերցված է 2020 թ․ մարտի 10-ին.
  90. ↑ «UPDATED: Deposed Emir Sanusi relocated to Awe over social amenities». Latest Nigeria News, Nigerian Newspapers, Politics (ամերիկյան անգլերեն). 2020 թ․ մարտի 10. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ մարտի 11-ին. Վերցված է 2020 թ․ մարտի 10-ին.
  91. ↑ «Court orders Police IG, SSS, AGF to release Sanusi - Premium Times Nigeria» (բրիտանական անգլերեն). 2020 թ․ մարտի 13. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ մարտի 14-ին. Վերցված է 2020 թ․ մարտի 13-ին.
  92. ↑ Muhammad, Ibraheem Hamza; Lafia (2020 թ․ մարտի 13). «BREAKING: Sanusi regains freedom, to leave Awe». Daily Trust (բրիտանական անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ մարտի 14-ին. Վերցված է 2020 թ․ մարտի 13-ին.
  93. ↑ Abogonye, Abel (2020 թ․ մարտի 13). «Sanusi leads friday jumaat prayers in Awe central Mosque». The Guardian. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ մարտի 14-ին. Վերցված է 2020 թ․ մարտի 13-ին.
  94. ↑ «I have moved on, says Sanusi». Businessday NG (ամերիկյան անգլերեն). 2020 թ․ մարտի 14. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 17-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 16-ին.
  95. ↑ Inyang, Ifreke (2020 թ․ սեպտեմբերի 4). «Emir Sanusi breaks silence on rumours of running for political office». Daily Post Nigeria (ամերիկյան անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ սեպտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2020 թ․ սեպտեմբերի 5-ին.
  96. ↑ Focus, Kano (2020 թ․ օգոստոսի 12). «Oxford University appoints Emir Sanusi academic visitor» (ամերիկյան անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ օգոստոսի 17-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 15-ին.
  97. ↑ «Academic Visitors». www.africanstudies.ox.ac.uk (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ սեպտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 15-ին.
  98. ↑ «'I have no interest in politics' -- Sanusi speaks on life beyond 2023». TheCable (ամերիկյան անգլերեն). 2020 թ․ սեպտեմբերի 4. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ նոյեմբերի 20-ին. Վերցված է 2020 թ․ սեպտեմբերի 5-ին.
  99. ↑ 99,0 99,1 Sanusi, Sanusi Lamido (2021 թ․ հունիսի 20). «Sanusi Lamido Sanusi… For The Good Of The Nation». The Guardian. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ օգոստոսի 17-ին. Վերցված է 2021 թ․ օգոստոսի 17-ին.
  100. ↑ «Sanusi confirmed as leader of Tijaniyya Islamic sect, turbaned in Senegal». TheCable (ամերիկյան անգլերեն). 2021 թ․ մայիսի 10. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ նոյեմբերի 10-ին. Վերցված է 2021 թ․ նոյեմբերի 10-ին.
  101. ↑ Muntari, Tukur; Odogwu, Ted. «Kano Emirate: Gov reinstates Sanusi after four-year deposition as Assembly sacks emirs». PUNCH NIGERIA. Վերցված է 2024 թ․ մայիսի 24-ին.
  102. ↑ Maclean, Ruth; Auwal, Ismail (2024 թ․ հուլիսի 3). «Two Kings Battle for a Millennium-Old Throne in Nigeria». The New York Times (ամերիկյան անգլերեն). ISSN 0362-4331. Վերցված է 2025 թ․ մարտի 16-ին.
  103. ↑ «Who Needs an Emir? | Council on Foreign Relations». www.cfr.org (անգլերեն). Վերցված է 2025 թ․ մարտի 16-ին.
  104. ↑ «Ganduje using Ribadu to sustain deposed Kano Emir - Dep. Gov» (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2025 թ․ մարտի 16-ին.
  105. ↑ «Sanusi dethroned on orders of President Buhari - Kwankwaso» (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2025 թ․ մարտի 16-ին.
  106. ↑ Samuel, Olumayowa (2024 թ․ մայիսի 25). «NSA Ribadu moves to hijack Kano Emirate for in-law Bayero, deploys soldiers, SSS, police». Peoples Gazette Nigeria (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2025 թ․ մարտի 16-ին.
  107. ↑ «PressReader.com - Digital Newspaper & Magazine Subscriptions». www.pressreader.com. Վերցված է 2025 թ․ մարտի 16-ին.
  108. ↑ «Emir of Kano Appeal court ruling: Court order fresh hearing on ruling wey remove Aminu Ado Bayero». BBC News Pidgin. 2025 թ․ հունվարի 10. Վերցված է 2025 թ․ մարտի 16-ին.
  109. ↑ Okejeme, Daniel (2025 թ․ հունվարի 10). «Breaking: Appeal Court upholds Sanusi's reinstatement as Emir of Kano». Per Second News (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2025 թ․ մարտի 16-ին.
  110. ↑ Ubanagu, Makua (2025 թ․ հունվարի 15). «Why I would not speak about Tinubu's govt economic reforms-Sanusi». Punch Newspapers (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2025 թ․ մարտի 16-ին.
  111. ↑ AriseNews (2025 թ․ մարտի 14). «Appeal Court Halts Sanusi's Reinstatement As Kano Emir, Awaits Supreme Court Decision». Arise News (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2025 թ․ մարտի 16-ին.
  112. ↑ «BREAKING: Appellate court halts Sanusi's reinstatement | Pulse Nigeria». www.pulse.ng (անգլերեն). Վերցված է 2025 թ․ մարտի 16-ին.
  113. ↑ 113,0 113,1 «SANUSI L. SANUSI». www.gamji.com. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ օգոստոսի 3-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 21-ին.
  114. ↑ Kalu, Ogbu (2008). African Pentecostalism: an introduction. Oxford University Press US. էջ 237. ISBN 978-0-19-534000-6.
  115. ↑ Lamido Sanusi, Sanusi. «Shariah and the Woman Question». Gamji. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ օգոստոսի 3-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 21-ին.
  116. ↑ Lamido Sanusi, Sanusi. «Non-Muslims in a Contemporary Islamic State». Gamji. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ օգոստոսի 3-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 21-ին.
  117. ↑ Weiss, Holger (2002). Social welfare in Muslim societies in Africa. Nordic Africa Institute. էջ 182ff. ISBN 91-7106-481-8.
  118. ↑ «Sanusi advocates family planning as solution to 'almajiri,' other social vices» (բրիտանական անգլերեն). 2019 թ․ դեկտեմբերի 26. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հունվարի 27-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 27-ին.
  119. ↑ Akinwotu, Emmanuel (2017 թ․ օգոստոսի 25). «Lamido Sanusi, Kano's 'progressive fraud', takes aim at child marriage in Nigeria | Emmanuel Akinwotu». The Guardian (բրիտանական անգլերեն). ISSN 0261-3077. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հունվարի 27-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 27-ին.
  120. ↑ «Relic or reformer? A Nigerian emir wants to take his ancient city into the modern era». Washington Post (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ փետրվարի 11-ին. Վերցված է 2020 թ․ փետրվարի 19-ին.
  121. ↑ Piling, David (2018 թ․ մարտի 16). «The Emir of Kano on polygamy and Nigeria's 'missing billions'». www.ft.com. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հունվարի 27-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 27-ին.
  122. ↑ «Polygamy causing poverty, backwardness in North – Sanusi». Punch Newspapers (անգլերեն). 2020 թ․ հունվարի 25. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հունվարի 26-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 27-ին.
  123. ↑ Lamido Sanusi, Sanusi. «Islam, Christianity and Nigerian Politics: A tribute to Thomas Paine (1737-1809)». Gamji. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ օգոստոսի 3-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 21-ին.
  124. ↑ «Emir Muhammadu Sanusi II: We have no need for Saudi Arabia and Iran to explain Islam to us». The Africa Report.com (ամերիկյան անգլերեն). 2016 թ․ հուլիսի 18. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ օգոստոսի 3-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 22-ին.
  125. ↑ AfricaNews (2017 թ․ սեպտեմբերի 8). «Emir of Kano Muhammad Sanusi II: Religion & tradition meets style & colour». Africanews (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ օգոստոսի 2-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 21-ին.
  126. ↑ «SOAS Africa Conference - Imagining Africa's Future: Language, Culture, Governance, Development | SOAS University of London». www.soas.ac.uk (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ օգոստոսի 2-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 21-ին.
  127. ↑ «Sanusi: 'These people feel there is no future'». The Africa Report.com (ամերիկյան անգլերեն). 2017 թ․ դեկտեմբերի 4. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 20-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 21-ին.
  128. ↑ «Sanusi calls for debate on restructuring». Punch Newspapers (ամերիկյան անգլերեն). 2017 թ․ հոկտեմբերի 26. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ օգոստոսի 3-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 21-ին.
  129. ↑ None (2019 թ․ հոկտեմբերի 15). «How much does lawmaking cost Nigerians?». www.stearsng.com. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ օգոստոսի 3-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 21-ին.
  130. ↑ «Lamido Sanusi rules out politics». BBC News (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ մարտի 7-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 22-ին.
  131. ↑ «Political elites manipulate restructuring for selfish interest- Sanusi». Vanguard News (ամերիկյան անգլերեն). 2019 թ․ ապրիլի 19. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ օգոստոսի 3-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 21-ին.
  132. ↑ Lamido Sanusi, Sanusi (2010 թ․ փետրվարի 26). «The Nigerian Banking Industry: What went wrong and the way forward» (PDF). Central Bank of Nigeria. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2020 թ․ նոյեմբերի 26-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 21-ին.
  133. ↑ «Revisiting Sanusi Lamido's Sound Economic Model». Revisiting Sanusi Lamido’s Sound Economic Model (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ օգոստոսի 3-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 21-ին.
  134. ↑ «How Islamic Finance Supports Nigeria's Sustainable Development Goals-HRH Muhammadu Sanusi II». How Islamic Finance Supports Nigeria's Sustainable Development Goals-HRH Muhammadu Sanusi II (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 27-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 27-ին.
  135. ↑ «Why Nigeria must adopt Islamic banking --Sanusi | Ripples Nigeria». Latest Nigeria News | Top Stories from Ripples Nigeria (ամերիկյան անգլերեն). 2015 թ․ դեկտեմբերի 27. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ նոյեմբերի 27-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 27-ին.
  136. ↑ «Cecilia Ibru, Gusau, Obasanjo, Farida Waziri In Plot To Remove CBN Governor Sanusi». Sahara Reporters. 2010 թ․ ապրիլի 26. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ օգոստոսի 3-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 21-ին.
  137. ↑ «Nigeria bank boss Sanusi defends fuel subsidy removal». Nigeria bank boss Sanusi defends fuel subsidy removal (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ օգոստոսի 3-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 21-ին.
  138. ↑ Sobutu, Jola (2015 թ․ հուլիսի 12). «'Nigeria was losing $1bn a month under Jonathan,' Emir says [VIDEO]: Sanusi, a former Central Bank of Nigeria (CBN) governor, made the comment again during a PBS interview on December 2, 2015». pulse.ng. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ ապրիլի 17-ին. Վերցված է 2016 թ․ մայիսի 1-ին.
  139. ↑ Schifrin, Nick (2015 թ․ դեկտեմբերի 2). «How a cancer of corruption steals Nigerian oil, weapons and lives». PBS NewsHour. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ ապրիլի 20-ին. Վերցված է 2016 թ․ մայիսի 1-ին.
  140. ↑ «AfDB Top Job: You Are A liar, Sanusi Tells Diezani». Sahara Reporters. 2015 թ․ նոյեմբերի 15. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հունվարի 27-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 27-ին.
  141. ↑ «Nigeria's ex-oil minister Alison-Madueke arrested in London: sources». Reuters (անգլերեն). 2015 թ․ հոկտեմբերի 2. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հունվարի 27-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 27-ին.
  142. ↑ Fick, Maggie (2016 թ․ փետրվարի 8). «Artificial' forex rate hurts Nigeria's Buhari, says Lamido Sanusi». www.ft.com. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ սեպտեմբերի 26-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 23-ին.
  143. ↑ «IGP Asks Court To Dismiss Dethroned Emir Of Kano, Sanusi's Lawsuit». Sellbeta Blog. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ նոյեմբերի 26-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 5-ին.
  144. ↑ Olowolagba, Fikayo (2020 թ․ մարտի 17). «Dele Momodu reveals Sanusi's next plans». Daily Post Nigeria (ամերիկյան անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 16-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 16-ին.
  145. ↑ «Former Kano emir, Sanusi, begins studies for PhD in Law at London University» (բրիտանական անգլերեն). 2021 թ․ նոյեմբերի 8. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ նոյեմբերի 9-ին. Վերցված է 2021 թ․ նոյեմբերի 9-ին.
  146. ↑ «His Highness Sanusi Lamido Sanusi». www.africanstudies.ox.ac.uk (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ օգոստոսի 17-ին. Վերցված է 2021 թ․ օգոստոսի 17-ին.
  147. ↑ «UN appoints Emir of Kano, Sanusi, 16 others SDG advocates». Vanguard News (ամերիկյան անգլերեն). 2019 թ․ մայիսի 9. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ հունվարի 10-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 16-ին.
  148. ↑ «Emir of Kano». SDG Advocates (ամերիկյան անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 17-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 16-ին.
  149. ↑ Babbangona. «Leadership» (ամերիկյան անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ օգոստոսի 14-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 16-ին.
  150. ↑ «Blackstone and Black Rhino Announce Appointment of Lamido Sanusi, Emir of Kano and Former Governor of the Nigerian Central Bank, as Chairman of the Board of Directors». Blackstone. 2015 թ․ հունիսի 11. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ օգոստոսի 2-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 21-ին.
  151. ↑ «Advisory Board». 1 Million Teachers (ամերիկյան անգլերեն). 2020 թ․ հունվարի 21. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 16-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 16-ին.
  152. ↑ «HH MSII SDG Challenge». 1 Million Teachers (ամերիկյան անգլերեն). 2020 թ․ օգոստոսի 26. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ սեպտեմբերի 30-ին. Վերցված է 2020 թ․ սեպտեմբերի 5-ին.
  153. ↑ «HRH Lamido Sanusi». MTN Group (ամերիկյան անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ սեպտեմբերի 24-ին. Վերցված է 2020 թ․ սեպտեմբերի 5-ին.
  154. ↑ «El-Rufai Appoints Sanusi into Kaduna Investment Agency Board». THISDAYLIVE (ամերիկյան անգլերեն). 2020 թ․ մարտի 10. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 16-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 16-ին.
  155. ↑ «El-Rufai appoints Sanusi Chancellor of Kaduna State University» (բրիտանական անգլերեն). 2020 թ․ մարտի 11. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 16-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 16-ին.
  156. ↑ Esparza, Julia (2018 թ․ ապրիլի 24). «Emir of Kano Muhammadu Sanusi II talks at ISITA conference». The Daily Northwestern. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 21-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 21-ին.
  157. ↑ «Arctic 'Doomsday' Food Vault Welcomes Millionth Seed Variety». US News. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 21-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 21-ին.
  158. ↑ «Niger: un ex-émir du Nigeria déclare être à Niamey pour une médiation avec le régime militaire». Le Monde. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ օգոստոսի 10-ին. Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 10-ին.
  159. ↑ «Central Bank Governor of the Year 2011». The Banker. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ հունվարի 9-ին. Վերցված է 2010 թ․ դեկտեմբերի 23-ին.
  160. ↑ «The 2011 Time 100». Time. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ ապրիլի 22-ին.
  161. ↑ 161,0 161,1 «GIFA | Winners». gifaawards.com. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 2-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 1-ին.
  162. ↑ «CONVOCATION SPEECH by His Royal Highness, Muhammadu Sanusi II (CON) Emir of Kano». 2018 թ․ դեկտեմբերի 14. Արխիվացված օրիգինալից 2025 թ․ հունիսի 1. Վերցված է 2025 թ․ մայիսի 29-ին – via YouTube.{{cite web}}: CS1 սպաս․ bot: original URL status unknown (link)
  163. ↑ «SOAS celebrates leading figures from the world of literature, law, journalism and finance honoured at this year's graduation». Asosiasi LBH APIK. 2019 թ․ հուլիսի 27. Վերցված է 2023 թ․ նոյեմբերի 9-ին.
  164. ↑ «SOAS Honorary Doctorate His Highness Muhammad Sanusi II discusses Africa's future at SOAS graduation | SOAS University of London». www.soas.ac.uk (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ օգոստոսի 3-ին. Վերցված է 2020 թ․ մարտի 10-ին.
  165. ↑ Staff Writer (2015 թ․ փետրվարի 11). «Photo Of The Royal Family, Emir Of Kano, Muhammadu Sanusi II». NewsWireNGR (ամերիկյան անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 21-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 21-ին.
  166. ↑ «SANUSI L. SANUSI». www.gamji.com. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ օգոստոսի 3-ին. Վերցված է 2021 թ․ օգոստոսի 17-ին.

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Սանուսի_Լամիդո_Սանուսի&oldid=10366897» էջից