Սանդուղք

Չկալովյան սանդուղք, Նիժնի Նովգորոդ

Պոտյոմկինյան սանդուղք, Օդեսա

Բրամանտե սանդուղք, Վատիկանի թանգարան

Մետաղե պտուտակաձև սանդուղք

Պտուտակաձև սանդուղք-աշտարակ, Պալացցո Կոնտարի դել Բովոլո, Վենեցիա

Թեք վերելքով աշխարհի ամենաերկար սանդուղքը Niesenbahn, Շվեյցարիա, ունի 11,674 աստիճան

Սանդուղք, գործառական և կառուցվածքային տարր, որն ապահովում է ուղղահայաց կապեր: Սանդուղքը բաղկացած է մի շարք աստիճաններից: Սովորաբար այս հասկացությունը կիրառվում է շինությունների այն տարրերը բնորոշելու համար, որոնք հանդիսանում են կրող կոնստրուկցիաներ: Հասկացությունն օգտագործվում է նաև ծառայողական մեքենաների (օրինակ՝ հրշեջ մեքենայի), ինքնաթիռների և ուղղաթիռների, պարանասանդուղքների, շարժասանդուղքների բարձրացնող տարրերի բնորոշման համար:

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Առաջին սանդուղքներն ի հայտ են եկել առաջին բնակավայրերի հետ մեկտեղ: Նախնադարյան մարդիկ, ընդօրինակելով կենդանիների փորձը, սար էին բարձրանում, այսպես կոչված, «այծի ճանապարհով», որը հիշեցնում է խորդուբորդ սանդուղք^[1]:

Փայտե առաջին սանդուղքն ավելի քան յոթ հազար տարեկան է: 2004 թվականին ավստրիական Հալշտադտ քաղաքում՝ հնագույն աղի հանքավայրում, գիտնականները հայտնաբերեցին լավ պահպանված փայտե սանդուղք: Այն մինչ օրս հայտնի ամենահին սանդուղքն է: Պեղվել է միայն 6 մետր աստիճան: Աղի շնորհիվ հնագույն սանդուղքը լավ պահպանվել է: Գիտնականները նշում են, որ այն կառուցվել է մեր թվարկությունից 5000 տարի առաջ:

Սանդուղքի պատրաստման տեխնոլոգիայի մասին առաջին գրավոր վկայությունները եղել են մ.թ.ա. 4-1-ին հազարամյակների եգիպտական պապիրուսները: Եգիպտական բուրգերը դեպի երկինք գնացող հսկայական սանդուղք են:

Մայաների քաղաքակրթության սանդուղքները ծածկված էին հիերոգլիֆներով և հանդիսանում էին բուրգերի կարևորագույն տարրերը:

Ասորեստանի ճարտարապետության մեջ ավանդույթ կար կառուցել վեր բարձրանալիս: Մ.թ.ա. 521 թվականին Դարիայի ամրոցում կառուցված դեպի մեծ ապադանա տանող սանդուղքի պատերը զարդարված էին մարտիկների, առյուծների, ցլերի, գերիների խմբերի պատկերներով:

Հին հույները և հռոմեացիները, ովքեր կառուցել են կոլիզեումներ, ամֆիթատրոններ և տաճարներ, չէին կարող առանց զանգվածային աստիճանական կառույցների: Անտիկ տաճարները կառուցում էին վեր բարձրացրած հարթությունների՝ ստիլոբատների վրա, որոնք բաղկացած էին բազմաթիվ աստիճաններից: Երբեմն այդ աստիճաններն ունենում էին 2 մետրից ավելի բարձրություն:

Միջնադարում դղյակներն ունեին պաշտպանողական պատեր և աշտարակներ, որտեղ բարձրանում էին սանդուղքի աստիճաններով, և մութ նկուղներ, որտեղ ևս իջնում էին սանդուղքներով: Ստեղծում էին հատուկ աստիճանական հիլդիաներ, որոնք սերնդեսերունդ փոխանցում էին սանդուղքների կառուցման գաղտնիքները: Պտուտակաձև սանդուղքների պատրաստումը պահանջում էր մաթեմատիկական հատուկ հաշվարկներ:

Ֆրանսիայում գոթական շրջանում հատուկ ուշադրություն էին դարձնում սանդղավանդակներին, որոնք հաճախ կազմում էին շինության գլխավոր մուտքը:

Վերածննդի, կլասիցիզմի, բարոկկո, ռոկոկո, մոդեռն ժամանակաշրջաններում սանդուղքները կրում էին դարաշրջանի կնիքը, զարդարվում էին քանդակներով և ճարտարապետական այլ նմուշներով:

Անգլիացի պոետ, ճարտարապետ և դիվանագետ պարոն Հենրի Ուոթթոնը 1624 թվականին գրել է.

Լավ սանդուղք պատրաստելը ճարտարապետական բարդ խնդիր է:

Նա խորհուրդ էր տալիս լավ լուսավորել սանդուղքը, որպեսզի ոչ ոք հանկարծ չսայթաքի, գլխավերևում բավականաչափ տեղ թողնել, որպեսզի «վեր բարձրացող մարդուն օդը բավականացնի», ընդգծում էր լայն աստիճանների և փոքրիկ թեքության նշանակությունը, քանի որ «ոտքերը վերելքի ժամանակ ավելի են հոգնում, քան վայրէջքի»:

Նյութերի մշակման մեթոդների զարգացմանը և նոր մեթոդների յուրացմանը զուգընթաց սանդուղքների արտաքին տեսքը և ձևավորումը փոփոխվել են^[2]:

Դասակարգում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գոյություն ունեն սանդուղքների դասակարգման տարբեր չափանիշներ^[3]:

Ըստ նշանակության[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիմնական սանդուղք (նախատեսված են մարդկանց տարհանման համար), գլխավոր (ընդհանուր օգտագործման համար),
օժանդակող սանդուղք,
- պահեստային (նախատեսված է վթարային-փրկարարական աշխատանքների համար),
- ծառայողական (նախատեսված է նկուղ կամ ձեղնահարկ մտնելու համար),
- տանիքի (նախատեսված է տանիքի և դրա տարրերի անվտանգ սպասարկման համար),
ներբնակարանային սանդուղք (ծառայում է միևնույն բնակարանի տարբեր հարկերի կամ անհատական բազմահարկ տան մեջ հաղորդակցման համար),
մուտքի և շքամուտքի սանդուղք,
այգիների և զբոսայգիների սանդուղք,
շարժասանդուղք (էսկալատոր):

Ըստ դիրքի[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ներքին սանդուղք՝ տեղակայված աստիճանավանդակում,
ներքին բաց սանդուղք,
արտաքին բաց սանդուղք^[4]
ներբնակարանային սանդուղք:

Ըստ պատրաստման նյութի[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

փայտե (ավելի հաճախ՝ կաղնի, սոճի, հաճարենի, մայրի, հացենի),
բետոնե (քաղաքացիական և արդյունաբերական շինությունների մեծ մասում),
երկաթբետոնե,
աղյուսե,
բնական քարերից,
հանքանյութերից (կերամոգրանիտ, հախճասալիկ),
մետաղական (պողպատ, ալյումինային համաձուլվածքներ, թուջ, պղինձ),
պարանասանդուղք,
ապակյա,
պլաստմասսե,
համակցված սանդուղք (օգտագործվում են տարբեր նյութեր՝ մետաղ-ապակի, մետաղ-քար, փայտ-մետաղ և այլն)^[5]:

Սանդուղքի նյութի օգտագործումը պայմանավորված է դրա գործառնական նշանակությամբ և շահագործման առանձնահատկություններով:

Ըստ աստիճանատակի առկայության (բացակայության)[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բաց (առանց աստիճանատակի),
փակ (աստիճանատակով),
կիսափակ (աստիճանատակով մասամբ փակվում է լույսը):

Ըստ մեկ հարկի շրջանակներում սանդուղքաբաժինների քանակի և դասավորվածության[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ուղիղ սանդուղքաբաժիններով,
- մեկ
  , երկու, երեք, չորս բաժնով,
- հատվող բաժիններով,
- բրգաձև,
շրջադարձային,
- Г-աձև,
- П-աձև,
- S-աձև,
- պարուրաձև-պտուտակաձև,
- քառորդ պտույտով 90°,
- կես պտույտով 180°,
- շրջանաձև 360°,
կորագիծ,
համակցված:

Ըստ աստիճանների ձևի[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ուղիղ աստիճաններով,
թեք աստիճաններով,
- պտուտակաձև աստիճաններով,
- անկյունային շրջադարձային սատիճաններով,
«բադաքայլ» (աստիճանների դասավորվածության արդյունքում քայլը զուգորդվում է բադաքայլի հետ) կամ «սամբա» (այսպիսի սանդուղքով շարժվելը հիշեցնում է սամբա պարը. թեև այն շատ հարմարավետ չէ, բայց թույլ է տալիս տարածք խնայել) աստիճաններով^[6]:

Ըստ կառուցապատման եղանակի[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հավաքովի,
- մեծ տարրերով,
- փոքր տարրերով,
միաձույլ,
մետաղական զոդվող և հավաքովի,
- տեսանելի մետաղով սանդուղք,
  - մեկ կենտրոնական սանդղակալի վրա,
  - հավաքովի "մոդուլային" սանդուղք
    
    «Սամբա»
    ,
  - երկու և ավելի սանդղակալների վրա,
- թաքնված մետաղական հիմնակմախքով,
  - փայտով երեսպատված,
  - մանրահատակով, լամինատով երեսպատված,
փայտե սանդուղք,
- սանդղակալի վրա,
- համակցված:

Համաչափ և հարմարավետ սանդուղքների տարատեսակներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Երկփեղկ,
ծալվող (բաղկացած է երեք, չորս և ավելի բաժնից, որոնք շարժելու դեպքում հարմարավետորեն դասավորվում են միմյանց վրա),
հարմոնաձև (ծալքավոր) սանդուղք, պատրաստվում են միայն մետաղից,
շարժական,
բացովի,
հենովի:

Հրդեհային[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հրդեհային արտաքին սանդուղք (նախատեսված է հրդեհի մարման և վթարային-փրկարարական աշխատանքների իրականացման համար): Տարատեսակներն են.
- - Հ1 - ուղղահայաց սանդուղք,
    - Հ1-1 - առանց պատվարի (մինչև 6 մետր բարձրությամբ),
    - Հ1-2 - պատվարով (6 մետրից ավելի բարձրությամբ),
  - Հ2 - երթային սանդուղք 6:1-ից ոչ ավելի թեքությամբ^[4],
- ըստ պատվարի,
  - ԱՍ - սանդուղքաբաժինների համար,
  - ՀԱ - սանդուղքահրապարակների համար,
  - ՈւԱ - ուղղահայաց սանդուղքների համար,
  - ԱՃ - առանց ճաղաշարի տանիքի համար,
  - ՃՏ - ճաղաշարով տանիքի համար,
- ըստ երեսարկման,
  - Ա - համատարած ակոսավոր,
  - վանդակավոր,
    - Դ - դրոշմված տարրերով,
    - Շ - եզրերի և շրջանաձև մասի վրա գծերով,
    - Ե - եզրերի վրա մեկ ուղղությամբ արված գծերով,
    - Ձ - հատած-ձգած մետաղից մասերով^[7]:

Սանդուղքի կառուցվածքի մասնավոր դեպքեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հենովի, օգտագործվում է ձեղնահարկ կամ նկուղ գնալու, այգում մաքրություն անելու, վերանորոգման աշխատանքների ժամանակ: Հիմնականում պատրաստվում է բնափայտից, ալյումինային պարզեցված պրոֆիլներից կամ խողովակներից (հազվադեպ` պողպատե կոնստրուկցիաներից): Տեղադրվում է մեծ անկյան տակ` 60-75°:

Ժամանակակից ձեռնասանդուղք

Ձեռնասանդուղք, ծառայում է վերջին հարկից ձեղնահարկ գնալու համար: Այսպիսի սանդուղքի լայնությունը շուրջ 60 սմ է: Պատրաստվում է պրոֆիլավորված մետաղից կամ 16մմ տրամագծով ձողից:
Մոնտաժային սանդուղք, պարզեցված սանդուղք, որը հիմնականում օգտագործվում է բարձր հարկերում աշխատելիս կամ զոդման աշխատանքներ կատարելիս:
Վայրէջքի սանդուղք (ամբարձչի), նախատեսված է կռունկով աշխատելու համար: Թեքության անկյունը 60° է:
Այգե-պուրակային սանդուղք, օգտագործվում է բազմամակարդակային շինվածքներ բարձրանալու, ներքին բակ իջնելու համար:
Նավասանդուղք, հատուկ սանդուղք է` նախատեսված մարդկանց նավ բարձրացնելու և իջեցնելու, ինչպես նաև մի տախտակամածից մյուսը տեղափոխելու համար:
Պարանասանդուղք, օգտագործվում է տնտեսության մեջ, հրդեհի ժամանակ մարդկանց տարհանելու համար, ինչպես նաև մանկական սպորտային համալիրներում և կրկեսում: Այն կարող է ամբողջությամբ կազմված լինել պարանից կամ որպես աստիճաններ` կարող են հանդես գալ 25-30 մմ տրամագծով փայտե կամ մետաղյա կտորներ: Աստիճանների միջև հեռավորությունը սովորաբար կազմում է 30 սմ:
Փոթորկասանդուղք, պարանասանդուղքի տարատեսակ է, որն օգտագործվում է նավ բարձրանալու համար^[3]:

Կառուցողական տարրեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սանդուղքի կառուցվածքում կարելի է առանձնացնել մի քանի տարր^[8].

աստիճան,
սանդղակալ,
սանդուղքաբաժին,
ճաղաշար,
բազրիք,
զարդաճաղ:

Սանդուղքը արվեստի և մշակույթի մեջ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծննդոցում նկարագրվում է Հակոբի սանդուղքը, որը գտնվում էր երկրի վրա և դիպչում երկնքին: Դեպի երկինք ձգվող սանդուղքի կերպարը մեկնաբանվել է Հովհան Կլիմաքոսի աշխատություններում: Նորագույն ժամանակաշրջանում սանդուղքի կերպարին անդրադարձել է Լեդ Զեփելին ռոք խումբը իր Stairway to heaven երգում:
Մաուրից Կոռնելիս Էշերի աշխատանքներում հաճախ են հանդիպում օպտիկական պատրանքների վրա հիմնված, «անհնարին» պատկերներ ձևավորող սանդուղքներ:
Սերգեյ Էյզենշտեյնի ֆիլմում կա դրվագ՝ կապված Պոտյոմկինյան սանդուղքի հետ: Այդ ֆիլմը համարվում է համաշխարհային կինեմատոգրաֆիայի դասականներից մեկը:
Օլեգ Մենշիկովի հերոսը՝ Վոլոդյան, «Սանդուղք» ֆիլմում փորձում է անվերջ սանդուղքի միջոցով ելք գտնել կախարդված տանից:

Սիմվոլիզմ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սանդուղքը դիտարկվում է նաև որպես խորհրդանիշ և կրոնական ծեսերի բաղադրիչ՝ ընդգծելով հարության կարևորությունը: Սանդուղքի համարժեք են հանդիսանում ոսկե թելը, երկրի առանցքը, համաշխարհային սարը, ծիածանը և այլն: Սանդուղքը թափանցում է տիեզերական երեք շերտերի մեջ՝ միացնելով աստվածների աշխարհը, մարդկանց և անդրաշխարհը: Այն կապված է ուղղահայաց շարժման հետ^[9]:

Սանդուղքը խորհրդանշում է.

անցում կեցության մի ձևից մյուսին,
անցում դեպի գոյաբանական մյուս մակարդակ,
հաղորդակցում Երկրի և Երկնքի միջև երկու ուղղությամբ,
մատնանշում է հասանելիությունը իրականությանը, բացարձակին, տրանսցենդենտին՝ անցում կատարելով անիրականից իրականին, խավարից լույսին, մահվանից անմահությանը,
երկինքը դարձնում է հասանելի, սակայն կարող է նաև հեռացվել. ի սկզբանե սանդուղքը գոյություն ուներ դրախտում և ապահովում էր մարդու և աստծո կապը, սակայն մեղսագործության արդյունքում այն անհետացավ,
կամուրջ, կապված է անցման ծեսերի հետ,
աստիճանական բուրգ, հաջողակ կարիերայի նշան («վեր բարձրանալ ծառայողական սանդուղքով»),
դեպի վերև՝ քաջություն և արիություն, դեպի ներքև՝ վախկոտություն և ստորություն:

Կրոնում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ամերիկյան հնդկացիների շրջանում ծիածանը սանդուղք է, որը հանդիսանում է մուտք դեպի այլ աշխարհներ:

Բուդդիզմում Շակյամունի սանդուղքը պատկերվում է վերին և ստորին աստիճանների վրա Բուդդայի հետքով: Շակյամունին Տուշիտայի երկնքից գնում է դեպի երկիր Ինդրայի բերած սանդուղքով:

Տիբեթում երկնքի հետ մարդու կապն ապահովվում է մու-ի միջոցով՝ թելեր, պարաններ կամ սանդուղքներ: Նախկինում տիբեթցիների մարմինները ձուլվում էին լույսին և մու-ի միջոցով բարձրանում երկինք: Սակայն մի անգամ մարդը պատահաբար թրով կտրեց մու-ն, և այդ օրվանից մարդիկ սկսեցին մահանալ, իսկ նրանց մարմինները՝ մնալ երկրի վրա:

Քրիստոնեության մեջ սանդուղքը համարվում է Քրիստոսի տանջանքների խորհրդանիշ:

Եգիպտացիների համար սանդուղքը համարվում է Գոռի խորհրդանիշը և գտնվում Ռա աստծո հովանավորության ներքո: Այն բարձրանում է նյութական աշխարհից և կապում Երկնքի հետ: Երկնքի աստվածուհին՝ Հաթորը, բռնում է սանդուղքը, որպեսզի բարի մարդիկ կարողանան բարձրանալ երկինք: Եգիպտական դամբարաններում հայտնաբերվել են սանդուղքի տեսքով հմայագրեր:

Հրեաների համար սանդուղքը մարդկանց հետ հրեշտակների միջոցով աստծո շփման միջոց է:

Իսլամում Մուհամմադ մարգարեի տեսած սանդուղքը հավատարիմներին տանում է աստծո մոտ:

Ճապոնացիների համար սանդուղքը կայծակի աստծո գործիք է, որը մատնանշում է Երկնքի և Երկրի շփումը:

Սիբիրյան ժողովուրդները համաշխարհային (շամանական) ծառը պատկերում էին սանդուղքի, ձողի կամ սյան տեսքով:

Հետաքրքիր փաստեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Միջնադարյան ամրոցների աշտարակներում պտուտակաձև սանդուղքները պատրաստվում էին այնպես, որ վեր բարձրանալը լիներ ժամ սլաքի ուղղությամբ: Դա արվում էր, որպեսզի ամրոցի պաշարման դեպքում պաշտպանողները ձեռնամարտի ժամանակ առավելություն ունենային, քանի որ աջ ձեռքով ավելի ուժեղ կարելի է հարվածել աջից ձախ, ինչը չէին կարող անել հարձակվողները: Բացի այդ, եթե հարձակվողը պաշտպանվելու համար օգտագործեր վահանը, ապա զենքը չէր կարողանա կիրառել^[10]:
19-րդ դարում սանդուղքաբաժինների կամ պատվարների ճաղերի հիմքը ամրացնելու համար որպես ֆիքսող նյութ օգտագործում էին ծծումբը:

Պատկերասրահ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կասկադ համալիր (572 աստիճան^[11]), Երևան, Հայաստան
Պարուրաձև սանդուղք, Վատիկանի թանգարան
Իսէ տաճար, Ճապոնիա
Անգկոր Վատ, Կամբոջա
Թաիլանդ
Պարուրաձև սանդուղք դեկորատիվ բազրիքներով
Ռուդհան ամրոց, Իրան
Սանդուղք ժայռի վրա
Պարուրաձև սանդուղք, Տեխաս
19-րդ դարի թատրոն Վայսենհորնում, Գերմանիա
Անվերջ սանդուղք, Մյունխեն, Գերմանիա
Փայտե պարուրաձև սանդուղք Սոլսբերիի տաճարում
Սանդուղք և քանդակ Ֆոնտևրո աբբայությունում
Նաբաթեայի սանդուղք Պետրայում, Հորդանան
Հրապարակի պողպատե սանդուղք, Գերմանիա
Սանդուղք Շվեյցարիայի դաշնային պալատում
Պարուրաձև սանդուղք, Ալաբամա
Սանդուղք, Մինեապոլիս
Ար-դեկո ոճի պարուրաձև սանդուղք, Լյուբլյանա
Այլընտրանքային սանդուղք ժայռի վրա, Կալիֆոռնիա, ԱՄՆ
Սպիտակ սանդուղք, Բրազիլիա
Թագուհու պալատի սանդուղքը, Գրինվիչ, Միացյալ Թագավորություն
Տաջատ տանտիրոջ պալատի 200-ամյա հնագույն փայտե աստիճաններ

Տե՛ս նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ Terminology. Stairplace.co.uk. Retrieved on 2013-11-11.
↑ R.E. Putnam and G.E. Carlson, Architectural and Building Trades Dictionary, Third Edition, American Technical Publishers, Inc., 1974
↑ ^3,0 ^3,1 «Banister»։ Merriam Webster dictionary։ Վերցված է նոյեմբերի 2, 2010
↑ ^4,0 ^4,1 Технический регламент о требованиях пожарной безопасности. Статья 39. Классификация лестниц
↑ «Stair Safety: A Review of the Literature and Data Concerning Stair Geometry and Other Characteristics»։ Վերցված է նոյեմբերի 2, 2010
↑ «Stairs»։ BBC.co.uk։ հունվարի 23, 2001։ Վերցված է նոյեմբերի 2, 2010
↑ ГОСТ Р 53254—2009 ТЕХНИКА ПОЖАРНАЯ. ЛЕСТНИЦЫ ПОЖАРНЫЕ НАРУЖНЫЕ СТАЦИОНАРНЫЕ. ОГРАЖДЕНИЯ КРОВЛИ. Общие технические требования. Методы испытаний -М.:Стандартинформ, 2009 с.2
↑ James H. Monckton (1891). Moncktons One Plane Method Of Hand Railing and Stair Building, Copyright 1888. John Wiley & Sons. p. Plate 2, Figure 4
↑ «Vol. 4&5 (see pages 692&693)»։ Վերցված է օգոստոսի 14, 2012
↑ Арсенал: Средневековые замки и крепости
↑ The Cascade Complex. Cmf.am. Retrieved on 2013-11-11.

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Neufert, Ernst (2000). Architects Data, 3rd, Blackwell Science, 191. ISBN 0-632-05771-8.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

[1] Terminology. Stairplace.co.uk. Retrieved on 2013-11-11.

[2] R.E. Putnam and G.E. Carlson, Architectural and Building Trades Dictionary, Third Edition, American Technical Publishers, Inc., 1974

[Banister-3] 3,0 ^3,1 «Banister»։ Merriam Webster dictionary։ Վերցված է նոյեմբերի 2, 2010

[ReferenceA-4] 4,0 ^4,1 Технический регламент о требованиях пожарной безопасности. Статья 39. Классификация лестниц

[5] «Stair Safety: A Review of the Literature and Data Concerning Stair Geometry and Other Characteristics»։ Վերցված է նոյեմբերի 2, 2010

[6] «Stairs»։ BBC.co.uk։ հունվարի 23, 2001։ Վերցված է նոյեմբերի 2, 2010

[7] ГОСТ Р 53254—2009 ТЕХНИКА ПОЖАРНАЯ. ЛЕСТНИЦЫ ПОЖАРНЫЕ НАРУЖНЫЕ СТАЦИОНАРНЫЕ. ОГРАЖДЕНИЯ КРОВЛИ. Общие технические требования. Методы испытаний -М.:Стандартинформ, 2009 с.2

[8] James H. Monckton (1891). Moncktons One Plane Method Of Hand Railing and Stair Building, Copyright 1888. John Wiley & Sons. p. Plate 2, Figure 4

[9] «Vol. 4&5 (see pages 692&693)»։ Վերցված է օգոստոսի 14, 2012

[10] Арсенал: Средневековые замки и крепости

[11] The Cascade Complex. Cmf.am. Retrieved on 2013-11-11.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]