Ռուսաստանում ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության ցանկ

ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության ցանկում 2017 թվականին Ռուսաստանի օբյեկտները թվով 28-ն են, որը կազմում է ընդհանուր թվի 2,7 %-ը (1073՝ 2017 թվականի դրությամբ)։ 17 օբյեկտ ընդգրկված է մշակութային չափանիշներով, այդ թվում՝ 6-ը համարվում են մարդկային ստեղծագործական գլուխգործոց, և 11 օբյեկտ՝ բնական չափանիշներով։ 2017 թվականին Ռուսաստանը գրավում էր աշխարհում 9-րդ տեղը՝ Համաշխարհային ժառանգության օբյեկտների ընդհանուր քանակով^[1], իսկ բնական օբյեկտների թվով՝ 4-րդը (Չինաստանից, ԱՄՆ-ից և Ավստրալիայից հետո)^[2]։

Ռուսաստանում Համաշխարհային ժառանգության օբյեկտների ցանկում է գտնվում նաև Ղրիմի Խերսոնես Տավրիկյան պատմական քաղաքը, որն իր նկարագրությունում ներկայացված է որպես Ուկրաինայի տարածքում գտնվող օբյեկտ։ Ռուսական իշխանությունները դիտարկում են դա որպես Ռուսաստանի տարածքում գտնվող օբյեկտ^[3]։ ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ում Ռուսաստանի մշտական ներկայացուցիչ Էլեոնորա Միտրոֆանովան ընդգրկել է այն ռուսական օբյեկտների ցանկում^[4]։

Բացի դրանից 2016 թվականի դրությամբ ևս 21 օբյեկտ ներկայացված է թեկնածու ցանկում^[5]։ Խորհրդային Միությունը, որի իրավահաջորդը Ռուսաստանն է, վավերացրել է Համաշխարհային ժառանգության պաշտպանության կոնվենցիան 1988 թվականի հոկտեմբերի 12-ին^[6]։ Ռուսաստանի առաջին օբյեկտներն ընդգրկվել են ցանկում 1990 թվականին, Համաշխարհային ժառանգության հանձնաժողովի 14-րդ նիստում։

Ցանկ

Տվյալ աղյուսակում տեղանքներն ընդգրկված են Համաշխարհային ժառանգության կողմից դասակարգված ձևով։

Գույնով առանձնացված է այն օբյեկտը, որը գտնվում է Ռուսաստանի հսկողության տակ գտնվող Ղրիմի թերակղում, սակայն Համաշխարհային ժառանգության օբյեկտի նկարագրության մեջ նշված է Ուկրաինա։

#	Պատկեր	Անվանում	Տեղադիրք	Ստեղծման ժամանակ	Նկարագրություն	Ցանկում ընդգրկվելու տարի	№	Չափանիշներ
1		Սանկտ Պետերբուրգի պատմական կենտրոն և նրա հետ կապված հուշարձանների համալիր	Դաշնային շրջան՝ Հյուսիսարևմտյան Դաշնային սուբյեկտ՝ Սանկտ Պետերբուրգ քաղաք	18-20-րդ դարեր	«Հյուսիսային Վենետիկը» իր բազմաթիվ ջրանցքներով և ավելի քան 400 կամրջով խոշոր քաղաքաշինական նախագծի արդյունք է, որը սկսվել էր 1703 թվականին Պետրոս I կայսեր օրոք։ Քաղաքը սերտորեն կապված է 1917 թվականի Հոկտեմբերյան հեղափոխության հետ։ 1924-1991 թվականներին կրել է «Լենինգրադ» անվանումը։ Նրա ճարտարապետական ժառանգության մեջ համադրված են այնպիսի ոճեր, ինչպիսիք են բարոկկոն և կլասիցիզմը, որոնք նշմարվում են Ձմեռային պալատում, Մարմարե պալատում և Էրմիտաժում։	1990	540	Մշակութային i, ii, iv, vi
2		Կիժի Պոգոստի ճարտարապետական համալիր	Դաշնային շրջան՝ Հյուսիսարևմտյան Դաշնային սուբյեկտ՝ Կարելիայի Հանրապետություն Մոտակա քաղաք՝ Մեդվեժյեգորսկ	18-19-րդ դարեր	Կիժի Պոգոստը տեղակայված է Կարելիայում Օնեգա լճի բազմաթիվ կղզիներից մեկի վրա։ Այստեղ կարելի է տեսնել 18-րդ դարի երկու փայտե եկեղեցիներ, ինչպես նաև ութանկյուն զանգակատուն, որը նույնպես կառուցվել է փայտից 1862 թվականին։ Այս անսովոր կառույցները հանդիսանում են ատաղձագործության ցայտուն նմուշներ, ինչպես նաև հին եկեղեցիների օրինակներ, և դրանք ներդաշնակ ձևով համադրվում են շրջակա բնական լանդշաֆտի հետ։	1990	544	Մշակութային i, iv, v
3		Մոսկովյան Կրեմլ և Կարմիր հրապարակ	Դաշնային շրջան՝ Կենտրոնական Դաշնային սուբյեկտ՝ Մոսկվա քաղաք	13-17-րդ դարեր	Վայրը Ռուսաստանի քաղաքական և պատմական ամենակարևոր իրադարձությունների անբաժանելի մասն է կազմում։ Սկսած 13-րդ դարից Մոսկովյան Կրեմլը, եղել է իշխանական, ապա կայսերական բնակավայր, ինչպես նաև հոգևոր կենտրոն։ Կառուցվել է 14-17-րդ դարերում։ Կարմիր հրապարակում է գտնվում Վասիլի Երանելու տաճարը՝ ռուսական ճարտարապետության իսկական գլուխգործոցը։	1990	545	Մշակութային i, ii, iv, vi
4		Մեծ Նովգորոդի պատմական հուշարձաններ և շրջակայք	Դաշնային շրջան՝ Հյուսիսարևմտյան Դաշնային սուբյեկտ՝ Նովգորոդի մարզ Քաղաք՝ Մեծ Նովգորոդ	11-17-րդ դարեր	Նովգորոդը տեղակայված է Միջին Ասիայի և Հյուսիսային Եվրոպայի հին արևտրական ճանապարհի վրա։ 9-րդ դարում եղել է Ռուսաստանի առաջին մայրաքաղաքը, ուղղափառ եկեղեցու և ռուսական ճարտարապետության կենտրոնը։ Դրա միջնադարյան հուշարձանները, եկեղեցիներն ու վանքերը, ինչպես նաև Ֆեոֆան Գրեկի ֆրեսկոները (14-րդ դար) նկարագրում են ճարտարապետական և գեղարվեստական ստեղծագործության բացառիկությունը։	1992	604	Մշակութային ii, iv, vi
5		Սոլովեցի մենաստան մշակութային և պատմական համալիր^[7]	Դաշնային շրջան՝ Հյուսիսարևմտյան Դաշնային սուբյեկտ՝ Արխանգելսկի մարզ Մոտակա քաղաք՝ Կեմ	16-17-րդ դարեր	Սոլովեցի կղզեխումբը գտնվում է Սպիտակ ծովի արևմտյան մասում։ Բաղկացած է 6 կղզիներից, որոնց ընդհանուր մակերեսը 300 քառ․ կմ է։ Դրանցում բնակություն է հաստատվել Մ․թ․ա 3-2 հազարամյակներում։ 15-րդ դարից սկսած կղզիներում կառուցվել են Հյուսիսային Ռուսաստանի խոշորագույն եկեղեցիները։ Այստեղ նաև կան 16-19-րդ դարերի մի քանի եկեղեցիներ։	1992	632	Մշակութային iv
6		Վլադիմիրի և Սուզդալի Ճերմակ հուշարձաններ	Դաշնային շրջան՝ Կենտրոնական Դաշնային սուբյեկտ՝ Վլադիմիրի մարզ Քաղաք՝ Վլադիմիր, Սուզդալ	12-13-րդ դարեր	Կենտրոնական Ռուսաստանի այս երկու մշակութային հին կենտրոնները կարևոր տեղ են զբաղեցնում երկրի ճարտարապետության ձևավորման պատմության մեջ։ Այստեղ կան 12-13-րդ դարերի մի շարք պաշտամունքային և հասարակական կառույցներ, որոնց թվում են Վերափոխման տաճարն ու Դմիտրիևյան տաճարը։	1992	633	Մշակութային i, ii, iv
7		Տրոիցե-Սերգիյան մայրավանք ճարտարապետական համալիր	Դաշնային շրջան՝ Կենտրոնական Դաշնային սուբյեկտ՝ Մոսկվայի մարզ Քաղաք՝ Սերգիև Պոսադ	15-18-րդ դարեր	Սա գործող ուղղափառ եկեղեցու վառ օրինակ է, ունի ամրոցի ուրվագծեր, ինչը լիովին համապատասխանում է նրա կառուցման ժամանակաշրջանին՝ 15-18-րդ դարեր։ Գլխավոր՝ Վերափոխման տաճարում, որը կառուցվել է Մոկովյան նույնանուն տաճարի նման, գտնվում է Բորիս Գոդունովի գերզմանը։ Վանքի գանձերից է հանրահայտ «Երրորդություն» սրբապատկերը, որի հեղինակն է Անդրեյ Ռուբլյովը։	1993	657	Մշակութային ii, iv
8		Համբարձման եկեղեցի Կոլոմենսկոյեում	Դաշնային շրջան՝ Կենտրոնական Դաշնային սուբյեկտ՝ Մոսկվա քաղաք	16-րդ դար	Այս եկեղեցին կառուցվել է 1532 թվականին Մոսկվային կից Կոլոմենսկոյե կայսերական կալվածքում՝ ժառանգի՝ ապագա արքա Իվան IV Ահեղի ծնվելու կապակցությամբ։ Համբարձման եկեղեցին մեծ ազդեցություն է ունեցել ռուսական եկեղեցական ճարտարապետության հետագա զարգացման վրա։	1994	634	Մշակութային ii
9		Կոմիի կուսական անտառներ	Դաշնային շրջան՝ Հյուսիսարևմտյան Դաշնային սուբյեկտ՝ Կոմի Հանրապետություն	-	Համաշխարհային ժառանգության օբյեկտի կազմում, որն ընդգրկում է 3,28 մլն հա տարածք, ներառված են Ուրալի հարթավայրային, լեռնային տունդրաները, ինչպես նաև սկզբնական Բորեալյան անտառների ամենախոշոր զանգվածներից մեկը, որոնք պահպանվել են Եվրոպայում։ Ճահիճների, գետերի, լճերի հսկայական տարածքը, որտեղ աճում են կեչիներ և կաղամախիներ, ուսումնասիրվում և պահպանվում են ավելի քան 50 տարի։	1995	719	Բնական vii, ix
10		Բայկալ լիճ	Դաշնային շրջան՝ Սիբիրյան Դաշնային սուբյեկտ՝ Բուրյաթիա и Իրկուտսկի մարզ	—	Բայկալ լիճը համարվում է աշխարհի ամենախոր ( 1 642 մ) և ամենահին (25 մլն․) լիճը։ Գտնվում է Սիբիրի հարավ-արևելքում և զբաղեցնում է 3,15 մլն հա տարածք։ Պարունակում է հեղուկ վիճակում գտնվող աշխարհի քաղցրահամ ջրերի 20%-ը։ Լճի ջուրն արտակարգ մաքուր է, և դա հիմնականում պահպանվում է էպիշուրա մանրագույն խեցգետինների շնորհիվ, որոնք սպառում են օրգանական նյութերը՝ մաքրելով լճի ջուրը։ Լիճն ինքնին եզակի էկոհամակարգ է, որի ուսումնասիրությունը մեծ նշանակություն ունի Երկրի վրա կյանքի էվոլյուցիան հասկանալու համար։	1996	754	Բնական vii, viii, ix, x
11		Կամչատկայի հրաբուխներ	Դաշնային շրջան՝ Հեռավորարևելյան Դաշնային սուբյեկտ՝ Կամչատկայի երկրամաս	—	Սա աշխարհի ամենհետաքրքիր հրաբխային շրջաններից մեկն է, որտեղ կենտրոնացված են մեծ թվով գործող հրաբուխներ, ինչպես նաև բազմաթիվ բնական երևույթներ, որոնք կապված են հրաբուխների հետ։ Համաշխարհային ժառանգության օբյեկտը բաղկացած է 6 առանձին հատվածներից, որոնք արտացոլում են Կամչատկայի առանձնահատկությունները՝ որպես ակտիվ հրաբխային շրջան։ Սառցադաշտերն ու գործող հրաբուխները ձևավորում են բացառիկ գեղատեսիլ և անընդհատ զարգացող լանդշաֆտ։ Տեղանքն առանձնանում է կարևոր կենսաբազմազանությամբ։ Այստեղ կան մեծ քանակությամբ սաղմոնաձկներ, կալաններ և գորշ արջեր։	1996, 2001 (ընդլայնում)	765	Բնական vii, viii, ix, x
12		Ալթայի Ոսկե լեռներ^[8]	Դաշնային շրջան՝ Սիբիրյան Դաշնային սուբյեկտ՝ Ալթայի Հանրապետություն	—	«Ալթայի լեռները» գլխավոր լեռնային շրջանն է Արևմտյան Սիբիրի հարավում։ Նրանցից սկիզբ են առնում Օբ և Իրտիշ խոշոր գետերը։ Համաշխարհային ժառանգության օբյեկտը ներառում է 3 առանձին շրջաններ՝ Ալթայի արգելոցը, Կատուն բնական արգելոցը և Ուկոկ արահարթը։ Ընդհանուր տարածքը կազմում է 1,64 մլն․ հա։ Այստեղ է բնակվում բնաջնջման եզրին գտնվող ձյունահովազը։	1998	768	Բնական x
13		Արևմտյան Կովկաս	Դաշնային շրջան՝ Հարավային Դաշնային սուբյեկտ՝ Կրասնոդարի երկրամաս, Ադըղեա և Կարաչայ-Չերքեզիա հանրապետություններ	—	Դա Եվրոպայի խոշոր լեռնազանգվածներից մեկն է, որտեղ բնությունը դեռևս չի ենթարկվել անտրոպոգեն ազդեցության։ Համաշխարհային ժառանգության օբյեկտի մակերեսը 300 հազ․ հա է։ Տեղակայված է Մեծ Կովկասի արևմուտքում, Սև ծովի ափից հյուսիս-արևելք։ Տեղի ալպյան և ենթալպյան մարգագետիններում բնակվում են միայն վայրի կենդանիներ, իսկ լայն կուսական անտառները ձգվում են ցածր լեռնային շրջաններից մինչև մերձալպյան շրջաններ։ Տեղանքն առանձնանում է էոհամակարգի բազմազանությամբ, էնդեմիկ կենդանական և բուսական աշխարհով։	1999	900 \|\| Բնական ix, x
14		«Կազանի Կրեմլ» պատմաճարտարապետական համալիր	Դաշնային շրջան՝ Մերձվոլգյան Դաշնային սուբյեկտ՝ Թաթարստան Քաղաք՝՝ Կազան	16-21-րդ դարեր	Կազանյան Կրեմլն իր պատմությունը սկսել է Ոսկե հորդայի և Կազանի խանության պատմության մուսուլմանական ժամանակաշրջանից։ 1552 թվականին գրավվել է Իվան Ահեղի կողմից և այդուհետ դարձել Պովոլժիեի ուղղափառության կենտրոն։ Կրեմլը, որում պահպանվել է հին թաթարական բերդի նախագիծը, դարձել է ուխտավորության կարևոր կենտրոն, և նրանում ներառված են 16-19-րդ դարերի պատմական շինություններ, որոնք կառուցվել են 10-16 դարերի կառույցների ավերակների վրա։	2000	980	Մշակութային ii, iii, iv
15		Ֆերապոնտով վանական համալիր	Դաշնային շրջան՝ Հյուսիսարևմտյան Դաշնային սուբյեկտ՝ Վոլոգդայի մարզ Գյուղ՝ Ֆերապոնտովո	15-17-րդ դարեր	ֆերապոնտով վանական համալիրը գտնվում է Վոլոգդայի մարզում, Ռուսաստանի հյուսիսային եվրոպական մասում։ Այն 15-18-րդ դարերի բացառիկ լավ պահպանված ուղղափառ կառույցներից մեկն է։ Վանական համալիրի ճարտարապետությունը ինքնատիպ է և ամբողջական։ Աստվածամոր Ծննդյան տաճարում պահպանվել են ֆրեսկոներ, որոնց հեղինակն է Դիոնիսին։	2000	982	Մշակութային i, iv
16		Կուրշյան շերտ	Դաշնային շրջան՝ Հյուսիսարևմտյան Դաշնային սուբյեկտ՝ Կալինինգրադի մարզ Մոտակա քաղաք՝ Զելենոգրադսկ (Լիտվայի հետ համատեղ)	—	Մարդու կողմից այս նեղ ավազային թերակզու յուրացումը սկսվել է դեռ նախապատմական ժամանակներից։ Այն ունի 98 կմ երկարություն և 400 մ-4 կմ լայնություն։ Շերտը նաև երնթարկվել է բնական ուժերի՝ քամու և ծովային ալիքների ազդեցությանը։ Այս յուրահատուկ մշակութային լանդշաֆտի պահպանումը առ այսօր հնարավոր է դարձել մարդու էրոզիայի դեմ մշտական պայքարի շնորհիվ (դյուների ամրացում, անտառատունկ)։	2000	994	Մշակութային v
17		Սիխոտե-Ալին բնական արգելոց	Դաշնային շրջան՝ Հեռավորարևելյան դաշնային շրջան (ՌԴ) Դաշնային սուբյեկտ՝ Պրիմորիեի երկրամաս	—	Սիխոտե-Ալինի լեռներում աճում են փշատերև և լայնատերև անտառներ, որոնք համարվում են բազմազանության տեսակետից Երկիր մոլորիակի անտառային շերտի ամենահարուստ և ինքնատիպ անտառներից մեկը։ Այս անցումային գոտում, որը գտնվում է մերձարևադարձային և տայգայի հանգույցում հանդիպում են վագրերի, հիմալայան արջերի, գորշ արջերի և լուսանների անսովոր խառնուրդներ։ Տարածքը ձգվում է Սիխոտե-Ալինի բարձր գագաթներից մինչև Ճապոնական ծով և ապաստան է հանդիսանում շատ վտանգված կենդանատեսակների համար՝ ինչպիսին է ամուրյան վագրը։	2001	766	Բնական x
18		Ուբսու Նուր ջրավազան	Դաշնային շրջան՝ Սիբիրյան Դաշնային սուբյեկտ՝ Տիվայի Հանրապետություն (Մոնղոլիայի հետ համատեղ)	—	Համաշխարհային ժառանգության օբյետը գտնվում է Կենտրոնական Ասիայի բոլոր ստորին խոռոչներից ամենահյուսիսային սահմանում։ Անվանումն առաջացել է լայնածավալ ծանծաղ և չափազանց աղի Ուբսու Նուր լճի անունից։ Այս շրջանում կուտակվում է չվող և ջրային թռչունների մեծ քանակություն։ Օբյեկտը բաղկացած է 12 առանձին հատվածներից, այդ թվում Ռուսաստանում 7-ն են, որոնց մակերեսը կազմում է 258,6 հազ․ հա։ Դրանք ներկայացնում են լանդշաֆտի բոլոր տեսակները, որոնք բնորոշ են Արևելյան Եվրասիային։ Տափաստաններում նշվում է թռչունների մեծ բազմազանություն, իսկ անապատային վայրերում ապրում են փոքր կաթնասունների հազվագյուտ տեսակներ։ Բարձր լեռնային հատվածում կան այնպիսի կենդանիներ, որոնք հազվադեպ են գլոբալ մասշտաբով։ Դրանցից են ձյունահովազը, լեռնային արգալի ոչխարը և սիբիրյան այծը։	2003	769	Բնական ix, x
19		Դերբենդի միջնաբերդ, հին քաղաք և ամրոց	Դաշնային շրջան՝ Հյուսիսկովկասյան Դաշնային սուբյեկտ՝ Դաղստան	6-19-րդ դարեր	Հին Դերբենդը գտնվում էր Սասանյան Պարսկաստանի հյուսիսային սահմանին, որն այդ ժամանակ ընդլայնվում էր դեպի արևելք և Կասպից ծովից դեպի արևմուտք։ Հնագույն շինությունները, որոնք կառուցված էին քարից ներառում են 2 պարիսպներ, որոնք զուգահեռաբար գնում են ծովից դեպի լեռներ։ Դերբենդ քաղաքը ձևավորվել է այս երկուսի միջև, և առ այսօր պահպանում է իր միջնադարյան առանձնահատկությունը։ Այն շարունակում էր լինել կարևոր ռազմավարական նշանակություն ունեցող վայր մինչև 19-րդ դարը։	2003	1070	Մշակութային iii, iv
20		Վրանգելի կղզի	Դաշնային շրջան՝ Հեռավորարևելյան Դաշնային սուբյեկտ՝ Չուկոտկայի ինքնավար շրջան	—	Համաշխարհային ժառանգության օբյեկտը, որը տեղակայված է Բևեռային շրջագծից այն կողմ, ներառում է Վրանգելի և Հերալդ կղզիները (առաջինի մակերեսը 7,6 հազ․ քառ․ կմ է, իսկ երկրորդինը՝ 11 քառ կմ) հարակից Չուկոտի և Արևելասիբիրական ծովերի հետ միասին։ Քանի որ տվյալ շրջանը չի ընդգրկվել Անթրոպոգենի ժամանակաշրջանում, այստեղ առկա է շատ մեծ կենսաբազմազանություն։ Վրանգելի կղզին հայտնի է ծովացուլերի հսկայական ապաստանով (Արկտիկայի խոշորագույներից մեկը), ինչպես նաև ողջ աշխարհում սպիտակ արջերի մեծ քանակությամբ։ Տեղանքը նաև կարևոր է որպես մոխրագույն կետերի բուծման վայր, որոնք այստեղ են գալիս Կալիֆորնիայի կողմից։ Կղզու վրա իրենց բույնն են հյուսում ավելի քան 50 տեսակ թռչուն, որոնցից շատերը համարվում են հազվագյուտ, կամ բնաջնջման եզրին են։ Կղզու վրա նշված են 400 տեսակ անոթավոր բույսեր, որոնք ավելին են, քան որևէ այլ բևեռային կղզում։ Այստեղ հանդիպող կենդանի օրգանիզմներից մի քանիսը մայրցամաքում լայնորեն տարածված բույսերի և կենդանիների յուրահատուկ կղզային տեսակներ են։ Շուրջ 40 տեսակ բույսեր, միջատներ, թռչուններ և կենդանիներ համարվում են էնդեմիկ։	2004	1023	Բնական ix, x
21		Նովոդևիչի վանք	Դաշնային շրջան՝ Կենտրոնական Դաշնային սուբյեկտ՝ Մոսկվա քաղաք	16-17-րդ դարեր	Նովոդևիչի վանքը գտնվում է Մոսկվայի հարավ-արևմուտքում։ Կառուցվել է 16-17-րդ դարերի ընթացքում և հանդիսանում է վանական համալիրների շրթայի «օղակներից» մեկը, որը միավորում է քաղաքի պաշտպանական համակարգը։ Կառույցը սերտորեն կապված է Ռուսաստանի քաղաքական, մշակութային և հոգևոր կյանքի հետ, ինչպես նաև Մոսկովյան Կրեմլի հետ։ Այստեղ ամփոփված են արքայական ընտանիքի ներկայացուցիչների, հանրահայտ բոյարների և ազնվականների մարմինները։ Նովոդևիչի վանքը ռուսական ճարտարապետության գլուխգործոցներից մեկն է, իսկ նրա ինտերիերը, որտեղ պահպանվում են նկարչության արժեքավոր հավաքածուներ և դեկորատիվ-կիրառական արվեստի ստեղծագործություններ։ Դրանք առանձնանում են հարուստ ձևավորմամբ։	2004	1097	Մշակութային i, iv, vi
22		Յարոսլավլի պատմական կենտրոն	Դաշնային շրջան՝ Կենտրոնական Դաշնային սուբյեկտ՝ Յարոսլավլի մարզ Քաղաք՝ Յարոսլավլ	16-20-րդ դարեր	Յարոսլավլ պատմական քաղաքը տեղակայված է Մոսկվայից 250 կմ դեպի հյուսիս-արևելք։ Հիմնադրվել է 11-րդ դարում և հետագայում ընդարձակվել է որպես խոշոր արևտրական կենտրոն։ Հայտնի է 17-րդ դարի իր բազմաթիվ եկեղեցիներով և որպես քաղաքաշինության ցայտուն օրինակ, որը 1763 թվականին իրականացվել է ողջ Ռուսաստանում Եկատերինա II կայսրուհու հրամանով։ Չնայած քաղաքում պահպանվել են մի շարք հրաշալի պատմական կառույցներ, սակայն հետագայում այն վերակառուցվել է կլասիցիզմի ոճով՝ հիմնվելով գլխավոր նախագծի վրա։ Պահպանվել է նաև 16-րդ դարի Սպասո-Պրեոբրաժենսկի վանքը, որը հնագույներից մեկն է տեղանքում։ Կառուցվել է 12-րդ դարում նախկին հեթանոսական տաճարի տեղում։	2005	1170	Մշակութային ii, iv
23	1.«Z կետ» — Գոգլանդ կղզի։ 2.«Մյակիպյալյուս»	Ստրուվեի աղեղ (2 կետ)	Դաշնային շրջան՝ Հյուսիսարևմտյան դաշնային տարածաշրջան (ՌԴ) Դաշնային սուբյեկտ՝ Լենինգրադի մարզ Մոտակա քաղաք՝ Կինգիսեպ (Նորվեգիայի , Շվեդիայի , Ֆինլանդիայի , Էստոնիայի , Լատվիայի , Լիտվիայի , Բելառուսի , Մոլդովայի , Ուկրաինայի հետ համատեղ)	19-րդ դար	«Ստրուվեի աղեղը» գեոդեզիական ցանց է, որը բաղկացած է 265 տրիանգուլյացիոն կետերից, որոնք իրենցից ներկայացնում են հողի վրա տեղադրված երկու մետր բարձրությամբ շինվածք։ Երևակայական ցանցի երկարությունը ձգվում է 2820 կիլոմետր։ Ստրուվեի աղեղը ստեղծվել է Երկիրը բնութագրող մեծությունները, նրա ձևն ու չափերը ճշգրտորեն որոշելու համար։ Շինությունը կրում է ստեղծողի՝ ռուս աստղագետ Վասիլի Ստրուվեի անունը։ Ստրուվեի գեոդեզիական աղեղը չափվել է Ստրուվեի, Դորպատի աստղադիտարանի և Պուլկովոյի աստղադիտարանի (Ստրուվեն այս աստղադիտարանի տնօրենն էր) ներկայացուցիչների կողմից շուրջ քառասուն տարիների ընթացքում՝ 1816 թվականից մինչև 1855 թվականն ընկած ժամանակահատվածը։ Այն սկսվել է Ֆուգլենեսից՝ Նորդկապ հրվանդանից ոչ հեռու, որը Նորվեգիայում է՝ հյուսիսային լայնության 70° 40′11″ զուգահեռականի վրա և ձգվել է մինչև Ստարայա Նեկրասովկա՝ Դանուբի հարևանությամբ՝ հյուսիսային լայնության 45° 20′03″ զուգահեռականի վրա։ Արդյունքում ստացվել է միջօրեականի աղեղ՝ 25° 20′08″ ամպլիտուդով։ Համաշխարհային ժառանգության ցանկում ընդգրկվել է 34 օբյեկտ՝ որոնք տեղակայված են 10 երկրներում (Նորվեգիա, Շվեդիա, Ֆինլանդիա, Ռուսաստան (Գոգլանդ կամ Հոգլանդ կղզում), Էստոնիա, Լատվիա, Լիտվա, Մոլդովա (Ռուդ գյուղի տարածք), Ուկրաինա և Բելառուս)։ Դրանք նշված են համապատասխան տեղանքներում տարբեր ձևերով՝ հատուկ կոթողներով, քարե բուրգերով, երկաթե խաչերով և այլն։	2005	1187	Մշակութային ii, iii, vi
24		Պուտորանի պետական բնական արգելոց	Դաշնային շրջան՝ Սիբիրյան Դաշնային սուբյեկտ՝ Կրասնոյարսկի երկրամաս	—	Այս օբյեկտը գտնվում է Կենտրոնական Սիբիրի հյուսիսային մասում, Բևեռային շրջանից 100 կմ հեռավորության վրա։ Այս սարահարթում, որն ընդգրկված է Համաշխարհային ժառանգության ցանկում, պահպանվել է մերձբևեռային և բևեռային էկոհամակարգերի ամբողջական հավաքածու՝ անարատ տայգա, անտառային տունդրա, տունդրա և արկտիկական անապատներ, ինչպես նաև նախաստեղծ լիճ և գետային համակարգեր։ Տեղանքով է անցնում եղջերուների միգրացիան, որն իրենից ներկայացնում է բացառիկ և հազվադեպ երևույթ բնության մեջ։	2010	1234	Բնական vii, ix
25		Լենայի սյուներ	Դաշնային շրջան՝ Հեռավորարևելյան Դաշնային սուբյեկտ՝ Սախա-Յակուտիայի Հանրապետություն Մոտակա քաղաք՝ Պոկրովսկ	—	«Լենայի սյուներ» բնական այգին ձևավորված է հազվագյուտ գեղեցկության ժայռային կազմավորումներով, որոնք հասնում են մինչև 100 մետր։ Տեղակայված են Լենա գետի երկայնքով Սախա-Յակուտիայի կենտրոնական մասում։ Առաջացել է կտրուկ ցամաքային կլիմայի պայմաններում (ձմռան -60 °C մինչև ամռան +40 °C)։ Սյուները միմյանցից առանձնանում են խոշոր ձորերով, որոնք մասամբ լցված են ժայռերի բեկորներով։ Ջրի ներթափանցումը արագացրել է սառեցման գործընթացը և ներգործել է ապարների հողմահարմանը։ Սա էլ հանգեցրել է սյուների արանքներում ձորերի խորացմանը։ Գետի ընթացքը և նրան մոտ լինելը վտանգավոր երևույթ է սյուների համար։ Օբյեկտի տարածքում հանդիպում են կեմբրի ժամանակաշրջանի բազմազան տեսակների մնացորդներ։	2012	1299	Բնական viii
26		Բուլգար պատմաճարտարապետական համալիր	Դաշնային շրջան՝ Մերձվոլգյան Դաշնային սուբյեկտ՝ Թաթարստան Մոտակա քաղաք՝ Բուլգար	10-15-րդ դարեր	2014	981	Մշակութային ii, vi
27		Դաուրի լանդշաֆտ	Դաշնային շրջան՝ Սիբիրյան Անդրբայկալյան երկրամաս (Մոնղոլիայի հետ համատեղ)	—		2017	1448	Բնական ix, x
28		Սվիյաժսկի Վերափոխման վանք	Դաշնային շրջան՝ Մերձվոլգյան Դաշնային սուբյեկտ՝ Թաթարստան Մոտակա քաղաք՝ Սվիյաժսկ	16-րդ դարից սկսած		2017	1525	Մշակութային ii, iv
Ա		Խերսոնես Տավրիկյան^{[комм. 1]}^[9]	Սևաստոպոլ, Ղրիմ	Մ․թ․ա 5-րդ դար - 14-րդ դար		2013	1411	Մշակութային ii, v

Օբյեկտների աշխարհագրական դասավորվածություն

3, 21

Ռուսաստանում ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության օբյեկտների ցանկ

Մշակութային ժառանգություն,

Բնական ժառանգություն

Թեկնածու օբյեկտների նախնական ցանկ

Աղյուսակում օբյեկտները դասավորված են նախնական ցանկում դրանք ավելացնելու հերթականությամբ։ Ցանկում նշված են այն օբյեկտները, որոնք Ռուսաստանի կառավարության կողմից առաջարկվել են որպես թեկնածուներ համաշխարհային ժառանգության ցանկում ընդգրկվելու համար։ Գույնով առանձնացված են այն օբյեկտները, որոնք Ուկրաինայի կառավարությունը առաջարկել է ընդգրկել համաշխարհային ժառանգության թեկնածու օբյեկտների ցանկում, և դրանք գտնվում են Ռուսաստանի կողմից վերահսկվող Ղրիմի թերակղզու տարածքում։

#	Անվանում	Տեղադրություն	Ստեղծման ժամանակ	Ցանկում ընդգրկվելու տարին	№	Չափանիշներ	Իրավիճակ
1	Ասսա-Ջեյրախ պատմամշակութային լանդշաֆտ (Ջեյրախ-Ասսայական պետական պատմաճարտարապետական և բնական թանգարան-արգելոց)	Ինգուշեթիայի Հանրապետություն Դաշնային շրջան՝ Հյուսիսկովկասյան	Մ․թ․ա 5-րդ դար-17-րդ դար	1996	569	Մշակութային	2017 թվականին Ինգուշիայում կազմավորվեց Ջեյրախ-Ասսայական պատմամշակութային լանդշաֆտի գիտական խորհուրդը, որը պետք է զբաղվեր օբյեկտների նախապատրաստմաբ՝ դրանք ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության ցանկում ընդգրկելու համար^[10]։
2	Իրկուտսկի պատմական կենտրոն	Մարզ՝ Իրկուտսկի Դաշնային շրջան՝ Սիբիրյան	19-րդ դարից սկսած	1998	1166	Մշակութային
3	Ռոստովյան Կրեմլ	Քաղաք՝ Ռոստով Մարզ՝ Յարոսլավլի Դաշնային շրջան՝ Կենտրոնական	17-րդ դար	1998	1185	Մշակութային ii, iii, iv, vi
4	Ենիսեյսկի պատմական կենտրոն	Կրասնոյարսկի երկրամաս Դաշնային շրջան՝ Սիբիրյան	17-րդ դարից սկսած	2000	1460	Մշակութային ii, iii, iv
5	Պսկով	Մարզ՝ Պսկովի Դաշնային շրջան՝ Հյուսիսարևմտյան	10-րդ դարից սկսած	2002	1638	Մշակութային i, ii, iv	Ռուսաստանի Մշակութային նախարարության գրաֆիկում Համաշխարհային ժառանգության ցանկում Պսկով քաղաքի հայտագրումը նախատեսվել էր 2018 թվականին^[11]։ Սակայն սույն դիմումը ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի 2016 թվականի մայիսի^[12] և 2017 թվականի նստաշրջանների ժամանակ մերժվեց^[13] փաստաթղթերի լիարժեք չլինելու պատճառով։ Ընդ որում չափանիշներից հեռացվեց «i» կետը, որով օբյեկտը համարվում էր որպես մարդկային ստեղծագործ հանճարի գլուխգործոց։ 2017 թվականի հունիսին մրցույթ հայտարարվեց փաստաթղթերի հավաքման համար, որի դիմաց վճարվելու էր 2,2 միլիոն ռուբլի^[14].
6	Սիկաչի-Ալյանի ժայռապատկերներ	Երկրամաս՝ Խաբարովսկի Դաշնային շրջան՝ Հեռավոր-արևելյան	-	2003	1787	Մշակութային
7	Կոմանդորյան կղզիներ	Մոտակա բնակավայր՝ Նիկոլսկոե Երկրամաս՝ Կամչատկայի Դաշնային շրջան՝ Հեռավոր-արևելյան	—	2005	1997	Բնական vii, viii, ix, x
8	Մագադանյան արգելոց	Մարզ՝ Մագադանի Դաշնային շրջան՝ Հեռավոր-արևելյան	-	2005	1998	Բնական vii, viii, ix, x	Օբյեկտի հայտագրումը համաշխարհային ժառանգության ցանկում նախապատրաստվել է (версия 2010 թվականին)։
9	Կրասնոյարսկի Ստոլբի արգելոց	Մոտակա քաղաք՝ Կրասնոյարսկ Երկրամաս՝ Կրասնոյարսկի Դաշնային շրջան՝ Սիբիրյան	-	2007	5113	Բնական vii, viii, ix, x
10	Վասյուգան ճահիճներ	Մարզեր՝ Օմսկի, Նովոսիբիրսկի, Տոմսկի Դաշնային շրջան՝ Սիբիրյան	-	2007	5114	Բնական vii, viii, ix, x
11	«Աստրախանի Կրեմլ» համալիր	Քաղաք՝ Աստրախան Մարզ՝ Աստրախանի Դաշնային շրջան՝ Հարավային	16-րդ դար	2008	5368	Մշակութային ii, iii, iv
12	Իլմենսկի լեռներ	Մոտակա քաղաք՝ Միասս Մարզ՝ Չելյաբինսկի Դաշնային շրջան՝ Ուրալյան	-	2008	5388	Բնական vi, vii, viii	ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ցանկում ընդգրկվելու հայտագրման (տարբերակը նախապատրաստվել է 2010 թվականին).
13	Տանաիս հնագիտական թանգարան-արգելոց	Մոտակա քաղաք՝ Դոնի Ռոստով Մարզ՝ Ռոստովի Դաշնային շրջան՝ Հարավային	Մ․ թ․ ա 3-րդ դար-5-րդ դար	2009	5422	Մշակութային ii, iii, v
14	Բիկին (կրկնակի հայտագրում՝ Սիխոտե-Ալին բնական արգելոցի ընդլայնում)	Երկրամասեր՝ Խաբարովսկի, Պրիմորիեի Դաշնային շրջան՝ Հեռավորարևելյան	-	2010	5571	Բնական x	ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ցանկում ընդգրկվելու փաստաթղթերը նախապատրաստվել են (տարբերակ 2010 թվականին)։ 2017 թվականին հայտագրումը ճանաչվել է որպես ամբողջական, և 2018 թվականի ամռանը Համաշխարհային ժառանգության հանձնաժողովի 42-րդ նստաշրջանում կվերանայվի^[15]։
15	Բաշկիրսկի Ուրալ համալիր	Բաշկորտոստան հանրապետություն Դաշնային շրջան՝ Մերձվոլգյան	-	2012	5666	Բնական-մշակութային i, iii, v, vi, viii, x
16	Կենոզերսկի ազգային պարկ	Մարզ՝ Արխանգելսկի Դաշնային շրջան՝ Հյուսիս-արևմտյան	-	2014	5922	Բնական-մշակութային iii, iv, v, vi, vii
17	Կոմիի կուսական անտառներ (կրկնակի հայտագրում՝ օբյեկտի սահմանները հստակեցնելու և ընդլայնելու նպատակով)	Կոմի Հանրապետություն Դաշնային շրջան՝ Հյուսիս-արևմտյան	-	2014	5925	Բնական vii, ix	Օբյեկտը պետք է ներկայացված լիներ քննարկման 2016 թվականին ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության հանձնաժողովի 40-րդ նստաշրջանին, սակայն Ռուսաստանը դիմումը ետ է վերցրել Բնության պահպանության միջազգային միության (ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի խորհրդատվական մարմնի) հանձնարարականի հիման վրա։
18	Արևմտյան Կովկաս (կրկնակի հայտագրում՝ օբյեկտի սահմանները հստակեցնելու և ընդլայնելու նպատակով)	Երկրամաս՝ Կրասնոդարի Ադըղեա, Կարաչայ-Չերքեզիա հանրապետություններ Դաշնային շրջան՝ Հարավային	-	2014	5926	Բնական ix, x	Օբյեկտը պետք է ներկայացված լիներ քննարկման 2016 թվականին ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության հանձնաժողովի 40-րդ նստաշրջանին, սակայն Ռուսաստանը դիմումը ետ է վերցրել Բնության պահպանության միջազգային միության (ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի խորհրդատվական մարմնի) հանձնարարականի հիման վրա։
19	Ստալինգրադի ճակատամարտին նվիրված հուշարձան Մամաև Կուրգան բարձունքի վրա	Քաղաք՝ Վոլգոգրադ Մարզ՝ Վոլգոգրադի Դաշնային շրջան՝ Հարավային	1959-1967 թթ	2014	5936	Մշակութային i, iv, vi
20	Օգլախտի լեռնաշղթա	Մոտակա քաղաք՝ Չեռնոգորսկ Խակասիա հանրապետություն Դաշնային շրջան՝ Սիբիրի	-	2016	6165	Բնական-մշակութային i, iii, vi, x
21	Գորոխովեցի պատմական կենտրոն	Մարզ՝ Վլադիմիրի Դաշնային շրջան՝ Կենտրոնական	12-20-րդ դարեր	2017	6202	Մշակութային ii, iv
Ա	Խանական պալատ Բախչիսարայում^[16]	Ղրիմ	16-րդ դար	2003 2012	1820 5774	i, ii, iii, v, vi
Բ	Ջենովական ամրոց Սուդակում^[17]	Ղրիմ	6-րդ - 16-րդ դար	2007 2010	5117 5575	ii, iv, v
Գ	Ղրիմի աստղադիտարան^[18]	Ղրիմ	1945	2008	5267	ii, iv, vi
Դ	Ջենովայի գաղութներ^[19] Սուդակի^[20], Թեոդոսիայի և Բալակլավայի Ջենովական ամրոցներ	Ղրիմ Սևաստոպոլ	13-րդ - 15-րդ դար	2010	5575	ii, iv
Ե	Ղրիմական Գոթիայի «Քարանձավային բնակավայր» մշակութային լանդշաֆտ	Ղրիմ	5-րդ դար 6-րդ դար	2012	5773	iii, v, vi, vii
Զ	Չուֆուտ-Կալե^[21]	Ղրիմ	5-րդ դար - 6-րդ դար	2012	5774	ii, iii, v, vi

Օբյեկտների աշխարհագրական դասավորվածություն

Թեկնածու օբյեկտների տեղադրություն

Մշակութային ժառանգություն,

Բնական,

Խառը

Խանական պալատ Բախչիսարայում

Ջենովական ամրոց Սուդակում

Ղրիմի աստղադիտարան

Ջենովական ամրոց (Թեոդոսիա)

Թեկնածու օբյեկտներ, որոնք ներառված են ցանկում, և նրանք գտնվում են Ղրիմում

Մշակութային ժառանգություն;

Խառը

Տես նաև

Ծանոթագրություններ

↑ UNESCO World Heritage Centre. «http://whc.unesco.org/en/list/stat#d1» (անգլերեն). whc.unesco.org. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 16-ին. {{cite web}}: External link in |title= (օգնություն)
↑ «Российские природные объекты, включенные в Список всемирного наследия ЮНЕСКО, Предварительный список, и перспективные для включения». www.nhpfund.ru. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 16-ին.
↑ Объекты всемирного наследия ЮНЕСКО в России // Россiя. Наследие. 18.04.2016
↑ Митрофанова: позиции России признаются в ЮНЕСКО на должном уровне // РИА Новости, 20.11.2014
↑ «Tentative» (անգլերեն). UNESCO World Heritage Centre — Список кандидатов в объекты всемирного наследия ЮНЕСКО в России. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 4-ին. Վերցված է 23 сентября 2011-ին.
↑ «The States Parties - Russian Federation». unesco.org. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 4-ին. Վերցված է 23 сентября 2011-ին.
↑ Соловецкий монастырь также был признан одним из 80 чудес света по версии телеканала BBC
↑ Первоначально объект был заявлен как «Истоки Великой Оби»
↑ На сайте "Эха Москвы" перепечатана статья блогера по теме охраны всемирного наследия в России Արխիվացված 2019-09-11 Wayback Machine // Постоянное представительство РФ при ЮНЕСКО — «В Список всемирного наследия ЮНЕСКО на сегодняшний день включены 27 российских объектов всемирного наследия (включая крымский "Херсонес Таврический"), из которых культурных памятников — 17.»
↑ http://nazaccent.ru/content/23930-ingushskie-rodovye-bashni-v-dzhejrah-assa-vnesut.html
↑ «ЮНЕСКО рассмотрит вопрос о включении Пскова в список объектов всемирного наследия в 2018 году : Псковская Лента Новостей / ПЛН». pln-pskov.ru. Վերցված է 2016 թ․ մարտի 11-ին.
↑ «List of nominations received by 1 February 2016 and for examination by the World Heritage Committee at its 41st session (2017)» (PDF). pln-pskov.ru. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 12-ին.
↑ «List of nominations received by 1 February 2017 and for examination by the World Heritage Committee at its 42nd session (2017)» (PDF). Վերցված է 2017 թ․ հուլիսի 13-ին.
↑ «Объявлен конкурс на доработку номинационного досье «Памятники Древнего Пскова»». Վերցված է 2017 թ․ հուլիսի 13-ին.
↑ «Номинация «Долина реки Бикин» признана «комплектной»»». www.nhpfund.ru. Վերցված է 2017 թ․ հուլիսի 10-ին.
↑ Повторно номинирован вместе с Чуфут-Кале в рамках объекта «Исторические окрестности столицы крымских ханов в Бахчисарае»
↑ Повторно номинирован вместе со остальными генуэзскими колониями в рамках объекта «Торговые пути и укрепления на генуэзских торговых путях. От Средиземного до Чёрного морей»
↑ Номинирован совместно с Николаевской, Киевской и Одесской астрономической обсерваторией в рамках объекта «Астрономические обсерватории Украины»
↑ В рамках единого объекта «Торговые пути и укрепления на генуэзских торговых путях. От Средиземного до Чёрного морей»
↑ Повторная номинация Судакской крепости
↑ Номинирован совместно с Ханским дворецом в Бахчисарае в рамках объекта «Исторические окрестности столицы крымских ханов в Бахчисарае»

Արտաքին հղումներ

Российский национальный Комитет всемирного наследия
Объекты всемирного наследия в Российской Федерации(անգլ.)
Объекты всемирного наследия в Российской Федерации(ռուս.)
Объекты всемирного наследия в РФ на портале «World Heritage Site»(անգլ.)
Объекты всемирного наследия на Украине на портале «World Heritage Site»(անգլ.) — включая объекты в Крыму, де-факто присоединённом к России в 2014 году
Проект Гринпис России «Всемирное наследие» Արխիվացված 2011-01-13 Wayback Machine
Российские природные объекты, включенные и подготовленные к включению в Список всемирного наследия ЮНЕСКО
Каталог ссылок по Всемирному наследию в России (англ.)

Վիքիպահեստ նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել Ռուսաստանում ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության ցանկ կատեգորիայում։

Քաղվածելու սխալ՝ <ref> tags exist for a group named "комм.", but no corresponding <references group="комм."/> tag was found

[1] UNESCO World Heritage Centre. «http://whc.unesco.org/en/list/stat#d1» (անգլերեն). whc.unesco.org. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 16-ին. {{cite web}}: External link in |title= (օգնություն)

[2] «Российские природные объекты, включенные в Список всемирного наследия ЮНЕСКО, Предварительный список, и перспективные для включения». www.nhpfund.ru. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 16-ին.

[3] Объекты всемирного наследия ЮНЕСКО в России // Россiя. Наследие. 18.04.2016

[4] Митрофанова: позиции России признаются в ЮНЕСКО на должном уровне // РИА Новости, 20.11.2014

[russian_federation-tentative-5] «Tentative» (անգլերեն). UNESCO World Heritage Centre — Список кандидатов в объекты всемирного наследия ЮНЕСКО в России. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 4-ին. Վերցված է 23 сентября 2011-ին.

[6] «The States Parties - Russian Federation». unesco.org. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 4-ին. Վերցված է 23 сентября 2011-ին.

[7] Соловецкий монастырь также был признан одним из 80 чудес света по версии телеканала BBC

[8] Первоначально объект был заявлен как «Истоки Великой Оби»

[10] На сайте "Эха Москвы" перепечатана статья блогера по теме охраны всемирного наследия в России Արխիվացված 2019-09-11 Wayback Machine // Постоянное представительство РФ при ЮНЕСКО — «В Список всемирного наследия ЮНЕСКО на сегодняшний день включены 27 российских объектов всемирного наследия (включая крымский "Херсонес Таврический"), из которых культурных памятников — 17.»

[11] ttp://nazaccent.ru/content/23930-ingushskie-rodovye-bashni-v-dzhejrah-assa-vnesut.html

[12] «ЮНЕСКО рассмотрит вопрос о включении Пскова в список объектов всемирного наследия в 2018 году : Псковская Лента Новостей / ПЛН». pln-pskov.ru. Վերցված է 2016 թ․ մարտի 11-ին.

[13] «List of nominations received by 1 February 2016 and for examination by the World Heritage Committee at its 41st session (2017)» (PDF). pln-pskov.ru. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 12-ին.

[14] «List of nominations received by 1 February 2017 and for examination by the World Heritage Committee at its 42nd session (2017)» (PDF). Վերցված է 2017 թ․ հուլիսի 13-ին.

[15] «Объявлен конкурс на доработку номинационного досье «Памятники Древнего Пскова»». Վերցված է 2017 թ․ հուլիսի 13-ին.

[16] «Номинация «Долина реки Бикин» признана «комплектной»»». www.nhpfund.ru. Վերցված է 2017 թ․ հուլիսի 10-ին.

[17] Повторно номинирован вместе с Чуфут-Кале в рамках объекта «Исторические окрестности столицы крымских ханов в Бахчисарае»

[18] Повторно номинирован вместе со остальными генуэзскими колониями в рамках объекта «Торговые пути и укрепления на генуэзских торговых путях. От Средиземного до Чёрного морей»

[19] Номинирован совместно с Николаевской, Киевской и Одесской астрономической обсерваторией в рамках объекта «Астрономические обсерватории Украины»

[20] В рамках единого объекта «Торговые пути и укрепления на генуэзских торговых путях. От Средиземного до Чёрного морей»

[21] Повторная номинация Судакской крепости

[22] Номинирован совместно с Ханским дворецом в Бахчисарае в рамках объекта «Исторические окрестности столицы крымских ханов в Бахчисарае»

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[комм. 1]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]