Ռուսական ներխուժման տնտեսական ազդեցությունը Ուկրաինայում

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Ամբողջ աշխարհում մանրածախ առևտրով զբաղվողները ներխուժման պատճառով կամավոր կամ պատժամիջոցների հետևանքով հանել են ռուսական արտադրության ապրանքներն իրենց պահեստներից:

2022 թվականին Ռուսաստանի՝ Ուկրաինա ներխուժման տնտեսական ազդեցությունը, սկսվեց 2022 թվականի փետրվարի վերջին՝ այն օրերից հետո, երբ Ռուսաստանը ճանաչեց երկու անջատված ուկրաինական հանրապետություններ և սկսեց ներխուժել Ուկրաինա։ Հետագա տնտեսական պատժամիջոցներն ուղղված են եղել Ռուսաստանի տնտեսության զգալի հատվածին, ռուս օլիգարխներին և Ռուսաստանի կառավարության անդամներին[1][2][3][4][5]։ Ռուսաստանը պատասխանել է սեփական պատժամիջոցներով։ Ե՛վ հակամարտությունը, և՛ պատժամիջոցները խիստ բացասական ազդեցություն են ունեցել համաշխարհային տնտեսության վերականգնման վրա՝ COVID-19-ի անկման ժամանակ։ Իր պատերազմի արդյունքում, Ռուսաստանի համար կանխատեսվում է 30 տարվա տնտեսական հետընթաց[6]։ Բողոքի և գործադուլների ալիք է բարձրացել ամբողջ Եվրոպայում՝ ընդդեմ օրինագծերի և կենցաղային ծախսերի բարձրացման[7]։

Ուկրաինայում պատերազմը նույնպես հանգեցրել է մարդկային կապիտալի զգալի կորստի[8], գյուղատնտեսական առևտրային ենթակառուցվածքների ոչնչացմանը[9], արտադրողական ընկերությունների հսկայական վնասների[10], այդ թվում՝ էլեկտրաէներգիայի կորստի պատճառով[11][12], և Նախապատերազմյան մակարդակի համեմատ՝ մասնավոր սպառման ավելի քան մեկ երրորդով կրճատում[13]։

Նախապատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2014 թվականից սկսած՝ Ռուսաստանը բախվում է պատժամիջոցների՝ Ղրիմի բռնակցման պատճառով, ինչը խանգարել է երկրի տնտեսական աճին[14][15][16][17][18]։ 2020 թվականին COVID-19 անկումը[19][20][21][22] և Սաուդյան Արաբիայի հետ նավթի գնային պատերազմն ազդեց նաեւ ռուսական տնտեսության վրա։ Լրացուցիչ պատժամիջոցներ եղան 2021 թվականի ներխուժմանը ընդառաջ[23][24]։ Ռուսական ֆոնդային շուկան անկում է ապրել քսան տոկոսով զինուժի համալրման ժամանակ[25]։

Տնտեսական ազդեցության պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լեհաստանի նախագահ Անջեյ Դուդան ներխուժումից տասներկու ժամ առաջ Կիև կատարած այցի ժամանակ (2022 թ. փետրվարի 23)[26]

Արժույթի միջազգային հիմնադրամի (ԱՄՀ) գործադիր տնօրեն Քրիստալինա Գեորգիևան նախազգուշացրել է, որ հակամարտությունը էական տնտեսական վտանգ է ներկայացնում տարածաշրջանի և միջազգային մակարդակի համար։ Նա հավելեց, որ ԱՄՀ-ն կարող է օգնել հակամարտությունից տուժած մյուս երկրներին՝ ի հավելումն 2,2 միլիարդ դոլարի վարկային փաթեթի, որը պատրաստվում է օգնել Ուկրաինային։ Համաշխարհային բանկի խմբի նախագահ Դեյվիդ Մալպասը ասել է, որ հակամարտությունը կունենա լայնածավալ տնտեսական և սոցիալական հետևանքներ, և զեկուցել է, որ բանկը պատրաստում է ուկրաինացիներին և տարածաշրջանին զգալի տնտեսական և հարկաբյուջետային աջակցության տարբերակներ[27]։

Չնայած Ռուսաստանի դեմ աննախադեպ միջազգային պատժամիջոցներին, էներգիայի և հումքի համար վճարումները հիմնականում զերծ մնացին այդ միջոցներից, ինչպես նաև պարենային մատակարարումները՝ պարենի համաշխարհային գների վրա հնարավոր ազդեցության պատճառով։ Ռուսաստանը և Ուկրաինան ցորենի հիմնական արտադրողներն են, որն արտահանվում է Բոսֆորի միջոցով Միջերկրական և Հյուսիսային Աֆրիկայի երկրներ[28][29]։ Սպասվում է, որ ռուսական որոշ բանկերի հեռացումը SWIFT-ից կազդի երկրի արտահանման վրա[30]։ Քանի որ Ռուսաստանը Կենտրոնական Ասիայի հետխորհրդային պետությունների համար ամենամեծ առևտրային և տնտեսական գործընկերն է և ԱՊՀ միլիոնավոր աշխատանքային միգրանտների հիմնական ուղղությունը[31], Կենտրոնական Ասիան հատկապես մեծ հարված է ստացել Ռուսաստանի դեմ պատժամիջոցներից[32][33]։

Պատժամիջոցները ներառում էին նաև ակտիվների սառեցում Ռուսաստանի Կենտրոնական բանկի նկատմամբ[34], որը ունի 630 միլիարդ դոլար արժութային պահուստներ[35], որպեսզի այն չեզոքացնի պատժամիջոցների ազդեցությունը[36]։ Մայիսի 5-ին Եվրոպական խորհրդի նախագահ Շառլ Միշելը ասել է. «Ես լիովին համոզված եմ, որ սա չափազանց կարևոր է ոչ միայն ակտիվները սառեցնելու, այլ նաև այն բռնագրավելու, Ուկրաինայի վերականգնման համար հասանելի դարձնելու համար»[37]։

Ռուսաստան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

ԱՄՆ դոլարի և եվրոյի փոխարժեքները մարտի 4-ին Մոսկվայի Սբերբանկի մասնաճյուղում.

Տնտեսական պատժամիջոցները ազդեցին Ռուսաստանի վրա ներխուժման առաջին իսկ օրվանից՝ արժեթղթերի շուկան անկում ապրեց մինչև 39% (RTS Index): Ռուբլու փոխարժեքն ընկել է ռեկորդային նվազագույնի, քանի որ ռուսները շտապել են արժույթը փոխանակել[38][39][40]։ Մոսկվայի և Սանկտ Պետերբուրգի ֆոնդային բորսաները դադարեցվել են առնվազն մինչև մարտի 18-ը[41]՝ դարձնելով այն Ռուսաստանի պատմության մեջ ամենաերկար փակումը[42]։ Փետրվարի 26-ին S&P Global Ratings-ը նվազեցրեց Ռուսաստանի կառավարության վարկային վարկանիշը որպես «աղբ»՝ այն պատճառով, որ միջոցները, որոնք պահանջում են ներդրումային մակարդակի պարտատոմսեր, դուրս մղեն ռուսական պարտքը, ինչը շատ դժվարացրեց Ռուսաստանի համար հետագա փոխառությունները[43]։

Ռուսաստանի Կենտրոնական բանկը հայտարարել է 2014 թվականի Ղրիմի բռնակցումից հետո առաջին միջամտության մասին՝ շուկան կայունացնելու նպատակով[44]։ Փետրվարի 28-ին այն բարձրացրեց տոկոսադրույքները մինչև 20% և արգելեց օտարերկրացիներին վաճառել տեղական արժեթղթեր[45]։ Ռուսաստանի Կենտրոնական բանկի նախկին փոխնախագահի խոսքով՝ պատժամիջոցները անհետացման վտանգի տակ են դնում Ռուսաստանի ազգային հարստության հիմնադրամը[46]։ Ռուսական ռուբլու արժեքի և հիմնական բորսաներում ռուսական բաժնետոմսերի գների անկման պատճառով Մոսկվայի բորսան փակվեց մեկ օրով, որն այնուհետև երկարաձգվեց մինչև մեկ շաբաթ[47][48]։ Փետրվարի 28-ի դրությամբ Ռուսաստանի վարկային դեֆոլտի սվոպների գինը ազդարարում էր դեֆոլտի մոտ 56% հավանականություն[49]։ Fitch Ratings-ը մտավախություն ուներ, որ Ռուսաստանը մոտ ապագայում կդեֆոլտի իր պարտքերը[50]։

     Երկրներ, որոնք արգելել են ռուսական ինքնաթիռներ իրենց օդային տարածքը։ Ռուսական ինքնաթիռների թռիչքների արգելքը և Ռուսաստանի պատասխան քայլերը փոխել են ավիաընկերությունների գլոբալ երթուղիները.

Փետրվարի 27-ին BP-ն՝ աշխարհի յոթ խոշորագույն նավթագազային ընկերություններից մեկը և Ռուսաստանում միակ օտարերկրյա ներդրողը, հայտարարեց, որ հրաժարվում է «Ռոսնեֆտ»-ից[51]։ «Ռոսնեֆտ»-ը կազմում է BP-ի նավթի և գազի պաշարների մոտ կեսը և դրա արդյունահանման մեկ երրորդը։ Նախատեսվում էր, որ օտարումը ընկերությանը կարժենա մինչև 25 միլիարդ դոլար, և վերլուծաբանները նշեցին, որ քիչ հավանական է, որ BP-ն կարողանա վերականգնվել «Ռոսնեֆտի» արժեքին մոտ գտնվող ցանկացած կետ[52]։ Նույն օրը Նորվեգիայի պետական կենսաթոշակային հիմնադրամը՝ աշխարհի ամենամեծ ինքնիշխան հարստության հիմնադրամը, հայտարարեց, որ կհրաժարվի իր ռուսական ակտիվներից։ Հիմնադրամին պատկանում էր մոտ 25 միլիարդ նորվեգական կրոն (2,83 միլիարդ դոլար)՝ ռուսական ընկերության բաժնետոմսերով և պետական պարտատոմսերով[53]։

Փետրվարի 28-ին Shell-ը նաև հայտարարեց, որ կհետաձգի իր ներդրումները Ռուսաստանում[54]։ Մարտի 1-ին իտալական Eni էներգետիկ ընկերությունը հայտարարեց, որ կչեղարկի իր ներդրումները Կապույտ հոսք խողովակաշարում[55]։ Նույն օրը աշխարհի խոշորագույն բեռնափոխադրող ընկերությունները՝ Maersk-ը և Mediterranean Shipping Company-ն, կասեցրել են բոլոր կոնտեյներային բեռնափոխադրումները դեպի Ռուսաստան՝ բացառությամբ սննդամթերքի, բժշկական և հումանիտար մատակարարումների[56][57]։

Հաղորդվում է, որ Ռուսաստանը «ուղեղների արտահոսք» է ապրում՝ ավելի քան 300,000 երիտասարդ ռուսաստանցիների զանգվածային արտագաղթի պատճառով[58], որոնցից շատերը տեխնոլոգիական ոլորտի մասնագետներ են այնպիսի երկրներում, ինչպիսիք են՝ Հայաստանը, Վրաստանը և Թուրքիան[59][60]։ Ռուսական տեղեկատվական տեխնոլոգիաների ավելի քան 50 հազար մասնագետ լքել է Ռուսաստանը[61]։ Ի պատասխան ժամանցի ոլորտում պատժամիջոցների՝ Ռուսաստանը քննարկում է ծրագրային ապահովման հափշտակության օրինականացման հարցը[62]։

     Երկրներ, որոնք պատժամիջոցներ են սահմանել Ռուսաստանի և Բելառուսի դեմ

Անհայտ գլոբալ հաքերների կիբերհարձակումները նույնպես խնդիր են Ռուսաստանի համար։ Օրինակ՝ 2022 թվականի մարտի վերջին Ռուսաստանի օդային տրանսպորտի դաշնային գործակալության՝ «Ռոսավիացիա»-ի կոտրումը հանգեցրեց զանգվածային ընդհատումների, և գործակալությունը կրկին անցավ թղթային փաստաթղթերի հոսքի և փոստային փոստի օգտագործմանը[63]։ Բյուջեի սահմանափակումների պատճառով Ռոսավիացիան չուներ կոտրված տվյալների անհրաժեշտ կրկնօրինակները[64]։

Ապրիլի 11-ին «Ռուսական երկաթուղիներ»-ը 268 միլիոն դոլարի պարտատոմսեր է վճարել՝ շվեյցարական ֆրանկ պարտատոմսերի դիմաց վճարումներ չկատարելու պատճառով[65]։

2022 թվականի հուլիսի վերջին ԱՄՀ-ն բարձրացրեց Ռուսաստանի ՀՆԱ-ի գնահատականը 2,5%-ով, սակայն որոշ տնտեսագետներ երկարաժամկետ խնդիր են տեսնում Ռուսաստանի տնտեսության համար և նրա ճկունությունը բացատրում են միայն էներգակիրների գների կարճաժամկետ բարձրացմամբ։ Ռուսաստանը կարողացավ օգտագործել իր տնտեսական հզորությունը՝ կրճատելով գազի մատակարարումները Եվրոպա, և իր գյուղատնտեսական հզորությունը բարձրացնելով՝ որպես ցորենի ամենամեծ արտահանողը աշխարհում։ 2022 թվականի օգոստոսին Ռուսաստանը վաճառում էր գրեթե այնքան նավթ, որքան մինչև Ուկրաինա ներխուժելը։ Մերձավոր Արևելք և Ասիա վաճառքները օգնեցին փոխհատուցել դեպի Եվրոպա արտահանման անկումը, և ավելի բարձր գնի պատճառով Մոսկվայի եկամուտները ամսական կազմում էին 20 միլիարդ դոլար՝ նախորդ տարվա 14,6 միլիարդ դոլարի դիմաց (2021 թվական)[66]։

Չնայած ռուս-ուկրաինական պատերազմի ժամանակ միջազգային պատժամիջոցներին՝ ռուսական էներգակիրների վաճառքն աճել է, և դրա արտահանումն ընդլայնվել է միջազգային գնորդների համար ֆինանսավորման նոր տարբերակներով և վճարման եղանակներով[67][68]։ Միևնույն ժամանակ, Ռուսաստանի բյուջեն օգոստոսին ունեցել է 1,45 տրիլիոն ռուբլու ռեկորդային դեֆիցիտ, ինչը հիմնականում պայմանավորված է հանածո վառելիքի արտահանումից հարկային եկամուտների անկմամբ՝ ամսական 70 միլիարդից մինչև 33,7 միլիարդ ռուբլու՝ ամսական բյուջեի եկամուտների ընդհանուր կրճատմամբ 10%-ով[69][70]։ Սեպտեմբերին ՌԴ ֆինանսների նախարարությունը բոլոր պետական հատվածներին ծանուցել է ծախսերի 10%-ով կրճատման մասին[71]։

Որոշ գնահատականներ ենթադրում են, որ պատերազմից տուժած տարածքների վերակառուցումը Ռուսաստանին կարժենա 100-ից 200 միլիարդ դոլար[72]։ Միայն Մարիուպոլի վերակառուցումը, հավանաբար, կարժենա ավելի քան 14 միլիարդ դոլար։ Կրեմլի կողմից սեպտեմբերի 29-ին հրապարակված պետական բյուջեից պարզվել է, որ 3,3 միլիարդ ռուբլի (մոտ 59 միլիոն դոլար) հատկացվել է շրջանների վերականգնման համար[73]։

2022 թվականի նոյեմբերին հաղորդվեց, որ Ռուսաստանը պաշտոնապես մտել է ռեցեսիա, քանի որ Պետական վիճակագրական դաշնային ծառայությունը երկրորդ եռամսյակն անընդմեջ հաղորդել է ազգային ՀՆԱ-ի կորստի մասին[74]։

Ըստ մեծամասնության գնահատականների՝ ուկրաինական պատերազմի յուրաքանչյուր օրը Ռուսաստանին արժենում է 500-1 մլրդ դոլար[75][76][77][78]։

Ուկրաինա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ուկրաինայի Ազգային բանկը դադարեցրել է արժութային շուկաները՝ հայտարարելով, որ հաստատելու է պաշտոնական փոխարժեքը։ Կենտրոնական բանկը նաև սահմանափակել է կանխիկացումները մինչև 100,000 ₴ օրական և արգելել է արտարժույթով դուրսբերումը հասարակության լայն շերտերի կողմից։ PFTS Ուկրաինայի ֆոնդային բորսան փետրվարի 24-ին հայտարարել է, որ առևտուրը դադարեցվել է արտակարգ իրադարձությունների պատճառով[79]։ 2022 թվականի ապրիլի 10-ին Bloomberg News ծառայությունը հայտնել է, որ 2022 թվականին Ուկրաինայի տնտեսական աճը, ամենայն հավանականությամբ, կունենա կտրուկ անկում, որը գնահատվում է տարեկան 45% անկումով ռուսական ներխուժման հետևանքով[80]։

Բելառուս[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բելառուսական դոլարով արտահայտված պարտատոմսերի արժեքը 2022 թվականին իջել է մինչև ռեկորդային ցածր՝ 6,5 ցենտ՝ ներխուժումից առաջ 88 ցենտից[81]։

Հայաստան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հակամարտության հետևանքները և՛ դրական, և՛ բացասական ազդեցություն ունեցան Հայաստանի տնտեսության վրա։ Պատերազմի բացասական ազդեցություններից մեկն էլ այն էր, որ ռուս միգրանտների հոսքի պատճառով Երևանի կենտրոնում բնակարանների գները կտրուկ բարձրացան միջինը 1 քառակուսի դիմաց 109000 դրամ։ Եթե մինչ պատերազմը մայրաքաղաքի կենտրոնում բնակարանը (ավելի կոնկրետ՝ երկու սենյականոց և կահավորված) կարող էին վարձակալել 500 եվրոյով, ապա 2022 թվականին պատերազմի ժամանակ գինը 50 տոկոսով թանկացել է[1]։

Հայաստան ժամանած ռուս միգրանտների մեկ այլ բացասական ազդեցությունը դրամի արժեւորումն էր՝ ըստ Google Finance-ի[2], դոլարի փոխարժեքը դրամի նկատմամբ եղել է 400 դրամից ցածր (ավելի ստույգ՝ 395.2915)։ Դրամի արժեւորման խնդիրն այն է, որ երբ ռուսները եկան Հայաստան, նրանք խթանեցին դրամի պահանջարկը, և դա, զուգակցված դոլարի փոխարժեքի անկման հետ, դրամի արժեւորումը այլ երկրներ արտահանվող ապրանքներն ավելի քիչ մրցունակ դարձրեց[3]։

Ազդեցություն է կրել նաև ՏՏ ոլորտը, ինչը մասամբ կապված է նաև դրամի արժեւորման հետ։ Հայաստանում ավելացել է ռուսաստանցի ՏՏ ոլորտի աշխատողների թիվը՝ մրցակցություն ստեղծելով տեղական ՏՏ ոլորտի աշխատողների և ռուսաստանցիների միջև։ Թեև դա հանգեցրեց ՏՏ ոլորտում աշխատուժի ավելի մեծ առաջարկի, դրա ստեղծած մրցակցությունը ստիպեց տեղացի հայ ՏՏ ոլորտի աշխատողներին թողնել իրենց աշխատանքը կամ աշխատել որպես ֆրիլանսեր, ինչը նշանակում է, որ նրանք կարող են աշխատել այլ ոչ հայկական ընկերությունում և վճարել ավելի քիչ հարկեր Հայաստանի կառավարությանը[4]։

2022 թվականի աշնանը Հայաստանը բախվեց նաև ադրբեջանական զինուժի ագրեսիայի։ Այս իրադարձությունը նման էր Ուկրաինային։ Ազգային վիճակագրական կոմիտեն (ԱԱԽ) հրապարակել է պաշտոնական տվյալներ, որոնք ցույց են տալիս, որ երրորդ եռամսյակում Հայաստանի ՀՆԱ-ն նախորդ տարվա համեմատ աճել է 14,8%-ով։ Էկոնոմիկայի նախարարը գրել է. «Տնտեսությունը սեպտեմբերյան ցնցումից հետո արագ վերականգնվել է»։ Տեղեկատվության և կապի ոլորտներն ունեցել են ամենամեծ աճը՝ 59,2% 2021 թվականի նույն ժամանակահատվածի համեմատ, ֆինանսական և ապահովագրական ոլորտներն աճել են 57,3%-ով, իսկ տրանսպորտի ու պահեստավորման ոլորտներն աճել են 41,3%-ով։ Բարձր աճի տեմպեր են գրանցել նաև մեծածախ և մանրածախ առևտուրը, ավտոմեքենաների և մոտոցիկլետների վերանորոգումը (20%), շինարարությունը (19,9%), արտադրությունը (18%), վարչարարությունը և հարակից ոլորտները (16,2%), կացարաններն ու սննդի կազմակերպությունները (12,8%)։ Հայաստանի կառավարությունը կանխատեսում է, որ իրենց տնտեսությունը կաճի 7%, իսկ գնաճը կանխատեսվում է 4% (± 1,5%)[82]։

Համաշխարհային բանկի՝ կիրակի հրապարակված զեկույցում ներկայացված են լրացուցիչ մանրամասներ և թվեր։ Այդ զեկույցում Համաշխարհային բանկը վերանայել է 2022 թվականին Հայաստանի տնտեսական աճի կանխատեսումը 5,3%-ից մինչև 1,2%՝ նշելով, որ «Ռուսաստանի՝ Ուկրաինա ներխուժման ազդեցությունը Հայաստանի տնտեսության վրա, հավանաբար, էապես բացասական կլինի, սակայն մասշտաբները մնում են անորոշ»։ Եվրամիության և Միացյալ Նահանգների կողմից կիրառված պատժամիջոցներն ու բոյկոտները վնաս են հասցրել Հայաստանին, քանի որ Ռուսաստանը Հայաստանի համար կարևոր տնտեսական և ներդրումային գործընկեր է, որը կազմում է վերջինիս արտահանման և ներմուծման մոտ մեկ երրորդը։ Նախորդ տարում ռուսական ընկերություններին բաժին է ընկել Հայաստանի «զուտ օտարերկրյա ուղղակի ներդրումների պաշարի» ավելի քան 40%-ը։ Ռուսաստանից ստացվող դրամական փոխանցումները կազմում են Հայաստանի ՀՆԱ-ի 5%-ը, իսկ անցած տարի բոլոր զբոսաշրջիկների 40%-ը եկել է այդ երկրից։

Ավելին, Ռուսաստանը մեծ ազդեցություն ունի Հայաստանի մի քանի կարևոր տնտեսական հատվածների վրա, կամ նույնիսկ մենաշնորհներ ունի դրանցից մի քանիսում՝ հատկապես էներգետիկայի, օգտակար հանածոների և սննդի ոլորտներում։ Համաշխարհային բանկի զեկույցում նշվում է, որ Ռուսաստանն է Հայաստանից ցորենի և գազի ողջ ներմուծման աղբյուրը։ Կանխատեսվում է, որ դրամական փոխանցումները, առևտուրը և ներդրումները զգալիորեն կտուժեն Հայաստանում՝ ռուսական ֆինանսական ճգնաժամի և դրան հաջորդած ռուբլու փլուզման հետևանքով։ Սննդամթերքի և առաջին անհրաժեշտության այլ ապրանքների գինը հայերի համար թանկացել է համաշխարհային գնաճային ուժերի պատճառով։ Քանի որ Հայաստանը դեռ պայքարում է վերականգնվելու համաճարակի և 2020 թվականին Ադրբեջանին կրած ծանր ռազմական պարտությունից հետո, Ուկրաինայի հակամարտությունից կանխատեսվող տնտեսական վնասը Հայաստանի համար վատ ժամանակ է։

Հայաստանի տնտեսությունը 2020 թվականին կրճատվել է ապշեցուցիչ 7,4%-ով՝ ի տարբերություն 2019 թվականի 7,6% ռեկորդային աճի։ Համաշխարհային բանկի հետազոտությունների համաձայն՝ նախորդ տարվա կտրվածքով երկրի տնտեսությունը վերականգնվել է միայն 5,7%-ով՝ հիմնականում մասնավոր և հանրային սպառման հաշվին. Ուկրաինական հակամարտությունից ցնցումները կհանգեցնեն Եվրոպայի ավելի մեծ տարածաշրջանի և Կենտրոնական Ասիայի տնտեսության անկմանը այս տարի ավելի քան 4%-ով։ Բանկը կանխատեսում է, որ մինչև տարեվերջ Ռուսաստանի տնտեսությունը կնվազի ավելի քան 11%-ով, իսկ Ուկրաինայինը՝ ավելի քան 45%-ով[83]։

Ապրանքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վլադիմիր Պուտինը Սոչիում հանդիպում է Աֆրիկյան միության նախագահ Մակի Սալի հետ՝ քննարկելու Ռուսաստանից և Ուկրաինայից հացահատիկի առաքումը Աֆրիկա, 2022 թվականի հունիսի 3
Բնական գազի գները                     National Balancing Point NBP (Մեծ Բրիտանիա) բնական գազի գներըԵվրոպայում և ԱՄՆ-ում                     Եվրոպա Title Transfer Facility-TTF բնական գազի գները                     Միացյալ Նահանգների Henry Hub բնական գազի գները

Ռուսաստանը հացահատիկի, բնական գազի և պարարտանյութերի աշխարհի ամենամեծ արտահանողն է՝ և՛ հում նավթի, և՛ մետաղների, այդ թվում՝ պալադիումի, պլատինի, ոսկու, կոբալտի, նիկելի և ալյումինի աշխարհի խոշորագույն մատակարարներից է[84][85][86]։ Ներխուժումը սպառնում էր Ռուսաստանից Եվրոպա էներգակիրների մատակարարմանը[87][88], երբ Եվրոպայում բնական գազի գները մարտի 7-ին ICE Futures-ում հասել էր պատմական առավելագույնին` 3700 դոլար հազար խորանարդ մետրի համար[89][90], իսկ Brent տեսակի նավթի գները 2008 թվականից ի վեր առաջին անգամ բարձրանում են բարելի դիմաց 130 դոլարից[91]։ Դա ստիպեց եվրոպական երկրներին փորձել դիվերսիֆիկացնել էներգիայի մատակարարման ուղիները[92][93]։ Մարտի 7-ին Գերմանիայի կանցլեր Օլաֆ Շոլցը և այլ եվրոպացի առաջնորդներ դեմ չեղան ռուսական գազի և նավթի ներմուծումն արգելելու ԱՄՆ-ի և Ուկրաինայի կոչին, քանի որ «Եվրոպայի էներգիայի մատակարարումը ջերմության արտադրության, շարժունակության, էներգամատակարարման և արդյունաբերության համար այլ կերպ հնարավոր չէ ապահովել[94][95]։ Այնուամենայնիվ, ԵՄ-ն նշել է, որ 2022 թվականին կկրճատի իր գազային կախվածությունը Ռուսաստանից երկու երրորդով[96]։

Ներխուժման ժամանակ Ուկրաինան եգիպտացորենի և ցորենի չորրորդ խոշորագույն արտահանողն էր և աշխարհում արևածաղկի ձեթի ամենամեծ արտահանողը, ընդ որում Ռուսաստանն ու Ուկրաինան միասին պատասխանատու են համաշխարհային ցորենի արտահանման 29%-ի և արևածաղկի ձեթի համաշխարհային արտահանման 75%-ի համար[97]։ Փետրվարի 25-ին Չիկագոյի առևտրային խորհրդի ցորենի ֆյուչերսային պայմանագրերը հասել են իրենց ամենաբարձր գնին 2012 թվականից ի վեր, ընդ որում՝ եգիպտացորենի և սոյայի գները նույնպես աճել են[97]։ Պարենի համաշխարհային ծրագրի ղեկավար Դեյվիդ Բիսլին մարտին նախազգուշացրել էր, որ Ուկրաինայի պատերազմը կարող է համաշխարհային պարենային ճգնաժամը հասցնել «այն մակարդակի, ինչ մենք նախկինում տեսել ենք»[98]։ Ցորենի համաշխարհային մատակարարումների հնարավոր խափանումը կարող է սրել Եմենում[99], Աֆղանստանում[100] և Արևելյան Աֆրիկայում սովի շարունակվող ճգնաժամը[101]։

Հակամարտության պատճառով խիստ սահմանափակվեց նաև նեոնի մատակարարումը, որն անհրաժեշտ էր չիպերի և լազերների արտադրության համար։ Ուկրաինան արտադրում է նեոնի համաշխարհային մատակարարման մոտ 70%-ը[102] և ԱՄՆ-ում օգտագործվող կիսահաղորդչային կարգի նեոնի 90%-ը[103][104]։ Ուկրաինայի երկու խոշորագույն մատակարարները, որոնք միասին կազմում են նեոնի համաշխարհային արտադրության կեսը, փակվել են հակամարտությունը սկսելուց հետո[103]։ Տուժել է նաև կրիպտոնի և քսենոնի մատակարարումը, որի հիմնական արտահանողն է նաև Ուկրաինան։ Մարտի 31-ին, որպես ակնհայտ պատասխան արևմտյան տնտեսական պատժամիջոցների դեմ, Պուտինը հայտարարեց, որ Ռուսաստանը կդադարեցնի գազ մատակարարել Եվրոպա, որը չի վճարվում ռուբլով[105]։

Ապրիլի 26-ին «Գազպրոմը» հայտարարեց, որ գազի մատակարարումը Լեհաստան և Բուլղարիա կդադարեցվի[106]։

2022 թվականի ապրիլին Ռուսաստանը մատակարարել է ԵՄ ներկրվող գազի 45%-ը՝ օրական վաստակելով 900 մլն դոլար[107]։ Ռուսաստանի Ուկրաինա ներխուժումից հետո առաջին երկու ամիսների ընթացքում Ռուսաստանը հանածո վառելիքի արտահանումից վաստակել է 66,5 մլրդ դոլար, և ԵՄ-ին բաժին է ընկել այդ առևտրի 71%-ը[108]։ Եվրահանձնաժողովը և Միջազգային էներգետիկ գործակալությունը ներկայացրել են ռուսական էներգիայից կախվածությունը նվազեցնելու, ռուսական գազի ներկրումը մեկ տարվա ընթացքում երկու երրորդով և ամբողջությամբ մինչև 2030 թվականը կրճատելու համատեղ ծրագրեր[109][110]։

2022 թվականի մայիսին Եվրահանձնաժողովն առաջարկեց և հաստատեց Ռուսաստանից նավթի ներկրման մասնակի արգելքը[111][112], որը մաս էր կազմում Ուկրաինա ռուսական ներխուժմանը տնտեսական պատասխանի մի մասը[113]։ 2022 թվականի մայիսի 18-ին Եվրամիությունը հրապարակեց մինչև 2027 թվականը ռուսական նավթից, բնական գազից և ածխից կախվածությունը դադարեցնելու պլանները[114]։ 2022 թվականի հունիսին Միացյալ Նահանգների կառավարությունը համաձայնեց թույլ տալ իտալական Eni-ին և իսպանական Repsol-ին նավթ ներկրել Վենեսուելայից Եվրոպա՝ փոխարինելու Ռուսաստանից նավթի ներկրումը[115]։ Ֆրանսիան բանակցություններ է վարել Արաբական Միացյալ Էմիրությունների հետ՝ փոխարինելու ռուսական նավթի որոշակի ներկրում[115]։

2022 թվականի հունիսին Եվրամիությունը, Եգիպտոսը և Իսրայելը ստորագրեցին բնական գազի համաձայնագիր՝ դառնալով եռակողմ գործարքի մաս։ Փոխըմբռնման հուշագրի մասին հայտարարել է Եվրահանձնաժողովի նախագահ Ուրսուլա ֆոն դեր Լեյենը։ Այնուամենայնիվ, գործարքը բախվեց մի քանի խոչընդոտների, ինչպիսիք են Գրինի Մունիր Սատուրին, Եվրախորհրդարանի Եգիպտոսի գծով Եվրախորհրդարանի առաջատար պատգամավորը։ Ֆոն դեր Լեյենին գրված նամակում լույս է սփռել վերջինիս հետ ԵՄ հարաբերությունների վրա՝ ընդգծելով մարդու իրավունքների անմխիթար վիճակը[116]։

Որպես Ռուսաստանի դեմ սահմանված պատժամիջոցների մաս՝ 2022 թվականի սեպտեմբերի 2-ին G7 խմբի ֆինանսների նախարարները պայմանավորվել են նվազեցնել ռուսական նավթի և նավթամթերքի գինը՝ նպատակ ունենալով նվազեցնել Ուկրաինայի դեմ պատերազմը ֆինանսավորելու Ռուսաստանի հնարավորությունները[117][118]։

Ազդեցությունը շուկաների և տնտեսությունների վրա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2022 թվականի հարձակումները և դրան հաջորդած տնտեսական պատժամիջոցները ծանր ազդեցություն ունեցան Ռուսաստանի և Ուկրաինայի տնտեսությունների վրա և նվազեցրին մատակարարումը համաշխարհային որոշ շուկաներ։

Սննդի և բերքի արժեքը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Այրվող ցորենի դաշտը Խարկովի մարզի Անդրիևկայի մոտակայքում՝ 2022 թվականի հուլիսի 5-ին ռուսական գնդակոծությունից հետո

Ցորենի գներն աճել են մինչև 2008 թվականից ի վեր ամենաբարձր գներով՝ ի պատասխան 2022 թվականի հարձակումների[119]։ Ուկրաինային բաժին է ընկել ցորենի համաշխարհային արտահանման 10%-ը[120]։ Ներխուժման ժամանակ Ուկրաինան եգիպտացորենի և ցորենի չորրորդ խոշորագույն արտահանողն էր և աշխարհում արևածաղկի ձեթի ամենամեծ արտահանողը, ընդ որում՝ Ռուսաստանը և Ուկրաինան միասին պատասխանատու են համաշխարհային ցորենի արտահանման 27%-ի և աշխարհի արևածաղկի սերմերի 53%-ի համար[121]։ Պարենի համաշխարհային ծրագրի ղեկավար Դեյվիդ Բիսլին մարտին նախազգուշացրել էր, որ Ուկրաինայի պատերազմը կարող է համաշխարհային պարենային ճգնաժամը հասցնել «այն մակարդակի, ինչ մենք նախկինում տեսել ենք»[122]։

Ցորենի համաշխարհային մատակարարումների հնարավոր խափանումը կարող է սրել շարունակվող սովի ճգնաժամը Եմենում[123], Աֆղանստանում[100][124] և Արևելյան Աֆրիկայում[125]։ Ամերիկացի հացթուխների ասոցիացիայի նախագահը նախազգուշացրեց, որ հացահատիկով պատրաստված ցանկացած ապրանքի գինը կսկսի աճել, քանի որ հացահատիկի բոլոր շուկաները փոխկապակցված են։ Wells Fargo-ի գլխավոր գյուղատնտեսական տնտեսագետը հայտարարել է, որ Ուկրաինան, ամենայն հավանականությամբ, խիստ սահմանափակված կլինի 2022 թվականի գարնանը բերք ցանելու իրենց հնարավորություններով և կկորցնի գյուղատնտեսական տարին, մինչդեռ ռուսական մշակաբույսերի էմբարգոն կստեղծի պարենային ապրանքների գների ավելի մեծ գնաճ։ Բուսաբուծության կարողությունների վերականգնումը կարող է տարիներ տևել նույնիսկ պայքարի դադարեցումից հետո[126]։

Հակամարտության հետևանքով ցորենի գների աճը լարել է աֆրիկյան երկրները, ինչպիսին է Եգիպտոսը, որոնք մեծապես կախված են ռուսական և ուկրաինական ցորենի արտահանումից և մտավախություններ են առաջացրել սոցիալական անկարգությունների վերաբերյալ[127]։ Աֆրիկյան առնվազն 25 երկրներ իրենց ցորենի մեկ երրորդը ներկրում են Ռուսաստանից և Ուկրաինայից, իսկ 15-ը՝ կեսից ավելին, այդ երկու երկրներից[128]։ Փետրվարի 24-ին Չինաստանի կառավարությունը հայտարարեց, որ կվերացնի ռուսական ցորենի նկատմամբ բոլոր սահմանափակումները՝ որպես համաձայնագրի մի մաս, որը ձեռք է բերվել ավելի վաղ՝ փետրվարին[129]։ South China Morning Post-ը սա անվանել է պոտենցիալ «փրկություն» Ռուսաստանի տնտեսության համար[130]։

Մարտի 4-ին ՄԱԿ-ի Պարենի և գյուղատնտեսության կազմակերպությունը (FAO) զեկուցել է, որ պարենի համաշխարհային գների ինդեքսը փետրվարին հասել է պատմական ամենաբարձր ցուցանիշին՝ գրանցելով տարեկան 24% աճ։ Փետրվարյան զեկույցի տվյալների մեծ մասը կազմվել է նախքան ներխուժումը, սակայն վերլուծաբաններն ասում են, որ երկարատև հակամարտությունը կարող է մեծ ազդեցություն ունենալ հացահատիկի արտահանման վրա[131][132]։

Մարտի 30-ին ՄԱԿ-ի նիստում Միացյալ Նահանգների պետքարտուղարի տեղակալ Վենդի Շերմանը հայտարարեց, որ 2022 թվականին Ռուսաստանի ներխուժումն Ուկրաինա, ներառյալ Ուկրաինայի ծովային նավահանգիստների ծովային շրջափակումը և քաղաքացիական բեռնատար նավերի վրա զինված հարձակումները, սննդամթերքի կրիտիկական դեֆիցիտ է ստեղծել Ուկրաինայում՝ համաշխարհային հետևանքներով[133]։ Բացի այդ, սննդամթերքի և պարարտանյութերի արտահանման հնարավոր դժվարությունները, որոնց հանդիպել է Ռուսաստանի Դաշնությունը՝ պոտաշի, ամոնիակի, միզանյութի և հողի այլ սննդանյութերի հիմնական արտահանողը[134], տնտեսական պատժամիջոցների արդյունքում կարող է վտանգվել շատ երկրների պարենային անվտանգությունը[135][136]։

Էներգիայի գների աճը բարձրացնում է նաև գյուղատնտեսության ծախսերը՝ նպաստելով պարենային ապրանքների գների բարձրացմանը ողջ աշխարհում[137]։ Գյուղատնտեսությունը և սննդի արդյունաբերությունը էներգիան օգտագործում են տարբեր նպատակներով։ Էներգիայի ուղղակի օգտագործումը ներառում է էլեկտրաէներգիա ջրի ավտոմատացված ոռոգման համար, վառելիքի սպառում գյուղատնտեսական մեքենաների համար և էներգիա, որն անհրաժեշտ է սննդի վերամշակման, փաթեթավորման, փոխադրման և բաշխման տարբեր փուլերում։ Թունաքիմիկատների և հանքային պարարտանյութերի օգտագործումը հանգեցնում է մեծ քանակությամբ անուղղակի էներգիայի սպառման, ընդ որում այդ միջոցները արտադրության համար շատ էներգատար են[137][138]։ Թեև տեսակարար կշիռը զգալիորեն տատանվում է տարածաշրջանների միջև՝ կախված այնպիսի գործոններից, ինչպիսիք են եղանակային պայմանները և բերքի տեսակները, ուղղակի և ոչ ուղղակի էներգիայի ծախսերը կարող են կազմել 40%-ից մինչև 50%-ը մշակաբույսերի ընդհանուր փոփոխական ծախսերը զարգացած տնտեսություններում, ինչպիսիք են Միացյալ Նահանգները։ Էներգիայի և պարարտանյութերի ավելի բարձր գները, հետևաբար, անխուսափելիորեն վերածվում են արտադրության ավելի բարձր ծախսերի և, ի վերջո՝ պարենային ապրանքների բարձր գների[138]։

2022 թվականի մայիսին ՊԳԿ-ն գնահատել էր, որ «Ուկրաինայի ձմեռային բերքի առնվազն 20 տոկոսը» «չի կարելի հավաքել կամ տնկել»[139]։ Սննդի համակարգի հետ կապված՝ պատերազմի՝ շրջակա միջավայրի վրա ազդեցությունը կարող է ներառել երկարաժամկետ վնաս Ուկրաինայի հողին[140][141]։

Արտահանման պայմանագրեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

ՄԱԿ-ը, Ռուսաստանը, Ուկրաինան և Թուրքիան համաձայնագրեր են ստորագրել 2022 թվականի հուլիսի 22-ին, որոնք նախատեսված են Սեւ ծովով երկու երկրներից հացահատիկի և Ռուսաստանից պարարտանյութի արտահանումն ապահովելու համար՝ զարգացող երկրներում պակասուրդը մեղմելու նպատակով[142]։ Հաջորդ օրը Ռուսաստանը հրթիռներ է արձակել Օդեսա նավահանգստային քաղաքը, որով հոսում է ուկրաինական հացահատիկը[143]։ 2022 թվականի սեպտեմբերի 7-ին Պուտինը հայտարարեց հացահատիկի արտահանման պայմանագրի պայմանները վերանայելու մտադրության մասին[144]։

Կառավարում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գիտնականները զգուշացրել են, որ քաղաքականություն մշակողները չպետք է հրաժարվեն կայուն գյուղատնտեսական պրակտիկաներից՝ հացահատիկի արտադրությունը մեծացնելու համար՝ ի պատասխան դրա հետևանքով առաջացած պարենային անապահովության, այլ փոխեն «պահանջարկի կողմը, որը կարող է հանգեցնել ինչպես ավելի ճկուն, այնպես էլ ավելի կայուն համաշխարհային պարենային համակարգի»[145]։ Ինչպես օրինակ՝ կենդանիների կերերի ներմուծման սահմանափակումը (օրինակ, քանի որ մսի արտադրությունը պահանջում է համեմատաբար մեծ քանակությամբ անհրաժեշտ սննդամթերք և գյուղատնտեսական հողեր)[146] և, օրինակ՝ ընդլայնելով ցորենի արտադրությունը բարձր արտադրողականությամբ տարածքներում[147]։ Քաղաքականության վրա հիմնված հնարավոր հիմնական գործողությունները, որոնք կարող են մեղմացնել պատերազմի հետևանքով առաջացած կամ սրված էներգետիկ և ռեսուրսների ճգնաժամերը, կարող են ներառել պահանջարկի վրա կենտրոնացած միջոցառումներ, որոնք համառոտ ձևակերպված են որպես (մարդկանց հեշտացնելով) «ավելի շատ սնունդ և ավելի քիչ անասնակեր աճեցնել, ավելի քիչ մեքենա վարել և ավելի քիչ թռչել, շրջվել, իջեցնել թերմոստատը»[148]։

Էներգիա և նավթ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

«Հյուսիսային հոսք», բնական գազատար, որն անցնում է Բալթիկ ծովի տակով և շրջանցում է Ուկրաինան։ Գերմանիան իր բնական գազի 50%-ից 75%-ը ներկրում էր Ռուսաստանից[149]։ Nord Stream 2-ը կկրկնապատկեր Nord Stream-ի տարեկան թողունակությունը մինչև 110 միլիարդ մ3 (3,9 տրիլիոն խորանարդ ֆուտ) և դրանով իսկ կնվազեցներ գինը:

2022 թվականի հունվարին Ռուսաստանն օրական արդյունահանել է 11,3 մլն բարել (մբ/օր) հում նավթ և կոնդենսատ, որից 10 մբ/օր հում նավթը։ Սա Ռուսաստանին դարձնում է նավթի երրորդ խոշորագույն արտադրողն աշխարհում, որին գերազանցում են միայն Միացյալ Նահանգները և Սաուդյան Արաբիան (նույն ժամանակահատվածում նրանք արդյունահանել են համապատասխանաբար 17,6 Մբ/օր և 12 Մբ/օր)։ Այնուամենայնիվ, Ռուսաստանը նավթամթերքի խոշորագույն արտահանողն է համաշխարհային շուկաներ և հումքի երկրորդ արտահանողը՝ Սաուդյան Արաբիայից հետո։ 2021 թվականի դեկտեմբերին Ռուսաստանը արտահանել է 7,8 Մբ/օր, այդ թվում՝ 5 Մբ/օր հումք[150]։

Ներխուժման առաջին երկու շաբաթվա ընթացքում նավթի համաշխարհային շուկաներում գներն աճել են 8 ԱՄՆ դոլարով՝ մեկ բարելի դիմաց[150]։, Brent նավթի գները բարելի դիմաց 100 դոլարից բարձր են՝ 2014 թվականից ի վեր առաջին անգամ[151]։ Փետրվարի 27-ին BP-ն՝ աշխարհի յոթ խոշորագույն նավթագազային ընկերություններից մեկը և Ռուսաստանում միակ խոշորագույն օտարերկրյա ներդրողը, հայտարարեց, որ հրաժարվում է «Ռոսնեֆտ»-ում իր 19,75%-ից[152]։ «Ռոսնեֆտ»-ը կազմում է BP-ի նավթի և գազի պաշարների մոտ կեսը և արդյունահանման մեկ երրորդը։ Ներդրումը կարող է ընկերությանը արժենալ մինչև 25 միլիարդ դոլար, և վերլուծաբանները նշել են, որ քիչ հավանական է, որ BP-ն կարողանա վերականգնել այս ծախսերի մի մասը[153]։ Նույն օրը Նորվեգիայի կառավարության կենսաթոշակային հիմնադրամը՝ աշխարհի ամենամեծ ինքնիշխան հարստության հիմնադրամը, հայտարարեց, որ սառեցնելու է ներդրումները Ռուսաստանում և կզրկվի իր ռուսական ակտիվներից։ Մինչ ներխուժումը հիմնադրամին պատկանում էր մոտ 25 մլրդ նորվեգական կրոն (2,83 մլրդ դոլար)՝ ռուսական ընկերության բաժնետոմսերով և պետական պարտատոմսերով[154]։

Փետրվարի 28-ին, ներխուժման հետևանքով, Կանադայի կառավարությունը հայտարարեց Կանադա ռուսական հում նավթի ներմուծման արգելքի մասին։ Կանադայի կառավարության տվյալներով՝ արգելքի հայտարարման ժամանակ Ռուսաստանից հում նավթ չէր ներկրում[155][156]։

Ռուսական նավթի մատակարարումները և արտահանումները Ուկրաինա 2022 թվականի փետրվարի ներխուժմանը ընդառաջ

Մարտի 2-ին «Գազպրոմի», «Ռոսնեֆտի» և «Լուկօյլի» բաժնետոմսերը, որոնք երկրորդական ցուցակներ ունեն Լոնդոնում, կորցրել են իրենց արժեքի համապատասխանաբար 99,2%, 88,1% և 99,6% մինչև օրս[157]։ 2021 թվականի սեպտեմբերին «Լուկօյլը» և «Ռոսնեֆտը» ունեին 140 միլիարդ դոլար ընդհանուր կապիտալիզացիա, մարտի 2-ին նրանց միացյալ շուկայական կապիտալը կազմում էր ընդամենը 9,3 միլիարդ դոլար՝ ջնջելով 130 միլիարդ դոլարի արժեքը[158]։ Ռուսական նավթի ցածր պահանջարկի պատճառով ռուսական Crude Oil Urals նավթի հենանիշը վաճառվում էր Brent-ի նկատմամբ $18 զեղչով և դեռևս պայքարում էր գնորդներ գտնելու համար, քանի որ նավթի առևտրականները վախենում էին պատժամիջոցներից[157]։

Մինչ պատժամիջոցները, Ռուսաստանի նավթի արտահանման մոտ 60 տոկոսը բաժին էր ընկնում ՏՀԶԿ-ի եվրոպական անդամ երկրներին։ 2021 թվականի նոյեմբերի դրությամբ Ռուսաստանին բաժին է ընկել եվրոպական նավթի ներմուծման 34 տոկոսը[150]։ Energy Aspects խորհրդատվական ընկերության գնահատմամբ, ռուսական հումքի մինչև 70%-ը «պայքարում էր գնորդներ գտնելու համար», քանի որ նրա սովորական արտահանման եվրոպական շուկան հում նավթ էր փնտրում Մերձավոր Արևելքից։ Թեև պատժամիջոցները և Ռուսաստանում բիզնեսով զբաղվելու թունավորությունը ռիսկի հիմնական գործոններն էին, մյուսը Սև ծովում պատերազմական իրավիճակի դժվարությունն էր։ Դա հանգեցրեց նրան, որ խոշոր բեռնափոխադրող ընկերությունները պահանջում էին պատերազմի ապահովագրություն Նովոռոսիյսկից՝ Ռուսաստանի նավթի արտահանման հիմնական տերմինալից տանկերի համար։ Ապահովագրության հետ կապված դժվարությունները ազդեցին նաև ղազախական նավթի վրա, որն օգտագործում է Նովոռոսիյսկը իր Թենգիզի հանքավայրի համար[159]։

Բենզինի գները ցուցադրվում են Մասաչուսեթսում 2022 թվականի մայիսին՝ ցույց տալով 4 դոլար/ԱՄՆ գալ (1,06 դոլար/լ) ավելի բարձր գներ։

2021 թվականի նոյեմբերի դրությամբ ռուսական նավթը կազմում էր ՏՀԶԿ Ամերիկայի ընդհանուր ներմուծման 17 տոկոսը (625 կբ/օր)[150]։ Մարտի 8-ին ԱՄՆ նախագահ Ջո Բայդենը հայտարարեց Ռուսաստանից նավթի արգելքի մասին՝ լրագրողներին ասելով. «Մենք արգելում ենք ռուսական նավթի և գազի էներգիայի բոլոր ներմուծումները։ Դա նշանակում է, որ ռուսական նավթն այլևս ընդունելի չի լինի ԱՄՆ նավահանգիստներում, և ամերիկացի ժողովուրդը ևս մեկ հզոր հարված կհասցնի Պուտինի ռազմական մեքենային»[160]։ Գերմանիայի տնտեսական հարցերի նախարար Ռոբերտ Հաբեկը նախազգուշացրել է. «Եթե հաջորդ ձմռանը մենք ավելի շատ գազ չստանանք, և եթե Ռուսաստանից մատակարարումները կրճատվեն, ապա մենք այնքան գազ չենք ունենա, որպեսզի տաքացնենք մեր բոլոր տները և պահպանենք մեր ամբողջ արդյունաբերությունը»[161]։

Ուկրաինա ներխուժման սկզբից ի վեր առաջին երեք ամիսների ընթացքում Ռուսաստանը 24 միլիարդ դոլար է վաստակել Չինաստանին և Հնդկաստանին էներգիա վաճառելուց[162]։ Ռուսաստանի նավթի արտահանման մոտ 20 տոկոսն ուղղվել է Չինաստանին՝ 2021 թվականի նոյեմբերի դրությամբ Ռուսաստանի ամենամեծ մեկ գնորդը։ Այդ տարի Չինաստանը օրական միջինը գնում էր 1,6 միլիոն բարել ռուսական հում նավթ։ ՏՀԶԿ Ասիայի Օվկիանիայի տարածաշրջան նավթի ընդհանուր ներմուծման հինգ տոկոսը բաժին է ընկել Ռուսաստանին (440 կբ/օր)։ 2022 թվականի հունիսին Ռուսաստանը դարձավ Չինաստանի նավթի ամենամեծ մատակարարը, իսկ Ռուսաստանը մատակարարում է Չինաստանի նավթի ներմուծման կեսից ավելին[163]։ Ռուսաստանը նաև պատմականորեն հումքի զգալի արտահանող է եղել նախկին խորհրդայի ն և արևելյան բլոկի երկրներ, այդ թվում՝ Ուկրաինա, Բելառուս, Ռումինիա և Բուլղարիա[150]։

Քանի որ արևմտյան շատ երկրներ պատժամիջոցներ կիրառեցին ռուսական էներգետիկ ընկերությունների նկատմամբ, Սաուդյան Արաբիայի Kingdom Holding-ը 2022 թվականի փետրվար-մարտ ամիսներին գաղտնի ներդրեց ավելի քան 500 միլիոն դոլար ռուսական երեք խոշոր էներգետիկ ընկերություններում։ Փետրվարին ներդրումային ընկերությունը ներդրումներ է կատարել «Գազպրոմի» և «Ռոսնեֆտի» գլոբալ դեպոզիտար մուտքերում՝ համապատասխանաբար 365 և 52 միլիոն դոլար արժողությամբ։ Այնուհետև՝ փետրվար-մարտ ընկած ժամանակահատվածում, ընկերությունը 109 միլիոն դոլար է ներդրել «Լուկօյլ»-ի ԱՄՆ դեպոզիտար մուտքերում։ Kingdom Holding-ը վերահսկվում է միլիարդատեր արքայազն Ալվալիդ Բին Թալալի կողմից և 16,9%-ը պատկանում է Սաուդյան Արաբիայի ինքնիշխան հարստության հիմնադրամին, որը նախագահում է թագաժառանգ Մուհամմեդ Բին Սալմանը[164]։

Պատժամիջոցների ազդեցությունը, հատկապես՝ ինչպես հում նավթի, այնպես էլ վերամշակված նավթի գների սահմանաչափերը, որոնք ուժի մեջ մտան 2022 թվականի վերջին։ 2023 թվականի սկիզբը հանգեցրեց Ռուսաստանի նավթային եկամուտների անմիջական անկմանը, երբ 2023 թվականի 1-ին եռամսյակի եկամուտը գրանցեց ընդամենը 19,61 միլիարդ դոլար, ինչը շատ ցածր է 2023 թվականի բյուջեից՝ 35 միլիարդ դոլար եռամսյակում և 2022 թվականի արդյունքներից, որոնք միջինը եռամսյակում կազմել են 42 միլիարդ դոլար[165][166]։

Էլեկտրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2014 թվականին Ղրիմի բռնակցմամբ սկսվեց «Ուկրեներգո»-ի ազգային էլեկտրացանցը Ռուսաստանի կողմից վերահսկվող IPS/UPS ցանցից անջատելու գործընթացը (Խորհրդային Միության ժառանգությունը) և միանալով էլեկտրաէներգիայի հաղորդման համակարգերի օպերատորների եվրոպական ցանցին (ENTSO-E): 2022 թվականին բանակի կուտակումն ու ներխուժումը գործընթացը դրեցին արտակարգ ժամանակացույցի վրա։ Ուկրաինան և Մոլդովան ռուսական ցանցից անջատվել են փետրվարի 28-ին[167] և մարտի 16-ին միացել մայրցամաքային Եվրոպայի համաժամանակյա ցանցին[168]։

Ռուսական հարձակումները ոչնչացրել են էլեկտրաէներգիայի արտադրության որոշ կայաններ և բաշխիչ ենթակայաններ, իսկ առաջխաղացումները հանգեցրել են մյուսների գրավմանը[169]։ Զապորոժժիայի ատոմակայանը (Զապորոժժիայի ՋԷԿ-ի հետ միասին) գրավվել է մարտի 4-ին, և Ռուսաստանը պնդում էր, որ այն շահագործվում է «Ռոսատոմ»-ի կողմից։

Մոտ մեկ միլիոն մարդ կորցրեց իշխանությունը Մարիուպոլի, Կիևի[169] և Չեռնոբիլի շուրջ կռիվների ժամանակ[170]։

Միջազգային կազմակերպություններ և կորպորացիաներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արժույթի միջազգային հիմնադրամի (ԱՄՀ) գործադիր տնօրեն Քրիստալինա Գեորգիևան նախազգուշացրել է, որ հակամարտությունը էական տնտեսական վտանգ է ներկայացնում տարածաշրջանի և միջազգային մակարդակի համար և ավելացրել, որ ԱՄՀ-ն կարող է օգնել հակամարտությունից տուժած մյուս երկրներին՝ ի հավելումն 2,2 միլիարդ դոլարի վարկային փաթեթին, որը պատրաստվում է օգնել Ուկրաինային։ Համաշխարհային բանկի խմբի նախագահ Դեյվիդ Մալպասը ասել է, որ հակամարտությունը կունենա լայնածավալ տնտեսական և սոցիալական ազդեցություն և զեկուցեց, որ բանկը պատրաստում է ուկրաինացիներին և տարածաշրջանին զգալի տնտեսական և հարկաբյուջետային աջակցության տարբերակներ[171]։

Կորպորատիվ բոյկոտներ և ծառայության հեռացում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Շատ միջազգային մանրածախ և մեծածախ առևտրային ընկերություններ հայտարարեցին Ռուսաստանում և շատ դեպքերում նաև Բելառուսում իրենց գործունեությունը դադարեցնելու մասին։ Ռուսաստանին և Բելառուսին բոյկոտող ընկերությունները ներառում են.

Ֆոնդային շուկաները, բանկային հատվածը և ազդեցությունը ռուբլու վրա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ռուսաստանում 2022 թվականին Ուկրաինա Ռուսաստանի ներխուժմանն ի պատասխան տնտեսական պատժամիջոցների առաջին փուլն անմիջական ազդեցություն ունեցավ։ Փետրվարի 24-ին՝ ներխուժման առաջին օրը, ռուսական ֆոնդային շուկան ընկավ 39%-ով, որը չափվում է RTS ինդեքսով, հաջորդ օրը վերականգնելով ավելի քան 26%-ով. Այնուամենայնիվ, փետրվարի 28-ին, երկուշաբթի օրը, Մոսկվայի ֆոնդային բորսան այդ օրը փակվեց «զարգացող իրավիճակի» պատճառով։ Մոսկվայի ֆոնդային բորսան փակ մնաց նաև երեքշաբթի և չորեքշաբթի օրերին՝ դառնալով 1998 թվականի հոկտեմբերից ի վեր ամենաերկար փակումը ֆոնդային շուկայում[211]։ Այն հետագայում փակ մնաց մինչև 2022 թվականի մարտի 21-ը՝ նշելով փակման գրեթե մեկ ամիս[212][213]։

Ռուբլու փոխարժեքը ռեկորդային ցածր մակարդակի է հասել, քանի որ ռուսները շտապել են փող փոխանակել[214][215][216][217][218]։ Մոսկվայի և Սանկտ Պետերբուրգի ֆոնդային բորսաների աշխատանքը դադարեցվել է[219]։ Ռուսաստանի Կենտրոնական բանկը հայտարարել է շուկայի կայունացման իր առաջին ինտերվենցիաների մասին՝ 2014 թվականին Ղրիմի բռնակցումից հետո։ Այն նաև բարձրացրեց տոկոսադրույքները մինչև 20% և արգելեց օտարերկրացիներին վաճառել տեղական արժեթղթեր[220]։ Պատժամիջոցները անհետացման վտանգի տակ են դնում Ռուսաստանի ինքնիշխան հարստության հիմնադրամը։ Ռուսաստանի քաղաքներում գրանցվել են երկար հերթեր և դատարկ բանկոմատներ[221][222]։

Պատժամիջոցների երկրորդ փուլը ներառում էր ռուսական տարբեր բանկերի հեռացում SWIFT-ից և ուղղակի պատժամիջոցներ Ռուսաստանի Կենտրոնական բանկի դեմ։ Ռուբլու արժեքը ԱՄՆ դոլարի նկատմամբ նվազել է 30%-ով՝ մինչև 119 ₽/$1 փետրվարի 28-ի դրությամբ[223]։ Ռուսաստանի կենտրոնական բանկը դրա արդյունքում տոկոսադրույքները բարձրացրել է մինչև 20%։ Փորձելով հավասարակշռել ռուբլու խորտակումը, այն ժամանակավորապես փակեց Մոսկվայի ֆոնդային բորսան, պարտադրեց, որ բոլոր ռուսական ընկերությունները վաճառեն արտարժույթի պահուստների 80%-ը և օտարերկրացիներին արգելեց լուծարել ակտիվները Ռուսաստանում[224][225]։ Մարտի 7-ին ռուբլու փոխարժեքը կազմել է 142,46 ₽/$1[226]։

Փետրվարի 28-ին նաև Mastercard Inc.-ն արգելափակեց ռուսական բազմաթիվ ֆինանսական հաստատությունների իր վճարային ցանցը[227]։ Մարտի 1-ին VISA Inc.-ն հայտարարեց, որ արգելափակել է պատժամիջոցների ցանկում հայտնված անձանց և որ նրանք «պատրաստ են ենթարկվել լրացուցիչ պատժամիջոցներին, որոնք կարող են իրականացվել»։ Binance-ը՝ կրիպտոարժույթների աշխարհի խոշորագույն բորսան, հայտարարել է, որ արգելափակելու է պատժամիջոցների ենթարկված ռուս անհատներին, սակայն միակողմանի չի սառեցնելու բոլոր ռուս օգտատերերի հաշիվները[228]։ Coinbase-ը՝ կրիպտոարժույթների փոխանակման հարթակը, արգելափակել է կրիպտոարժույթի դրամապանակի 25000 հասցե՝ կապված Ռուսաստանի հետ՝ կարծելով, որ նրանք ապօրինի գործունեություն են ծավալել[229]։ Այնուամենայնիվ, Coinbase-ը նաև ասաց, որ «չի սահմանի համապարփակ արգելք Coinbase-ի բոլոր գործարքների վրա, որոնք ներառում են ռուսական հասցեներ»[230]։

2022 թվականի մարտի 2-ին Լոնդոնի շուկայում ռուսական ցուցակված արժեթղթերի առևտուրը կտրուկ ընկավ մինչև Լոնդոնի ֆոնդային բորսան դադարեցրեց 27 ռուսական արժեթղթերի առևտուրը։ «FTSE Russell ինդեքսի բիզնեսը հանել է ռուսական ցուցակներն իր ինդեքսներից, Լոնդոնի ֆոնդային բորսան դադարեցրել է առևտուրը 27 ռուսական ցուցակված արժեթղթերով»,- հայտարարել է Լոնդոնի ֆոնդային բորսայի գործադիր տնօրեն Դեյվիդ Շվիմերը[231]։ Ամենածանր կորուստներից Սբերբանկը անկում է ապրել 99,72%-ով մինչև օրս մեկ կոպեկի դիմաց, Lukoil-ը՝ 99,2%-ով, Polyus-ը՝ 95,58%-ով, Գազպրոմը՝ 93,71%-ով, իսկ Rosneft-ը՝ 92,52%-ով[231]։

Մարտ ամսվա ընթացքում ռուբլին աստիճանաբար վերադարձավ մինչև իր նախապատերազմյան արժեքը՝ ~80 ռուբլի մեկ դոլարի դիմաց, մասամբ արևմտյան ընկերությունների կողմից գազի և նավթի պահանջարկի ավելացման պատճառով, քանի որ նրանք վախենում էին ռուսական ռեսուրսների պոտենցիալ արգելքից[232], ինչպես նաև տարբեր տնտեսական միջոցառումներ, որոնք նախատեսված են արժույթի պահպանման համար։

Այլ ապրանքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նիկելի գները ներխուժումից հետո կրկնապատկվեցին՝ պայմանավորված այն մտավախությամբ, որ Ռուսաստանի դեմ պատժամիջոցները կարող են դադարեցնել արտահանումը Նորնիկելից՝ աշխարհի ամենամեծ մատակարարից[233]։

Օտարերկրյա ներդրումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ռուսական ներխուժումն Ուկրաինա շարունակաբար սրեց սպառողական շուկան երկրի ներսում, որում մի քանի արտասահմանյան ընկերություններ սկսեցին դադարեցնել իրենց գործունեությունը Ռուսաստանում։ Յեյլի համալսարանի մեկ ուսումնասիրության համաձայն, ընդամենը 350 օտարերկրյա ներդրումային ընկերություններ հաջողությամբ լքել են տարածաշրջանը, ներառյալ շքեղության և մանրածախ առևտրի ոլորտները, ինչպիսիք են Chanel-ը և Zara-ն։ McDonalds-ը այն նշանակալից ընկերություններից է, որը դադարեցրեց իր 850 գտնվելու վայրը և միավորվեց Starbucks-ի, Ikea-ի և Heineken-ի հետ՝ խոչընդոտելու նրանց գործունեությունը Արևմուտքի պատժամիջոցների պայմաններում[234]։ Այնուամենայնիվ, ոլորտի գործընթացների կասեցումը ժամանակավոր քայլ է, և ընկերությունը շարունակում է վճարել իր աշխատողներին։ Այսպիսով, ռուս խաղաղ բնակիչների շրջանում անհանգստության տարածումը, հաշվի առնելով ռեստորանը, արագ սննդի առաջին ցանցերից մեկն էր, որը գործեց նախկին Խորհրդային Միությունում և կտրուկ միաձուլվեց ռուսական առօրյա գործունեությանը[234]։ Հարցազրուցավարներից մեկը իր մտահոգությունն է հայտնել տարբեր ոլորտների փակման վերաբերյալ. «Երբ մենք տարիներ առաջ հերթ կանգնեցինք, հասկացանք, որ երկիրը իրական ապագա ունի»[234]։

Ավելին, պարզվեց, որ 150 ընկերություններ, այդ թվում՝ BP-ն, Exxon-ը և Shell-ը, դադարեցրել են իրենց գործունեությունը ռուսական շուկայում։ Ակտիվների թեթև ընկերությունները, հավանաբար, բախվում են իրենց գործունեությունը դադարեցնելու ավելի քիչ բարդ դեպքերի, քան աշխատողների զգալի ռեզերվ ունեցող մյուս ոլորտները[235]։

Disney-ը շարունակաբար մասնակցում էր Ուկրաինայի դեմ ռուսական ագրեսիայի դեմ բողոքին՝ դադարեցնելով դրա թողարկումը. ավելին, սա երկիրը բոյկոտող առաջին զվարճանքն էր[236]։ Warner Bros-ը նույնպես հայտարարեց, որ դադարեցնում է իր ֆիլմերի թողարկումը երկրում, ներառյալ «Բեթմենը»[236]։

Adidas-ը նաև կասեցրեց իր պայմանագիրը Ռուսաստանի ֆուտբոլի լիգայի հետ այն բանից հետո, երբ ՖԻՖԱ-ն որոշեց կասեցնել Ռուսաստանին միջազգային ֆուտբոլային մրցաշարերից, ներառյալ տղամարդկանց 2022 թվականի աշխարհի առաջնությունը[236]։

Լյուքս դասի նորաձևության հսկա LVMH ընկերությունը, որը պատկանում է մի քանի բարձրակարգ նորաձևության ապրանքանիշերին, այդ թվում՝ Louis Vuitton-ին, Christian Dior-ին, Fendi-ին և Givenchy-ին, հայտարարել է, որ ժամանակավորապես կփակի իր գտնվելու վայրը Ռուսաստանում[236]։

Արտահանման սահմանափակումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բայդենի վարչակազմը հայտարարեց Ռուսաստանի և Բելառուսի արտահանման սահմանափակումների վերջին փուլի մասին՝ պատժամիջոցների ենթարկված կազմակերպությունների ցանկում ավելացնելով 120 ռուսական և բելառուսական կազմակերպություններ, որոնցից շատերը կապեր ունեն բանակի հետ[237]։ Այս սահմանափակումները կոչված են թուլացնելու Ռուսաստանի և Բելառուսի պաշտպանական, ավիացիոն, ծովային և այլ ռազմավարական ոլորտները՝ ի պատասխան Ռուսաստանի Ուկրաինա ներխուժման[237]։ Առևտրի նախարար Ջինա Ռայմոնդոն հայտարարության մեջ ասել է, որ «այդ կողմերը փաստացիորեն կտրված են Պուտինի պատերազմը պահպանելու համար անհրաժեշտ միջոցներից»[237]։

Կառուցվածքային մակրոտնտեսական և աշխարհաքաղաքական փոփոխություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տնտեսական անկում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Համաշխարհային բանկը կանխատեսել է, որ 2022 թվականին Ուկրաինայի տնտեսությունը կնվազի 45 տոկոսով, իսկ Ռուսաստանի տնտեսությունը՝ 11,2 տոկոսով՝ Ուկրաինա ռուսական ներխուժման պատճառով[238]։

Այլ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ուսումնասիրությունը ցույց է տալիս, որ պատերազմի կառուցվածքային հումանիտար, տնտեսական և ֆինանսական ազդեցությունները կներառեն՝ ա) ԵՄ-ն «ավելի լրջորեն վերաբերվում է պաշտպանությանը», բ) որ կանաչ անցումը արագանում է, գ) ավելի լայն եվրասիական տնտեսական ինտեգրման լիցքաթափում, դ) Հարավարևելյան Եվրոպայի երկրների համար ԵՄ անդամակցության հեռանկարները կարող են բարելավվել[239]։

Հետագա մակրոտնտեսական փոփոխությունները ներառում են նոր ավելցուկային շահութահարկերի հիմնական կոչեր, ինչպիսիք են՝ էներգետիկ ընկերությունները կամ պատերազմի հետևանքով առաջացած ավելցուկային շահույթները։ Կողմնակիցների թվում է ՄԱԿ-ի գլխավոր քարտուղար Անտոնիո Գուտերեշը[240][241]։

Պատերազմի շահամոլություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նավթի և գազի խոշոր ընկերությունները, ներառյալ Shell-ը[242], Exxon Mobil-ը[243], Chevron-ը, Phillips 66-ը, BP-ն և Sinopec-ը[244] և զենք արտադրող խոշոր ընկերությունները, ինչպիսիք են՝ Raytheon-ը, Lockheed Martin-ը և BAE Systems-ը[245][246], հայտնել են միջանկյալ եկամուտների և շահույթի կտրուկ աճի մասին[247][248][249][250]։

«ABCD» տերմինը վերաբերում է չորս ընկերություններին` ADM, Bunge, Cargill և Louis Dreyfus, որոնք գերիշխում են գյուղատնտեսական ապրանքների համաշխարհային առևտուրում։ ABCD ապրանքավաճառող ընկերությունները մեծ շահույթներ են ունեցել Ուկրաինայի պատերազմի և պարենային ապրանքների գների բարձրացման արդյունքում[251][252]։

2022 թվականի մարտին Bloomberg-ը հայտնեց, որ Չինաստանը վերավաճառում է ԱՄՆ-ի իր LNG բեռնափոխադրումները հուսահատ Եվրոպա՝ «մեծ շահույթով»[253]։ Հնդկաստանը Ռուսաստանից զեղչով նավթ էր գնում[254][255]։ Սաուդյան Արաբիան նաև ավելացրել է զեղչված ռուսական նավթի ներմուծումը[256]։ 2022 թվականի սեպտեմբերին Գերմանիայի էկոնոմիկայի նախարար Ռոբերտ Հաբեկը մեղադրեց Միացյալ Նահանգներին և գազ մատակարարող այլ «բարեկամ» երկրներին, որ նրանք ուկրաինական պատերազմից օգուտ են քաղում «աստղագիտական գներով»։ Նա կոչ արեց ավելի մեծ համերաշխություն ցուցաբերել ԱՄՆ-ին՝ Եվրոպայում էներգետիկ ճնշում ունեցող դաշնակիցներին օգնելու համար[257]։ Ֆրանսիայի նախագահ Էմանուել Մակրոնը մեղադրել է Միացյալ Նահանգներին, Նորվեգիային և այլ «բարեկամ» բնական գազ մատակարարող երկրներին իրենց մատակարարումների չափազանց բարձր գների մեջ՝ ասելով, որ եվրոպացիները «չորս անգամ ավելի են վճարում, քան այն գինը, որը դուք վաճառում եք ձեր ոլորտին։ Բարեկամության իմաստը դա չէ»[258][259]։

Ազդեցությունը բնակչության վրա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ռուսաստանում վատթարացող տնտեսական իրավիճակի, քաղաքացիական և քաղաքական անկարգությունների հետ մեկտեղ, մարդիկ լքել են երկիրը[260]։ Վրաստան փախած լրագրողը ֆեյսբուքյան իր էջում գրել է. «Ի՞նչ եք կարծում, մենք բոլորս զբոսաշրջիկնե՞ր ենք...Մենք փախստական ենք...Մենք փախել ենք ոչ թե փամփուշտներից, ռումբերից ու հրթիռներից, այլ բանտից»[261]։ Ռուսական ինքնաթիռների համար փակ օդային տարածքի մեծ հատվածներով թռիչքներ Ռուսաստանից Թել Ավիվ (Իսրայել), Ստամբուլ (Թուրքիա), Երևան (Հայաստան), Բաքու (Ադրբեջան) և Վրաստան (Թբիլիսի) շատ օրեր շարունակ սպառվել են, ինչպես նաև ավտոբուսները դեպի Բալթյան երկրներ։ Լատվիայում բնակվող ռուս տեխնոլոգիական աշխատողներից մեկը, տեսնելով երկիրը լքելու մեծ պահանջարկը, չարտերել է չվերթ և 24 ժամվա ընթացքում լրացրել մոտ 160 նստատեղերը։ Արտագաղթի ալիքը ստիպել է բազմաթիվ պաշտոնյաների և վերլուծաբանների զգուշացնել տնտեսության վրա հնարավոր զգալի երկարաժամկետ ձգձգման մասին, հատկապես, եթե արտագաղթը մշտական է[262]։

Նրանք, ովքեր մնում են Ռուսաստանում, բախվում են աճող գնաճի և գործազրկության, թանկ վարկերի, կապիտալի վերահսկողության, սահմանափակ ճանապարհորդությունների և ապրանքների պակասի։ Վերլուծաբանները նմանություններ են հայտնաբերել Սառը պատերազմի ավարտին Խորհրդային Միության փլուզմանը հաջորդած տասնամյակի պայմանների հետ[263]։ Ռուսաստանի Կալինինգրադի էքսկլավը կանգնած է անընդհատ աճող մեկուսացման հետ[264]։ Բացի այդ, մի քանի առաջատար արտասահմանյան տեխնոլոգիական ընկերություններ դուրս են եկել Ռուսաստանից կամ դադարեցրել գործունեությունը, մինչդեռ Ռուսաստանի իշխանությունները նաև կրկնապատկել են իրենց «ինքնիշխան ինտերնետի» տեխնոլոգիան՝ արգելափակելու բազմաթիվ անկախ լրատվամիջոցներ և սոցիալական մեդիա հարթակներ։ Ընդհանուր առմամբ, դա Ռուսաստանին հնարավորություն տվեց ամբողջ երկիրը դնել թվային մեկուսացման մեջ, ինչպես Չինաստանում՝ «Ոսկե վահան» նախագծի պատճառով[265]։

Շնորհիվ այն բանի, որ Ռուսաստանը Կենտրոնական Ասիայի հետխորհրդային պետությունների ամենամեծ առևտրային և տնտեսական գործընկերն է և ԱՊՀ միլիոնավոր աշխատանքային միգրանտների հիմնական ուղղությունը[266], Կենտրոնական Ասիան հատկապես մեծ հարված է ստացել Ռուսաստանի դեմ պատժամիջոցներից[267][268]։

Քանդված ենթակառուցվածք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ռուսաստանի և Ուկրաինայի միջև հակամարտությունը հանգեցրել է տեղական ուկրաինական քաղաքային լանդշաֆտի ոչնչացմանը[269]։ 2022 թվականի սեպտեմբերից Ռուսաստանը կենտրոնացել է Ուկրաինայի էներգացանցերի ոչնչացման վրա՝ բազմաթիվ հարձակումներ իրականացնելով էլեկտրակայանների և էլեկտրաէներգիայի բաշխման վրա[270]։

Ընդդիմություն պատժամիջոցներին[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

 

Ռուսաստան

 

Ռուսաստանի «Անբարյացակամ երկրների ցուցակում» ընդգրկված երկրները։ Ցուցակում հայտնված երկրներն ու տարածքները պատժամիջոցներ են սահմանել կամ միացել Ռուսաստանի դեմ.[271]

Չինաստանը դեմ է արտահայտվել Ռուսաստանի դեմ պատժամիջոցներին[272]։ Ազգերն ու անհատները, որոնք դեմ են Ռուսաստանի դեմ պատժամիջոցներին, նշում են, որ պատժամիջոցները հիմնականում չեն հանգեցնում պատժամիջոցների ենթարկված երկրի քաղաքականության փոփոխության[273][274] և որ պատժամիջոցներն առավելապես վնասում են խաղաղ բնակչությանը, որը քիչ է վերահսկում արտաքին քաղաքականությանը վերաբերող հարցերը[275][276]։ Հնդկաստանը նույնպես զեղչված նավթ է գնում Ռուսաստանից[254]։ Հնդկաստանի հետ առևտուրը Ռուսաստանին հնարավորություն կտա շրջանցել որոշ պատժամիջոցներ, ինչը ստիպեց ԱՄՆ-ին ասել Հնդկաստանին, որ կարող են լինել «հետևանքներ»[255][277]։ Սաուդյան Արաբիան նաև ավելացրել է զեղչված ռուսական նավթի ներմուծումը[256]։ Աֆրիկայի կամ Մերձավոր Արևելքի ոչ մի երկիր Ռուսաստանի դեմ խոշոր պատժամիջոցներ չի կիրառել[278]։

Ռուսաստանի կողմից ապրանքների առգրավում պատժամիջոցներ կիրառող երկրների կողմից[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2022 թվականի մարտի սկզբին Ռուսաստանի նախկին նախագահ Դմիտրի Մեդվեդևը հայտարարեց նոր օրենք, որը թույլ կտա Ռուսաստանին ազգայնացնել արևմտյան ընկերությունների ակտիվները, որոնք դուրս են գալիս երկրից։ Վերլուծաբանները մտավախություններ են առաջացրել, որ Ռուսաստանից հեռացած ընկերությունների ակտիվների հնարավոր աճուրդները կարող են արտացոլել 1990-ականների «բաժնետոմսերի դիմաց վարկեր» ծրագիրը, որը ներկայացրել է Բորիս Ելցինը։ Սա կարող է պոտենցիալ ավելի շատ հարստություն ստեղծել արդեն իսկ բարենպաստ անհատների, նոր օլիգարխների համար կամ բիզնեսի հնարավորություններ ռուս աջակիցների համար[279]։

2022 թվականի մարտի 28-ին Ռուսաստանը, ըստ տեղեկությունների, առգրավել է Audemars Piguet շվեյցարական մի քանի ժամացույցներ իր ռուսական խանութներից մեկից, որը փակվել էր ներխուժումից հետո։ Առգրավված իրերը ընդհանուր առմամբ գնահատվել են մի քանի միլիոն դոլար, քանի որ յուրաքանչյուր ժամացույցի արժեքը կարող է հասնել ավելի քան 921,000 դոլար մեկ կտորի համար, և, ըստ տեղեկությունների, վերցրել են Ռուսաստանի ԱԴԾ գործակալները, ովքեր պնդում էին, որ ժամացույցները խախտել են տեղական մաքսային կանոնները, երբ դրանք ներմուծվել են։ Բացի այդ, հարյուրավոր վարձակալված օտարերկրյա մարդատար ինքնաթիռներ, որոնց արժեքը կազմում է մոտ 10 միլիարդ դոլար, մնացել են երկրում, իսկ ինքնաթիռները վերադարձնելու հարցումները մերժվել են[280]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,0 1,1 Melander, Ingrid; Gabriela, Baczynska (2022 թ․ փետրվարի 24). «EU targets Russian economy after 'deluded autocrat' Putin invades Ukraine». Reuters. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ փետրվարի 26-ին. Վերցված է 2022 թ․ փետրվարի 26-ին.
  2. ↑ 2,0 2,1 «China State Banks Restrict Financing for Russian Commodities». Bloomberg News. 2022 թ․ փետրվարի 25. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ փետրվարի 25-ին. Վերցված է 2022 թ․ փետրվարի 26-ին.
  3. ↑ 3,0 3,1 «Western Countries Agree To Add Putin, Lavrov To Sanctions List». Radiofreeeurope/Radioliberty. 2022 թ․ փետրվարի 25. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ փետրվարի 26-ին. Վերցված է 2022 թ․ փետրվարի 26-ին.
  4. ↑ 4,0 4,1 Holland, Steve; Chalmers, John; Psaledakis, Daphne (2022 թ․ փետրվարի 26). «U.S., allies target 'fortress Russia' with new sanctions, including SWIFT ban». Reuters. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ փետրվարի 26-ին. Վերցված է 2022 թ․ փետրվարի 26-ին.
  5. ↑ Collins, Kaitlan; Mattingly, Phil; Liptak, Kevin; Judd, Donald (2022 թ․ փետրվարի 26). «White House and EU nations announce expulsion of 'selected Russian banks' from SWIFT». CNN. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ փետրվարի 26-ին. Վերցված է 2022 թ․ փետրվարի 26-ին.
  6. ↑ Wilkie, Christina (2022 թ․ մարտի 14). «Putin's invasion of Ukraine will knock 30 years of progress off the Russian economy». CNBC (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 30-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 30-ին.
  7. ↑ «Inflation protests across Europe threaten political turmoil». ABC News (անգլերեն). Վերցված է 2022 թ․ հոկտեմբերի 23-ին.
  8. ↑ The Loss of Human Capital in Ukraine, Noam Angrist, Simeon Djankov, Pinelopi Goldberg and Harry Patrinos, CEPR.ORG, 27 April 2022.
  9. ↑ Restarting Ukraine's Agricultural Exports, Oleksii Blinov and Simeon Djankov, CEPR.ORG, 10 June 2022.
  10. ↑ Assessing the Damages to Productive Capacity in Ukraine, Oleksii Blinov and Simeon Djankov, CEPR.ORG, 21 September 2022.
  11. ↑ The Economic Toll of Attacks on Ukraine's Power Grid, Oleksii Blinov and Simeon Djankov, CEPR.ORG, 22 December 2022.
  12. ↑ Russia's Air Attacks Cut The Ukrainian Economy by 12% in November, Oleksii Blinov, Forbes.ua, 12 January 2023 (in Ukrainian).
  13. ↑ Measuring Private Consumption During the War, Oleksii Blinov and Simeon Djankov, CEPR.ORG, 24 July 2022.
  14. ↑ Rakteem Katakey (2014 թ․ մարտի 25). «Russian Oil Seen Heading East Not West in Crimea Spat». Bloomberg. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 1-ին. Վերցված է 2016 թ․ հունվարի 2-ին.
  15. ↑ «Ukraine-related Designations: Specially Designated Nationals List Update». US Department of the Treasury. 2014 թ․ մարտի 20. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 6-ին. Վերցված է 2016 թ․ փետրվարի 27-ին.
  16. ↑ «Specially Designated Nationals List (SDN)». US Department of the Treasury. 2016 թ․ փետրվարի 16. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ օգոստոսի 14-ին. Վերցված է 2016 թ․ փետրվարի 27-ին.
  17. ↑ «Treasury Sanctions Russian Officials, Members of the Russian Leadership's Inner Circle, And An Entity For Involvement in the Situation in Ukraine». United States Treasury Department. 2014 թ․ մարտի 20. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ մայիսի 31-ին. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 20-ին.
  18. ↑ Peter Shuklinov (2014 թ․ մարտի 21). Ближний круг Путина: кто попал в новый список санкций США [Putin's inner circle: who's in the new list of US sanctions]. liga.net (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ փետրվարի 7-ին. Վերցված է 2016 թ․ փետրվարի 20-ին.
  19. ↑ McFall-Johnsen, Juliana Kaplan, Lauren Frias, Morgan (2020 թ․ մարտի 14). «A third of the global population is on coronavirus lockdown – here's our constantly updated list of countries and restrictions». Business Insider Australia. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հունիսի 26-ին. Վերցված է 2020 թ․ ապրիլի 15-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  20. ↑ «The return of Keynesianism? Exploring path dependency and ideational change in post-covid fiscal policy. Policy & Society. Volume 41, Issue 1, January 2022, Pages 68–82». Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ հունվարի 24-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 1-ին.
  21. ↑ Elliott, Larry (2019 թ․ հոկտեմբերի 8). «Nations must unite to halt global economic slowdown, says new IMF head». The Guardian. ISSN 0261-3077. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հունիսի 23-ին. Վերցված է 2020 թ․ ապրիլի 15-ին.
  22. ↑ Cox, Jeff (2019 թ․ նոյեմբերի 21). «The worst of the global economic slowdown may be in the past, Goldman says». CNBC. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հունիսի 22-ին. Վերցված է 2020 թ․ ապրիլի 15-ին.
  23. ↑ «Ukraine: What sanctions are being imposed on Russia?». BBC. 2022 թ․ փետրվարի 22. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ փետրվարի 23-ին. Վերցված է 2022 թ․ փետրվարի 22-ին.
  24. ↑ «Британия ввела санкции против 5 российских банков, Ротенберга и Тимченко» [Britain imposed sanctions against 5 Russian banks, Rotenberg and Timchenko] (ռուսերեն). RBK Daily. 2022 թ․ փետրվարի 22. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ փետրվարի 22-ին. Վերցված է 2022 թ․ փետրվարի 22-ին.
  25. ↑ «Russian billionaires lost $28 billion in market sell-off». MSN. 2022 թ․ հունվարի 26. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 6-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 1-ին.
  26. ↑ «Poland and Lithuania say Ukraine deserves EU candidate status due to 'current security challenges'». Reuters. 2022 թ․ փետրվարի 23. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 19-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 16-ին.
  27. ↑ «IMF, World Bank Chiefs Warn Of Global Impacts From Ukraine War». Barron's. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ փետրվարի 24-ին. Վերցված է 2022 թ․ փետրվարի 24-ին.
  28. ↑ Kowsmann, Patricia; Talley, Ian (2022 թ․ փետրվարի 27). «Russia Sanctions Over Ukraine Largely Spare Energy Sector, Vital to Europe». The Wall Street Journal. ISSN 0099-9660. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 1-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 2-ին.
  29. ↑ «Food is unlikely to be part of sanctions against Russia, says agriculture firm». CNBC. 2022 թ․ փետրվարի 28. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 3-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 2-ին.
  30. ↑ Osterlund, Paul Benjamin (2022 թ․ մարտի 1). «MENA faces a crisis as the world's key wheat producers are at war». Al Jazeera. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 1-ին. Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 10-ին.
  31. ↑ Khorrami, Nima (2022 թ․ մարտի 4). «Russia's Invasion of Ukraine Could Overturn the Strategic Balance in Central Asia, Too». The Diplomat. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 6-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 23-ին.
  32. ↑ «Central Asia Takes Economic Hit From Russian War In Ukraine Sooner Than Expected». Radio Free Europe/Radio Liberty. 2022 թ․ մարտի 1. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 6-ին. Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 10-ին.
  33. ↑ «The war in Ukraine is having a knock-on effect on Central Asian and Caucasian economies». Le Monde. 2022 թ․ ապրիլի 20.
  34. ↑ Kirschenbaum, J. (2022 թ․ մայիսի 16). «Now is not the time to confiscate Russia's central bank reserves». Bruegel.
  35. ↑ Davidson, Kate; Weaver, Aubree Eliza (2022 թ․ փետրվարի 28). «The West declares economic war on Russia». Politico. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 1-ին.
  36. ↑ Pop, Valentina (2022 թ․ փետրվարի 25). «EU leaders agree more Russia sanctions, but save some for later». Financial Times. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ փետրվարի 26-ին.
  37. ↑ «Germany open to Russian Central Bank asset seizure to finance Ukraine's recovery». Euractiv. 2022 թ․ մայիսի 17.
  38. ↑ Thompson, Mark (2022 թ․ փետրվարի 24). «Russian stocks crash 33% and ruble plunges to record low». CNN. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ փետրվարի 24-ին. Վերցված է 2022 թ․ փետրվարի 25-ին.
  39. ↑ «Moscow Exchange resumes trading on its markets at 10:00am». Moscow Exchange. 2022 թ․ փետրվարի 24. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ փետրվարի 24-ին. Վերցված է 2022 թ․ փետրվարի 24-ին.
  40. ↑ Mudgill, Amit (2022 թ․ փետրվարի 24). «Russian stocks nosedive 20% as trading resumes on Moscow Exchange». The Economic Times. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ փետրվարի 24-ին. Վերցված է 2022 թ․ փետրվարի 24-ին.
  41. ↑ «Russian central bank decides not to reopen stock market trading next week». Reuters. 2022 թ․ մարտի 12. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 21-ին. Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 10-ին.
  42. ↑ Elbahrawy, Farah (2022 թ․ մարտի 4). «Russia Keeps Stock Trading Shut in Nation's Longest Closure». Bloomberg News. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 4-ին.
  43. ↑ Ostroff, Caitlin (2022 թ․ փետրվարի 26). «Russia Cut to Junk Rating by S&P, Ukraine's Rating Lowered». The Wall Street Journal. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 1-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 1-ին.
  44. ↑ Farrer, Martin; Roth, Andrew; Borger, Julian (2022 թ․ փետրվարի 28). «Ukraine war: sanctions-hit Russian rouble crashes as Zelenskiy speaks of 'crucial' 24 hours». The Guardian. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 1-ին.
  45. ↑ Inman, Phillip; Sweney, Mark (2022 թ․ փետրվարի 28). «Russia's central bank doubles interest rates and closes stock market as rouble plunges». The Guardian. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 10-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 7-ին.
  46. ↑ «Russians queue for cash as West targets banks over Ukraine». Reuters. 2022 թ․ փետրվարի 27. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 1-ին.
  47. ↑ Kutlu, Ovunc. «Moscow Exchange to remain closed through Tuesday». Anadolu Agency. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 7-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 7-ին.
  48. ↑ Troinanovski, Anton (2022 թ․ փետրվարի 28). «The ruble crashes, the stock market closes and Russia's economy staggers under sanctions». The New York Times. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ փետրվարի 28-ին. Վերցված է 2022 թ․ փետրվարի 28-ին.
  49. ↑ Aquino, Kristine; Ismail, Netty (2022 թ․ փետրվարի 28). «Junk Russia Bonds Mirror Ruble Drop as Sanctions Bite». Bloomberg News. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 1-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 1-ին.
  50. ↑ «War in Ukraine: Russia soon unable to pay its debts, warns agency». BBC News. 2022 թ․ մարտի 9. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 9-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 23-ին.
  51. ↑ «BP to offload stake in Rosneft amid Ukraine conflict». BBC News. 2022 թ․ փետրվարի 27. Արխիվացված է օրիգինալից 2022 թ․ փետրվարի 27-ին. Վերցված է 2022 թ․ փետրվարի 27-ին.
  52. ↑ «BP quits Russia in up to $25 billion hit after Ukraine invasion». Reuters. 2022 թ․ փետրվարի 27. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 1-ին. Վերցված է 2022 թ․ փետրվարի 28-ին.
  53. ↑ «Norway says its sovereign fund will divest from Russia». Reuters. 2022 թ․ փետրվարի 27. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 1-ին. Վերցված է 2022 թ․ փետրվարի 28-ին.
  54. ↑ Brady, Erin (2022 թ․ փետրվարի 28). «Shell Joins Other Energy Giants in Pulling Back From Investments in Russia». Newsweek. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 1-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 1-ին.
  55. ↑ Ricciardi, Vanessa. «L'Italia si allontana dalla Russia: Eni cederà la quota del gasdotto Blue Stream» [Italy moves away from Russia: Eni sells its stake in the Blue Stream gas pipeline]. Domani (իտալերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 1-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 2-ին.
  56. ↑ «Maersk suspends all container shipping to Russia». The Straits Times. 2022 թ․ մարտի 1. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 1-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 1-ին.
  57. ↑ Liakos, Chris (2022 թ․ մարտի 1). «World's biggest container shipping companies temporarily halt cargo bookings to and from Russia». CNN. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 2-ին. Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 10-ին.
  58. ↑ «Who are the Russians leaving their country?». Deutsche Welle. 2022 թ․ ապրիլի 5.
  59. ↑ «'We are refugees': Russians flee rising authoritarianism». Al Jazeera. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 9-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 13-ին.
  60. ↑ Demytrie, Rayhan (2022 թ․ մարտի 13). «Russia faces brain drain as thousands flee abroad». BBC News. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 14-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 13-ին.
  61. ↑ «170K Russian IT Specialists Could Emigrate by April – Industry». The Moscow Times. 2022 թ․ մարտի 22.
  62. ↑ Leston, Ryan (2022 թ․ մարտի 14). «Russia Reportedly Legalizes Piracy of Games, Movies, and More». IGN. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 14-ին. Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 10-ին.
  63. ↑ Georgilidakis, Spyros (2022 թ․ մարտի 29). «Russian Aviation Authority Suffers Cyberattack». Mentour Pilot News. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 30-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 30-ին.
  64. ↑ Noëth, Bart (2022 թ․ մարտի 29). «Powerful cyber attack on Russia's Civil Aviation Authority servers: no more data nor back-up». aviation24.be. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 31-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 30-ին.
  65. ↑ Robertson, Harry. «Russian Railways becomes first company to officially default in the country, as Western sanctions jam the financial system». Markets Insider (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 14-ին.
  66. ↑ «Russian oil revenues soar as sanctions fail to land blow - WSJ». www.qcintel.com. Վերցված է 2022 թ․ հոկտեմբերի 12-ին.
  67. ↑ "Russia Confounds the West by Recapturing Its Oil Riches" WSJ. Retrieved 29 August 2022.
  68. ↑ "Russia faces ‘economic oblivion’ despite claims of short-term resilience, economists say". cnbc.com. Retrieved 2 August 2022.
  69. ↑ «Russia's budget surplus evaporates as energy revenues shrink». Financial Times. 2022 թ․ սեպտեմբերի 12. Վերցված է 2022 թ․ սեպտեմբերի 15-ին.
  70. ↑ русском, The Moscow Times на (2022 թ․ սեպտեմբերի 12). «В российском бюджете за три месяца образовалась "дыра" на 1,5 триллиона рублей». The Moscow Times на русском (ռուսերեն). Վերցված է 2022 թ․ սեպտեմբերի 15-ին.
  71. ↑ русском, The Moscow Times на (2022 թ․ սեպտեմբերի 15). «Правительство запускает секвестр бюджета после сильнейшего за 11 лет обвала доходов». The Moscow Times на русском (ռուսերեն). Վերցված է 2022 թ․ սեպտեմբերի 15-ին.
  72. ↑ «Putin's Victory in Taking Donbas Will Cost Him Billions». Newsweek. 2022 թ․ սեպտեմբերի 29. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ սեպտեմբերի 30-ին.
  73. ↑ «Putin to sign treaty annexing territories in Ukraine, Kremlin says». The Guardian. 2022 թ․ սեպտեմբերի 29. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ սեպտեմբերի 29-ին.
  74. ↑ «Russia falls into recession». Al Arabiya English (անգլերեն). 2022 թ․ նոյեմբերի 16. Վերցված է 2022 թ․ նոյեմբերի 16-ին.
  75. ↑ «Cost of War: How much Russia spending each day on war with Ukraine?». Ground Report. 2022 թ․ մայիսի 28.
  76. ↑ «Russia Spending an Estimated $900 Million a Day on Ukraine War». Newsweek. 2022 թ․ հունիսի 5.
  77. ↑ «Ukraine war: Russia shells out $900 million a day over 'special military operation'». WION. 2022 թ․ մայիսի 7.
  78. ↑ «Moscow is having a hard time facing the costs of the Ukraine war». Israel Hayom. 2022 թ․ օգոստոսի 22.
  79. ↑ Ostroff, Caitlin (2022 թ․ փետրվարի 24). «Ukraine Central Bank Halts Currency Market, Limits Cash Withdrawals». The Wall Street Journal. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ փետրվարի 24-ին. Վերցված է 2022 թ․ փետրվարի 24-ին.
  80. ↑ "Ukraine Economy to Fall 45% in 2022, Russia 11%, World Bank Says". Bloomberg news service. By Michael Winfrey. April 10, 2022. [1]
  81. ↑ «Debt Crisis Grips Russia's Most-Loyal Ally as Dollar Bonds Dive». Bloomberg.com (անգլերեն). 2022 թ․ մարտի 29. Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 14-ին.
  82. ↑ "Armenia's economic activity in October 2022 ups 17.5% - minister" ARKA News agency, published 25 November 2022 (last accessed 28 December 2022)
  83. ↑ Dovich, Mark (2022 թ․ ապրիլի 12). «Ukraine war dragging down Armenia's economy, says World Bank». Civilnet.
  84. ↑ «Russia faces major disruptions to oil, commodities flows without SWIFT». Reuters. 2022 թ․ փետրվարի 27. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 5-ին. Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 10-ին.
  85. ↑ Partington, Richard (2022 թ․ մարտի 1). «UK manufacturers face higher costs as Ukraine crisis hits supply chains». The Guardian. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 6-ին. Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 10-ին.
  86. ↑ Phillips, Matt (2022 թ․ մարտի 4). «Metal prices soar after Russia's invasion of Ukraine». Axios. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 6-ին. Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 10-ին.
  87. ↑ «What happens if Russia shuts off gas supplies to Europe?». Euronews. 2022 թ․ փետրվարի 28. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 1-ին.
  88. ↑ Chestney, Nina (2022 թ․ փետրվարի 28). «Factbox: What are Europe's options in case of Russian gas disruption?». Reuters. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 1-ին.
  89. ↑ БізнесЦензор. Ціни на газ у Європі оновили рекорд та досягли $3700 за тисячу кубометрів (оновлено) [Gas prices in Europe break record to $ 3,700 per thousand cubic meters (updated)]. БізнесЦензор (ուկրաիներեն). Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 7-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 7-ին.
  90. ↑ Davies, Rob (2022 թ․ մարտի 4). «Gas prices hit record high again as Ukraine invasion disrupts markets». The Guardian. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 6-ին. Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 10-ին.
  91. ↑ Disavino, Scott (2022 թ․ մարտի 7). «Oil price surges to highest since 2008 on delays in Iranian talks». Reuters. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 9-ին. Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 10-ին.
  92. ↑ «Business EU moves to speed up energy investments amid Ukraine war, rising gas prices». Deutsche Welle. 2022 թ․ մարտի 1. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 1-ին.
  93. ↑ Prince, Todd (2022 թ․ մարտի 5). «Russia's War In Ukraine: The Beginning Of The End Of An Energy Superpower?». Radio Free Europe/Radio Liberty. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 9-ին. Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 10-ին.
  94. ↑ Von Der Burchard, Hans; Sugue, Merlin (2022 թ․ մարտի 7). «Germany's Scholz rejects calls to ban Russian oil and gas». Politico. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 9-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 9-ին.
  95. ↑ Kemp, John (2022 թ․ մարտի 27). «Column: EU steps back from impractical Russia oil embargo». Reuters. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 26-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 29-ին.
  96. ↑ «EU unveils plan to reduce Russia energy dependency». Deutsche Welle. 2022 թ․ մարտի 8. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 9-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 8-ին.
  97. ↑ 97,0 97,1 «How tensions in Ukraine could rile Egypt». The Economist. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ փետրվարի 24-ին. Վերցված է 2022 թ․ փետրվարի 25-ին.
  98. ↑ Durisin, Megan; Elkin, Elizabeth; Parija, Pratik (2022 թ․ մարտի 9). «The World's Next Food Emergency Is Here as War Compounds Hunger Crisis». Bloomberg News. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 13-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 10-ին.
  99. ↑ «Crisis in Ukraine Drives Food Prices Higher Around World». VOA News. 2022 թ․ մարտի 6. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 14-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 23-ին.
  100. ↑ 100,0 100,1 «Afghanistan's Hungry Will Pay the Price for Putin's War». Foreign Policy. 2022 թ․ ապրիլի 1. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ ապրիլի 3-ին. Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 7-ին.
  101. ↑ «As many as 28 million people across East Africa at risk of extreme hunger if rains fail again». Oxfam. 2022 թ․ մարտի 22. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 25-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 24-ին.
  102. ↑ Mukul, Pranav. «Explained: Why the Russia-Ukraine crisis may lead to a shortage in semiconductors». MSN. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 13-ին. Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 10-ին.
  103. ↑ 103,0 103,1 «Ukraine halts half of world's neon output for chips, clouding outlook». CNN. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 13-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 13-ին.
  104. ↑ Keary, Tim (2022 թ․ փետրվարի 24). «Ukraine supplies 90% of U.S. semiconductor-grade neon (and what it means to chip supply chain)». VentureBeat. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 13-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 13-ին.
  105. ↑ Chestney, Nina (2022 թ․ ապրիլի 4). «Analysis: In Russia-Europe gas standoff, both sides lose». Reuters. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ ապրիլի 4-ին. Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 10-ին – via www.reuters.com.
  106. ↑ Higgins, Andrew (2022 թ․ ապրիլի 26). «Russia cuts off a major supply of natural gas to Poland and Bulgaria». New York Times.
  107. ↑ «Missiles fly, but Ukraine's pipeline network keeps Russian gas flowing to Europe». CBC News. 2022 թ․ ապրիլի 12.
  108. ↑ «Russia has made $66 billion from fuel exports since it invaded Ukraine - and the EU is still its biggest buyer, study finds». Business Insider. 2022 թ․ ապրիլի 28.
  109. ↑ Weise, Zia (2022 թ․ մարտի 8). «Commission plans to get EU off Russian gas before 2030». POLITICO.
  110. ↑ International Energy Agency (March 2022). «A 10-Point Plan to Reduce the European Union's Reliance on Russian Natural Gas». IEA.
  111. ↑ Bill Chappell (2022 թ․ մայիսի 4). «The EU just proposed a ban on oil from Russia, its main energy supplier». NPR.
  112. ↑ Steve Rosenberg (2022 թ․ մայիսի 31). «Russian oil: EU agrees compromise deal on banning imports». BBC.
  113. ↑ «Oil prices jump after EU leaders agree to ban most Russian crude imports». CNBC. 2022 թ․ մայիսի 31.
  114. ↑ «EU unveils 210 bln euro plan to ditch Russian fossil fuels». Reuters. 2022 թ․ մայիսի 18.
  115. ↑ 115,0 115,1 «Oil from sanctioned Venezuela to help Europe replace Russian crude as soon as next month: report». Business Insider. 2022 թ․ հունիսի 5.
  116. ↑ «EU signs gas deal with Egypt's rights abusing leadership». EU Observer. 2022 թ․ հունիսի 15. Վերցված է 2022 թ․ հունիսի 15-ին.
  117. ↑ «Russia's main oil product is trading way below the $60 price cap as just a handful of buyers keep up trade with the heavily sanctioned nation». Business Insider. 2023 թ․ հունվարի 9.
  118. ↑ «Western sanctions push Russia's energy revenues to lowest since 2020». Reuters. 2023 թ․ փետրվարի 3.
  119. ↑ Swanson, Anna (2022 թ․ փետրվարի 24). «Ukraine Invasion Threatens Global Wheat Supply». The New York Times. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ փետրվարի 24-ին. Վերցված է 2022 թ․ փետրվարի 25-ին.
  120. ↑ «Why grain can't get out of Ukraine». Vox. 2022 թ․ հունիսի 20.
  121. ↑ «Ukraine War to Compound Hunger, Poverty in Africa, Experts Say». VOA News. 2022 թ․ մարտի 19. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 24-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 23-ին.
  122. ↑ Durisin, Megan; Elkin, Elizabeth; Parija, Pratik (2022 թ․ մարտի 9). «The World's Next Food Emergency Is Here as War Compounds Hunger Crisis». Bloomberg News. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 13-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 10-ին.
  123. ↑ «Crisis in Ukraine Drives Food Prices Higher Around World». VOA News. 2022 թ․ մարտի 6. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 14-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 23-ին.
  124. ↑ «UN food agency official alarmed by Afghan food, fuel prices». Associated Press. 2022 թ․ մարտի 18. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ ապրիլի 7-ին. Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 7-ին.
  125. ↑ «As many as 28 million people across East Africa at risk of extreme hunger if rains fail again». Oxfam. 2022 թ․ մարտի 22. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 25-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 23-ին.
  126. ↑ «Russia's invasion of Ukraine will likely ratchet American food prices even higher, experts say». The Washington Post. 2022 թ․ փետրվարի 26. Արխիվացված է օրիգինալից 2022 թ․ փետրվարի 27-ին. Վերցված է 2022 թ․ փետրվարի 26-ին.
  127. ↑ «How tensions in Ukraine could rile Egypt». The Economist. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ փետրվարի 24-ին. Վերցված է 2022 թ․ փետրվարի 25-ին.
  128. ↑ Yusuf, Mohammed (2022 թ․ մարտի 19). «Ukraine War to Compound Hunger, Poverty in Africa, Experts Say». VOA (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 24-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 23-ին.
  129. ↑ «海关总署公告2022年第21号（关于允许俄罗斯全境小麦进口的公告） [General Administration of Customs Notification 21/2022]». General Administration of Customs. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ փետրվարի 25-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 6-ին.
  130. ↑ Tang, Frank (2022 թ․ փետրվարի 24). «China lifts all wheat-import restrictions on Russia amid Ukraine crisis». South China Morning Post (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ փետրվարի 24-ին. Վերցված է 2022 թ․ փետրվարի 26-ին.
  131. ↑ «Food prices jump 24.1% yr/yr to hit record high in Feb, U.N. agency says». Reuters. 2022 թ․ մարտի 4. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 6-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 5-ին.
  132. ↑ «Food Price Index hit record high in February, UN agency reports». UN News. 2022 թ․ մարտի 4. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 6-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 5-ին.
  133. ↑ «Putin has created a "global food crisis" with war in Ukraine, US deputy secretary of state says» (անգլերեն). CNN. 2022 թ․ մարտի 29. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 30-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 30-ին.
  134. ↑ «As sanctions bite Russia, fertilizer shortage imperils world food supply». Reuters. 2022 թ․ մարտի 23.
  135. ↑ «FAO Information Note: The importance of Ukraine and the Russian Federation for global agricultural markets and the risks associated with the current conflict, 25 March 2022 Update» (PDF). Food and Agriculture Organization. 2022 թ․ մարտի 25.
  136. ↑ «Soaring fertilizer prices put global food security at risk». Axios. 2022 թ․ մայիսի 6.
  137. ↑ 137,0 137,1 «Russia-Ukraine war worsens fertilizer crunch, risking food supplies». NPR. 2022 թ․ ապրիլի 12.
  138. ↑ 138,0 138,1 Levi, Peter; Molnar, Gergely (2022 թ․ հունիսի 14). «How the energy crisis is exacerbating the food crisis». Paris: International Energy Agency. Վերցված է 2022 թ․ հունիսի 16-ին.
  139. ↑ «Ukraine: Humanitarian response update». www.fao.org. Վերցված է 2022 թ․ հունիսի 24-ին.
  140. ↑ «Russia's invasion could cause long-term harm to Ukraine's prized soil». Science News. 2022 թ․ հունիսի 21. Վերցված է 2022 թ․ հուլիսի 22-ին.
  141. ↑ Wong, E., Swanson, A. (January 2, 2023), «How Russia's War on Ukraine Is Worsening Global Starvation», New York Times, Վերցված է 8 January 2023-ին
  142. ↑ «Ukraine, Russia agree to export grain, ending a standoff that threatened food supply». NPR. Associated Press. 2022 թ․ հուլիսի 22.
  143. ↑ «Russia strikes Ukraine's Black Sea port of Odesa hours after grain deals signed». NPR.
  144. ↑ «Putin to look at revising 'cheating' Ukrainian grain export deal». Reuters (անգլերեն). 2022 թ․ սեպտեմբերի 7. Վերցված է 2022 թ․ սեպտեմբերի 7-ին.
  145. ↑ «Food crisis due to Ukraine war calls for demand-side action: less animal products, less waste, and greening EU agricultural policy — Potsdam Institute for Climate Impact Research» (անգլերեն). Potsdam Institute for Climate Impact Research. Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 18-ին.
  146. ↑ «Auswirkungen des Ukraine-Kriegs auf Ernährungssicherheit». Science Media Centre Germany (անգլերեն). Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 18-ին.
  147. ↑ Bentley, Alison (2022 թ․ մարտի 22). «Broken bread — avert global wheat crisis caused by invasion of Ukraine». Nature (անգլերեն). 603 (7902): 551. Bibcode:2022Natur.603..551B. doi:10.1038/d41586-022-00789-x. PMID 35318475. S2CID 247616714.
  148. ↑ Creutzig, Felix (June 2022). «Fuel crisis: slash demand in three sectors to protect economies and climate». Nature (անգլերեն). 606 (7914): 460–462. Bibcode:2022Natur.606..460C. doi:10.1038/d41586-022-01616-z. PMID 35764814. S2CID 250114272.
  149. ↑ «Trump: How much of Germany's gas comes from Russia?». BBC News. 2018 թ․ հուլիսի 11. Արխիվացված է օրիգինալից 2022 թ․ փետրվարի 27-ին.
  150. ↑ 150,0 150,1 150,2 150,3 150,4 International Energy Agency (2022). «Oil Market and Russian Supply». Russia’s War on Ukraine. IEA. Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 14-ին.
  151. ↑ Lockett, Hudson (2022 թ․ փետրվարի 24). «Oil rises above $100 a barrel for the first time since 2014». The Financial Times. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ փետրվարի 24-ին. Վերցված է 2022 թ․ փետրվարի 24-ին.
  152. ↑ «BP to offload stake in Rosneft amid Ukraine conflict». BBC News (բրիտանական անգլերեն). 2022 թ․ փետրվարի 27. Արխիվացված է օրիգինալից 2022 թ․ փետրվարի 27-ին. Վերցված է 2022 թ․ փետրվարի 27-ին.
  153. ↑ «BP quits Russia in up to $25 billion hit after Ukraine invasion». Reuters (կանադական անգլերեն). 2022 թ․ փետրվարի 27. Վերցված է 2022 թ․ փետրվարի 28-ին.
  154. ↑ «Norway says its sovereign fund will divest from Russia». Reuters. 2022 թ․ փետրվարի 27. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ փետրվարի 28-ին. Վերցված է 2022 թ․ փետրվարի 28-ին.
  155. ↑ «Government of Canada Moves to Prohibit Import of Russian Oil». www.canada.ca (կանադական անգլերեն). 2022 թ․ փետրվարի 28. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 1-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 2-ին.
  156. ↑ «Observatory Of Economic Complexity» (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ հունվարի 12-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 2-ին.
  157. ↑ 157,0 157,1 Goldstein, Steve. «Gazprom, Lukoil and Sberbank are now penny stocks as Russian companies collapse in London». Market Watch. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 3-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 3-ին.
  158. ↑ Denton, Jack. «Russian Stocks Are Nearly Worthless as Ukraine Sanctions Bite». Barron's. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 6-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 3-ին.
  159. ↑ Hume, Neil (2022 թ․ մարտի 2). «Oil soars to $113 as European energy groups shun Russian crude». The Financial Times. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 3-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 3-ին.
  160. ↑ Trevor Hunnicutt; Steve Holland; Andrea Shalal. «Biden bans Russia oil imports to U.S., warns gasoline to rise further». Reuters.com. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 9-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 9-ին.
  161. ↑ «Reliant on Russian gas, Germany concerned over winter fuel supplies». France 24. 2022 թ․ մարտի 20. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 22-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 22-ին.
  162. ↑ "Russia pockets $24bn from selling energy to China, India" aljazeera.com. 7 July 2022.
  163. ↑ «China oil imports from Russia surge amid Ukraine war sanctions». www.aljazeera.com (անգլերեն). Վերցված է 2022 թ․ հունիսի 22-ին.
  164. ↑ «Saudi fund invested $500 million in Russian oil as Ukraine invasion began». CNN. 2022 թ․ օգոստոսի 15. Վերցված է 2022 թ․ օգոստոսի 15-ին.
  165. ↑ «Oil and gas budget revenues reach $19.61 bln in Q1 2023 — Finance Ministry». 2023 թ․ ապրիլի 7.
  166. ↑ «Insight: Weighed down oil prices support lowering the price cap on Russian oil». 2023 թ․ մարտի 7.
  167. ↑ Suriya Jayanti (2022 թ․ մարտի 1). «Ukraine's Electrical Grid Shows How Hard It Is to Escape from Russia's Grasp». Time. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 29-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 28-ին.
  168. ↑ «ENTSO-E agrees to start trial synchronization of continental European power grids with those of Ukraine, Moldova from March 16». Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 16-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 16-ին.
  169. ↑ 169,0 169,1 James Temple (2022 թ․ մարտի 7). «How Ukraine could keep the lights on as Russia attacks its power supplies». Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 29-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 29-ին.
  170. ↑ Landry, Carole (2022 թ․ մարտի 9). «Chernobyl Loses Power». The New York Times. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 28-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 28-ին.
  171. ↑ «IMF, World Bank Chiefs Warn Of Global Impacts From Ukraine War». Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ փետրվարի 24-ին. Վերցված է 2022 թ․ փետրվարի 24-ին.
  172. ↑ «UPS and FedEx halting shipments to Russia and Ukraine». Reuters (անգլերեն). 2022 թ․ փետրվարի 27. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ փետրվարի 27-ին. Վերցված է 2022 թ․ փետրվարի 28-ին.
  173. ↑ «Logistics Giants Halt Service in Russia, Ukraine». www.supplychainbrain.com (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 3-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 3-ին.
  174. ↑ Maersk, A.P. Moller (2022 թ․ մարտի 2). «Maersk - Russia / Ukraine situation update». A.P Moller - Maersk. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 2-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 2-ին.
  175. ↑ «Maersk, MSC halt container shipping to and from Russia». Packaging Gateway (ամերիկյան անգլերեն). 2022 թ․ մարտի 1. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 6-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 3-ին.
  176. ↑ Couch, Pamela McClintock,Aaron; McClintock, Pamela; Couch, Aaron (2022 թ․ մարտի 1). «Disney First Hollywood Studio to Pause Theatrical Releases in Russia». The Hollywood Reporter (ամերիկյան անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 6-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 1-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  177. ↑ Ramachandran, Naman (2022 թ․ փետրվարի 28). «Netflix Declines to Carry Russian Propaganda Channels». Variety (ամերիկյան անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 1-ին.
  178. ↑ Couch, Aaron (2022 թ․ մարտի 1). «Universal Pulls Russia Releases, Including Animated 'Bad Guys' and Michael Bay's 'Ambulance'». The Hollywood Reporter. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 9-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 14-ին.
  179. ↑ «Sony Pictures Entertainment has paused business operations in Russia». Reuters (անգլերեն). 2022 թ․ մարտի 11. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 11-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 11-ին.
  180. ↑ Meghan, Bobrowsky (2022 թ․ փետրվարի 28). «TikTok Joins Meta in Restricting Access to Russian State Media». WSJ (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 5-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 3-ին.
  181. ↑ «Yum! Brands Is Suspending Operations of KFC Company-Owned Restaurants in Russia; Finalizing Agreement to Suspend All Pizza Hut Restaurant Operations in Russia». Yum! Company Website. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 9-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 9-ին.
  182. ↑ «McDonald's will temporarily close 850 restaurants in Russia, nearly 2 weeks after Putin invaded Ukraine». cnbc.com (անգլերեն). 2022 թ․ մարտի 8. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 9-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 8-ին.
  183. ↑ Lucas, Amelia (2022 թ․ մարտի 8). «Starbucks suspends business in Russia as Putin's forces press attack in Ukraine». CNBC (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 9-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 8-ին.
  184. ↑ «Letter to Partners from Kevin Johnson on Ukraine». Starbucks Company Website. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 9-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 9-ին.
  185. ↑ 185,0 185,1 «Despite war in Ukraine, Coca Cola, McDonalds, and Pepsi remain operational in Russia». Hospitality & Catering News (ամերիկյան անգլերեն). 2022 թ․ մարտի 5. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 5-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 6-ին.
  186. ↑ «The Coca-Cola Company Suspends its Business in Russia - Press Release». The Coca-Cola Company. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 10-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 8-ին.
  187. ↑ «PepsiCo suspends production and sale of Pepsi-Cola and other global beverage brands in Russia». PepsiCo, Inc. Official Website. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 8-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 8-ին.
  188. ↑ «Heineken suspends beer exports and investment projects in Russia». Tass. 2022 թ․ մարտի 9. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 5-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 10-ին.
  189. ↑ «Heineken to cease production, sales of flagship brand in Russia». Interfax. 2022 թ․ մարտի 9. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 9-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 10-ին.
  190. ↑ «HEINEKEN stops production and sale of Heineken® beer in Russia». Heineken. 2022 թ․ մարտի 9. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 13-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 10-ին.
  191. ↑ «Nestle, tobacco groups, gamemaker Sony join move away from Russia». Reuters (անգլերեն). 2022 թ․ մարտի 9. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 13-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 10-ին.
  192. ↑ «Carlsberg indstiller salget af Carlsberg-øl i Rusland». Finans.dk (դանիերեն). 2022 թ․ մարտի 9. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 13-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 10-ին.
  193. ↑ «Heineken, Carlsberg and Universal Music join Russia exodus». France24. 2022 թ․ մարտի 10. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 10-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 10-ին.
  194. ↑ «Nestle suspends capital investment in Russia». Reuters (անգլերեն). 2022 թ․ մարտի 9. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 10-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 9-ին.
  195. ↑ Swanson, Ian (2022 թ․ մարտի 1). «Apple halts product sales in Russia». TheHill (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 6-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 2-ին.
  196. ↑ Narayen, Shantanu. «Adobe Stops All New Sales in Russia». Adobe Blog. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 8-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 8-ին.
  197. ↑ «Cisco Systems is latest American company to stop business operations in Russia». marketwatch.com (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 3-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 3-ին.
  198. ↑ «Dell Halts Sales in Russia». WSJ (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 3-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 3-ին.
  199. ↑ «Oracle suspends operations in Russia, SAP pauses sales». Reuters (անգլերեն). 2022 թ․ մարտի 2. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 5-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 2-ին.
  200. ↑ «Microsoft suspends sales in Russia as Western sanctions tighten». Reuters (անգլերեն). 2022 թ․ մարտի 4. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 6-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 4-ին.
  201. ↑ «On the current situation in Ukraine». panasonic.com (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 5-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 4-ին.
  202. ↑ «Samsung Elec says shipments to Russia suspended, donating $6 mln in aid». Reuters (անգլերեն). 2022 թ․ մարտի 4. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 5-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 4-ին.
  203. ↑ «Sanctions and boycotts: how the west has responded to the invasion of Ukraine». the Guardian (անգլերեն). 2022 թ․ մարտի 2. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 5-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 3-ին.
  204. ↑ «The List of Foreign Companies Pulling Out of Russia Keeps Growing». Bloomberg.com. 2022 թ․ փետրվարի 28. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 1-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 3-ին.
  205. ↑ «Volkswagen says to halt activities in Russia until further notice». Reuters (անգլերեն). 2022 թ․ մարտի 3. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 3-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 3-ին.
  206. ↑ «Nissan to halt work at its St Petersburg factory in coming days - RIA». Reuters. 2022 թ․ մարտի 7. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 8-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 7-ին.
  207. ↑ «Stellantis stops car shipments to and from Russia». New York Times (անգլերեն). 2022 թ․ մարտի 10. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 13-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 11-ին.
  208. ↑ «Hyundai is unsure when Russian output will resume». Automotive News Europe (անգլերեն). 2022 թ․ մարտի 4. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 9-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 6-ին.
  209. ↑ «Hyundai Motor Under Pressure to Boycott Russia». Businesskorea (կորեերեն). 2022 թ․ մարտի 10. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 13-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 13-ին.
  210. ↑ «Dozens of corporations are still in Russia. It's getting harder for them to leave». Washington Post (ամերիկյան անգլերեն). ISSN 0190-8286. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 13-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 13-ին.
  211. ↑ «Russia Keeps Stock Market Closed in Longest Pause Since 1998». Bloomberg News. 2022 թ․ մարտի 2. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 3-ին.
  212. ↑ «Russian central bank decides not to reopen stock market trading next week». Reuters (անգլերեն). 2022 թ․ մարտի 12. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 12-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 12-ին.
  213. ↑ «Moscow stock market reopens for some bond trading». BBC News. 2022 թ․ մարտի 21. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 21-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 21-ին.
  214. ↑ Thompson, Mark (2022 թ․ փետրվարի 24). «Russian stocks crash 33% and ruble plunges to record low». CNN. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ փետրվարի 24-ին. Վերցված է 2022 թ․ փետրվարի 25-ին.
  215. ↑ «Moscow Exchange resumes trading on its markets at 10:00am». Moscow Exchange. 2022 թ․ փետրվարի 24. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ փետրվարի 24-ին. Վերցված է 2022 թ․ փետրվարի 24-ին.
  216. ↑ Mudgill, Amit (2022 թ․ փետրվարի 24). «Russian stocks nosedive 20% as trading resumes on Moscow Exchange». The Economic Times. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ փետրվարի 24-ին. Վերցված է 2022 թ․ փետրվարի 24-ին.
  217. ↑ «Moscow Exchange has suspended trading on all of its markets until further notice». Moscow Exchange. 2022 թ․ փետրվարի 24. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ փետրվարի 24-ին. Վերցված է 2022 թ․ փետրվարի 24-ին.
  218. ↑ Teterevleva, Anastasia; Rodionov, Maxim (2022 թ․ փետրվարի 24). «Moscow Exchange suspends trading on all markets». Reuters. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ փետրվարի 24-ին. Վերցված է 2022 թ․ փետրվարի 24-ին.
  219. ↑ «Moscow, Saint Petersburg Exchanges Say Trading Suspended». Agence France-Presse. Barron's. 2022 թ․ փետրվարի 24. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ փետրվարի 24-ին. Վերցված է 2022 թ․ փետրվարի 24-ին.
  220. ↑ «Ukraine war: sanctions-hit Russian rouble crashes as Zelenskiy speaks of 'crucial' 24 hours». the Guardian (անգլերեն). 2022 թ․ փետրվարի 28. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ փետրվարի 28-ին. Վերցված է 2022 թ․ փետրվարի 28-ին.
  221. ↑ «Russians queue for cash as West targets banks over Ukraine». Reuters (անգլերեն). 2022 թ․ փետրվարի 27. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ փետրվարի 27-ին. Վերցված է 2022 թ․ փետրվարի 28-ին.
  222. ↑ «Footage shows long line at Moscow ATM as sanctions against Russia have residents scrambling». www.timesofisrael.com (ամերիկյան անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ փետրվարի 27-ին. Վերցված է 2022 թ․ փետրվարի 28-ին.
  223. ↑ Turak, Weizhen Tan,Natasha (2022 թ․ փետրվարի 28). «Russian ruble plunges nearly 30% against the dollar amid sanctions over Ukraine invasion». CNBC (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ փետրվարի 28-ին. Վերցված է 2022 թ․ փետրվարի 28-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  224. ↑ Turak, Natasha (2022 թ․ փետրվարի 28). «Russia central bank more than doubles key interest rate to 20% to boost sinking ruble». CNBC (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ փետրվարի 28-ին. Վերցված է 2022 թ․ փետրվարի 28-ին.
  225. ↑ «The rouble's collapse compounds Russia's isolation». The Economist. 2022 թ․ փետրվարի 28. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2022 թ․ փետրվարի 28-ին.
  226. ↑ Karunungan, Lilian; Ismail, Netty Idayu (2022 թ․ մարտի 7). «Ruble Indicated at Record Low Offshore on Talk of Oil Embargo». Bloomberg. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 7-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 7-ին.
  227. ↑ «Mastercard blocks multiple financial institutions over sanctions on Russia». Reuters. 2022 թ․ մարտի 1. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 6-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 1-ին.
  228. ↑ Kharpal, Arjun (2022 թ․ մարտի 1). «Visa and Mastercard block Russian banks from their networks after sanctions». CNBC (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 3-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 1-ին.
  229. ↑ «Crypto platform blocks thousands of Russia-linked wallets». BBC News (բրիտանական անգլերեն). 2022 թ․ մարտի 8. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 13-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 13-ին.
  230. ↑ «Russia's Invasion of Ukraine Puts Cryptocurrencies at the Heart of War». Vanity Fair (ամերիկյան անգլերեն). 2022 թ․ մարտի 4. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 13-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 14-ին.
  231. ↑ 231,0 231,1 Smith, Elliot (2022 թ․ մարտի 3). «London-listed Russian stocks are collapsing, with trading now suspended». CNBC (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 3-ին.
  232. ↑ «Russian ruble and banks are recovering despite sanctions. Here's why». Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ ապրիլի 1-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 31-ին.
  233. ↑ Jack Ewing; Stephen Gandel; Ana Swanson (2022 թ․ մարտի 18). «How the War in Ukraine Could Slow the Sales of Electric Cars». The New York Times. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 29-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 29-ին.
  234. ↑ 234,0 234,1 234,2 Seminoff, Corrine (2002 թ․ մարտի 14). «People in Moscow grab their last Big Macs before McDonald's temporarily shuts Russian outlets over Ukraine». CBC news. Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 14-ին.
  235. ↑ «A list of companies leaving Russia is holding CEOs accountable». Fortune (անգլերեն). Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 14-ին.
  236. ↑ 236,0 236,1 236,2 236,3 Hanbury, Hannah Towey, Sarah Al-Arshani, Bethany Biron, Mary. «Here are the major US and European companies pulling out of Russia following the invasion of Ukraine». Business Insider (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 14-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  237. ↑ 237,0 237,1 237,2 «US curbs exports to more Russian and Belarusian companies». www.aljazeera.com (անգլերեն). Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 14-ին.
  238. ↑ «Russian Invasion to Shrink Ukraine Economy by 45 Percent This Year». World Bank (անգլերեն). Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 14-ին.
  239. ↑ Astrov, Vasily; Ghodsi, Mahdi; Grieveson, Richard; Holzner, Mario; Kochnev, Artem; Landesmann, Michael; Pindyuk, Olga; Stehrer, Robert; Tverdostup, Maryna; Bykova, Alexandra (2022 թ․ մայիսի 1). «Russia's invasion of Ukraine: assessment of the humanitarian, economic, and financial impact in the short and medium term». International Economics and Economic Policy (անգլերեն). 19 (2): 331–381. doi:10.1007/s10368-022-00546-5. ISSN 1612-4812. S2CID 249987393.
  240. ↑ «BP profits soar as calls for windfall tax grow». BBC News. 2022 թ․ մայիսի 3. Վերցված է 2022 թ․ օգոստոսի 4-ին.
  241. ↑ «Ukraine war: UN chief Guterres slams oil and gas firms' 'grotesque greed'». BBC News. 2022 թ․ օգոստոսի 4. Վերցված է 2022 թ․ օգոստոսի 4-ին.
  242. ↑ «Shell makes record profits as Ukraine war shakes energy markets». Financial Times. 2022 թ․ մայիսի 5.
  243. ↑ «"Big Oil is intentionally profiteering from the war": Exxon profits double after Putin's invasion». Salon. 2022 թ․ ապրիլի 29.
  244. ↑ «Oil giants reap record profits as war rages in Ukraine, energy prices soar: Here's how much they made». USA Today. 2022 թ․ մայիսի 7.
  245. ↑ «Ukraine: the world's defence giants are quietly making billions from the war». The Conservation. 2022 թ․ մարտի 9.
  246. ↑ Bedi, Rahul (2022 թ․ փետրվարի 28). «Russia's Invasion of Ukraine Bodes Good Business for Arms Manufacturers Worldwide». The Wire. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 2-ին. Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 10-ին.
  247. ↑ Grazier, Dan (2022 թ․ մարտի 3). «Defense-spending hawks see an opportunity in Russia's war on Ukraine». Business Insider. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 8-ին. Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 10-ին.
  248. ↑ Rich, Gillian (2022 թ․ մարտի 4). «Russia's Ukraine Invasion Lifts Defense Stocks, Upends Years Of Military Austerity In Europe». Investors.com. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 8-ին. Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 10-ին.
  249. ↑ «The Weapons Industry Sees the War in Ukraine as a Goldmine». In These Times. 2022 թ․ ապրիլի 7.
  250. ↑ «War in Ukraine is a 'gold rush' for Western arms makers, experts say». The Independent. 2022 թ․ ապրիլի 21.
  251. ↑ «The Big 4 of agriculture unlikely to exit Russia despite mounting pressure». S&P Global. 2022 թ․ ապրիլի 19.
  252. ↑ «Experts say Ukraine war shows we need a new way to feed the world». Politico. 2022 թ․ մայիսի 20.
  253. ↑ «China Sells U.S. LNG to Europe at a Hefty Profit». Bloomberg.com (անգլերեն). 2022 թ․ մարտի 15. Վերցված է 2022 թ․ օգոստոսի 26-ին.
  254. ↑ 254,0 254,1 «Ukraine crisis: Why India is buying more Russian oil». BBC News. 2022 թ․ մարտի 11. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ ապրիլի 2-ին. Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 2-ին.
  255. ↑ 255,0 255,1 «U.S. Tells India There Will Be 'Consequences' for Dodging Russia Sanctions». Newsweek. 2022 թ․ ապրիլի 1. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ ապրիլի 12-ին. Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 2-ին.
  256. ↑ 256,0 256,1 «Exclusive: Saudi Arabia doubles second-quarter Russian fuel oil imports for power generation». Reuters. 2022 թ․ հուլիսի 15.
  257. ↑ "German minister criticizes U.S. over ‘astronomical’ natural gas prices" cnbc.com. 5 October 2022.
  258. ↑ «Macron Pledges to Talk Tough on Gas When G-7 Meets». Bloomberg. 2022 թ․ սեպտեմբերի 6.
  259. ↑ «Macron Accuses US of Trade 'Double Standard' Amid Energy Crunch». Bloomberg. 2022 թ․ հոկտեմբերի 21.
  260. ↑ Lau, Yvonne (2022 թ․ մարտի 9). «10 Russians on life under Western sanctions and a Kremlin crackdown». Fortune (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 9-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 9-ին.
  261. ↑ «'We are refugees': Russians flee rising authoritarianism». www.aljazeera.com (անգլերեն). 2022 թ․ մարտի 8. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 9-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 9-ին.
  262. ↑ Ivanova, Polina; Foy, Henry (2022 թ․ մարտի 9). «Russia's techies flee country they fear is 'flying into an abyss'». Financial Times. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 10-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 9-ին.
  263. ↑ Prince, Todd (2022 թ․ մարտի 2). «'I'm In Shock': Russians Brace For Hardship As Putin's War On Ukraine Plunges Economy Into Crisis». RadioFreeEurope/RadioLiberty (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 6-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 9-ին.
  264. ↑ «'An Economic Target': Russia's Kaliningrad Exclave Confronts New Levels Of Isolation». Radio Free Europe/Radio Liberty. 2022 թ․ մարտի 2. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ ապրիլի 7-ին. Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 7-ին.
  265. ↑ «Russia: With Tech Firms Pulling Out, Internet Spiraling into Isolation». Human Rights Watch. 2022 թ․ մարտի 14. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 14-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 14-ին.
  266. ↑ Khorrami, Nima (2022 թ․ մարտի 4). «Russia's Invasion of Ukraine Could Overturn the Strategic Balance in Central Asia, Too». The Diplomat. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 6-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 23-ին.
  267. ↑ «Central Asia braces for economic catastrophe». Nikkei. 2022 թ․ մարտի 7. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 11-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 23-ին.
  268. ↑ «Sanctions on Russia have sent shockwaves through Central Asia. And China can't fill in yet». The Print. 2022 թ․ մարտի 16. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 23-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 23-ին.
  269. ↑ «'The city is destroyed': Russians push deeper into Mariupol». www.aljazeera.com (անգլերեն). Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 14-ին.
  270. ↑ «The Economic Toll of Attacks on Ukraine's Power Grid». www.lse.ac.uk (անգլերեն). Վերցված է 2023 թ․ հունվարի 10-ին.
  271. ↑ «Russia outlines plan for 'unfriendly' investors to sell up at half-price». Reuters. 2022 թ․ դեկտեմբերի 30.
  272. ↑ «China will not join sanctions on Russia, banking regulator says». Reuters. 2022 թ․ մարտի 2. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 22-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 22-ին.
  273. ↑ «Economic Sanctions Reconsidered, 3rd ed., Preview Chapter 6» (PDF). Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 3-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 14-ին.
  274. ↑ «Why Sanctioning Russia Will Fail». 2022 թ․ մարտի 10. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 14-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 15-ին.
  275. ↑ Pasternak, Avia (2011). «The Collective Responsibility of Democratic Publics». Canadian Journal of Philosophy. 41 (1): 99–123. doi:10.1353/cjp.2011.0002. JSTOR 41302120. S2CID 145401954. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 24-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 15-ին.
  276. ↑ «Russian Sanctions: The Helpful, the Harmful, and the Pointless». 2022 թ․ մարտի 11. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 14-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 15-ին.
  277. ↑ Das, Krishna N. (2022 թ․ ապրիլի 1). «Russia's Lavrov hopes to bypass sanctions in trade with "friend" India». Reuters. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ ապրիլի 2-ին. Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 2-ին.
  278. ↑ «Putin May Be Winning the Information War Outside of the U.S. and Europe». Time. 2022 թ․ մայիսի 20.
  279. ↑ Tan, Huileng (2022 թ․ մարտի 22). «A new class of oligarchs could rise from Putin's seizure of Western assets, says an expert in Russian finance». Business Insider (ամերիկյան անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 30-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 30-ին.
  280. ↑ «Ukraine war: Russian officials seize Swiss watches apparently worth millions». BBC News (բրիտանական անգլերեն). 2022 թ․ մարտի 28. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 28-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 28-ին.
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ռուսական_ներխուժման_տնտեսական_ազդեցությունը_Ուկրաինայում&oldid=9484465» էջից