Ռոբերտ Կապա

Ռոբերտ Կապա;
Ծնվել է	հոկտեմբերի 22, 1913[…]
Ծննդավայր	Բուդապեշտ, Ավստրո-Հունգարիա
Մահացել է	մայիսի 25, 1954[…] (40 տարեկան)
Մահվան վայր	Thái Bình, Ֆրանսիական Հնդկաչին
Գերեզման	Amawalk Hill Cemetery
Քաղաքացիություն	Ֆրանսիա, Հունգարիայի թագավորություն և ԱՄՆ
Մայրենի լեզու	արաբերեն
Ազդվել է	Էռնեստ Հեմինգուեյ
Երկեր	The Falling Soldier?
Մասնագիտություն	ռազմական թղթակից, լուսանկարիչ, պատերազմի լուսանկարիչ, ֆոտոլրագրող, լրագրող, գրող և professional photographer
Ծնողներ	հայր՝ Dezsö Friedmann?, մայր՝ Յուլիա
Պարգևներ և ; մրցանակներ	Բելա Բալաշի մրցանակ և Միջազգային լուսանկարչական փառքի սրահ և թանգարան
	Robert Capa Վիքիպահեստում

Ռոբերտ Կապա (անգլ.՝ Robert Capa), իսկական անունը Էնդրե Էռնո Ֆրիդման (հունգ.՝ Friedman Endre Ernő, հոկտեմբերի 22, 1913(1913-10-22)^[1]^[2]^[3]^[…], Բուդապեշտ, Ավստրո-Հունգարիա^[4]^[5] - մայիսի 25, 1954(1954-05-25)^[4]^[2]^[3]^[…], Thái Bình, Ֆրանսիական Հնդկաչին^[5]^[6]), Հունգարիայում ծնված, հրեական ծագումով ֆոտոլրագրող, վավերագրական լուսանկարչության դասական, ռազմական ֆոտոլրագրության հիմնադիր։ Լուսանկարիչ Քորնել Կապայի մեծ եղբայրն է։ Աշխարհում առաջին լուսանկարչական ընկերության՝ Magnum Photos-ի հինգ հիմնադիրներից մեկն է։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծնվել է Բուդապեշտում (այլ տվյալներով՝ Վոլկե Պապուշանիում, ներկայումս՝ Սլովակիա)։ Դեռահաս տարիքում ընդգրկվել է ձախ ինտելեկտուալների և ավանգարդ արվեստի գործիչների շարքում, նաև մասնակցել է Միկլոշ Հորթիի ավտորիտար ռեժիմի դեմ բողոքների ցույցերին։ 1931-1932 թվականներին Բեռլինի համալսարանում զբաղվել է քաղաքագիտության ուսումնասիրությամբ^[10]։ 1931 թվականին՝ իր առաջին լուսանկարը հրապարակելու նախօրեին, ձերբակալվել է հունգարական գաղտնի ոստիկանության կողմից իր քաղաքական գործունեության համար։ Ֆրիդմանի ծանոթը, որը ոստիկանական սպայի կին էր, հասել է Կապայի ազատ արձակմանն այն պայմանով, որ նա իսկույն պետք է լքի Հունգարիան։ Ֆրիդմանը տեղափոխվել է Բեռլին, որտեղ հաճախել է Քաղաքագիտության բարձրագույն դպրոցի դասախոսություններին և սկսել զբաղվել ֆոտոլրագրությամբ։ Boston Review-ն նրան նկարագրել է որպես ձախ հայացքների դեմոկրատի և հակաֆաշիստի։

1932 թվականին Կոպենհագենում նա սկսել է Լև Տրոցկու լուսանկարների շարքը, որը մեծ հաջողություն է ունեցել տպագրության մեջ։ 1933 թվականին տեղափոխվել է Փարիզ, որտեղ ծանոթացել է Անրի Կարտիե Բրեսոնի հետ^[10]։ 1935 թվականից հանդես է եկել կեղծանունով։ Ուղեկցելով իսպանական կոմունիստական կուսակցության աշխարհազորին՝ եղել է Իսպանիայի քաղաքացիական պատերազմի ռազմաճակատներում, որտեղ կատարել է հանրապետական աշխարհազորականի մահվան դասական լուսանկարը (սկզբում կարծում էին, որ մահացողը Մարքսիստական միության աշխատավորական կուսակցության անդամ է եղել, այնուհետև նրան նույնացրել են անարխիստ Ֆեդերիկո Բորելա Գարսիայի հետ, սակայն այս տեսակետը ևս վիճարկվում է)։ Լուսանկարը պատկերում է այն պահը, երբ գնդակը խոցում է աշխարհազորականին։ Մադրիդի մոտ մահացել է նրա գործընկեր, ընկերուհի, գերմանացի ֆոտոլրագրող Գերդա Տարոն, որը պատահաբար հայտնվել է մանևրող տանկի տակ և ճխլվել։ Այդ ժամանակից ի վեր Կապան սկսել է աշխատել որպես ռազմական ֆոտոլուսանկարիչ և ծառայության բերումով եղել Իսրայելում, Գերմանիայում, Իտալիայում, Չինաստանում և Ֆրանսիայում։

1938 թվականին որպես ֆոտոլրագրող աշխատել է Ճապոնա-չինական պատերազմում։ 1940 թվականին տեղափոխվել է ԱՄՆ։ Աշխատել է Հյուսիսային Աֆրիկայում և Իտալիայում։ 1944 թվականին լուսանկարել է միութենական զորքերի՝ Նորմանդիա իջեցումը («Հրաշալի տասնմեկյակ» անվանմամբ հայտնի ֆոտոսեսիան Օմահա-բիչից)։ 1947 թվականին Անրի Կարտյե-Բրեսսոնի և ուրիշների հետ հիմնադրել է «Մագնում» լուսանկարչական ընկերությունը, 1951 թվականին գլխավորել է այն, սակայն 1953 թվականին ստիպված է եղել տեղափոխվել Եվրոպա՝ մակկարտիզմից (հասարակական շարժում ԱՄՆ-ում «հակաամերիկյան տրամադրվածություններ ունեցող» քաղաքացիների դեմ) փրկվելով։ 1947 թվականին Ջոն Սթեյնբեքի հետ հրավիրվել է Խորհրդային միություն, որտեղ մի քանի ամիսների ընթացքում վավերագրել է առօրյա կյանքը։ Այդ գործուղման արդյունքում ստեղծվել է «Ռուսական օրագիր» գիրքը՝ Կապայի լուսանկարներով։ 1948 և 1950 թվականներին աշխատել է Իսրայելում։

Կազմել է Հեմինգուեյի և Ջոն Սթեյնբեքի գրքերը, որոնց հետ ընկերական հարաբերություններ է ունեցել։

Ռոբերտ Կապան մահացել է Հնդկա-չինական պատերազմի վերջում՝ 1954 թվականի մայիսի 25-ին, պատահաբար հայտնվելով ականի վրա։

Ստեղծագործություն և ճանաչում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կապան հանդիսանում է ֆոտոլրագրության ճանաչված դասական։ Ռազմական լուսանկարչության ստեղծողներից մեկն է, ով Երկրորդ Համաշխարհային պատերազմն անցկացրել է եվրոպական թատերաբեմում։

«Ռոբերտ Կապա» կեղծանունը Գերդա Տարոյի հետ միասին կատարած միստիֆիկացիայի արդյունք է, որն իրականացվել է լուսանկարների ավելի լավ վաճառքի համար։ Գերդան լրագրողների շրջանում տարածել էր լուրեր «հայտնի և հարուստ ամերիկացի լրագրողի մասին», ով պատրաստ է վաճառել իր լուսանկարները։ Հորինված կերպարի դերը խաղում էր Ֆրիդմանը՝ լուսանկարելով տարբեր իրադարձություններ և վաճառելով այդ կեղծանվան տակ։ Երբ միստիֆիկացիան բացահայտվեց, Կապան արդեն բավականին հայտնի էր որպես ֆոտոլրագրող, և հանրությունը գիտեր նրան այդ անվան տակ։

Կապայի մահից հետո Ամերիկայի Միջազգային մամուլ-ակումբի կողմից սահմանվել է Ռոբերտ Կապայի Ոսկե մեդալ տարեկան մրցանակը, որը տրվում է ֆոտոլրագրողներին «արտերկրում կատարված լավագույն ֆոտոռեպորտաժի համար, որը եզակի խիզախություն և նախաձեռնողականություն է պահանջում»^[11]։ Նյու Յորքում Քորնել Կապան հիմնադրել է լուսանկարի միջազգային կենտրոն, ինչը թույլ տվեց ոչ միայն պահպանել Ռոբերտի լուսանկարները, այլ նաև ապահովել դրանց հասանելիությունը հանրության համար^[10]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ ^1,0 ^1,1 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 Robert Capa (նիդերլ.)
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 Robert Capa — OUP, 2006. — ISBN 978-0-19-977378-7
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 ^4,4 ^4,5 L'Humanité (ֆր.) — RF: 1999. — ISSN 0242-6870; 2496-8617
↑ ^5,0 ^5,1 ^5,2 ^5,3 ^5,4 ^5,5 https://data.bnf.fr/ark:/12148/cb11895059d
↑ ^6,0 ^6,1 ^6,2 RKDartists (նիդերլ.)
↑ Ժամանակակից արվեստի թանգարանի առցանց հավաքածու
↑ http://www.slate.fr/story/196390/trois-femmes-oubliees-cimetiere-pere-lachaise-rosa-bonheur-gerda-taro-sophie-blanchard
↑ ^9,0 ^9,1 ^9,2 ^9,3 ^9,4 Pas L. v. Genealogics — 2003.
↑ ^10,0 ^10,1 ^10,2 Фотографии XX века. Музей Людвига в Кёльне / пер. с англ. А.А. Сосинова. — Издательство АТС, 2008. — ISBN 978-5-17-047116-4
↑ THE ROBERT CAPA GOLD MEDAL Արխիվացված 2007-11-05 archive.today

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Whelan R. Robert Capa: a biography. New York: Knopf, 1985
Lacouture J. Robert Capa. Paris: Centre National de la Photographie, 1988
Kershaw A. Blood and champagne: the life and times of Robert Capa. New York: Thomas Dunne Books/St. Martin’s Press, 2003
Bustelo G. Robert Capa: obra fotográfica. London; New York: Phaidon, 2005

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ռոբերտ Կապա» հոդվածին։

[_4edad99a82613495-1] 1,0 ^1,1 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.

[_b612fbc8b8b16bf3-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 Robert Capa (նիդերլ.)

[_15e3519e8ececeec-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 Robert Capa — OUP, 2006. — ISBN 978-0-19-977378-7

[_9b9131cbc488d328-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 ^4,4 ^4,5 L'Humanité (ֆր.) — RF: 1999. — ISSN 0242-6870; 2496-8617

[_fcd085ae47fa8d4d-5] 5,0 ^5,1 ^5,2 ^5,3 ^5,4 ^5,5 https://data.bnf.fr/ark:/12148/cb11895059d

[_ef5857613d3fa07b-6] 6,0 ^6,1 ^6,2 RKDartists (նիդերլ.)

[_441b097f393887dd-7] Ժամանակակից արվեստի թանգարանի առցանց հավաքածու

[_227473876928e44b-8] ttp://www.slate.fr/story/196390/trois-femmes-oubliees-cimetiere-pere-lachaise-rosa-bonheur-gerda-taro-sophie-blanchard

[_eb6376c2ecb7f5a5-9] 9,0 ^9,1 ^9,2 ^9,3 ^9,4 Pas L. v. Genealogics — 2003.

[:0-10] 10,0 ^10,1 ^10,2 Фотографии XX века. Музей Людвига в Кёльне / пер. с англ. А.А. Сосинова. — Издательство АТС, 2008. — ISBN 978-5-17-047116-4

[11] THE ROBERT CAPA GOLD MEDAL Արխիվացված 2007-11-05 archive.today

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]