Jump to content

Ռոբերտ Գրաբս

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Ռոբերտ Գրաբս
անգլ.՝ Robert Howard Grubbs
Դիմանկար
Ծնվել էփետրվարի 27, 1942(1942-02-27)[1][2][3][…]
ԾննդավայրPossum Trot, Մարշալ շրջան, Կենտուկի, ԱՄՆ
Մահացել էդեկտեմբերի 19, 2021(2021-12-19)[4] (79 տարեկան)
Մահվան վայրDuarte, Լոս Անջելես շրջան, Կալիֆոռնիա, ԱՄՆ
ԳերեզմանMountain View Cemetery and Mausoleum[5]
Քաղաքացիություն ԱՄՆ
ԿրթությունԿոլումբիայի համալսարան, Ֆլորիդայի համալսարան, Paducah Tilghman High School?, Սթենֆորդի համալսարան և Կոլումբիայի ճարտարագիտության և կիրառական գիտության դպրոց
Գիտական աստիճանփիլիսոփայության դոկտոր
Մասնագիտությունքիմիկոս, ինքնակենսագիր և համալսարանի դասախոս
ԱշխատավայրԿալիֆոռնիայի տեխնոլոգիական ինստիտուտ
ԱմուսինHelen O'Kane-Grubbs?
Պարգևներ և
մրցանակներ
Քիմիայի Նոբելյան մրցանակ[6][7] Բենջամին Ֆրանկլինի մեդալ

Arthur C. Cope Award?

Ալեքսանդր ֆոն Հումբոլդտի կրթաթոշակ

American Chemical Society Award in Organometallic Chemistry?

[8]

Ավգուստ Վիլհելմ ֆոն Հոֆմանի շքանշան

[9]

Q113997352?

Հարյուրամյակի մրցանակ

Bristol-Myers Squibb Award for Distinguished Achievement in Synthetic Organic Chemistry Research?

[10]

Հումբոլդտի մրցանակ

Fellow of the Royal Society of Chemistry?

honorary doctor of the RWTH Aachen University?

Linus Pauling Award?

[11]
Բենջամին Ֆրանկլինի մեդալ[12]

Florida Inventors Hall of Fame?

[12]

Լոնդոնի թագավորական միության արտասահմանյան անդամ

[13][14]
Ամերիկյան քիմիկոսների ինստիտուտի ոսկե մեդալ[15]

Roger Adams Award in Organic Chemistry?

[16]

Թոլմանի մրցանակ

[17]

ACS Award in Polymer Chemistry?

[18]

Herman Mark Award in Polymer Chemistry?

[19]

ACS Award for Creative Invention?

[20]

Tetrahedron Prize?

[21]

George A. Olah Award in Hydrocarbon or Petroleum Chemistry?

[22]

Clarivate Citation Laureate

[23]
և

Camille Dreyfus Teacher-Scholar Awards?

ԱնդամությունԼեհական գիտությունների ակադեմիա[24], Արվեստների և գիտությունների ամերիկյան ակադեմիա, Լոնդոնի թագավորական ընկերություն[13], ԱՄՆ-ի Գիտությունների ազգային ակադեմիա[12], Ճարտարագիտական ազգային ակադեմիա[12], American Chemical Society?[12], Քիմիայի թագավորական ընկերություն[12] և Չինաստանի գիտությունների ակադեմիա[12]
 Robert H. Grubbs Վիքիպահեստում

Ռոբերտ Հովարդ Գրաբս (փետրվարի 27, 1942(1942-02-27)[1][2][3][…], Possum Trot, Մարշալ շրջան, Կենտուկի, ԱՄՆ - դեկտեմբերի 19, 2021(2021-12-19)[4], Duarte, Լոս Անջելես շրջան, Կալիֆոռնիա, ԱՄՆ) ամերիկացի քիմիկոս և Վիկտոր և Էլիզաբեթ Աթկինսների քիմիայի պրոֆեսոր էր Կալիֆորնիայի տեխնոլոգիական ինստիտուտում Փասադենա (Կալիֆոռնիա)։[25] Նա 2005 թվականի Քիմիայի Նոբելյան մրցանակի համահեղինակ էր օլեֆինի մետաթեզի վերաբերյալ իր աշխատանքի համար։[26]

Գրաբսը 2015 թվականին ընտրվել է Ճարտարագիտության ազգային ակադեմիայի անդամ՝ կատալիզատորների մշակումների համար, որոնք առևտրային արտադրանք մշակելու հնարավորություն են տվել:

Նա Materia-ի համահիմնադիրն էր՝ կատալիզատորներ արտադրող համալսարանական ստարտափ։[27]

Վաղ տարիք և կրթություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գրաբսը ծնվել է 1942 թվականի փետրվարի 27-ին, Կենտուկի նահանգի Մարշալ շրջանի ֆերմայում։[28][29] Նրա ծնողներն էին Հովարդ և Ֆեյ (Էթվուդ) Գրաբսերը։[28][30] Ֆեյը դպրոցի ուսուցչուհի էր։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմում ծառայելուց հետո ընտանիքը տեղափոխվեց Պադուկա, Կենտուկի, որտեղ Հովարդը վերապատրաստվեց որպես դիզելային մեխանիկ, իսկ Ռոբերտը սովորեց Պադուկա Թիլղման ավագ դպրոցում։[28][29]

Ֆլորիդայի համալսարանում Գրաբսը սկզբում մտադիր էր ուսումնասիրել գյուղատնտեսության քիմիա:[31] Այնուամենայնիվ, պրոֆեսոր Մերլ Բատիստը նրան համոզեց անցնել օրգանական քիմիայի:[32] 1963 թվականին նա ստացել է իր բակալավրի, իսկ՝ 1965 թվականին մագիստրոսի կոչումը, Ֆլորիդայի համալսարանից։[32][33]

Այնուհետև Գրաբսը հաճախել է Կոլումբիայի համալսարան, որտեղ աշխատել է Ռոնալդ Բրեսլոուի հետ օրգանոմետաղական միացությունների վրա, որոնք պարունակում են ածխածին-մետաղ կապեր: 1968 թվականին Գրաբսը պաշտպանել է դոկտորական թեզը։[34][29]

1968-1969 թվականներին, Գրաբսը Ջեյմս Քոլմանի հետ աշխատել է Սթենֆորդի համալսարանում՝ որպես Առողջապահության ազգային ինստիտուտի աշխատակից: Քոլմանի հետ նա սկսեց համակարգված ուսումնասիրել կատալիտիկ պրոցեսները օրգանոմետաղական քիմիայում, որն այն ժամանակ հետազոտությունների համեմատաբար նոր ոլորտ էր։[29]

1969 թվականին Գրաբսը ընդունվեց Միչիգանի պետական ​​համալսարան, որտեղ նա սկսեց աշխատել օլեֆինի մետաթեզի վրա։ Հարոլդ Հարթը, Գերասիմոս Կարաբացոսը, Ջին Լեգոֆը, Դոն Ֆարնումը, Բիլ Ռոյշը և Փիթ Վագները նրա առաջին մենթորներն էին համալսարանում։[29] 1969-1973 թվականներին Գրաբսը եղել է պրոֆեսորի օգնական, իսկ 1973-1978 թվականներին՝ դոցենտ։[35] 1975 թվականին Գրաբսը գնացել է Մաքս Պլանկի ածխի հետազոտությունների ինստիտուտ Մյուլհայմում, Գերմանիա՝ Ալեքսանդր ֆոն Հումբոլդի հիմնադրամի կրթաթոշակով։[36]

1978 թվականին Գրաբսը տեղափոխվեց Կալիֆորնիայի տեխնոլոգիական ինստիտուտ՝ որպես քիմիայի պրոֆեսոր։ 1990 թվականի դրությամբ նա դարձավ Վիկտոր և Էլիզաբեթ Աթկինս քիմիայի պրոֆեսոր։[37][38]

Կոմերցիոն գործունեություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գրաբսի և՛ առաջին, և՛ երկրորդ սերնդի կատալիզատորները կոմերցիոն հասանելի էին Materia ստարտափ ընկերությունից, որը 1998 թվականին Գրաբսը Մայք Ջարդելլոյի հետ հիմնադրել է Փասադենայում, Կալիֆորնիա։[39][40][41] Materia-ն բացառիկ իրավունքներ է ձեռք բերել՝ արտադրելու հայտնի օլեֆինի կատալիզատորներից շատերը։[42] Ջարդելլոյի օրոք Materia-ն, Sigma-Aldrich-ի քիմիական նյութերի կատալոգի միջոցով, կարողացավ վաճառել իրենց կատալիզատորները։ Sigma-Oldrich-ը դարձավ դրանց բացառիկ մատակարարն ամբողջ աշխարհում։[40][43] 2008 թվականին Materia-ն համագործակցեց Cargill-ի հետ՝ ձևավորելով Elevance Renewable Sciences-ը՝ վերականգնվող յուղերից հատուկ քիմիական նյութեր արտադրելու համար,[44] ներառյալ կենսավառելիքը։[45] 2017 թվականին Materia-ն իր կատալիզատորների բիզնեսը վաճառեց Umicore-ին։[46] 2021 թվականին Materia-ն ձեռք բերվեց ExxonMobil-ի կողմից։[47]

Գրաբսը եղել է Reliance ինովացիոն խորհրդի անդամ, որը ձևավորվել է Հնդկաստանի Reliance Industries Limited-ի կողմից։[48]

Գրաբսը ԱՄՆ գիտության և ճարտարագիտության փառատոնի խորհրդատվական խորհրդի անդամ էր։[49]

Հետազոտություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գրաբսի հիմնական գիտահետազոտական ​​հետաքրքրությունները վերաբերում էին օրգանամետաղական քիմիայի և սինթետիկ քիմիայի, մասնավորապես, օլեֆինի մետաթեզի նոր կատալիզատորների մշակմանը: Օլեֆինի մետաթեզում կատալիզատորն օգտագործվում է ածխածնի մոլեկուլների կապերը կոտրելու համար, որոնք այնուհետև կարող են նորից վերաձևավորվել՝ նոր քիմիական կապեր ստեղծելով, եզակի հատկություններով նոր միացություններ դուրս բերել։[32][50] Բազային տեխնիկան կարող է օգտագործվել պոլիմերների, դեղագործական և նավթաքիմիական նյութերի ստեղծման համար[51] և լայն կիրառություն ունի այնպիսի ոլորտներում, ինչպիսիք են դեղագործությունը, կենսատեխնոլոգիան, գյուղատնտեսությունը և պլաստմասսան։[32]

Գրաբսը մեծ դեր ունեցավ ռութենիումի կատալիզատորների ընտանիքի ստեղծման գործում, այդ թվում՝ օլեֆինի մետաթեզի համար Grubbs կատալիզատորը։[52]

Անձնական կյանք

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կոլումբիայի համալսարանում սովորելու ընթացքում Գրաբսը հանդիպեց նաև իր ապագա կնոջը՝ Հելեն Օ'Քեյնին, հատուկ կրթության ուսուցչուհի, ում հետ նա ունեցավ երեք երեխա:[29][53][54]

Գրաբսը մահացավ սրտի կաթվածից Դուարտեում, Կալիֆորնիա նահանգի Հույսի քաղաքային Բժշկական կենտրոնում, 2021 թվականի դեկտեմբերի 19-ին, 79 տարեկան հասակում։[55][54] Մահվան պահին նա բուժվում էր լիմֆոմայից։[54]

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. 1,0 1,1 Encyclopædia Britannica
  2. 2,0 2,1 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)
  3. 3,0 3,1 Munzinger Personen (գերմ.)
  4. 4,0 4,1 4,2 Caltech Mourns the Loss of Nobel Laureate Robert H. GrubbsCalifornia Institute of Technology, 2021.
  5. Find A Grave — 1996.
  6. The Nobel Prize in Chemistry 2005Nobel Foundation.
  7. Table showing prize amountsNobel Foundation, 2019.
  8. https://www.acs.org/funding/awards/acs-award-in-organometallic-chemistry/past-recipients.html
  9. https://en.gdch.de/gdch/prizes-and-awards/gdch-awards/august-wilhelm-von-hofmann-commemorative-medal.html
  10. GRANTS AND AWARDS PROGRAM FACT SHEET
  11. https://acspss.org/pauling-medal-award/
  12. 12,0 12,1 12,2 12,3 12,4 12,5 12,6 https://www.caltech.edu/about/news/caltech-mourns-the-loss-of-nobel-laureate-robert-h-grubbs
  13. 13,0 13,1 Fellows Directory (բրիտ․ անգլ.)
  14. https://royalsociety.org/news/2017/05/eminent-scientists-join-royal-society-fellowship/ — 2017.
  15. https://www.theaic.org/award_winners/goldmedal.html#gma90s
  16. https://www.acs.org/funding/awards/roger-adams-award-in-organic-chemistry/past-recipients.html
  17. https://scalacs.org/?page_id=1089
  18. https://www.acs.org/funding/awards/acs-award-in-polymer-chemistry/past-recipients.html
  19. https://polyacs.org/herman-f-mark-polymer-chemistry-award/
  20. https://www.acs.org/funding/awards/acs-award-for-creative-invention/past-recipients.html
  21. https://www.tetrahedron-chem.com/tetrahedron_prize_for_creativity2022
  22. https://www.acs.org/funding/awards/george-olah-award-in-hydrocarbon-or-petroleum-chemistry/past-recipients.html
  23. https://clarivate.com/citation-laureates
  24. http://czlonkowie.pan.pl/czlonkowie/sites/WynikiWyszukiwania.html?s=GRUBBS,%20Robert
  25. Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «AICGOld» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  26. «Press Release, 5 October 2005». The Nobel Prize in Chemistry 2005. NobelPrize.org. Վերցված է April 12, 2016-ին.
  27. «Lanxess rubber employs Materia catalysts». Chemical & Engineering News. 84 (34): 23. August 21, 2006. Վերցված է January 9, 2018-ին.
  28. 28,0 28,1 28,2 «Jackson Purchase Nobel Laureate». Jackson Purchase Historical Society. Վերցված է April 12, 2016-ին.
  29. 29,0 29,1 29,2 29,3 29,4 29,5 «Robert H. Grubbs – Biographical». The Nobel Prize in Chemistry 2005. NobelPrize.org. Վերցված է April 12, 2016-ին. «In some places, my birthplace is listed as Calvert City and in others Possum Trot. I was actually born between the two, so either one really is correct.»
  30. History and Families, McCracken County, Kentucky, 1824–1989. Turner Publishing Company. December 22, 1989. ISBN 9780938021360. Վերցված է December 22, 2021-ին – via Google Books.
  31. «Nobel laureate Robert Grubbs dies at 79». cen.acs.org. Վերցված է 2021-12-22-ին.
  32. 32,0 32,1 32,2 32,3 Janine Young, Sikes (October 6, 2005). «A Gator wins Nobel in chemistry». The Gainesville Sun. Արխիվացված է օրիգինալից April 21, 2016-ին. Վերցված է April 14, 2016-ին.
  33. Doerfler, Andrew (December 20, 2021). «UF Mourns the Passing of Robert H. Grubbs, Nobel-Winning Alumnus». News – College of Liberal Arts & Sciences. Վերցված է 22 December 2021-ին.
  34. Grubbs, Robert Howard (1968). I. Cyclebutadiene Derivatives II. Studies of Cyclooctatetraene Iron Tricarbonyl Complexes (PhD thesis). Columbia University. ProQuest 302317287. (subscription required)
  35. «Robert H. Grubbs PhD " Leadership Board». Department of Chemistry, University of Florida. Վերցված է April 14, 2016-ին.
  36. «Chemistry Nobel Prize for two Humboldtians». The Alexander von Humboldt Foundation. October 5, 2005. Արխիվացված է օրիգինալից November 14, 2018-ին.
  37. «Robert H. Grubbs American chemist». Encyclopædia Britannica. April 26, 2024.
  38. Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «scalacs» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  39. Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «Notman» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  40. 40,0 40,1 «Industry's Secret Ingredient». Caltech News. Արխիվացված է օրիգինալից September 10, 2015-ին. Վերցված է April 17, 2014-ին.
  41. «Leading Innovation in Catalysis». Materia. Վերցված է April 15, 2016-ին.
  42. «The History of Materia». Materia. Վերցված է April 15, 2016-ին.
  43. «Materia and Sigma-Aldrich Announce Exclusive Distribution Deal for Grubbs' Metathesis Catalysts». Business Wire. August 18, 2003. Վերցված է April 15, 2016-ին.
  44. Tullo, Alexander H. (March 31, 2008). «Cargill, Materia Launch New Firm Elevance will make specialty chemicals from vegetable oils». Chemical & Engineering News. 86 (13): 6. doi:10.1021/cen-v086n013.p006.
  45. Kotrba, Ron (March 23, 2010). «Newton plant to become biorefinery showcase». Biodiesel Magazine. Վերցված է April 15, 2016-ին.
  46. «Materia, Inc. Sells Catalyst Business to Umicore». Materia. December 20, 2017. Վերցված է June 10, 2021-ին.
  47. «ExxonMobil acquires Materia, Inc., a high-performance structural polymers company». ExxonMobil (անգլերեն). Վերցված է December 18, 2021-ին.
  48. «Reliance Innovation Council (2007–2017) – Raghunath Mashelkar – Mukesh Ambani – Jean-Marie Lehn – Robert Grubbs – George Whitesides – Gary Hamel – William Haseltine». Reliance Industries Limited. Արխիվացված է օրիգինալից December 16, 2021-ին. Վերցված է December 20, 2021-ին.
  49. «Nobel Laureates». USA Science & Engineering Festival. Արխիվացված է օրիգինալից April 21, 2010-ին. Վերցված է April 12, 2016-ին.
  50. Miree-Luke, Lisa (October 8, 2015). «Axalta's Distinguished Lecture Series at the University of Pennsylvania Features Presentation on Methathesis Polymerization». Business Wire. Վերցված է April 14, 2016-ին.
  51. Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «Pearson» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  52. Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «Singh» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  53. «Columbia News ::: Alumnus Robert Grubbs Wins Nobel Prize in Chemistry». www.columbia.edu. Արխիվացված է օրիգինալից March 1, 2017-ին. Վերցված է July 21, 2016-ին.
  54. 54,0 54,1 54,2 McClain, Dylan Loeb (December 24, 2021). «Robert H. Grubbs, 79, Dies; Chemistry Breakthrough Led to a Nobel». The New York Times. Վերցված է December 24, 2021-ին.
  55. «Caltech Mourns the Loss of Nobel Laureate Robert H. Grubbs». Caltech. December 19, 2021. Վերցված է December 19, 2021-ին.