Ռիսալաման

տոնածառի լեգենդը
Ենթակատեգորիա	պուդինգ
Ստեղծում	1900
Ծագման երկիր	Դանիա
Cuisine	Danish cuisine
Course	աղանդեր
Կազմված է	Բրնձի պուդինգ

Ռիսալամանդե (դանիերեն արտասանություն՝ [ˌri:salaˈmɑŋ], նաև գրված որպես ris à l’amande) դանիական ավանդական աղանդեր է, որը մատուցվում է Սուրբ Ծննդյան ընթրիքին և julefrokost-ին (Սուրբ Ծննդյան ճաշ): Այն պատրաստվում է բրնձե շիլայից, որը խառնվում է հարած սերուցքի, շաքարի, վանիլի և մանր կտրատած նուշի հետ: Աղանդերը մատուցվում է սառը՝ տաք կամ սառը բալի սոուսով (kirsebærsovs):

Ստուգաբանություն

Այս անվանումը հիմնված է ֆրանսերեն riz à l'amande («բրինձ նուշով») արտահայտության վրա, թեև աղանդերը դանիական ծագում ունի: Այսօր ռիսալամանդե գրությունը պաշտոնապես փաստագրված է Դանիայի Լեզվի Խորհրդի կողմից^[1]: Վարկածներից մեկի համաձայն՝ այս անվանումը դանիական risalamande-ի ձևափոխված տարբերակն է, որը, իր հերթին, առաջացել է ֆրանսերեն riz à l’amande-ից՝ նշանակում է «բրինձ նուշով»^[2]:

Մեկ այլ տեսության համաձայն՝ ris à la Malta անունը առաջացել է նրանից, որ այս ուտեստը նախկինում պարունակում էր նարնջի կտորներ: Գաստրոնոմիական շրջանակներում "à la Malte" (կամ "maltaise") նշանակում է, որ ուտեստը պատրաստվում է նարնջով կամ նարնջի կեղևով: Les maltaises-ը Մալթայից ծագող նարնջի տեսակ է: Համարվում է, որ անվան ծագումն ունի պատմական կապ՝ Մալթայի ասպետները փոքրիկ քաղցր նարինջներ էին ուղարկում իրենց եվրոպական արքունիքներին, իսկ դրանք, ի վերջո, օգտագործվել են ֆրանսիացի խոհարարների կողմից^[3]^[4]:

Բաղադրատոմս

Կլորահատիկ բրինձը եփում են ջրի և կաթի մեջ, ավելացնում են շաքար և վանիլ, ապա թողնում են սառչի: Ստացված թանձր, սառը շիլայի մեջ խառնում են մանրացված կամ կտրտած բլանշավորված նուշ և հարած սերուցք^[5]:

Աղանդերը մատուցելիս այն զարդարում են բալի սոուսով, որպեսզի նուշով և սերուցքով բրնձե շիլան մնա սառը, իսկ սոուսը՝ տաք: Երբեմն բալի սոուսը փոխարինում են մուրաբայով կամ օշարակով, ինչպես նաև կարող են օգտագործել այլ հատապտուղներ: Որոշ ռեստորաններում և սրճարաններում ռիսալամանդեն մատուցում են նուշով պաղպաղակի կամ նարնջի կեղևի հետ^[8]:

Պատմություն

Բրնձե շիլան դարչինով Դանիայում դարերի ընթացքում եղել է ավանդական տոնական ուտեստ: Ներմուծվող բրինձը թանկարժեք էր, ուստի բրնձից պատրաստված ուտեստները չէին ներառվում առօրյա սննդակարգում: Սառը բրնձե շիլան գինով նկարագրված է 1616 թվականին հրատարակված «Anna Wecker kogebog» խոհարարական գրքում: «Ռիսալամանդե» բրնձե աղանդերը սոուսով առաջին անգամ ներկայացվել է 1837 թվականին՝ Մադամ Մանգորի «Kogebog for smaa Huusholdninger» խոհարարական գրքում^[9]:

Աղանդերը լայն տարածում ստացավ, երբ բրնձի գները նվազեցին, և բրնձե պուդինգը դադարեց համարվել բացառիկ ուտեստ: Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո ռիսալամանդեն սկսեցին մատուցել որպես «տնտեսող» աղանդեր, քանի որ հեշտ հասանելի սերուցքի ավելացումը թույլ տվեց կրճատել թանկարժեք բրնձի քանակը մեկ բաժնի մեջ:

XX դարի երկրորդ կեսին ռիսալամանդեն դարձավ Դանիայի Սուրբ Ծննդյան տոնական սեղանի պարտադիր բաղադրիչը^[9]: Ավանդաբար բրնձե պուդինգը պատրաստում են նախապես՝ փոքր Սուրբ Ծննդյան գիշերը (դան․՝ lillejuleaften), դեկտեմբերի 23-ին: Ֆրանսիացիներից փոխառելով «լոբու արքայի» ավանդույթը՝ դանիացիները աղանդերի մեջ դնում են մեկ ամբողջական նուշ: Այն մարդը, ով իր ափսեում գտնում է այդ նուշը, ցույց է տալիս այն և ստանում «նուշի նվեր» (դան․՝ mandelgave), որը կարող է լինել, օրինակ, շոկոլադե սիրտ, խաղալիք կամ մետաղադրամ^[10]^[11]:

Սկանդինավյան մշակույթում նուշի ավանդական նվերը եղել է մարցիպանե խոզուկը՝ մարցիպանից պատրաստված ֆիգուր, որը հատուկ ստեղծվում էր Սուրբ Ծննդյան ընթրիքի համար^[12]: Գերմանական ավանդույթի համաձայն՝ մարցիպանե խոզուկը (գերմ.՝ Glücksschwein) նվիրում են որպես հաջողության մաղթանք Նոր տարում: Բախտավորը պետք է որքան հնարավոր է երկար պահի իր գտած նուշը գաղտնի, որպեսզի մյուս մասնակիցները ստիպված լինեն ուտել իրենց ռիսալամանդեն մինչև վերջ՝ անկախ նախորդող առատ ճաշից:

Օգտագործումը Սուրբ Ծննդյան ավանդույթներում

Պարզ բրնձե պուդինգը (risengrød) Դանիայում կարելի է մատուցել տարվա ցանկացած պահին, բայց հաճախ այն ընկալվում է որպես Սուրբ Ծննդյան ուտեստ: Այն մատուցվում է տաք վիճակում, դարչինով և կարագով համեմված, հաճախ ուղեկցվում է մալթային գարեջրով (hvidtøl):

Որոշ ընտանիքներ դեկտեմբերի 23-ի ընթրիքի (lillejuleaften, ինչը նշանակում է «փոքր Սուրբ Ծննդյան գիշեր») համար պատրաստում են մեծ քանակությամբ բրնձե պուդինգ և մի մասը պահում, որպեսզի այն օգտագործեն Սուրբ Ծննդյան տոնական ճաշից հետո՝ որպես ռիսալամանդե աղանդեր: Մյուսները նախընտրում են տաք բրնձե պուդինգը որպես Սուրբ Ծննդյան ընթրիքի մաս, սովորաբար՝ որպես նախուտեստ, և ավելի հազվադեպ՝ որպես աղանդեր: Այս տարբերակը հաճախ համարվում է ռիսալամանդեից ավելի հին ավանդույթ:

Ավանդույթի համաձայն՝ տաք բրնձե պուդինգը նաև հանդիսանում է Սուրբ Ծննդյան էլֆերի (nisser) ուտեստը, ինչը տարածված է նաև այլ սկանդինավյան երկրներում: Այդ պատճառով երեխաներ ունեցող ընտանիքները հաճախ դրսում բրնձե պուդինգի աման են թողնում էլֆերի համար, իսկ եթե այն ուտվում է (հավանաբար՝ կատվի կողմից), ապա դա ապացուցում է nisse-ների գոյությունը: Այս սովորույթը ծագել է հնագույն հավատալիքներից, որոնք կապված են տնային ոգիների հետ:

Սուրբ Ծննդյան գիշերն աղանդերի մեջ դրվում է մեկ ամբողջական նուշ, և ով այն գտնի, ստանում է փոքր նվեր՝ օրինակ՝ մարցիպանե խոզուկ, շոկոլադե սիրտ կամ փոքրիկ սեղանի խաղ: Գտնողը կարող է հնարավորինս երկար թաքցնել իր գտածը, որպեսզի մյուս հյուրերը ստիպված լինեն ամբողջությամբ ուտել իրենց ռիսալամանդեն, նույնիսկ եթե նրանք արդեն հագեցած են Սուրբ Ծննդյան ճաշից:

Շվեդիայում, Ֆինլանդիայում և Նորվեգիայում

Շվեդիայում այս ուտեստը կոչվում է ris à la Malta, ինչը դանիական անվան ձևախեղված տարբերակն է^[13]: Այն սովորաբար պատրաստվում է մնացած բրնձե պուդինգից, հարած սերուցքից, շաքարից և վանիլից՝ նուշով կամ առանց դրա: Ըստ ավանդույթի՝ այն մարդը, ով աղանդերի մեջ գտնում է թաքնված նուշը, պետք է ամուսնանա մինչև հաջորդ Սուրբ Ծնունդը: Աղանդերի մի տարբերակ, որը պարունակում է խորանարդաձև կտրտված նարինջ, կոչվում է "apelsinris": Այս ուտեստը հիմնականում մատուցվում է squash ըմպելիքի, մուրաբայի կամ սառեցված-հալեցված հատապտուղների հետ:

Ֆինլանդիայում այս ուտեստը կոչվում է riisi maltese: Ավանդույթի համաձայն՝ ով գտնի թաքնված նուշը, ողջ տարվա ընթացքում շատ հաջողակ կլինի: Ֆինլանդիայում այն հաճախ մատուցվում է ազնվամորիի (կամ երբեմն` մոշի) պյուրեի կամ չամիչի կոմպոտի հետ:

Նորվեգացիներն ունեն նման ուտեստ, որը կոչվում է riskrem («բրնձե կրեմ»): Դանիայի ավանդույթի նման՝ այն մարդը, ով գտնում է թաքնված նուշը, ստանում է mandelgave (նուշի նվեր), որը հաճախ լինում է մարցիպանե խոզուկ կամ նմանատիպ նվեր: Աղանդերը կարող է պարունակել նուշ համի համար, բայց հիմնականում տապալած նուշը օգտագործվում է որպես զարդարանք: Նորվեգիայում սոուսը սովորաբար պատրաստվում է ազնվամորիից (կամ երբեմն՝ ելակից)՝ այլ ոչ թե բալից, ինչպես Դանիայում^[14]:

Ռիզիֆրուտի

Ռիզիֆրուտին պատրաստի նախաճաշ է, որը ներշնչված է ռիսալամանդեից և վաճառվում է սկանդինավյան երկրներում 1993 թվականից^[15]: Այն ունի տարբեր սոուսներ, օրինակ՝ ելակ, բալ, հապալաս և ազնվամորի: Սակայն վաճառվում են նաև պատրաստի ապրանքներ, որոնք ներկայացվում են որպես ռիսալամանդե (և ավելի շատ նման են իրական աղանդերին):

Տեսակներ

Մեկ այլ ավանդական դանիական Սուրբ Ծննդյան ուտեստ է risengrød, որը դասական բրնձե պուդինգ է՝ առանց սերուցքի և նուշի: Այն մատուցվում է տաք՝ կարագով և դարչինով:

Շվեդիայում ռիսալամանդեի նման աղանդերը կոչվում է "ris à la Malta" (շվեդ.՝ ris à la Malta): Այն պատրաստում են սառը բրնձե պուդինգից, հարած սերուցքից, շաքարից և վանիլից, բայց նուշը պարտադիր բաղադրիչ չէ: Աղանդերը մատուցվում է տաք հատապտղային սոուսով, մուրաբայով կամ սառեցված հատապտուղներով: Նարինջի կտորներով տարբերակը կոչվում է "apelsinris": Ըստ ավանդույթի՝ այն մարդը, ով գտնում է իր բաժնում ընկույզ, պետք է ամուսնանա մինչև հաջորդ Սուրբ Ծնունդը:

Նորվեգիայում այս ուտեստը հայտնի է որպես "riskrem" (նորվ.՝ riskrem՝ «բրնձե կրեմ»): Այստեղ մանրացրած նուշը սովորաբար չեն խառնում պուդինգի մեջ, այլ պարզապես ցանում են պատրաստի աղանդերի վրա մատուցման պահին: Սոուսը հիմնականում պատրաստվում է ազնվամորիից կամ ելակից^[16]։

Ռիսալամանդե
Մարցիպանե խոզուկ՝ ավանդական «նուշի նվեր»
Ռիսենգրոդ՝ տաք բրնձե պուդինգ դարչինով և կարագով
Նորվեգական ռիսկրեմ

Ծանոթագրություններ

↑ Bergenholtz, Henning; Vrang, Vibeke (2017-03-08). «Den Danske Ordbog imponerer og skuffer». HERMES - Journal of Language and Communication in Business. 17 (33): 149. doi:10.7146/hjlcb.v17i33.25785. ISSN 1903-1785.
↑ «Referat fra den fællesnordiske workshop den 5. og 6. oktober 2009». doi.org. 2010-12-10. Վերցված է 2025-02-13-ին.
↑ Darpö, Jan (2023-11-02). «EU-rätten och den processuella autonomin på miljöområdet». De Lege. doi:10.33063/dl.vi.473. ISSN 1102-3317.
↑ «Pressklipp: Dagens Nyheter UpptäCker Beteendeterapin». Scandinavian Journal of Behaviour Therapy. 4 (2): 113–113. 1975-06. doi:10.1080/16506077509456051. ISSN 0284-5717.
↑ РЕЗОЛЮЦИИ и другие решения 31-й Ассамблеи. International Maritime Organization. 2020-01-01. ISBN 978-92-801-4273-0.
↑ РЕЗОЛЮЦИИ и другие решения 31-й Ассамблеи. International Maritime Organization. 2020-01-01. ISBN 978-92-801-4273-0.
↑ Kitilya, Brenda; PrayGod, George; Peck, Robert; Changalucha, John; Jeremiah, Kidola; Kavishe, Bazil Baltazar; Friis, Henrik; Filteau, Suzanne; Faurholt-Jepsen, Daniel; Krogh-Madsen, Rikke; Brage, Soren; Olsen, Mette F. (2022-01-21). «Levels and correlates of physical activity and capacity among HIV-infected compared to HIV-uninfected individuals». PLOS ONE. 17 (1): e0262298. doi:10.1371/journal.pone.0262298. ISSN 1932-6203.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
↑ РЕЗОЛЮЦИИ и другие решения 31-й Ассамблеи. International Maritime Organization. 2020-01-01. ISBN 978-92-801-4273-0.
↑ ^9,0 ^9,1 Butcher, Lola (2017-12-21). «Practice Matters». Neurology Today. 17 (24): 26–28. doi:10.1097/01.nt.0000529651.42074.e0. ISSN 1533-7006.
↑ Մարության, Հարություն (2024-12-23). «Մեծ եղեռնի հիշողության և գերմանացիների մեղսակցության թեմայի արտացոլումը ստալինյան բռնատիրության տարիներին (Հայրենական մեծ պատերազմի և հետպատերազմյան շրջան)». Ցեղասպանագիտական հանդես. 12 (2): 57–81. doi:10.51442/jgs.0057. ISSN 1829-3980.
↑ Kitilya, Brenda; PrayGod, George; Peck, Robert; Changalucha, John; Jeremiah, Kidola; Kavishe, Bazil Baltazar; Friis, Henrik; Filteau, Suzanne; Faurholt-Jepsen, Daniel; Krogh-Madsen, Rikke; Brage, Soren; Olsen, Mette F. (2022-01-21). «Levels and correlates of physical activity and capacity among HIV-infected compared to HIV-uninfected individuals». PLOS ONE. 17 (1): e0262298. doi:10.1371/journal.pone.0262298. ISSN 1932-6203.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
↑ O'Leary, Margaret Hayford (2010). Culture and customs of Norway. Culture and customs of Europe. Santa Barbara, Calif: Greenwood. ISBN 978-0-313-36248-4. OCLC 548555677.
↑ Rassetto, María Josefa; Farina, Julieta; Peréz, Daniel (2021-08-20). «Estado de la investigación educativa en torno a la germinación de semillas: entre prácticas tradicionales y la perspectiva de la restauración ecológica». Revista Insignare Scientia - RIS. 4 (5): 16–40. doi:10.36661/2595-4520.2021v4i5.12560. ISSN 2595-4520.
↑ Brandmo, Christian (2013). Achievement Goals. Rotterdam: SensePublishers. էջեր 9–25. ISBN 978-94-6209-464-2.
↑ Hajdić, Avgustina (2018-04-20). «Аугментативи и пеюративи во изворникот и Македонскиот превод на курлани од Мирко бож ик"». Radovi. Razdio filoloških znanosti. 34 (24–25). doi:10.15291/radovifilo.1744. ISSN 0350-3623.
↑ «Christmas Rice Pudding (Riskrem)». Sunset (անգլերեն). Sunset Publishing. Արխիվացված է օրիգինալից 2019-04-03-ին. Վերցված է 2018-12-17-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)

[1] Bergenholtz, Henning; Vrang, Vibeke (2017-03-08). «Den Danske Ordbog imponerer og skuffer». HERMES - Journal of Language and Communication in Business. 17 (33): 149. doi:10.7146/hjlcb.v17i33.25785. ISSN 1903-1785.

[2] «Referat fra den fællesnordiske workshop den 5. og 6. oktober 2009». doi.org. 2010-12-10. Վերցված է 2025-02-13-ին.

[3] Darpö, Jan (2023-11-02). «EU-rätten och den processuella autonomin på miljöområdet». De Lege. doi:10.33063/dl.vi.473. ISSN 1102-3317.

[4] «Pressklipp: Dagens Nyheter UpptäCker Beteendeterapin». Scandinavian Journal of Behaviour Therapy. 4 (2): 113–113. 1975-06. doi:10.1080/16506077509456051. ISSN 0284-5717.

[5] РЕЗОЛЮЦИИ и другие решения 31-й Ассамблеи. International Maritime Organization. 2020-01-01. ISBN 978-92-801-4273-0.

[6] РЕЗОЛЮЦИИ и другие решения 31-й Ассамблеи. International Maritime Organization. 2020-01-01. ISBN 978-92-801-4273-0.

[7] Kitilya, Brenda; PrayGod, George; Peck, Robert; Changalucha, John; Jeremiah, Kidola; Kavishe, Bazil Baltazar; Friis, Henrik; Filteau, Suzanne; Faurholt-Jepsen, Daniel; Krogh-Madsen, Rikke; Brage, Soren; Olsen, Mette F. (2022-01-21). «Levels and correlates of physical activity and capacity among HIV-infected compared to HIV-uninfected individuals». PLOS ONE. 17 (1): e0262298. doi:10.1371/journal.pone.0262298. ISSN 1932-6203.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)

[8] РЕЗОЛЮЦИИ и другие решения 31-й Ассамблеи. International Maritime Organization. 2020-01-01. ISBN 978-92-801-4273-0.

[:0-9] 9,0 ^9,1 Butcher, Lola (2017-12-21). «Practice Matters». Neurology Today. 17 (24): 26–28. doi:10.1097/01.nt.0000529651.42074.e0. ISSN 1533-7006.

[10] Մարության, Հարություն (2024-12-23). «Մեծ եղեռնի հիշողության և գերմանացիների մեղսակցության թեմայի արտացոլումը ստալինյան բռնատիրության տարիներին (Հայրենական մեծ պատերազմի և հետպատերազմյան շրջան)». Ցեղասպանագիտական հանդես. 12 (2): 57–81. doi:10.51442/jgs.0057. ISSN 1829-3980.

[11] Kitilya, Brenda; PrayGod, George; Peck, Robert; Changalucha, John; Jeremiah, Kidola; Kavishe, Bazil Baltazar; Friis, Henrik; Filteau, Suzanne; Faurholt-Jepsen, Daniel; Krogh-Madsen, Rikke; Brage, Soren; Olsen, Mette F. (2022-01-21). «Levels and correlates of physical activity and capacity among HIV-infected compared to HIV-uninfected individuals». PLOS ONE. 17 (1): e0262298. doi:10.1371/journal.pone.0262298. ISSN 1932-6203.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)

[12] O'Leary, Margaret Hayford (2010). Culture and customs of Norway. Culture and customs of Europe. Santa Barbara, Calif: Greenwood. ISBN 978-0-313-36248-4. OCLC 548555677.

[13] Rassetto, María Josefa; Farina, Julieta; Peréz, Daniel (2021-08-20). «Estado de la investigación educativa en torno a la germinación de semillas: entre prácticas tradicionales y la perspectiva de la restauración ecológica». Revista Insignare Scientia - RIS. 4 (5): 16–40. doi:10.36661/2595-4520.2021v4i5.12560. ISSN 2595-4520.

[14] Brandmo, Christian (2013). Achievement Goals. Rotterdam: SensePublishers. էջեր 9–25. ISBN 978-94-6209-464-2.

[15] Hajdić, Avgustina (2018-04-20). «Аугментативи и пеюративи во изворникот и Македонскиот превод на курлани од Мирко бож ик"». Radovi. Razdio filoloških znanosti. 34 (24–25). doi:10.15291/radovifilo.1744. ISSN 0350-3623.

[16] «Christmas Rice Pudding (Riskrem)». Sunset (անգլերեն). Sunset Publishing. Արխիվացված է օրիգինալից 2019-04-03-ին. Վերցված է 2018-12-17-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]