Ռիգոբերտա Մենչու

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Ռիգոբերտա Մենչու
Դիմանկար
Ծնվել էհունվարի 9, 1959(1959-01-09)[1][2][3] (65 տարեկան)
ԾննդավայրԼա Չիմել, Ուսպանտան[4]
Քաղաքացիություն Գվատեմալա
ԱզգությունԿիչե
Մասնագիտությունքաղաքական գործիչ, գրող, ինքնակենսագիր և իրավապաշտպան
Զբաղեցրած պաշտոններՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի բարի կամքի դեսպան
ԿուսակցությունWinaq?
Պարգևներ և
մրցանակներ
ԱնդամությունՀռոմեական ակումբ և Նոբելյան կանանց նախաձեռնություն[9]
ԿայքFundación Rigoberta Menchú Tum
 Rigoberta Menchú Վիքիպահեստում

Ռիգոբերտա Մենչու Թում (իսպ.՝ Rigoberta Menchú Tum, հունվարի 9, 1959(1959-01-09)[1][2][3], Լա Չիմել, Ուսպանտան[4]), Գվատեմալայի հիմնական բնակչության՝ կիչե ժողովրդի մայա խմբի ներկայացուցիչ։ Իրավապաշտպան, Գվատեմալայի բնիկ բնակչության իրավունքների պաշտպանության համար պայքարող մարտիկ, 1992 թվականի Խաղաղության Նոբելյան մրցանակի և 1998 թվականի Աստուրիայի արքայադստեր մրցանակի դափնեկիր, ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Բարի կամքի դեսպան։ «Ես, Ռիգոբերտա Մենչուն եմ» (1983) և «Անցնելով սահմանները» ինքնակենսագրական ստեղծագործությունների հեղինակ։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ռիգոբերտա Մենչու Թումը նախնական կրթությունը ստացել է մի քանի կաթոլիկ դպրոցներում։ Դպրոցն ավարտելուց հետո նա ակտիվ մասնակցություն է ունեցել 1960-1996 թվականների քաղաքացիական պատերազմի ընթացքում գվատեմալական զորքերի կողմից մարդու իրավունքների խախտումների դեմ մղվող պայքարին։ 1981 թվականին փախել է Մեքսիկա։ 1982 թվականին հրապարակեց «Ինձ կոչում են Ռիգոբերտա Մենչու։ Ինչպես ծնվեց իմ խիղճը» (իսպ.՝ Me llamo Rigoberta Menchú y así me nació la conciencia) ինքնակենսագրական ստեղծագործությունը, որը գրել էր հարցազրույցների հիման վրա։ Գրքի խմբագիրը և կազմողը վենեսուելական ծագմամբ մարդաբան և լրագրող Էլիսաբեթ Բուրգոսն էր։ Գիրքը թարգմանվեց անգլերեն «I, Rigoberta Menchú» խորագրով և հեղինակին մեծ հաջողություն բերեց։

1991 թվականին Մենչուն մասնակցեց «Բնիկ ժողովուրդների իրավունքների մասին» ՄԱԿ-ի հռչակագրի նախապատրաստմանը։ Նրա մերձավոր օգնականը դարձավ Սեսար Մոնտեսը։

Գվատեմալայում քաղաքացիական պատերազմի ավարտից հետո Մենչուն Իսպանիայի դատարաններում գործընթաց սկսեց գվատեմալական խունտայի անդամներին պատասխանատվության ենթարկելու վերաբերյալ։ 1999 թվականին նա բողոք ներկայացրեց իսպանական դատարան գվատեմալական պատերազմի հանցագործների հետապնդումները դժվարացնելու վերաբերյալ։ Բողոքը մերժվեց այն հիմքով, որ դիմումատուն չի սպառել Գվատեմալայում արդարադատության վերականգնման բոլոր հնարավորությունները։ 2006 թվականի դեկտեմբերի 23-ին Իսպանիան պահանջեց Գվատեմալայից հանձնել երկրի նախկին իշխանության յոթ անդամների, որոնք մեղադրվում են ցեղասպանության և խոշտանգումների կազմակերպման համար, այդ թվում նախկին դիկտատորներ Էֆրաին Ռիոս Մոնտը և Օսկար Ումբերտո Մեխիա Վիկտորեսը։ Իսպանիայի Գերագույն դատարանը որոշեց, որ արտասահմանում իրականացված ցեղասպանության գործերը կարող են ընդդատյա լինել իսպանական դատարաններին, նույնիսկ եթե դրանք չեն վերաբերվում Իսպանիայի քաղաքացիներին։ Բացի Իսպանիայի քաղաքացիների մահից մեղադրանքները վերաբերվում էին ցեղասպանության զոհ դարձած մայա բնիկ ժողովրդին։

Մենչուն զբաղվում էր նաև գործարարությամբ բժշկության բնագավառում։ Նա ղեկավարում էր մեքսիկական Salud para Todos («Առողջություն բոլորի համար») և «Farmacias Similares» ընկերությունները, որոնց նպատակն էր բնակչության շրջանում էժան դեղամիջոցների տարածումը։

2007 թվականի փետրվարի 12-ին Մենչուն հայտարարեց, որ հիմնում է բնիկ բնակչության ձախ քաղաքական կուսակցություն Encuentro por Guatemala անվանումով և առաջադրում է իր թեկնածությունը Գվատեմալայի նախագահական ընտրություններում։ 2007 թվականի սեպտեմբերի 9-ին կայացած ընտրություններում նա ստացավ ձայների 3,1 % -ը[10]։ 2009 թվականին Մենչուն մասնակցեց համանման մեկ այլ կուսակցության՝ «Ուինակի» (Winaq) ստեղծմանը։ 2011 թվականի ընտրություններում Մենչուն ձախերի Լայն ճակատի թեկնածուն էր և հավաքեց ձայների 3,3 %-ը։

Հրապարակումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • I, Rigoberta Menchú (1983)[11]
    • This book, also titled My Name is Rigoberta Menchú and that's how my Conscience was Born, was dictated by Menchú and transcribed by Elizabeth Burgos[12]
  • Crossing Borders (1998)[13]
  • Daughter of the Maya (1999)[14]
  • The Girl from Chimel (2005)[15]
  • The Honey Jar (2006)[16]
  • K'aslemalil-Vivir. El caminar de Rigoberta Menchú Tum en el Tiempo (2012)[17][18]

Հակասություններ ինքնակենսագրականում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

«Ես Ռիգոբերտա Մենչուն եմ» գրքի լույս տեսնելուց ավելի քան 10 տարի անց մարդաբան Դևիլ Ստոլը կատարեց գրքում ներկայացված փաստերի ուսումնասիրություն՝ հենվելով կառավարական փաստաթղթերի, հաշվետվությունների, հողային պահանջներով հայցադիմումների վրա (որոնց մի մասը ներկայացվել էր Մենչու ընտանիքի կողմից), հարցազրույցներ էր վերցրել նախկին հարևաններից, տեղաբնակներից, ընկերներից և թշնամիներից, բայց Մենչուին նա չէր դիմել։

Ուսումնասիրության արդյունքները նա հրապարակեց 1999 թվականին «Ռիգոբերտա Մենչուն և բոլոր աղքատ գվատեմալացիների պատմությունը» (անգլ.՝ Rigoberta Menchú and the Story of All Poor Guatemalans) գրքում։ Ստոլլը հաստատում էր, որ Ռիգոբերտա Մենչուն իրոք մեծացել էր մայաներով բնակեցված գյուղում, որտեղ այցելում էին մարքսիստական պարտիզանները, որն էլ այնուհետև հարձակման ենթարկվեց գվատեմալական բանակի կողմից։ Մյուս կողմից Ստոլլը պարզել է, որ Մենչուն գրքում փոխել է իր և իր ընտանիքի կյանքին ու գյուղին վերաբերվող առանձին փաստեր, որպեսզի հասարակության ուշադրությունը բևեռի պարտիզանական շարժմանը, որին ինքը միացավ ծնողների սպանությունից հետո։

Իր գրքում Ռիգոբերտա Մենչուն հաստատում է, որ իր ընտանիքն ակտիվորեն մասնակցել է եվրոպական ծագումով հարուստ գվատեմալական խունտայի և հարստահարիչների դեմ մղվող պայքարին։ Նա պնդում էր նաև, որ իր հայրը՝ Վիսենտե Մենչուն, կազմակերպել էր գյուղացիական շարժում, որը հայտնի էր «Գյուղացիների միասնության կոմիտե» անվանումով («կամպեսինո»)։ Ստոլը և նրա գործընկեր Ռոտերը (Rohter) պարզել էին, որ Վիսենտե Մենչուն, չնայած աղքատ էր, բայց տեղացի մայաների չափանիշներով բավականին նյութապես ապահովված մարդ էր։ Որպես համայնքի ղեկավար՝ նա գվատեմալական կառավարությունից ստացել էր դրամաշնորհ 27,53 կմ² մակերեսով հողի տեսքով։ Սակայն նրա հաջողությունը երկար վեճի պատճառ դարձավ կնոջ հարազատների Տում ընտանիքի հետ, որոնք պահանջներ ներկայացրին հողի մի մասի նկատմամբ։ Ըստ նրա դստեր՝ 1970-ական թվականների վերջերին, երբ ինքը արմատական քաղաքական գործիչ էր, Վիսենտե Մենչուն բնակվում էր գյուղում գտնվող իր տանը և համագործակցում էր Խաղաղության կորպուսի կամավորների հետ։

Ինքնակենսագրությունում 1982 թվականին Մենչուն պնդում էր, որ ինքը և իր ընտանիքը ստիպված էին տարեկան ութ ամիս բատրակություն անել հեռավոր ափամերձ պլանտացիաներում, ինչը մինչ օրս անում են շատ աղքատացած մայաներ։ Սակայն հարևանների կարծիքով, Մենչուի ընտանիքը համեմատաբար ապահովված էր, որպեսզի խուսափեր այդ ճակատագրից։ Մենչուն պնդում էր նաև, որ հայրը իրեն թույլ չի տվել դպրոց գնալ այն պատճառով, որ դպրոցը նրան կդարձնի «լադինո», այսինքն կստիպի մոռանալ իր հնդկական արմատները, սակայն իրականում կաթոլիկ վանականները օգնեցին նրան ավարտել 8-րդ դասարանը։

Ինքնակենսագրության դրվագներից մեկում Մենչուն գրում է, որ իր կրտսեր եղբորը՝ Պետրոսինոին, գվատեմալական զինվորականները իրենց աչքի առաջ կենդանի այրեցին ավանի հրապարակում։ Ավանի մի շարք բնակիչների հարցումներից և այդ ժամանակվա իրավապաշպանների հաշվետվությունների ուսումնասիրությունից Ստոլը պարզել է, որ Պետրոսինոն գնդակահարվել է խունտայի կողմնակիցների ռազմականացված խմբի կողմից, քան այրվել, և ընտանիքը ականատես չի եղել նրա մահվանը։ Մյուս կողմից Ստոլը գրում է, որ Մենչուի կենսագրությունը չի կարելի ընկալել որպես կեղծիք, քանի որ նրա երկու ծնողները, երկու եղբայրները, եղբոր կինը և երեք բարեկամները իրականում սպանվել են խունտայի կողմնակիցների կողմից։

Ի պատասխան Ստոլի հրապարակման՝ Մենչուն սկզբում մեղադրում էր նրան գվատեմալական ռազմական խունտային օժանդակելու և բռնության զոհերին վարկաբեկելու մեջ, սակայն հետագայում խոստովանեց, որ ինքը որոշակի փոփոխություններ է կատարել իր ինքնակենսագրության մեջ։ Նոբելյան կոմիտեն մերժեց Նոբելյան մրցանակը փաստերի նենգափոխման պատճառով վերադարձնելու պահանջը, սակայն Կոմիտեի քարտուղար պրոֆեսոր Հեյր Լունդեստադը հայտարարեց, որ նրա մրցանակը «միայն իր ինքնակենսագրության վրա չէր հիմնված»[19]։ Նոբելյան կոմիտեի հայտարարության համաձայն, «Ստոլը համաձայն է նրան Նոբելյան մրցանակ շնորհելու հետ և կասկածի տակ չի առնում նրա կողմից նկարագրված և զինվորականների կատարած վայրագությունների տեսարանները։ Նրա խոսքերով իր պատմածի նպատակն այն էր, որ ինքը ցանկացել է միջազգային դատապարտման արժանացնել այն կազմակերպությանը, որին ծառայում էր գվատեմալական բանակը»[20]։

Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,0 1,1 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)
  2. ↑ 2,0 2,1 Babelio (ֆր.) — 2007.
  3. ↑ 3,0 3,1 Munzinger Personen (գերմ.)
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Rigoberta Menchú (1959– ) // Catholic Women Writers: A Bio-bibliographical Sourcebook / M. R. Reichardt — Greenwood Publishing Group, 2001. — P. 241. — 424 p. — ISBN 978-0-313-31147-5
  5. ↑ http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/1992/tum-facts.html
  6. ↑ https://www.nobelprize.org/nobel_prizes/about/amounts/
  7. ↑ https://www.ulpgc.es/rectorado/doctores-honoris-causa-ulpgc
  8. ↑ https://web.archive.org/web/20130811215013/http://www.unesco.org/new/en/social-and-human-sciences/events/prizes-and-celebrations/unesco-prizes/prize-for-peace-education/laureates/
  9. ↑ https://nobelwomensinitiative.org/laureate/
  10. ↑ «Nobel winner seeks presidency | WORLD | NEWS | tvnz.co.nz». Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ փետրվարի 8-ին. Վերցված է 2019 թ․ հուլիսի 10-ին.
  11. ↑ Menchú, Rigoberta (2013). «I, Rigoberta Menchú an Indian Woman in Guatemala». The Literature of Propaganda – via Credoreference.
  12. ↑ Burgos, Elizabeth (2005). Me llamo Rigoberta Menchú y así me nació la consciencia. Siglo veintiuno editores. ISBN 9682313155. OCLC 775861208.
  13. ↑ Menchú, Rigoberta (1998). Crossing borders. Wright, Ann, 1943-. London: Verso. ISBN 1859848931. OCLC 39458909.
  14. ↑ Menchú, Rigoberta (1999). Enkelin der Maya : Autobiografie. Lamuv. ISBN 3889775551. OCLC 175122620.
  15. ↑ Menchú, Rigoberta (2005). The girl from Chimel. Groundwood Books. ISBN 0888996667. OCLC 57697284.
  16. ↑ Menchú, Rigoberta (2006). The honey jar. Liano, Dante., Unger, David., Domi. Toronto: Groundwood Books. ISBN 9780888996701. OCLC 61427375.
  17. ↑ Menchú, Rigoberta. K'aslemalil, vivir : el caminar de Rigoberta Menchú Tum en el tiempo. ISBN 9786070271700. OCLC 955326314.
  18. ↑ «Guatemalteca Rigoberta Menchú celebra 56 años con libro autobiográfico». Notimex. 2015.
  19. ↑ Rigoberta Menchú Tum — Biography
  20. ↑ Rigoberta Menchú Tum — Biography

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Ament, Gail. «Recent Maya Incursions into Guatemalan Literary Historiography». Literary Cultures of Latin America: A Comparative History. Eds. Mario J. Valdés & Djelal Kadir. 3 Vols. Vol 1: Configurations of Literary Culture. Oxford: Oxford University Press, 2004: I: 216—215.
  • Arias, Arturo. «After the Rigoberta Menchú Controversy: Lessions Learned About the Nature of Subalternity and the Specifics of the Indigenous Subject» MLN 117.2 (2002): 481—505.
  • Beverley, John. «The Real Thing (Our Rigoberta)» Modern Language Quarterly 57:2 (June 1986): 129—235.
  • Brittin, Alice A. «Close Encounters of the Third World Kind: Rigoberta Menchu and Elisabeth Burgos’s Me llamo Rigoberta Menchu». Latin American Perspectives, Vol. 22, No. 4, Redefining Democracy: Cuba and Chiapas (Autumn, 1995), pp. 100–114.
  • De Valdés, María Elena. «The Discourse of the Other: Testimonio and the Fiction of the Maya.» Bulletin of Hispanic Studies (Liverpool), LXXIII (1996): 79-90.
  • Feal, Rosemary Geisdorfer. «Women Writers into the Mainstream: Contemporary Latin American Narrative». Philosophy and Literature in Latin America. Eds. Jorge J.E. Gracia and Mireya Camurati. New York: State University of New York, 1989. An overview of women in contemporary Latin American letters.
  • Golden, Tim. «Guatemalan Indian Wins the Nobel Peace Prize»: New York Times (17 октября, 1992): p.A1,A5.
  • Golden, Tim. «Guatemalan to Fight On With Nobel as Trumpet»: New York Times (19 октября, 1992): p.A5.
  • Gossen, Gary H. «Rigoberta Menchu and Her Epic Narrative». Latin American Perspectives, Vol. 26, No. 6, If Truth Be Told: A Forum on David Stoll’s «Rigoberta Menchu and the Story of All Poor Guatemalans» (Nov., 1999), pp. 64–69.
  • Gray Díaz, Nancy. «Indian Women Writers of Spanish America». Spanish American Women Writers: A Bio-Bibliographical Source Book. Ed. Diane E. Marting. New York: Greenwood Press, 1990.
  • Millay, Amy Nauss. Voices from the Fuente Viva: The Effect of Orality in Twentieth-Century Spanish American Narrative. Lewisburg: Bucknell University Press, 2005.
  • Logan, Kathleen. «Personal Testimony: Latin American Women Telling Their Lives». Latin American Research Review 32.1 (1997): 199—211. Review Essay.
  • Nelan, Bruce W. «Striking Against Racism». Time 140:61 (26 октября, 1992): p. 61.
  • Stanford, Victoria. «Between Rigoberta Menchu and La Violencia: Deconstructing David Stoll’s History of Guatemala» Latin American Perspectives 26.6, If Truth Be Told: A Forum on David Stoll’s «Rigoberta Menchu and the Story of All Poor Guatemalans» (Nov., 1999), pp. 38–46.
  • ---. «From I, Rigoberta to the Commissioning of Truth Maya Women and the Reshaping of Guatemalan History». Cultural Critique 47 (2001) 16-53.
  • Sommer, Doris. «Rigoberta’s Secrets» Latin American Perspectives, Vol. 18, No. 3, Voices of the Voiceless in Testimonial Literature, Part I. (Summer, 1991), pp. 32–50.
  • Stoll, David «I, Rigoberta Menchu and the Story of All Poor Guatemalans» (Westview Press, 1999)
  • ---. «Slaps and Embraces: A Rhetoric of Particularism». The Latin American Subaltern Studies Reader. Ed. Iliana Rodríguez. Durham: Duke University Press, 2001.
  • Ward, Thomas. La resistencia cultural: la nación en el ensayo de las Américas. Lima: Universidad Ricardo Palma, 2004: 285—302,
  • Zimmerman, Marc. "Rigoberta Menchú After the Nobel: From Militant Narrative to Postmodern Politics. The Latin American Subaltern Studies Reader. Durham: Duke University Press, 2001.
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ռիգոբերտա Մենչու» հոդվածին։
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ռիգոբերտա_Մենչու&oldid=9773230» էջից