Jump to content

Ռեշիդ Ակիֆ փաշա

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Ռեշիդ Ակիֆ փաշա
 
Կրթություն՝ Գալաթասարայի վարժարան
Մասնագիտություն՝ գրող
Ծննդյան օր 1863[1]
Ծննդավայր Յանինա
Վախճանի օր 1920[1]
Վախճանի վայր Ստամբուլ, Օսմանյան կայսրություն
Քաղաքացիություն  Օսմանյան կայսրություն
Հայր Mehmet Akif Pasha?

Ռեշիդ Ակիֆ փաշա (թուրքերեն՝ Reşit Akif Paşa, ալբ․՝ Reshid Aqif Pasha, 1863[1], Յանինա - 1920[1], Ստամբուլ, Օսմանյան կայսրություն), ալբանական ծագումով օսմանյան պետական գործիչ Օսմանյան կայսրության վերջին տասնամյակների ընթացքում։ Որպես քաղաքական գործիչ իր ողջ կարիերայի ընթացքում Ռեշիդ Ակիֆ փաշան ծառայել է որպես նահանգապետ, ներքին գործերի նախարար և եղել է Պետական խորհրդում: Հայտնի է նաև Հայոց ցեղասպանության հետևանքների վերաբերյալ կարևոր վկայություններով:

Կյանք և կարիերա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ռեշիդ Ակիֆը ծնվել է 1863 թվականին, ներկայիս Հունաստանի Յանինա քաղաքում[2], ազգությամբ եղել է ալբանացի[3][4]։ Եղել է Օսմանյան պետական գործիչ, կառավարիչ Մեհմեդ Ալի փաշայի որդին։ Այնուհետև Ակիֆը տեղափոխվել է Կոստանդնուպոլիս (այժմ՝ Ստամբուլ)՝ սովորելու Գալաթասարայի միջնակարգ դպրոցում։ Քաղաքական գործիչ և Սեբաստիայի նահանգապետ է դարձել 1901 թվականին[5], կառավարիչ է եղել մինչև 1908 թվականը[6]։ Ի վերջո տեղափոխվել է Ստամբուլ, որտեղ 1909 թվականի օգոստոսի 6-ին՝ մի քանի ամսով նշանակվել է ներքին գործերի նախարար[7] հրաժարական է տվել առողջական պատճառներով[8][9], նույն թվականին դարձել է Օսմանյան կայսրության Սենատի անդամ[10]։

1918 թվականին Թալաթ փաշայի հրաժարականից հետո Ռեշիդ Աքիֆը նշանակվել է Ահմեդ Իզզեթ փաշայի կառավարությանն առընթեր Պետական խորհրդում։ Սակայն Իզզեթ փաշայի կաբինետը լուծարվեց, և Ակիֆ փաշան նշանակվելուց մի քանի շաբաթ անց կրկին հրաժարական է տվել[11]։ 1918 թվականին նշանակվել է Նախարարների նոր խորհրդում Դամաթ Ֆերիդ փաշայի կառավարությունում[11]։

Հայոց ցեղասպանության վկայություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Թուրքիայի Ազգային մեծ ժողովի կողմից "Մեկլիս-ի Այան Զաբիթ Սերիդեսի"թերթում հրապարակված Ռեշիդ Աքիֆ փաշայի վկայությունը

Ռեշիդ Ակիֆ փաշան հայտնի է 1918 թվականի նոյեմբերի 21-ին Օսմանյան խորհրդարանի նիստի ժամանակ Հայոց ցեղասպանության մասին կարևոր վկայություններով[12]։ Ակիֆ փաշան հայտարարել է, որ Պետական խորհրդի նախագահի պաշտոնում իր կարճատև պաշտոնավարման ընթացքում բացահայտել է հայերի տեղահանությանը վերաբերող փաստաթղթեր[13]։ Փաստաթղթերը ցույց են տվել այն գործընթացը, երբ պաշտոնական հայտարարություններում օգտագործվել է անորոշ տերմինաբանություն, իսկ այն փաստաթղերում որոնք ուղարկվել են անմիջապես Միության և առաջադիմության կոմիտեի շտաբից կամ հաճախ հենց Թալաթ փաշայի նստավայրից միայն պահանջել են «ջարդեր» իրականցնել[14]։

Ցուցմունք է տվել հետևյալ կերպ.

Մինչ ես համեստորեն զբաղեցնում էի նախարարների կաբինետի իմ վերջին պաշտոնը, որը տևեց ընդամենը 25-30 օր, ինձ հայտնի դարձան որոշ գաղտնիքներ։ Ես այս առումով տարօրինակ բանի հանդիպեցի: Դա պաշտոնական արտաքսման կարգադրություն էր, որը տրվել էր տխրահռչակ ներքին գործերի նախարարության կողմից և ուղարկվել գավառներ: Այնուամենայնիվ, այս պաշտոնական հրամանի հրապարակումից հետո [միության և առաջընթացի] Կենտրոնական կոմիտեն պարտավորվել է չարագուշակ շրջանաձև հրաման ուղարկել բոլոր կետերին [մարզերում]՝ կոչ անելով արագացնել ավազակների անիծյալ առաքելության իրականացումը ։ Դրանից հետո ավազակները ձեռնամուխ եղան գործողությունների, որոնց արդյունքը եղավ դաժան կոտորածը[15]։

Շարունակել է ասելով. «Ես ամաչում եմ որպես մուսուլման, ամաչում եմ որպես օսմանյան պետական գործիչ, սա բիծ է Օսմանյան կայսրության հեղինակության վրա, այս հանցագործ մարդիկ...»[16]։

Վկայությունը համարվել է «չափազանց ուշագրավ» ժամանակակից տեղական մամուլի կողմից։ Այն ամբողջությամբ տպագրվել է բազմաթիվ թերթերի կողմից՝ իր «առանձնահատուկ կարեւորության» պատճառով։ Պատմաբան Վահագն Տատրյանը եզրակացրել է, որ իր հայտարարությունները Հայոց ցեղասպանության համակարգված սպանությունների «ամենամեղադրական ապացույցն են»[17]։

Մահ և ժառանգություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ռեշիդ Ակիֆ փաշան մահացել է 1920 թվականի ապրիլի 15-ին Կոստանդնուպոլսում։ Լավագույնս հիշվում է որպես օսմանյան քաղաքական գործիչ, որը կարևոր վկայություններ է տվել Հայոց ցեղասպանության հետևանքով[18]։ Նրա անունով է կոչվում Թուրքիայի Զառա քաղաքում գտնվող տարրական դպրոցը[19]։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Swartz A. Open Library — 2007.
  2. Polat, Nâzım H. (2005). Eski ile yeni arasında Mütevelli-zâde Ömer İhyâ (թուրքերեն) (1. ed.). Niğde: T.C. Niğde Üniversitesi. էջ 29. ISBN 9758062247.
  3. Ernest C. Partridge (January 1909), «A Turkish reformer», Missionary Herald, Boston, MA: American Board of Commissioners for Foreign Missions, vol. 105, էջ 196, ISSN 1079-9036, OCLC 1758344, «Reshid Akif Bey, a young Albanian chief, wealthy and of a good family, being considered too liberal to make his stay in the capital longer desirable, was politely but firmly persuaded to accept appointment as governor general of Sivas.»
  4. Teuta Hoxha (Directorate of Albanian National Archives) (1982), Ismail Qemali: përmbledhje dokumentesh, 1888-1919 [Ismail Qemali: summary of documents, 1888-1919] (ալբաներեն), 8 Nëntori, էջ 141, OCLC 21764918, «translated
    Yesterday, Friday, in Pera Palace Hotel, the elite of Albanian leadership were gathered, thinking about protesting against the ones who oppose these writings [Albanian]. Participants in this meeting between others were Ferid Pasha Vlora, Reshid Akif Pasha, Ismail Kemal Bey, Myfid Bey, Aziz Vrioni, Essad Pasha Toptani, etc»
  5. Divan ṣiiri xx. yüzyil (թուրքերեն). Varlik Yayinevi. 1955. էջ 12.
  6. Türk Tarih Kurumu (2005). 38. Uluslararası tıp tarihi kongresi bildiri kitabı (թուրքերեն). Ankara: Türk tarih kurumu. էջ 416. ISBN 9751618258.
  7. «The new Turkish ministry», The Hellenic Herald, London: Cravon House, vol. 1–2, էջ 146, 1909
  8. Missionary Herald (Volume 105 ed.). American Board of Commissioners for Foreign Missions. 1909. էջ 196.
  9. Aras, Oktay (20 July 2015). «Reşit Akif Paşa» (թուրքերեն). Galatasaray Lisesi Sıradışı Hayatlar.(չաշխատող հղում)
  10. Cunbur, Müjgan (2007). Türk dünyası edebiyatçıları ansiklopedisi: O. Cihat-Süyinşialiyev (թուրքերեն). Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı. էջ 333. ISBN 9789751612816.
  11. 11,0 11,1 Aras, Oktay (20 July 2015). «Reşit Akif Paşa» (թուրքերեն). Galatasaray Lisesi Sıradışı Hayatlar.(չաշխատող հղում)
  12. A shameful act: the Armenian genocide and the question of Turkish responsibility (1st Holt pbk. ed.). New York, NY: Metropolitan Books/Holt. 2007. ISBN 978-0-8050-8665-2. - Profile at Google Books
  13. Winter, Jay (2004). America and the Armenian Genocide of 1915. Cambridge University Press. էջ 92. ISBN 1139450182.
  14. Dadrian, Vahakn N. (2004). The history of the Armenian genocide : ethnic conflict from the Balkans to Anatolia to the Caucasus (6th rev. ed.). New York: Berghahn Books. էջ 384. ISBN 1-57181-666-6.
  15. Akçam, Taner (2006). «The Ottoman Documents and the Genocidal Policies of the Committee for Union and Progress (Ittihat ve Terakki) towards the Armenians in 1915». Genocide Studies and ։Prevention. 1 (2): 140. doi:10.3138/7087-4340-5H2X-7544. ISSN 1911-0359.
  16. Fisk, Robert (14 October 2006). «Let me denounce genocide from the dock». The Independent.
  17. Dadrian, Vahakn N. (2004). The history of the Armenian genocide : ethnic conflict from the Balkans to Anatolia to the Caucasus (6th rev. ed.). New York: Berghahn Books. էջ 384. ISBN 1-57181-666-6.
  18. Dadrian, Vahakn N. (2004). The history of the Armenian genocide : ethnic conflict from the Balkans to Anatolia to the Caucasus (6th rev. ed.). New York: Berghahn Books. էջ 384. ISBN 1-57181-666-6.
  19. Aras, Oktay (20 July 2015). «Reşit Akif Paşa» (թուրքերեն). Galatasaray Lisesi Sıradışı Hayatlar.(չաշխատող հղում)