Ռեզուս գործոն
Ռեզուս գործոն, էրիթրոցիտների թաղանթի վրա գտնվող հակածին (ագլյուտինոգեն)։ Պայմանավորում է արյան խմբային դասակարգումներից մեկը։ ABO արյան համակարգից հետո երկրորդ կարևոր նշանակություն ունեցող արյան համակարգն է։ Հայտնաբերվել է 1940 թվականին Կարլ Լանդշտեյների և Ալեքսանդր Վիների կողմից, ովքեր փորձարարական նպատակով Macacus rhesus կապկի արյունը փոխներարկեցին ճագարին։ Rhesus բառի սկզբնատառով է կոչվում այս գործոնը[1][2]։
Ռեզուս գործոն-հակածին (Rh), պարունակվում է մարդկանց 85% ֊ի և Macacus Rhesus կապիկների (այստեղից էլ՝ անվանումը) էրիթրոցիտներում։
Ռեզուս-ֆակտոր պարունակող արյունը կոչվում է ռեզուս-դրական։ Գոյություն ունեն Ռեզուս-ֆակտոր համակարգի մի քանի հակածիններ, այդ թվում Hr խումբ, որը Rh-ի հետ կազմում է Rh—Hr ընդհանուր համակարգը, պարունակում է Rh-ագլուտինոգենի 3 տարատեսակ (D, С և E), Hr-ագլուտինոգենի 3 տարատեսակ (c, d, e) և այլ հազվադեպ տարբերակներ։ Hr-ագլուտինոգենը պարունակվում է մարդկանց 83% ֊ի էրիթրոցիտներում։ Ռեզուս-ֆակտոր որպես դոմինանտ հատկանիշ, փոխանցվում է ժառանգաբար և չի փոխվում կյանքի ընթացքում։ Ռեզուս-ֆակտորը պարտադիր հաշվի է առնվում արյան փոխներարկման ժամանակ։ Rh-դրական արյունը Rh-բացասական արյուն ունեցող մարդուն առաջին անգամ ներարկելիս, վերջինիս արյան մեջ առաջանում են յուրահատուկ հակամարմիններ, ագլուտինիններ։ Կրկնակի փոխներարկումների դեպքում առաջանում է «հակածին-հակամարմին» ռեակցիա, էրիթրոցիտների փաթիլավորում (ագլուտինացիա) և փոխներարկումային շոկ։ Վերջինիս բնորոշ ախտանշաններն են՝ դող, մարմնի ջերմաստիճանի բարձրացում, գոտկատեղի կարճատև ցավեր, ծանր դեպքերում՝ զանգվածային հեմոլիզ՝ երիկամային անբավարարությամբ։ Այդ ռեակցիաները բուժում են արյան բացթողումով, հետագայում ներարկում են Rh-բացասական արյուն։ Rh-բացասական մոր արգանդում Rh-դրական պտղի զարգացման դեպքում առաջանում են հակամարմիններ, որոնք հաջորդ հղիությունների ժամանակ կարող են պտղի մահվան կամ ինքնաբեր վիժումների պատճառ դառնալ, իսկ երեխայի ողջ ծնվելու դեպքում՝ զարգանում է նորածնի հեմոլիտիկ հիվանդություն։ Rh-կոնֆլիկտը դրսևորվում է հղիության 7-8-րդ շաբաթում, երբ սկսում է ձևավորվել պտղի արյունաստեղծումը։ Rh-կոնֆլիկտի կանխարգելումը՝ հակառեզուս-գամմա-գլոբուլինի ներարկումներով։
Ի տարբերություն α- և β-ագլյուտինինների, Rh-գործոնն ագլյուտինացնող հակա-Rh ագլյուտինինը բնականոն ճանապարհով չի սինթեզվում։ Այն սինթեզվում է միայն ռեզուս անհամատեղելիության (կոնֆլիկտի) դեպքում, երբ Rh+ արյունը ներարկվում է Rh- ռեցիպիենտին[3][4]։
Մարդկանց 85%-ը պատկանում է ռեզուս-դրական՝ Rh+, իսկ 15%-ը՝ ռեզուս-բացասական՝ Rh- խմբին։ Ռեզուս գործոնն ունի մի քանի տարբերակներ (C, D, E, c, e)։ Նույն մարդու էրիթրոցիտներն իրենց թաղանթի վրա կրում են այդ 6 գործոններից միայն երեքը։ Ընդ որում, եթե առկա է E հակածինը, ապա e-ն բացակայում է, C-ի առկայության դեպքում բացակայում է c-ն և այլն։ Նշած ագլյուտինոգեններից միայն D-ն ունի իմունացնելու ուժեղ հատկություն, որի ազդեցությամբ սինթեզվում են հակա-D (հակա-Rh) ագլյուտինիններ։ Այդ պատճառով այն արյունն է համարվում Rh+, որի էրիթրոցիտները կրում են D ագլյուտինոգեն։
Ռեզուս գործոնի ֆենոտիպային և գենոտիպային առանձնահատկություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
D, C, E, c և e հակածինների ստեղծան համար պատասխանատու են երկու գեներ. RHD գեն, որը կոդավորում է RhD սպիտակուցը D հակածնով[5] և RHCE գեն, որը կոդավորում է RhCE սպիտակուցը C, E, c և e հակածիններով[6]։ d հակածին չկա. "d"-ն նշում է D հակածնի առկայությունը։
Rh ֆենոտիպերը կարող են հանդես գալ տարբեր Rh գենոտիպերով (աղյուսակ)։
| ֆենոտիպ բջիջների վրա | գենոտիպ ԴՆԹ-ում | Հաճախականություն (%) † | |
|---|---|---|---|
| Fisher-Race notation | Wiener notation | ||
| D+ C+ E+ c+ e+ (RhD+) | Dce/DCE | R0RZ | 0.0125 |
| Dce/dCE | R0rY | 0.0003 | |
| DCe/DcE | R1R2 | 11.8648 | |
| DCe/dcE | R1r’’ | 0.9992 | |
| DcE/dCe | R2r’ | 0.2775 | |
| DCE/dce | RZr | 0.1893 | |
| D+ C+ E+ c+ e− (RhD+) | DcE/DCE | R2RZ | 0.0687 |
| DcE/dCE | R2rY | 0.0014 | |
| DCE/dcE | RZr’’ | 0.0058 | |
| D+ C+ E+ c− e+ (RhD+) | DCe/dCE | R1rY | 0.0042 |
| DCE/dCe | RZr’ | 0.0048 | |
| DCe/DCE | R1RZ | 0.2048 | |
| D+ C+ E+ c− e− (RhD+) | DCE/DCE | RZRZ | 0.0006 |
| DCE/dCE | RZrY | <0.0001 | |
| D+ C+ E− c+ e+ (RhD+) | Dce/dCe | R0r’ | 0.0505 |
| DCe/dce | R1r | 32.6808 | |
| DCe/Dce | R1R0 | 2.1586 | |
| D+ C+ E− c− e+ (RhD+) | DCe/DCe | R1R1 | 17.6803 |
| DCe/dCe | R1r’ | 0.8270 | |
| D+ C− E+ c+ e+ (RhD+) | DcE/Dce | R2R0 | 0.7243 |
| Dce/dcE | R0r’’ | 0.0610 | |
| DcE/dce | R2r | 10.9657 | |
| D+ C− E+ c+ e− (RhD+) | DcE/DcE | R2R2 | 1.9906 |
| DcE/dcE | R2r’’ | 0.3353 | |
| D+ C− E− c+ e+ (RhD+) | Dce/Dce | R0R0 | 0.0659 |
| Dce/dce | R0r | 1.9950 | |
| D− C+ E+ c+ e+ (RhD−) | dce/dCE | rrY | 0.0039 |
| dCe/dcE | r’r’’ | 0.0234 | |
| D− C+ E+ c+ e− (RhD−) | dcE/dCE | r’’rY | 0.0001 |
| D− C+ E+ c− e+ (RhD−) | dCe/dCE | r’rY | 0.0001 |
| D− C+ E+ c− e− (RhD−) | dCE/dCE | rYrY | <0.0001 |
| D− C+ E− c+ e+ (RhD−) | dce/dCe | rr’ | 0.7644 |
| D− C+ E− c− e+ (RhD−) | dCe/dCe | r’r’ | 0.0097 |
| D− C− E+ c+ e+ (RhD−) | dce/dcE | rr’’ | 0.9235 |
| D− C− E+ c+ e− (RhD−) | dcE/dcE | r’’r’’ | 0.0141 |
| D− C− E− c+ e+ (RhD−) | dce/dce | rr | 15.1020 |
Տվյալները վերցված են 1948 թվականի հետազոտության արդյունքներից, 2000 մարդուց Մեծ Բրիտանիայում[7]։ R0 տեսակն առավել տարածված է Աֆրիկայի Սահարայի հարավային մասերում։
Նշանակություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Բժշկության մեջ, մասնավորապես արյան փոխներարկման և մանկաբարձության բնագավառում անհրաժեշտ է հաշվի առնել ռեզուս անհամատեղելիությունը։ Rh+ դոնորի արյունը Rh- արյուն ունեցող ռեցիպիենտին կրկնակի փոխներարկելը մահացու է։ Պատճառը հետփոխներարկման ագլյուտինացիան է, որը տեղի է ունենում Rh- ռեցիպիենտի արյան մեջ։ Առաջին փոխներարկման հետևանքով դոնորի Rh+ գործոնի ազդեցությամբ ռեցիպիենտի արյան մեջ առաջանում են հակա-Rh ագլյուտինիններ։ Երկրորդ փոխներարկման դեպքում այդ հակա-Rh հակամարմինները հանդիպում են դոնորի Rh+ գործոնին` սկիզբ տալով ագլյուտինացիայի, հետփոխներարկման շոկի երևույթներով։ Նման անհամատեղելիությունից խուսափելու համար Rh+ արյունը Rh- ռեցիպիենտին չի կարելի փոխներարկել[8]։
Մանկաբարձության մեջ ռեզուս-գործոնն իր նշանակությունը դրսևորում է այն դեպքում, երբ մոր արյունը Rh- է, հոր արյունը՝ Rh+, իսկ պտղի արյունը կրում է հոր հատկանիշը և նույնպես Rh+ է։ Եթե առաջին ծննդաբերության ժամանակ ընկերքի պատնեշով մոր արյան մեջ անցնի պտղի թեկուզ չնչին քանակությամբ արյուն, ապա մոր օրգանիզմում կգոյանան հակա-Rh ագլյուտինիններ, որոնց գոյությունը վտանգավոր է հետագա պտուղների զարգացման համար։ Եթե հաջորդ նոր զարգացող պտուղը դարձյալ ունենա Rh+ արյուն, ապա մոր արյունից պատրաստի հակա-Rh հակամարմինները կթափանցեն պտղի արյան շրջանառության մեջ ու նրա էրիթրոցիտները կենթարկեն ագլյուտինացիայի և հեմոլիզի։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Landsteiner K, Wiener AS (1940). «An agglutinable factor in human blood recognized by immune sera for rhesus blood». Proc Soc Exp Biol Med 43: 223–4.
- ↑ Landsteiner K, Wiener AS (1941). «Studies on an agglutinogen (Rh) in human blood reacting with anti-rhesus sera and with human isoantibodies». J Exp Med 74 (4): 309–320. DOI:10.1084/jem.74.4.309 . PMID 19871137
- ↑ Avent ND, Reid ME (2000). «The Rh blood group system: a review». Blood 95 (2): 375–387. PMID 10627438 .
- ↑ Scott ML (2004). «The complexities of the Rh system». Vox sang 87 ((Suppl. 1)): S58–S62. DOI:10.1111/j.1741-6892.2004.00431.x
- ↑ «RHD Rh blood group, D antigen [Homo sapiens] - Gene Result». nlm.nih.gov. Վերցված է 2010 թ․ հունիսի 15-ին.
- ↑ «RHCE Rh blood group, CcEe antigens [Homo sapiens] - Gene Result». nlm.nih.gov. Վերցված է 2010 թ․ հունիսի 15-ին.
- ↑ Race RR, Mourant AE (1948). "The Rh Chromosome Frequencies in England" . Blood (USA: American Society of Haematology) 3 (6): 689–695. PMID 18860341 . Retrieved 2010-11-14.
- ↑ Weiner, Alexander S. (1 February 1949). «Genetics and Nomenclature of the Rh-Hr Blood Types ». Antonie van Leeuwenhoek (Springerlink) 15 (1): 17–28. DOI:10.1007/BF02062626 . ISSN 0003-6072 . Проверено 6 November 2010.
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից։ 
|
| ||||||||||||||||||||||