Ջոն Փել

Ջոն Փել; անգլ.՝ John Pell
Ծնվել է	մարտի 1, 1611 կամ մարտի 10, 1611; Southwick, Adur, Արևմտյան Սասեքս, Անգլիա
Մահացել է	դեկտեմբերի 12, 1685 (74 տարեկան); Վեստմինստեր, Մեծ Լոնդոն
Քաղաքացիություն	Միացյալ Թագավորություն
Մասնագիտություն	մաթեմատիկոս, սարկավագ, Վիկարիոս, պրոֆեսոր և համալսարանի դասախոս
Հաստատություն(ներ)	Ամստերդամի <Աթենեում> համալսարան
Գործունեության ոլորտ	թվերի տեսություն, մաթեմատիկա և լեզվաբանություն
Անդամակցություն	Լոնդոնի թագավորական ընկերություն
Ալմա մատեր	Թրինիթի քոլեջ, Վեսմինստերի դպրոց և Steyning Grammar School?
Գիտական աստիճան	արվեստների մագիստրոս (1630) և Lambeth degree? (1663)
Տիրապետում է լեզուներին	անգլերեն
Գիտական ղեկավար	Henry Briggs?
Հայտնի աշակերտներ	Johann Rahn?
Ազդվել է	Henry Briggs?
Երեխա(ներ)	Sir John Pell?
Հայր	John Pell?
Մայր	Mary Holland?
	John Pell Վիքիպահեստում

Ջոն Փել (անգլ.՝ John Pell, մարտի 1, 1611(1611-03-01)^[1] կամ մարտի 10, 1611(1611-03-10), Southwick, Adur, Արևմտյան Սասեքս, Անգլիա - դեկտեմբերի 12, 1685(1685-12-12)^[1]^[2]^[3], Վեստմինստեր, Մեծ Լոնդոն), անգլիացի մաթեմատիկոս։ 2003 թվականից ի վեր Լոնդոնի թագավորական ընկերության անդամ։

Կենսագրություն և գիտական գործունեություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծնվել է 1611 թվականի մարտի 1-ին, Բրայթոնից ոչ հեռու գտնվող անգլիական փոքրիկ քաղաքում՝ Սաուտվիկում (Southwick)։ Դպրոցը ավարտելուց հետո (1624 թ.), 13-ամյա Փելն ընդունվել է Եռամիասնության քոլեջ^[8], որտեղ հիմնականում սովորել է լեզուներ և մաթեմատիկա։ 1629 թվականին նա ստացել է բակալավրիատի աստիճան, իսկ 1630-ին՝ մագիստրոսի։

Քոլեջը ավարտելուց հետո որոշ ժամանակ զբաղվում է մանկավարժությամբ։ 1638 թվականին նա առաջարկեց «համընդհանուր լեզվի»^[9] առաջին նախագծերից մեկը։ Միևնույն ժամանակ նա զբաղվում է հետազոտություններով հանրահաշվական հավասարումների և մաթեմատիկական աղյուսակների կազմման ոլորտում^[10]։ Նույն՝ 1638 թվականին Փելը մաթեմատիկական համայնքի ուշադրությունը գրավեց իր «Մաթեմատիկայի գաղափարները» գրքով և ակտիվ նամակագրություն սկսեց Մերսեննայի և այլ նշանավոր գիտնականների հետ^[11]։

1644 թվականին Փելը հրավեր է ստացել Ամստերդամի համալսարանից մաթեմատիկայի ամբիոնը ղեկավարելու համար։ Մի քանի տարի շարունակ վարել է բանավեճ Լինգոմանտի հետ, ով հայտարարել է, որ ինքը գտել է $\pi$ ճշգրիտ արժեքը։ Այս վեճում Փելին աջակցում էին Դեկարտը, Կավալիերին, Թոմաս Հոբսը, Ռոբերվալը և Մերսենը։ 1647 թվականին Փելը հրատարակեց իր եզրափակիչ գիտական շարադրանքը՝ «Վեճ Լոնգոմոնտանի հետ շրջանի քառակուսի մակերեսի մասին»^[12]^[13]։ Փելի սիրելի թեման դառնում է դիոֆանտյան հավասարումների լուծումը։ Այդ թեմային նա համալսարանում դասախոսությունների շարք է նվիրել։

1646-1652 թվականներին Փելը արքայազն Ֆրեդերիկ Հենրիխի հրավերով դասավանդել է հարավ-գոլանդական Բրեդա քաղաքում։ Ավելի ուշ նա ներգրավված էր Անգլիական հեղափոխության տագնապային իրադարձություններին և կատարում էր Օլիվեր Կրոմվելի պատվերները^[14]։ Այնտեղ նա ծանոթացավ և մտերմացավ Յոհան Ռանի հետ և համագործակցեց նրա հետ իր «Գերմանական գրադարան» (Teutsche Algebra, 1659) մենագրությունը պատրաստելու ժամանակ։ Հենց այդ գրքում է հայտնվել այն, ինչը հետագայում անվանվեց «Փելի հավասարում»^[15]^[16]

ax^{2}+1=y^{2}

Հետազոտողները, սակայն նմանատիպ հավասարումներ գտել են հնագույն հոնական և հնդկական մաթեմատիկոսների ստեղծագործություններում։ Հավասարության լուծման ընդհանուր եղանակը՝ այսպես կոչված «ցիկլային մեթոդը» առկա է եղել 12-րդ դարի հնդկացի մաթեմատիկոս Բրահմագուպտայի ստեղծագործություններում, որը, սակայն չի վկայում այն մասին, որ այս մեթոդը միշտ է, որ հանգեցնում է լուծման։ Խնդրի ընդհանուր տեսքը տրվել է ֆրանսիացի մաթեմատիկոս Պիեռ դե Ֆերմայի կողմից, ուստի Ֆրանսիայում այս հավասարումը կոչվում է «Ֆերմատի հավասարում»։ Հավասարության ժամանակակից անվանումը ծագել է Լեոնարդ Էյլերի շնորհիվ, որը իր հանրահաշվի մասին աշխատության մեջ սխալմամբ հավասարման հայտնաբերումը վերագրում է Ջոն Փելին^[17]։

1661 թվականին Փելը վերադարձել է Անգլիա, որեղ արժանացել է մի շարք պատվավոր մրցանակների և պարգևները, ինչպես նաև դարձել է Թագավորական ընկերության անդամ։ 1673 թվականին Լոնդոնում մասնակցել է Լայբնիցի հետ հանդիպմանը։ Իր կյանքի վերջում նա կործանվեց և նույնիսկ հայտնվեց պարտքային բանտում։

Հիմնական աշխատություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Astronomical History of Observations of Heavenly Motions and Appearances (1634)
Ecliptica prognostica (1634)
An Idea of Mathematicks (1638)
Controversy with Longomontanus concerning the Quadrature of the Circle (1646?)
A Table of Ten Thousand Square Numbers (fol.; 1672)

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Մակտյուտոր մաթեմատիկայի պատմության արխիվ
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 Album Academicum — 2007.
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 Gran Enciclopèdia Catalana (կատ.) — Grup Enciclopèdia, 1968.
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 Գերմաներեն Վիքիպեդիա (գերմ.) — 2001.
↑ English Wikipedia community Wikipedia — 2001.
↑ Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
↑ ^7,0 ^7,1 ^7,2 Pas L. v. Genealogics — 2003. — ed. size: 683713
↑ Pell, John(չաշխատող հղում), досье колледжа.
↑ Malcolm, Stedall, 2005, էջ 55.
↑ Malcolm, Stedall, 2005, էջ 57.
↑ Malcolm, Stedall, 2005, էջ 73—74.
↑ Aloysius Martinich. Hobbes: A Biography (1999), p. 278.
↑ Andrew Pyle (editor), Dictionary of Seventeenth-Century British Philosophers. (2000), article Pell, John, pp. 638—641.
↑ Sir Samuel Morland (1625—1695).
↑ Florian Cajori. A History of Mathematical Notations: Two Volumes Bound as One (1993 edition), p. 271.
↑ Биография Иоганна Рана Archived 2008-06-12 at the Wayback Machine.
↑ История математики, том II, 1970, էջ 76.

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Математика XVII столетия // История математики / Под редакцией А. П. Юшкевича, в трёх томах. — М.: Наука, 1970. — Т. II.
Noel Malcolm, Jacqueline Stedall John Pell (1611-1685) and His Correspondence with Sir Charles Cavendish: The Mental World of an Early Modern Mathematician. — Oxford: Oxford University Press, 2005. — ISBN 0-19-856484-8 (անգլ.)

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

«Пелль, Джон»։ Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ)։ Սանկտ Պետերբուրգ։ 1890–1907
Джон Дж. О’Коннор и Эдмунд Ф. Робертсон. Пелл, Джон Archived 2017-12-26 at the Wayback Machine.
Galileo Project page (անգլ.)

[_6bd78b1d3a016203-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Մակտյուտոր մաթեմատիկայի պատմության արխիվ

[_fb3a34738d835c05-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 Album Academicum — 2007.

[_a650bfc0898be9c0-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 Gran Enciclopèdia Catalana (կատ.) — Grup Enciclopèdia, 1968.

[_9fcc1f3c241f2f9a-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 Գերմաներեն Վիքիպեդիա (գերմ.) — 2001.

[_05ede94552c7bbb4-5] English Wikipedia community Wikipedia — 2001.

[_8875c09e7db97983-6] Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.

[_8b6c29f652c8c6ed-7] 7,0 ^7,1 ^7,2 Pas L. v. Genealogics — 2003. — ed. size: 683713

[8] Pell, John(չաշխատող հղում), досье колледжа.

[Malcolm,_Stedall—2005——55.-9] Malcolm, Stedall, 2005, էջ 55.

[Malcolm,_Stedall—2005——57.-10] Malcolm, Stedall, 2005, էջ 57.

[Malcolm,_Stedall—2005——73—74.-11] Malcolm, Stedall, 2005, էջ 73—74.

[12] Aloysius Martinich. Hobbes: A Biography (1999), p. 278.

[Pyle-13] Andrew Pyle (editor), Dictionary of Seventeenth-Century British Philosophers. (2000), article Pell, John, pp. 638—641.

[14] Sir Samuel Morland (1625—1695).

[15] Florian Cajori. A History of Mathematical Notations: Two Volumes Bound as One (1993 edition), p. 271.

[16] Биография Иоганна Рана Archived 2008-06-12 at the Wayback Machine.

[История_математики,_том_II—1970——76.-17] История математики, том II, 1970, էջ 76.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]