Ջեմալ Ազմի

Ջեմալ Ազմի; Cemal Azmi
Ծնվել է	1868
Ծննդավայր	Արաբկիր,; Օսմանյան Թուրքիա
Մահացել է	Ապրիլի 17, 1922; (51-52 տարեկան)
Մահվան վայր	Բեռլին, Գերմանիա
Գերեզման	Բեռլին
Քաղաքացիություն	Օսմանյան կայսրություն
Ազգություն	Թուրք
Ազդվել է	Պանթյուրքիզմ
Մասնագիտություն	քաղաքական գործիչ
Աշխատանք	Արաբկիրի նահանագապետ
Ծնողներ	Օսման Նուրի բեյ; Գյուլշուն Ազմի
Կուսակցություն	Միության և Առաջադիմության Կոմիտե
	Cemal Azmi Bey Վիքիպահեստում

Ջեմալ Ազմի (թուրքերեն՝ Cemal Azmi, 1868, Արաբկիր, Թուրքիա - ապրիլի 17, 1922(1922-04-17), Բեռլին, Վայմարյան Հանրապետություն), թուրք պետական գործիչ, Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ Արաբկիրի նահանգապետ^[1]։

Եղել է Հայոց Ցեղասպանության կազմակերպիչներից, կազմակերպելով Տրապիզոնի նահանգի հայերի տարհանումն ու բնաջնջումը, ինչ պատճառով ստացել է «Տրապիզոնյան մսագործ» մականունը^[2]։

Տրապիզոնյան կոտորածների համար 1919 թվականի մայիսի 22-ին՝ Երիտթուրքերի դատավարության շրջանակներում, հեռակա կարոգով դատապարտվել է մահվան, սպանվել «Նեմեսիս» գործողության մասնակից հայ վրիժառուներ Արամ Երկանյանի և Արշավիր Շիրակյանի կողմից՝ 1922 թվականի ապրիլի 17-ին։

Մասնակցությունը Հայոց ցեղասպանությունում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Եղել է «Հատուկ կազմակերպության» (Թեշքիլաթ-ը մահսուսա) հիմնադիրներից մեկը^[3] և մյուս անդամների նման ի վերջո իր մասնակցությունն է ունեցել երիտթուրքական հեղաշրջման և հայկական կոտորածների մեջ^[4]։ Մինչև Առաջին աշխարհամարտի բռնկվելը, 1914 թվականի հուլիսի 7-ին նշանակվել է Տրապիզոնի նահանգապետ։ Ազմին շարունակում է կատարել նահանգապետի լիազորությունները Մեծ Եղեռնի ընթացքում։ Ազմիի հրահանգներով կազմակերպվում են հայերի ջարդեր Տրապիզոնում և հարակից շրջաններում։ Առանձնակի դաժանությամբ էր վերաբերվում հայ երեխաների հետ. Նայիլ բեյի համատեղ նախաձեռնությամբ Ազմին կազմակերպում է Սև ծովում բազմահազար հայ կանանց և երեխաների խորտակումը։

Տրապիզոնի ամերիկյան հյուպատոս Օսկար Հայզերը սևծովյան ոճրագործության մասին նշել է. «Այդ գաղափարն ամենևին Նայիլ բեյի սրտով չէր...երեխաներից շատերին դնում էին նավակների մեջ և տեղափոխում այլ վայրեր»^[5]։

Ազմին բացի կոտորածներ կազմակերպելուց, նաև բռնի կերպով հավաքագրում էր մինչև 15 տարեկան հայ աղջիկների և մինչև 10 տարեկան տղաների՝ նրանց տեղափոխելով մուսուլմանների հարեմներ կամ ընտանիքներ։ Ազմիի որդին հոր մահվանից առաջ նշել է. «10-13 տարեկան ամենագեղեցիկ հայ աղջիկներին ես պահում էի ինձ համար։ Նրանցից մեկին ես նվիրել եմ որդուս։ Մնացածին խորտակել եմ ծովում»^[6]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ Բարտով Օմեր, Մեք Ֆիլիս (2001)։ Աստծո անունով: Ցեղասպանությունը և կրոնը քսաներորդ դարում։ Նյու Յորք: «Բերգան բուքս»։ ISBN 9781571812148
↑ Շալանդ Ժերար (2010)։ Ահաբեկչության պատմությունը հին ժամանակներից մինչև Ալ Քայիդա ([Նաչդր.] ed.)։ Բերքլի, Կալիֆորնիա [ԱՄՆ]: Կալիֆորնիայի համալսարանի հրատարակչություն։ էջ 195։ ISBN 9780520247093։ «Ցեղասպանության կազմակերպիչներից մեկը, Ջեմալ Ազմին՝ «Տրապիզոնյան մսագործ» մականվամբ։»
↑ «Ցեղասպանության թանգարան»։ «Ցեղասպանության թանգարան» ինստիտուտ։ Վերցված է Փետրվարի 14, 2013։ «Տրապիզոնի նախկին նահանգապես և «Թեշքիլաթ-ը մահսուսա» հանցագործ խմբավորման հիմնադիր Ջեմալ Ազմի»
↑ Աքչամ Թաներ (1992)։ Türk Ulusal Kimliği ve Ermeni Sorunu։ İletişim Yayınları։ էջ 155։ ISBN 9789754702897
↑ Ապրիլի 11, 1919 զեկույց, Միացյալ Նահանգների ազգային արխիվ, R.G. 59. 867. 4016/411.
↑ «Suçluya saygi: Mehmet Cemal Azmi Bey» (թուրքերեն)։ STCG։ Վերցված է Փետրվարի 14, 2013։ «Ölümünden önce, Türk kimliği altında kendi oğluyla arkadaş olan genç bir Ermeniye övünerek şunları anlattığı bilinmektedir: «En güzel Ermeni kızlarından 10 ila 13 yaş arası olanları kendime ayırdım ve o zaman 14 yaşında olan oğluma hediye ettim. Diğerlerini denizde boğdurdum».»

[bartov-1] Բարտով Օմեր, Մեք Ֆիլիս (2001)։ Աստծո անունով: Ցեղասպանությունը և կրոնը քսաներորդ դարում։ Նյու Յորք: «Բերգան բուքս»։ ISBN 9781571812148

[Gerard-2] Շալանդ Ժերար (2010)։ Ահաբեկչության պատմությունը հին ժամանակներից մինչև Ալ Քայիդա ([Նաչդր.] ed.)։ Բերքլի, Կալիֆորնիա [ԱՄՆ]: Կալիֆորնիայի համալսարանի հրատարակչություն։ էջ 195։ ISBN 9780520247093։ «Ցեղասպանության կազմակերպիչներից մեկը, Ջեմալ Ազմին՝ «Տրապիզոնյան մսագործ» մականվամբ։»

[3] «Ցեղասպանության թանգարան»։ «Ցեղասպանության թանգարան» ինստիտուտ։ Վերցված է Փետրվարի 14, 2013։ «Տրապիզոնի նախկին նահանգապես և «Թեշքիլաթ-ը մահսուսա» հանցագործ խմբավորման հիմնադիր Ջեմալ Ազմի»

[4] Աքչամ Թաներ (1992)։ Türk Ulusal Kimliği ve Ermeni Sorunu։ İletişim Yayınları։ էջ 155։ ISBN 9789754702897

[5] Ապրիլի 11, 1919 զեկույց, Միացյալ Նահանգների ազգային արխիվ, R.G. 59. 867. 4016/411.

[6] «Suçluya saygi: Mehmet Cemal Azmi Bey» (թուրքերեն)։ STCG։ Վերցված է Փետրվարի 14, 2013։ «Ölümünden önce, Türk kimliği altında kendi oğluyla arkadaş olan genç bir Ermeniye övünerek şunları anlattığı bilinmektedir: «En güzel Ermeni kızlarından 10 ila 13 yaş arası olanları kendime ayırdım ve o zaman 14 yaşında olan oğluma hediye ettim. Diğerlerini denizde boğdurdum».»

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]