Jump to content

Պրոսոցիալական վարքագիծ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Համայնք կատեգորիայի հոդվածներ
Համայնք
Գիտական հետազոտություններ
Հիմնական հայեցակարգեր
Համայնքի զարգացում
Տես նաև

Պրոսոցիալական վարքագիծ, պրոսոցիալականություն կամ «կամավոր վարքագիծ, որը նախատեսված է մեկ այլ անձի օգուտ բերելու համար»[1], սոցիալական վարքագիծ, որը «օգուտ է բերում այլ մարդկանց կամ հասարակությանը որպես ամբողջություն»[2]:

Պրոսոցիալական վարքագծի օրինակներ են՝ օգնելը, ունեցածով կիսվելը, նվիրելը, համագործակցելը և կամավորությունը: Անձը կարող է կամ չի կարող նպատակ ունենալ օգուտ բերել ուրիշներին. վարքագծի պրոսոցիալական օգուտները հաճախ կարող են գնահատվել միայն փաստից հետո[Ն 1][3]: Կանոններին հնազանդվելը և հասարակության կողմից ընդունված վարքագծին համապատասխանելը[Ն 2] նույնպես պրոսոցիալական վարքագիծ է համարվում[4]:

Այս գործողությունները կարող են պայմանավորված լինել մշակված ազդեցության տակ գտնվող արժեքային համակարգերով` ուրիշների բարեկեցության և իրավունքների վերաբերյալ ապրումակցմամբ կամ մտահոգվածությամբ[5], էգոիստական կամ գործնական մտահոգություններով, ինչպիսիք են՝ մարդու սոցիալական կարգավիճակը կամ հեղինակությունը, ուղղակի կամ անուղղակի փոխադարձության հույսը կամ արդարության սեփական ընկալման համակարգին հավատարիմ մնալու ձգտումը[1], կամ ալտրուիզմը[Ն 3][6]:

Պրոսոցիալականությունն առանցքային է սոցիալական խմբերի բարեկեցության համար մի շարք մասշտաբներով, ներառյալ դպրոցները[7]: Դասարանում պրոսոցիալական վարքագիծը կարող է զգալի ազդեցություն ունենալ սովորողի մոտիվացիայի և' դասարանում, և' ավելի մեծ համայնքում ներդրումներ կատարելու վրա[7][8]: Աշխատավայրում պրոսոցիալական վարքագիծը կարող է զգալի ազդեցություն ունենալ թիմի հոգեբանական անվտանգության վրա, ինչպես նաև դրական անուղղակի ազդեցություն ունենալ աշխատողների օգնող վարքագծի և առաջադրանքների կատարման վրա[9]:

Կարեկցանքը հզոր դրդապատճառ է, որը խթանում է պրոսոցիալական վարքագիծը և ունի խորը էվոլյուցիոն արմատներ[10][11]:

Այդ առումով էվոլյուցիոն հոգեբաններն օգտագործում են այնպիսի տեսություններ, ինչպիսիք են մերձավոր ազգակցական կապի ընտրության (Kin selection) և ներառական հարմարվածության (Inclusive fitness) տեսությունները, որպես բացատրություն, թե ինչու են պրոսոցիալական վարքագծային հակումները փոխանցվում սերնդեսերունդ՝ ըստ պրոսոցիալական վարք ցուցաբերողների էվոլյուցիոն հարմարածության[12]: Պրոսոցիալական վարքագիծը կարող է խթանվել նաև սոցիալական անցանկալի վարքագծի նվազեցման կամ բացառման պահանջով[7]:

Որպես կանոն, «պրոսոցիալական վարքագիծ» տերմինը հաճախ կապված է երեխաների մոտ ցանկալի վարքագծերի զարգացման հետ[13][14], բայց այս թեմայի վերաբերյալ գրականությունը ընդլայնվել է 1980-ականների վերջին և ներառում է նաև մեծահասակների վարքագիծը[15]:

«Պրոսոցիալական» տերմինը վերածվել է համաշխարհային շարժման[16][17], օգտագործելով էվոլյուցիոն գիտությունը[18]՝ ստեղծելով իրական աշխարհում պրոսոցիալական փոփոխություններ կատարող աշխատանքային խմբերից[19] մինչև ամբողջական մշակույթներ[20]:

Ծագում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ըստ ամերիկացի սոցիալական հոգեբան Դամիել Բաթսթոնի` տերմինը «ստեղծվել է սոցիոլոգների կողմից որպես հակասոցիալականի հականիշ»[21]:

Մոտիվացնում է փոխադարձությունը թե՞ ալտրուիզմը

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պրոֆեսիոնալ վարքագծի ամենապարզ ձևերը դրդված են ալտրուիզմով, մեկ ուրիշին օգնելու անշահախնդիր հետաքրքրությամբ: Ըստ հոգեբանության պրոֆեսոր Ջոն Վ. Սանթրոքի[22]` հանգամանքները, որոնք, ամենայն հավանականությամբ, կարող են ալտրուիզմ առաջացնել, կարեկցանքն է կարիքի մեջ գտնվող անհատի հանդեպ կամ բարերարի և ստացողի միջև սերտ հարաբերությունները: Այնուամենայնիվ, շատ պրոսոցիալական վարքագծեր, որոնք ալտրուիստական են թվում, իրականում դրդված են փոխադարձության նորմից, որը լավությունը վերադարձնելու բարեհաճ պարտավորությունն է: Մարդիկ իրենց մեղավոր են զգում, երբ չեն փոխադարձում, և կարող են զայրանալ, երբ ուրիշը չի փոխադարձում: Փոխադարձ ալտրուիզմը հուշում է, որ «նման օգնությունը պայմանավորված է գենետիկական միտումով»[23]: Այսպիսով, որոշ մասնագետներ պնդում են, որ ալտրուիզմը կարող է գոյություն չունենալ, և այն ամբողջովին պայմանավորված է փոխադարձությամբ[24]: Կամ փոխադարձությունը կամ ալտրուիզմը կարող են դրդել շատ կարևոր պրոսոցիալական վարքագծի, ներառյալ կիսվելը[22]:

Իրավիճակային և անհատական գործոններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պրոսոցիալական վարքագիծը միջնորդվում է ինչպես իրավիճակային, այնպես էլ անհատական գործոններով:

Իրավիճակային գործոններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ամենատարածված իրավիճակային գործոններից մեկը ականատեսի ազդեցությունն է: Այս էֆեկտը այն երևույթն է, որ անհատի օգնելու հավանականությունը նվազում է, երբ կրիտիկական իրավիճակում ականատեսները պասիվ են լինում: Օրինակ, երբ ինչ-որ մեկը թղթերի կույտ է գցում մարդաշատ մայթին, շատերը հավանաբար կշարունակեն անցնել նրա կողքով: Այս օրինակը կարող է տարածվել նույնիսկ ավելի հրատապ իրավիճակների վրա, ինչպիսիք են ավտովթարը կամ բնական աղետը:

Անցորդների միջամտության որոշման մոդելը ցույց է տվել, որ որևէ իրավիճակում անհատին օգնել, թե ոչ, կախված է իրավիճակի վերլուծությունից: Մարդը դիտարկում է՝ արդյոք տվյալ իրավիճակում իր օգնության կարիքը կա, թե ոչ, և արդյոք օգնությունն իր պատասխանատվության շրջանակում է, և որոշում է կայացնում ինչպես օգնել[25]:

Պրոֆեսորներ Բիբ Լատանեի և Ջոն Մ. Դարլիի կողմից առաջարկված այս մոդելը[26] նկարագրում է հինգ պայման, որոնք պետք է տեղի ունենան, որպեսզի մարդը միջամտի.

  1. Նկատել իրավիճակը
  2. Ընդունել դա որպես արտակարգ իրավիճակ
  3. Զարգացնել պատասխանատվության զգացում
  4. Վստահ լինել, որ ունի հաջողության հասնելու հմտություններ
  5. Հասնել օգնելու գիտակցված որոշման:

Օգնություն պահանջող իրավիճակում ներկա գտնվող անհատների թիվը նույնպես միջնորդ գործոն է օգնություն տրամադրելու որոշման մեջ. որքան շատ մարդիկ ներկա լինեն, այնքան ավելի քիչ հավանական է, որ կոնկրետ մարդը օգնություն ցույց տա` անձնական պատասխանատվություն կրելու ընկալման նվազման պատճառով[25]: Սա հայտնի է որպես պատասխանատվության ցրում` դիֆուզիա, այսինքն պատասխանատվությունը, որը մարդը զգում է կարիքի մեջ գտնվող անձի (անձանց) համար, բաժանվում է անցորդների թվի վրա: Մեկ այլ գործոն, որը գործում է, գնահատման մտավախությունն է, որը պարզապես վերաբերում է այլ անցորդների կողմից քննադատվելու վախին: Վերջապես, բազմակարծիք անգիտությունը կարող է նաև հանգեցնել նրան, որ ինչ-որ մեկը չմիջամտի: Սա նշանակում է ապավինել ուրիշների արձագանքին, նախքան մարդն ինքը կարձագանքի:

Բացի այդ, հոգեբանության պրոֆեսորներ Ջոն Ֆ. Դովիդիոն, Ջեյն Ալին Պիլիավինը և այլոք (1981 թ.) նշել են, որ անհատները, ամենայն հավանականությամբ, առավելագույն հատուցում են սպասում և նվազագույն ջանքեր են գործադրում, երբ որոշում են օգնություն ցուցաբերել, թե ոչ: Այսինքն, ինքնամոտիվացման ժամանակ մարդը ռացիոնալ է: Պրոսոցիալական վարքագիծն ավելի հավանական է, որ դրսևորվի, եթե փոքր է օգնության գինը (այսինքն՝ նվազագույն ժամանակ կամ նվազագույն ջանք), եթե օգնությունն ինչ-որ կերպ իրական օգուտ կբերի օգնություն տրամադրողին, և եթե մեծ է օգնություն ցուցաբերելու համար ակնկալվող հատուցումը: Եթե մարդու շահերից է բխում օգնելը, ապա, ամենայն հավանականությամբ, նա օգնության ձեռք կմեկնի, հատկապես, եթե օգնություն չտրամադրելը թանկ կարժենա նրան[27]:

Մարդն ավելի հավանական է, որ կօգնի նաև իր հետ նույն սոցիալական հարթակից մեկին կամ նրան, ով իրենց «խմբից» է: Աջակցություն պահանջող անհատի հետ ընդհանուր ինքնության կամ ընդհանրության զգացումով ալտրուիստն ավելի հավանական է, որ օգնություն ցուցաբերի, այն հիմքով, որ մարդն ավելի շատ ժամանակ և էներգիա է հատկացնում իր խմբի անհատներին, ծանոթ է նրանց վարքագծին` օգնելու համար: Որևէ մեկին որպես իր «խմբի» անդամ պիտակելը հանգեցնում է մտերմության ավելի մեծ զգացումների, հուզական գրգռվածության և մյուսի բարօրության համար անձնական պատասխանատվության զգացման, որոնք բոլորն էլ մեծացնում են պրոսոցիալական վարքագծի մոտիվացիան[27]:

Հետազոտողները նաև պարզել են, որ սոցիալական բացառումը նվազեցնում է պրոսոցիալական վարքագծի հավանականությունը: Պրոֆեսոր Ջին Մ. Թվենգլը և մյուսները (2007) իրենց անցկացրած յոթ փորձերի շարքում շահարկել են սոցիալական ներառումը կամ բացառումը` հետազոտության մասնակիցներին միտումնավոր ասելով, որ մյուս մասնակիցները նպատակաուղղված կերպով բացառել են իրենց, կամ որ նրանք, հավանաբար, հետագայում միայնակ կմնան: Պարզվել է, որ սոցիալական բացառման մասին այդ նախնական տեղեկությունը պրոսոցիալական վարքագծի զգալի անկում է առաջացրել: Այդպիով պարզվել է, որ «սոցիալապես բացառված մարդիկ ավելի քիչ գումար են նվիրաբերում ուսանողական հիմնադրամին, չեն ցանկանում կամավոր լինել հետագա փորձերի համար, ավելի քիչ են ձգտում օգտակար են լինել անհաջողակ փորձից հետո և խառը իրավիճակներում ավելի քիչ են համագործակցում մեկ այլ ուսանողի հետ»[28]: Ենթադրվում է, այս էֆեկտը պայմանավորված է նրանով, որ պրոսոցիալական վարքագիծը, կրկին, դրդված է հոգալու և սեփական խմբի անդամների հետ ռեսուրսները կիսելու հարցում պատասխանատվության զգացումից:

Անհատական ​​գործոններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մարդուն կարելի է ստիպել գործել պրոսոցիալական՝ հիմնվելով մանկության ընթացքում սովորելու և սոցիալականացման վրա: Գործող պայմանավորումը և սոցիալական ուսուցումը դրականորեն ամրապնդում են պրոսոցիալական վարքագծի առանձին դեպքերը: Օրինակ՝ ճանաչողական կարողությունները, ինչպիսիք են ինտելեկտը, գրեթե միշտ կապված են պրոսոցիալական համակրանքների հետ[29]: Օգնելու հմտությունները և ուրիշներին օգնելու սովորական դրդապատճառը, հետևաբար, սոցիալականացվում են և ամրապնդվում, քանի որ երեխաները հասկանում են, թե ինչու պետք է օգտագործվեն օգնելու հմտությունները իրենց շրջապատի մարդկանց օգնելու համար[30]:

Սոցիալական և անհատական չափանիշներն ու իդեալները նույնպես դրդում են անհատներին ներգրավվել պրոսոցիալական վարքագծի մեջ: Սոցիալական պատասխանատվության նորմերը և սոցիալական փոխադարձության նորմերը ամրապնդում են նրանց, ովքեր գործում են պրոսոցիալապես: Որպես օրինակ, դիտարկեք այն երեխային, ով վաղ մանկության տարիներից «կիսվելու» դրականորեն ամրապնդվածության ձգտում ունի[31]: Պրոֆեսիոնալ գործելու ժամանակ անհատները ամրապնդում և պահպանում են իրենց դրական պատկերացումները կամ անձնական իդեալները, ինչպես նաև օգնում են կատարել իրենց անձնական կարիքները[32]: Օգնողի վիճակի և օգնության հակումների միջև հարաբերակցությունը մեծապես սահմանափակված է իրավիճակին մասնակցող միջանձնային հարաբերություններով[33]:

Զգացմունքային գրգռումը լրացուցիչ կարևոր դրդապատճառ է ընդհանրապես պրոսոցիալական վարքագծի համար: Բաթսոնի (1987) կարեկցանք-ալտրուիզմ մոդելը ուսումնասիրում է պրոսոցիալական վարքի հուզական և մոտիվացիոն բաղադրիչը: Օգնության կարիք ունեցողի հանդեպ կարեկցանքը մեծացնում է օգնությունը տրամադրելու հավանականությունը: Այս կարեկցանքը կոչվում է «կարեկցող մտահոգություն» մյուս անհատի նկատմամբ և բնութագրվում է քնքշության, կարեկցանքի և համակրանքի զգացումներով[34]:

Բարեհամբույրությունը համարվում է անհատականության գիծ, որն առավել կապված է բնածին պրոսոցիալական մոտիվացիայի հետ: Պրոսոցիալական մտքերն ու զգացմունքները կարող են սահմանվել որպես ուրիշների նկատմամբ պատասխանատվության զգացում, և կարեկցանք («ուրիշին կողմնորոշված կարեկցանք») զգալու ավելի մեծ հավանականություն ինչպես էմոցիոնալ, այնպես էլ ճանաչողական: Այս պրոսոցիալական մտքերն ու զգացմունքները փոխկապակցված են կարեկցանքի հակվածության և բարեսրտության հակվածության հետ[35][36]:

Հարստություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սուբյեկտիվ հարստությունը դրականորեն փոխկապակցված է պրոսոցիալականության բոլոր ասպեկտների հետ նախապես գրանցված ուսումնասիրության մեջ, որին մասնակցել են 76 երկրների 80,337 մարդիկ, որոնք ներկայացնում են աշխարհի բնակչության 90%-ը: Օբյեկտիվ հարստությունը դրականորեն փոխկապակցված է դրական փոխադարձության, նվիրատվության, կամավորության և օտարներին օգնելու, բայց բացասաբար՝ վստահության հետ: Արդյունքները խիստ նմանատիպ էին ամբողջ աշխարհում՝ առանց որևէ համակարգված փոփոխության[37]:

Այլ գործոններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ի լրումն իրավիճակային և ինդիվիդուալիստական գործոնների, կան որոշ կատեգորիկ բնութագրեր, որոնք կարող են ազդել պրոսոցիալական վարքագծի վրա: Մշակույթը, սեռը և կրոնը կարևոր գործոններ են, որոնք պետք է հաշվի առնել անհատական և խմբային մակարդակներում պրոսոցիալական վարքագիծը հասկանալու համար:

Մի քանի ուսումնասիրություններ ցույց են տվել դրական կապ պրոսոցիալական վարքի և կրոնի[38][39][40], ինչպես նաև սոցիալական կարգավիճակի միջև[41][42][43]: Բացի այդ, սեռային տարբերությունները կարող են ազդել պրոսոցիալական վարքագծի վրա, հատկապես, պատանեկության անցումի ժամանակ[44]: Հետազոտությունները ցույց են տ, որ վելթեև կանայք և տղամարդիկ երկուսն էլ հակված են պրոսոցիալական վարքագծի. կանայք հակված են ավելի համայնքային և ընկերական պրոսոցիալական վարքագծի, մինչդեռ տղամարդիկ հակված են ավելի միջնորդ պրոսոցիալական վարքագծի[45]:

Աշխատավայրում բարեգործական նվիրատվությունների ուսումնասիրությունից մեկը ցույց է տվել ինչպես սեռի, այնպես էլ էթնիկ պատկանելության դերը: Արդյունքները ցույց են տվել, որ կանայք զգալիորեն ավելի շատ են տվել, քան տղամարդիկ, իսկ կովկասցիները զգալիորեն ավելի շատ են տվել, քան փոքրամասնություն կազմող խմբերը: Այնուամենայնիվ, աշխատավայրում փոքրամասնություն կազմող անհատների տոկոսային հարաբերությունը դրականորեն կապված է աշխատավայրում փոքրամասնությունների կատարած բարեգործական նվիրատվության հետ[46]:

Մանկությունից մինչև վաղ պատանեկություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մանկությունում պրոսոցիալական վարքագիծը հաճախ սկսվում է կիսվելու և արդարության խնդիրներով: 12-18 ամսականից երեխաները սկսում են դրսևորել պրոսոցիալական վարքագիծ՝ իրենց խաղալիքները ծնողներին ներկայացնելիս և նվիրելիս՝ առանց խթանելու կամ գովասանքով ամրապնդվելու[47]: Պրոսոցիալական վարքագծի զարգացումը շարունակվում է կյանքի երկրորդ տարվա ընթացքում, քանի որ երեխաները սկսում են բարոյական պատկերացում կազմել շրջապատող աշխարհի մասին:  Քանի որ հասարակական չափանիշներին հնազանդվելը դառնում է կարևոր, երեխաների՝ պրոսոցիալական վարքագիծ դրսևորելու կարողությունը ուժեղանում է, և տարիքի և ճանաչողական հասունության հետ աճում է այդ վարքագծի դրսևորումը և բազմազանությունը[1][47]: Զարգացման առումով կարևորն այն է, որ երեխայի մոտ ձևավորվել է համոզմունք, որ կիսվելը սոցիալական հարաբերությունների պարտադիր մասն է և ներառում է ճիշտի և սխալի խնդիր[5]:

Այսպիսով, երբ երեխաները անցնում են մանկության միջով, նրանց դատողությունը փոխվում է հեդոնիստական և կարիքների վրա հիմնված լինելուց դեպի ավելի շատ մտահոգվելու հավանությամբ և ավելի շատ ներգրավված հեռանկարների ընդունման և փոխադարձ դատողության բարդ ճանաչողական ձևերի մեջ[1]: Բացի այդ, երեխաների պրոսոցիալական վարքագիծը սովորաբար ավելի շատ կենտրոնացած է ընկերների նկատմամբ հետաքրքրության և հաստատման մտահոգության շուրջ, մինչդեռ դեռահասները սկսում են զարգացնել դատողություն, որն ավելի շատ վերաբերում է վերացական սկզբունքներին, ինչպիսիք են մեղքի զգացումը և դրական էմոցիաները[1]:

Երեխաները միմյանց հետ ամենօրյա համագործակցությամբ և բանակցություններով կառուցում են արդարության չափանիշներ[5]: Վերջին հետազոտությունները ցույց են տվել, որ խոսելիս նուրբ լեզվական բառեր կիրառելը (օրինակ՝ ինչ-որ մեկին անվանել «օգնական»` նրա գործողությունը «օգնություն» պիտակավորելու փոխարեն) խթանում են այն ընկալումը, որ վարքագիծն արտացոլում է ինքնությունը և զգալիորեն մեծացնում է բոլոր առաջադրանքներում երեխաների օգնելու կամ պրոսոցիալական վարքագիծը[48]:

Հոգեբանության պրոֆեսոր Ամելի Նանթել-Վիվյեի և նրա գործընկերների մեկ այլ հետազոտություն (2009թ.) օգտագործել է բազմաթիվ տեղեկություններ հավաքող մոդել՝ ուսումնասիրելու 10-15 տարեկան կանադացի և իտալացի դեռահասների մոտ պրոսոցիալական վարքագծի զարգացումը[49]: Նրանց բացահայտումները ցույց են տվել, որ վաղ պատանեկության շրջանում, թեև կարեկցանքն ու բարոյական դատողությունը շարունակում են զարգանալ, պրոսոցիալական վարքագծի զարգացումը հասնում է բարձունքի: Զարգացման այս փոփոխության տեսությունները հուշում են, որ դա ավելի անհատականացված և ընտրովի պրոսոցիալական վարքագծի արդյունք է: Դեռահասության տարիներին երիտասարդները սկսում են կենտրոնացնել այս վարքագիծը իրենց հասակակիցների խմբերի և/կամ պատկանելությունների նկատմամբ[49]:

Նախորդ վերլուծություններին համահունչ այս ուսումնասիրությունը նաև ցույց է տվել, որ երիտասարդ դեռահաս աղջիկների մոտ ավելի բարձր պրոսոցիալական վարքագիծ է դրսևորվում՝ համեմատած նրանց արական սեռի դասընկերների հետ: Այս անհամամասնության հնարավոր բացատրությունը կարող է լինել իգական սեռի ավելի վաղ հասունացումը: Ավելի վերջին ուսումնասիրությունը, որը կենտրոնացել է սեռական հասունացման տարիքի ազդեցության վրա, ցույց է տվել, որ դեռահասների վաղ հասունացումը դրական ազդեցություն է ունենում պրոսոցիալական վարքագծի վրա: Թեև նրանց բացահայտումները վերաբերում են երկու սեռերին, այս ուսումնասիրությունը բացահայտել է տղամարդկանց վրա շատ ավելի ընդգծված ազդեցությունը: Սա ենթադրում է, որ սեռական հասունացման ավելի վաղ սկիզբը դրական կախվածություն ունի պրոսոցիալական վարքագծի զարգացման հետ[50]:

Ամերիկայի բնիկներից շատ համայնքներում պրոսոցիալական վարքագիծը ուսուցման և երեխաների դաստիարակության արժեքավոր միջոց է: Նման վարքագիծը դիտվում է որպես համակ համագործակցող և ճկուն միջավայրին նպաստող, որը նպատակաուղղված է մեծահասակների առաջնորդությամբ և աջակցությամբ ուշադրություն, պատասխանատվություն և հմտություններ ուսուցանելուն[51]: Մշակութային արժեքավոր զարգացման նպատակներն անբաժանելիորեն կապված են այս համատեքստերում երեխաների մասնակցության հետ[52]: Երեխաների համար օգտակար է նաև անհատական զարգացմանը զուգընթաց սովորել մշակութային սովորույթներ: Երեխաները սովորում են կյանքի ֆունկցիոնալ հմտություններ իրենց համայնքում` իրական ժամանակում անմիջապես մեծահասակներին դիտելով և այդ սովորած հմտությունների ինտերակտիվ մասնակցության միջոցով[53]:

Պրոսոցիալականությունը դպրոցում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պրոսոցիալական վարքագիծը կարող է հանդես գալ որպես կրթվելու ուժեղ խթան, քանի որ այն ուսանողներին տալիս է նպատակ, որը հենց իրենցից և դասասենյակի սահմաններից դուրս է: «Ես»-ից դուրս այս նպատակը, կամ «ես-գերանցումը[54] մարդու բնածին կարիքն է՝ իրենից ավելի մեծ բանի մաս կազմելու: Մեկուսացման մեջ սովորելիս ուսանողները պայքարում են նյութի և դրա ավելի մեծ նպատակի հետ կապեր հաստատելու համար: Նման անջատումը վնասում է ուսանողների ուսմանը, մոտիվացիային և կրթության վերաբերյալ վերաբերմունքին:

Եթե ուսուցիչները տեղ են հատկացնում կրթության և սոցիալական ուսուցման մեջ պրոսոցիալական վարքագծի համար, ապա նրանք կարող են ցույց տալ, որ այն, ինչ սովորում են ուսանողները, անմիջական ազդեցություն կունենա այն աշխարհի վրա, որտեղ նրանք ապրում են: Այդպիսով և՛ անհատները, և՛ մշակույթը զարգանում են փոխկապակցված կերպով[55]: Այլ կերպ ասած, այն, ինչ ուսանողները սովորում են դասարանում, կարող է սերտորեն կապված լինել ավելի մեծ նպատակի հետ՝ խորացնելով ուսումը:

Ուսուցման համար ինքնազարգացման նպատակ ունենալու ուսումնասիրության արդյունքները ցույց են տվել, որ ինքնազարգացման նպատակը կարող է ոչ միայն խրախուսել համառությունը ձանձրալի առաջադրանքների վրա, այլ կարող է օգնել ձանձրալի առաջադրանքները դարձնել ավելի իմաստալից և գրավիչ[56]:

Մարդու գաղափարներն ու կարծիքները հիմնականում ձևավորվում են աշխարհով, որտեղ նա մեծանում է, որն իր հերթին որոշում է, թե ինչպիսի փոփոխություն են նրանք ցանկանում ներարկել աշխարհում: Օրինակ, նա` ով մեծացել է աղքատության մեջ, դառնում է սոցիալական աշխատող: Այն միջավայրը, որտեղ նա մեծացել է, նրան հասկանալի է դարձրել աղքատության գործոնը, դրդելով նրան փոփոխություններ սերմանել այն ինստիտուտներում, որոնք առաջացնում են այն, կամ օգնել աղքատությունից տուժածներին:

Դպրոցում պրոսոցիալական ներդրումներ անելու շատ հնարավորություններ չկան. ինչը ստիպում է դպրոցին իրեն մեկուսացված և անտեղի զգալ: Խրախուսելով ուսանողներին գտնել իրենց ուսման մեջ ինքնազարգացման նպատակ, նրանվ համար հնարավորություն է ստեղծվում վայելել իրենց ուսումը և կապեր հաստատել համայնքի ներդրումների հետ[57][58]:

Մեդիա ծրագրավորման և տեսախաղերի ազդեցությունը երեխաների վրա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ մեդիա ծրագրավորման տարբեր տեսակներ կարող են երեխաների մոտ առաջացնել պրոսոցիալական վարքագիծ:

Պատանի հեռուստադիտողների համար Nickelodeon և Disney Channel հեռուստաալիքները զգալիորեն ավելի շատ ալտրուիզմի դրսևորումներ են ունեցել, քան ընդհանուր լսարանի ժողովրդագրական ալիքները, ինչպիսիք են A&E-ն և կամ TNT-ն, ըստ մեկ լայնածավալ հետազոտության: Այս հետազոտությունը ուսումնասիրել է 18 տարբեր ալիքների ծրագրավորումը, ներառյալ ավելի քան 2000 ժամանցային շոուներ, պատահականորեն ընտրված հեռուստատեսային շաբաթվա ընթացքում: Հետազոտությունը ցույց է տվել, որ հաղորդումների գրեթե երեք քառորդը (73 տոկոսը) պարունակում էր ալտրուիզմի առնվազն մեկ դրսևորում, և միջին հաշվով հեռուստադիտողները մեկ ժամում տեսնում են մոտ երեք ալտրուիզմ: Այդ վարքագծի մոտ մեկ երրորդը բացահայտորեն դրական է գնահատվում սյուժեում, ինչը պոտենցիալ կերպով հաղորդագրություն է ուղարկել, որ պրոսոցիալական վարքագծի այս գործողությունները կարող են ունենալ դրական հետևանքներ[59]:

Թեմայի վերաբերյալ մեկ այլ հետազոտություն անցկացրել են Բուֆալոյի համալսարանի, Այովա նահանգի համալսարանի և Մինեսոտայի համալսարանի դասախոսները: Նրանք երկու տարի ուսումնասիրել են երեխաներին՝ երիտասարդ տղաների և աղջիկների պրոսոցիալական վարքագծի վրա լրատվամիջոցների ազդեցության դերը ուսումնասիրելու նպատակով: Հետազոտությունը եզրակացրել է, որ ԶԼՄ-ների բացահայտումներով կարելի է կանխատեսել պրոսոցիալական վարքագծի հետ կապված արդյունքները[60]:

Այլ փորձարարական հետազոտություններ ցույց են տվել, որ պրոսոցիալական տեսախաղերը կարող են մեծացնել խաղացողների մոտ պրոսոցիալական վարքագիծը[61], թեև այս աշխատանքների մի մասը դժվար է կրկնօրինակել[62]: Այնուամենայնիվ, այլ գիտնականներ քննադատաբար են վերաբերվել այս աշխատանքին այն բանի համար, որ հակված են կեղծ կերպով բաժանել տեսախաղերը պրոսոցիալական/բռնության կատեգորիաների՝ չնայած փորձարարական ուսումնասիրությունների զգալի համընկնմանը, ինչպես նաև մեթոդաբանական թերություններին[63]: Օրինակ, Ֆերգյուսոնի և Գարզայի ուսումնասիրությունը ցույց է տվել, որ դաժան տեսախաղերի ենթարկվելը կապված է պրոսոցիալական վարքի աճի հետ, ինչպես առցանց, այնպես էլ իրական աշխարհում կամավորության հետ: Հեղինակները ենթադրում էին, որ դա կարող է պայմանավորված լինել շատ դաժան խաղերում տարածված պրոսոցիալական թեմաներով, ինչպես նաև շատ խաղերում թիմային խաղերով[63]:

Օրենսդրական լուծումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Միացեալ Նահանգներուն, 1990 թվականին ընդունվել է Մանկական Հեռուստատեսության Օրենք, որպեսզի կայանները հեռարձակեն կրթական և մանուկների համար սոցիալական ծրագիր: Ալիքները պետք է թողարկեն և հեռարձակեն հատուկ երեխաների համար մշակված հաղորդումներ՝ որպես պայման՝ հեռարձակման լիցենզիաները երկարաձգելու համար։ Քննարկումներից հետո, թե իրականում ինչ է նշանակում «հատուկ նախագծված երեխաների համար» սահմանումը, 1996 թվականին ԱՄՆ-ում ուղեցույցներ են ընդունվել՝ ուղղելու այս երկիմաստությունը[64]:

Արվեստի էֆեկտ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արվեստը, գրականությունը, կինոն և թատրոնը սոցիալական կապերն ու համախմբվածությունն ամրապնդելու և պրոսոցիալական վարքագիծը խթանելու կարևոր գործոն է[65][66]: Ընթացիկ գրականության վերանայումը պնդում է, որ կատարողական արվեստն ավելի հակված է էմպաթիկ անհանգստություն առաջացնելու, ինչը կապված է ավելի կայուն պրոսոցիալական վարքի հետ սթրեսային իրավիճակներում, ինչպես COVID-19 համաճարակի բռնկումը, վիրտուալ իրականությունը[67][68]:

Նկատված լինելու էֆեկտ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մարդիկ, ընդհանուր առմամբ, շատ ավելի հավանական է, որ հասարակական դիրքերում հանդես կգան պրոսոցիալապես, այլ ոչ թե մասնավոր միջավայրում: Այս բացահայտման բացատրություններից մեկը կապված է ընկալվող կարգավիճակի հետ, քանի որ հրապարակայնորեն ճանաչված լինելը որպես սոցիալամետ անհատ հաճախ ուժեղացնում է անձի պատկերացումը և սոցիալական խմբերում ընդգրկվելու ցանկությունը[69]: Այլ հետազոտությունները ցույց են տվել, որ մարդկանց պարզապես «պատրանք» տալը, թե իրենց նայում են (օրինակ՝ «մարդկանց լայն բացած աչքերով» պաստառներ կախելով), կարող է զգալի փոփոխություններ առաջացնել պրո-սոցիալական գործողություններում, ինչպիսիք են բարեգործությունը և ավելի քիչ աղբ թափելը: Մարդկանց աչքերով նկարները գործարկում են ակամա նյարդային հայացքի հայտնաբերման մեխանիզմ, որը մարդկանց ստիպում է գործել պրոսոցիալական[70]:

Կան պրոսոցիալական վարքագծի երկու տարբեր ձևեր: Սովորական պրոսոցիալական վարքագիծը պահանջում է «իրավիճակային և սոցիալ-մշակութային պահանջներ»։ Արտասովոր պրոսոցիալական վարքագիծը այնքան էլ չի ներառում: Սա ցույց է տալիս, որ մի ձևն օգտագործվում է ավելի եսասիրական արդյունքի համար, մինչդեռ մյուսը՝ ոչ[71]:

Պատասխանատվության և մեղքի ընկալման էֆեկտ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մեղքի զգացումը երկար ժամանակ դիտվել է որպես պրոսոցիալական վարքագծի դրդապատճառ[72][73]: 2012 թվականին Դե Հոոգի կողմից իրականացված ուսումնասիրության լայնածավալ տվյալները ցույց են տվել[74], որ երբ որևէ մեկը օրինազանցի վնասը փոխհատուցվում է, օրինազանցի մեղքի զգացումը, փոխհատուցման մտադրությունները և սոցիալական վարքագիծը կտրուկ նվազում են: Այսպիսով, մեղքի զգացման նվազեցումը կարող է ավելի շատ առնչվել փոխհատուցող գործողությունների հետ ընդհանուր առմամբ, այլ ոչ թե պարտադիր կերպով սեփական անձի կողմից ձեռնարկված պրոսոցիալական վարքագծի հետ:

Սոցիալական մեդիայի էֆեկտներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սոցիալական մեդիայի գլոբալ օգտագործումը աճում է, հատկապես սոցիալական ցանցերի դեռահաս օգտատերերի շրջանում[75]: Սոցիալական մեդիայի բացասական ազդեցությունները եղել են գիտական հետազոտությունների մեծ ուշադրության կենտրոնում[75], սակայն, սոցիալական մեդիան կարող է նաև խթան հանդիսանալ պրոսոցիալական վարքագծի համար ինչպես առցանց, այնպես էլ անցանց: Սոցիալական մեդիան իրազեկության տարածման ամենանոր ձևերից մեկն է: Էրրեգերսը և գործընկերները սահմանում են առցանց պրոսոցիալական վարքագիծը որպես «կամավոր վարք, որն իրականացվում է էլեկտրոնային համատեքստում՝ որոշակի ուրիշներին օգուտ բերելու կամ ուրիշների հետ ներդաշնակ հարաբերություններ խթանելու նպատակով»[76]: Առցանց պրոսոցիալական վարքագծի օրինակներից են դրամական էլեկտրոնային նվիրատվությունը հատուկ նպատակների համար կամ տեղեկատվության և ռեսուրսների փոխանակումը, օրինակ՝ բնական աղետի ժամանակ:

Բնական աղետների ժամանակ առցանց պրոսոցիալական վարքագծի օրինակներից են օգնության ջանքերը Ճապոնիայի ափերի մոտ 2011 թվականի Տոհոկուի երկրաշարժից և ցունամիից հետո, երբ օգտատերերը դիմել են Facebook-ին և Twitter-ին՝ իրենց սոցիալական ցանցերի միջոցով ֆինանսական և էմոցիոնալ աջակցություն տրամադրելու համար: Ուղղակի նվիրատվություններ ճապոնական օգնությանը հնարավոր է եղել Ամերիկյան Կարմիր Խաչի երկրպագուների էջում Facebook-ում[77] և առցանց զեղչային կայքերի միջոցով, ինչպիսիք են Groupon-ը և LivingSocial-ը:

Կապը տրամադրության և հույզերի հետ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տրամադրությունն ու պրոսոցիալական վարքագիծը սերտորեն կապված են: Մարդիկ հաճախ ունենում են «լավ զգալ» երևույթը, որտեղ լավ տրամադրությունը մեծացնում է օգնելու վարքագիծը: Լավ տրամադրությունը օգնում է մեզ տեսնել «լավը» այլ մարդկանց մեջ, և երկարացնում է մեր լավ տրամադրությունը: Օրինակ, տրամադրությունը և աշխատանքային վարքագիծը հետազոտվող ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ աշխատանքի դրական տրամադրությունը կապված է աշխատանքի հետ կապված ավելի դրական վարքագծի հետ (օրինակ՝ օգնել գործընկերներին)[78]:

Նմանապես, պրոսոցիալական վարքագիծը բարձրացնում է դրական տրամադրությունը[79]: Մի քանի ուսումնասիրություններ ցույց են տվել կամավորության և այլ պրոսոցիալական վարքագծի օգուտները ինքնագնահատականի, կյանքից բավարարվածության և ընդհանուր հոգեկան առողջության վրա[80][81][82]: Բացի այդ, բացասական տրամադրությունը կարող է ազդել նաև պրոսոցիալական վարքագծի վրա: Հետազոտությունները ցույց են տվել, որ մեղքի զգացումը հաճախ հանգեցնում է պրոսոցիալական վարքագծի, մինչդեռ տրամադրության այլ բացասական վիճակներ, ինչպիսիք են վախը, չեն հանգեցնում նույն պրոսոցիալական վարքագծին[83][84][85]:

Փորձնական ուսումնասիրություն է կատարվել, թե արդյոք սոցիալական անհանգստություն ունեցող երիտասարդների համար պրոսոցիալական միջամտությունը (բարի արարքները) կավելացնի դրական ազդեցությունը և կնվազեցնի մասնակիցների սոցիալական անհանգստությունը: Մասնակիցները պատահականորեն ընդգրկվել են «Բարի ակտեր» փորձի մեջ, որտեղ անհատներին հանձնարարվել է չորս շաբաթվա ընթացքում շաբաթական երկու անգամ ամեն օր կատարել երեք բարի գործողություններ: Փորձի արդյունքների վերջում մասնակիցներն ունեցել են և՛ ավելի բարձր ինքնագնահատված դրական տրամադրություն, և՛ ավելի բարձր բավարարվածություն հարաբերություններից։ Այս միջամտությունը ցույց է տալիս, որ պրոսոցիալական վարքագիծը կարող է օգտակար լինել տրամադրության և հոգեկան առողջության բարելավման համար[86]:

2020 թվականի մետավերլուծությունը ուսումնասիրել է 126 նախորդ հետազոտությունները, որոնցում մասնակցել են գրեթե 200,000 մասնակիցներ, և պարզել է, որ պրոսոցիալական վարքագծի ինքնաբուխ դեպքերը, ինչպես օրինակ՝ տարեց հարևանի համար մթերքներ տեղափոխելը, ավելի ուժեղ դրական ազդեցություն են թողնում բարեկեցության վրա, քան պրոսոցիալական վարքագծի ավելի պաշտոնական դեպքերը, ինչպիսիք են կամավորությունը բարեգործական կազմակերպությունում նախապես պլանավորված ժամանակ[87]:

Այլ հետազոտություններ ցույց են տալիս, որ դրական հույզեր սերմանելը, ինչպիսին է երախտագիտությունը, նույնպես կարող է նպաստել պրոսոցիալական վարքագծին: Bartlett & DeSteno-ն ուսումնասիրել է պրոսոցիալական վարքագիծը ձևավորելու համար երախտագիտության կարողությունը, ցույց տալով, որ երախտագիտությունը մեծացնում է բարերարի օգնելու ջանքերը, նույնիսկ երբ նման ջանքերը թանկարժեք են (այսինքն՝ հեդոնապես բացասական), և որ այս աճը որակապես տարբերվում է այն ջանքերից, որոնք արվում են պարզապես ընդհանուր դրական աֆեկտիվ վիճակում: Նաև երախտագիտությունը կարող է մեծացնել անծանոթին տրամադրվող օգնությունը (այլ ոչ միայն սերտ սոցիալական կապերը):

Ակնածանքը նույնպես դրական հուզական վիճակ է, որը սերտորեն կապված է ոգեշնչող առատաձեռնության և պրոսոցիալական վարքի հետ: Պիֆը և այլոք ուսումնասիրել են այս երևույթը փորձերի միջոցով՝ օգտագործելով տնտեսական և էթիկական որոշումներ կայացնելու խաղեր և բացատրել է. «Երբ մարդիկ ակնածանք են զգում, նրանք իսկապես ցանկանում են կիսվել այդ փորձով այլ մարդկանց հետ՝ ենթադրելով, որ ունենալով հատկապես վիրուսային բաղադրիչ..., ակնածանքը կապում է մարդկանց իրար՝ ստիպելով մարդկանց ցանկանալ կիսվել իրենց դրական փորձով միասին»[88]:

Փսիխոպաթիա և պրոսոցիալական վարքի բացակայություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1941 թվականին Հերվի Քլեքլին[89][90] նկարագրել է փսիխոպաթիան որպես խանգարում, որի ժամանակ անհատները հաճախ ի սկզբանե խելացի, արտաքուստ հմայիչ և նույնիսկ բարի են թվում, բայց իրականում եսակենտրոն, մեծամիտ և իմպուլսիվ են: Նա նկարագրել է անհատների, ովքեր քմահաճույքից ելնելով կարող են թողնել իրենց ընտանիքները՝ մոլախաղերով, խմելով և կռվելով անցնել երկրով մեկ, իսկ հետո վերադառնալ և իրենց պահել այնպես, կարծես ոչ մի արտառոց բան չի եղել:

Այսօր հոգեպաթիան նկարագրվում է որպես անձնային խանգարում, որը բնութագրվում է տագնապի, վախի և սոցիալական մտերմության նվազմամբ, ինչպես նաև իմպուլսիվության, մանիպուլյատիվության, միջանձնային գերակայությամբ և ագրեսիվությամբ[91][92][93]: Այս հատկանիշները հանգեցնում են հակասոցիալական վարքի բազմաթիվ տեսակների, ներառյալ թմրամիջոցների չարաշահման բարձր ցուցանիշները[93], մեծաթիվ անկանոն սեռական հարաբերությունները[94], և հանցավոր վարքի տարբեր ձևերը[95]:

Այնուամենայնիվ, փսիխոպաթիայի մասին տարածված սխալ պատկերացումներից մեկն այն է, որ բոլոր փսիխոպատնեը սերիական մարդասպաններ կամ այլ դաժան հանցագործներ են: Իրականում շատ հետազոտողներ հանցավոր վարքագիծը չեն համարում խանգարման չափանիշ, թեև խանգարման մեջ հանցավորության դերը խիստ վիճարկվում է[96][97][98]: Բացի այդ, փսիխոպատիան հետազոտվում է որպես անհատականության նորմալ սահմանված գծերի ծայրահեղություններից մեկը` կատեգորիկ խանգարման փոխարեն[99][100]:

Ինչ վերաբերում է փսիխոպատի պրոսոցիալական վարքագծի բացակայությանը, կան մի քանի տեսություններ: Տեսություններից մեկը ենթադրում է, որ փսիխոպատները ավելի պակաս պրոսոցիալական վարք են դրսևորում (և հակառակը՝ ավելի հակասոցիալական վարքագիծ)՝ ուրիշների մոտ վախը ճանաչելու նրանց ունակության դեֆիցիտի պատճառով, հատկապես վախեցած դեմքի արտահայտությունները[101]: Քանի որ նրանք չեն կարողանում գիտակցել, որ իրենց գործողություններն անհանգստություն են պատճառում, նրանք շարունակում են այդ վարքագիծը, որպեսզի հասնեն իրենց հետապնդած նպատակին:

Երկրորդ տեսությունն առաջարկում է, որ փսիխոպատներն ունեն «ալտրուիստական պատժի» զգացում[102]. նրանք պատրաստ են պատժել այլ անձանց, նույնիսկ եթե դա նշանակում է, որ իենք էլ ինչ-որ կերպ կվնասվեն:

Առաջարկվել է նաև էվոլյուցիոն տեսություն[94], որը նշում է, որ փսիխոպաթների պրոսոցիալական վարքագծի բացակայությունը հարմարվողական զուգավորման ռազմավարություն է, քանի որ այն թույլ է տալիս նրանց ավելի շատ տարածել իրենց գեները՝ միաժամանակ ավելի քիչ պատասխանատվություն վերցնելով իրենց սերունդների համար:

Վերջապես, որոշ ապացույցներ կան, որ որոշ իրավիճակներում փսիխոպատների վարքագիծը կարող է հակասոցիալական չլինել, բայց փոխարենը կարող է լինել այլ անհատներից ավելի ուտիլիտար[103]:

Մեկ այլ ուսումնասիրության մեջ Bartels & Pizarro (2011) պարզել են, որ ավանդական բարոյական երկընտրանքների վերաբերյալ որոշումներ կայացնելիս, ինչպիսին է վագոնի խնդիրը, բարձր հոգեպաթիկ հատկանիշներով անհատներն իրականում ավելի օգտակար (և, հետևաբար, որոշ տեսակետներում ավելի բարոյական) ընտրություն են կատարում: Այս բացահայտումը հատկապես հետաքրքիր է, քանի որ այն ենթադրում է, որ փսիխոպատները, ովքեր հաճախ համարվում են անբարոյական կամ նույնիսկ չար, իրականում կարող են ավելի լավ բարոյական որոշումներ կայացնել, քան ոչ փսիխոպատները: Այս հետազոտության հեղինակները եզրակացնում են, որ բարձր փսիխոպատիկ հատկանիշներով անհատները ավելի քիչ են ենթարկվում իրենց հույզերի ազդեցությանը և, հետևաբար, ավելի շատ «հաշվարկված» որոշումներ են կայացնում և ընտրում են այն տարբերակը, որը հանգեցնում է մահացությունների ամենացածր թվին:

Օգնական թերապիա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հոգեբանները ցույց են տվել, որ ուրիշներին օգնելը կարող է առաջացնել «լավ ինքնազգացողության» նեյրոհաղորդիչներ, ինչպիսին է օքսիտոցինը, և որ ցանկացած այլ հաճելի գործունեության նման` կամավորություն, բարեգործություն և պրոսոցիալական վարքագիծ, կարող է կախվածություն առաջացնել (բարեգործության ջերմ-փայլ` Warm-glow giving, որը նկարագրում է ուրիշներին տալու հուզական պարգևը)[104]:

Որոշ աշխատանք է կատարվել այս սկզբունքի կիրառման ուղղությամբ օգնական թերապիայի հայեցակարգի միջոցով, որտեղ բուժական օգուտները քաղվում են ուրիշներին օգնելուց: Պարզվել է, որ համայնքի բուժաշխատողները ստանում են օգնականի առավելություններ, որոնք ներառում են սեփական անձի նկատմամբ դրական զգացումներ, պատկանելության զգացում, արժեքավոր աշխատանքային փորձ և առողջապահական տեղեկատվության և հմտությունների հասանելիություն իրենց պրոսոցիալական մասնագիտության միջոցով, ինչը կարող է պաշտպանել տարբեր սթրեսային գործոններից, որոնք բնորոշ են աշխատանքի այս ոլորտին[105]:

Բացի այդ, Օգնական թերապիան կարող է նաև շատ օգտակար լինել դեպրեսիվ դեռահասների համար, ովքեր ունեն ինքնասպանության մտքեր: Ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ երբ օգնություն հայցող երիտասարդներն օգտվում են առցանց համայնքային ֆորումներից, օգնություն փնտրողները հաճախ սկսում են աջակցություն տրամադրել այլ օգնություն փնտրողներին և զարգացնել փոխադարձ սոցիալական համայնք, որը միասին պայքարում է դեպրեսիայի դեմ[106]:

Պրոսոցիալական այլախոհություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ստեֆանո Պասինին և Դավիդե Մորսելին պնդում են, որ խմբերը հնազանդվելու են իշխանությանը այնքան ժամանակ, քանի դեռ նրա համակարգը, հիմքը և պահանջները լեգիտիմ են համարվում: Պասինին և Մորսելլին տարբերում են հակասոցիալական անհնազանդությունը, որը նրանք համարում են կործանարար և պրոսոցիալական անհնազանդությունը, որը նրանք համարում են կառուցողական:

«Անհնազանդությունը դառնում է պրոսոցիալական, երբ այն ընդունվում է հանուն ողջ հասարակության, ներառյալ նրա բոլոր տարբեր մակարդակներն ու խմբերը: Ի հակադրություն, հակասոցիալական անհնազանդությունն ընդունվում է հիմնականում հօգուտ սեփական խմբի՝ անհատական իրավունքներին հասնելու համար»:

Հակասոցիալական և պրոսոցիալական այլախոհության միջև հիմնական տարբերությունն այն է, թե ինչպես են դրանք առնչվում իշխանությանը. Հակասոցիալական այլախոհները մերժում են իշխանությունը և չեն ենթարկվում նրա նորմերին ու օրենքներին, մինչդեռ սոցիալամետ այլախոհները հասկանում են հասարակական օրենքների կարևոր դերը կարգուկանոնի պահպանման գործում, բայց նաև ճանաչում և լուծում են հեղինակավոր դատողությունների թերությունները: Պրոսոցիալականամետ բողոքները, եթե դիտարկվեն դրականորեն, կարող են մեծացնել ազատությունները և հավասարությունը հասարակության լայն շերտերի համար և բարելավել ժողովրդավարական ինստիտուտները[107]:

Աշխատաշուկայում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հետազոտությունները ցույց են տալիս, որ այն անհատները, ովքեր կամավոր են աշխատում, ունեն ավելի լավ արդյունքներ աշխատաշուկայում աշխատանքի ընդունվելու հնարավորությունների և աշխատավարձի առումով[108]:

Տես նաև

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նշումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ Օրինակ, երբ ինչ-որ մեկը կարող է մտադրություն ունենալ «լավություն անել», բայց հետևանքները կարող են աղետալի լինել:
  2. ↑ Օրինակ՝ «Կանգնի'ր» նշանի մոտ կանգնելը կամ գնումների համար վճարելը համարվում են պրոսոցիալական:
  3. ↑ Թեև մաքուր ալտրուիզմի գոյությունը որոշ չափով վիճարկվում է, և ոմանք պնդում են, որ դա վերաբերում է բանավեճի փիլիսոփայական, այլ ոչ հոգեբանական ոլորտին:

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Eisenberg, Nancy; Fabes, Richard A; Spinrad, Tracy L (2007). «Prosocial Development». Handbook of Child Psychology. doi:10.1002/9780470147658.chpsy0311. ISBN 978-0-470-14765-8.
  2. ↑ Prosocial behavior, PsychWiki.com Արխիվացված 2016-11-06 Wayback Machine, Aug. 4, 2011
  3. ↑ Arthur P. Brief & Stephan J. Motowidlo (1986). «Prosocial organizational behaviors». The Academy of Management Review. 11 (4): 710–725. doi:10.2307/258391. JSTOR 258391.
  4. ↑ Baumeister & Bushman (2007). Social Psychology and Human Nature. Cengage Learning. էջ 254. ISBN 9780495116332.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 Santrock, John W. A Topical Approach to Life Span Development 4th Ed. New York: McGraw-Hill, 2007. Ch. 15, pp. 489–491
  6. ↑ Sloan Wilson, David (2015). Does Altruism Exist?: Culture, Genes, and the Welfare of Others. Yale University Press. ISBN 9780300189490.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 Straubhaar, Joseph D., Robert LaRose, and Lucinda Davenport. Media Now: Understanding Media, Culture, and Technology Archive copy Wayback Machine-ի միջոցով:. Boston, MA: Wadsworth, 2009. pp. 427-428 ISBN 1-4390-8257-X.
  8. ↑ Helliwell, J. F.; Putnam, R. D. (2004). «The social context of well-being». Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences. 359 (1449): 1435–1446. doi:10.1098/rstb.2004.1522. PMC 1693420. PMID 15347534.
  9. ↑ Frazier, M. L.; Tupper, C. (2018). «Supervisor Prosocial Motivation, Employee Thriving, and Helping Behavior: A Trickle-Down Model of Psychological Safety». Group & Organization Management. 43 (4): 561–593. doi:10.1177/1059601116653911.
  10. ↑ Silk, J & House, B (2011). «Evolutionary foundations of human prosocial sentiments». PNAS. 108 (Suppl 2): 10910–7. Bibcode:2011PNAS..10810910S. doi:10.1073/pnas.1100305108. PMC 3131813. PMID 21690372.
  11. ↑ Decety, J (2011). «The neuroevolution of empathy». Annals of the New York Academy of Sciences. 1231 (1): 35–45. Bibcode:2011NYASA1231...35D. doi:10.1111/j.1749-6632.2011.06027.x. PMID 21651564. S2CID 9895828.
  12. ↑ Barrett, Louise (2002). Human Evolutionary Psychology. Princeton University Press. ISBN 978-0-691-09622-3.
  13. ↑ Eisenberg, Nancy; Paul Henry Mussen (1989 թ․ օգոստոսի 25). The Roots of Prosocial Behavior in Children. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-33771-7.[Հղում աղբյուրներին]
  14. ↑ «Prosocial Behavior Page, US Dept. of Health and Human Services, Administration for Children and Families-US Dept. of Health and Human Services, Administration for Children and Families». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հոկտեմբերի 7-ին.
  15. ↑ Prosocial Behavior. Excerpt from "More about Generosity: An Addendum to the Generosity, Social Psychology and Philanthropy Literature Reviews" Արխիվացված 2011-10-06 Wayback Machine, University of Notre Dame, July 7, 2009
  16. ↑ «Landing». www.prosocial.world. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 8-ին.
  17. ↑ «Prosocial.World». www.facebook.com (անգլերեն). Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 8-ին.
  18. ↑ Biglan, Anthony. The nurture effect: how the science of human behavior can improve our lives and our world. Oakland, CA. ISBN 978-1-60882-956-9. OCLC 903690030.
  19. ↑ Atkins, Paul W. B. (2019). Prosocial: using evolutionary science to build productive, equitable, and collaborative groups. Wilson, David Sloan, Hayes, Steven C. Oakland, CA. ISBN 978-1-68403-024-8. OCLC 1080428681.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
  20. ↑ Biglan, Anthony (2020). Rebooting Capitalism: How We Can Forge a Society That Works for Everyone. Eugene, OR, US: Values to Action. ISBN 978-0578690902.
  21. ↑ «Altruism and prosocial behavior CD Batson... – Handbook of psychology - 1998 – Wiley Online Library». Scholar.google.com. Վերցված է 2012 թ․ հունվարի 8-ին.
  22. ↑ 22,0 22,1 Santrock, John W. A Topical Approach to Life Span Development 4th Ed. New York: McGraw-Hill, 2007. Ch 15. pp. 489–491 0-07-338264-7
  23. ↑ Dickerson, P. Social Psychology Traditional and Critical Perspectives. Pearson, 2012. Chapter 8. 978-1-4058-7393-2
  24. ↑ Pinel, John P.J. Biopsychology 8th Edition. New York: Pearson, 2011. Chapter 17. 0205832563
  25. ↑ 25,0 25,1 Latane, B., & Darley, J. 1970. The unresponsive bystander: Why doesn't he help? New York: Appleton-Century-Crofts.
  26. ↑ Latane, B., & Darley, J. 1970
  27. ↑ 27,0 27,1 Dovidio, J.F., Piliavin, J.A., Gaertner, S.L., Schroeder, D.A. & Clark, R.D., III. (1991). The arousal: Cost-reward model and the process of intervention. In M.S. Clark (Ed.) Review of personality and social psychology: Vol. 12: Prosocial behaviour. pp. 86–118. Newbury Park, CA: Sage.
  28. ↑ Twenge, J., Baumeister, R., DeWall, C. N., Ciarocco, N. and Bartels, J.M. (2007). «Social exclusion decreases prosocial behavior» (PDF). Journal of Personality and Social Psychology. 92 (1): 56–66. CiteSeerX 10.1.1.472.8502. doi:10.1037/0022-3514.92.1.56. PMID 17201542. S2CID 16983578.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  29. ↑ Erlandsson, Arvid; Nilsson, Artur; Tinghög, Gustav; Västfjäll, Daniel (2018). «Bullshit-Sensitivity Predicts Prosocial Behavior». PLOS ONE. 13 (7): e0201474. Bibcode:2018PLoSO..1301474E. doi:10.1371/journal.pone.0201474. PMC 6067753. PMID 30063739.(չաշխատող հղում)
  30. ↑ Grusec, J. E.; Goodnow, J. J.; Kuczynski, L. (2000). «New directions in analyses of parenting contributions to children's acquisition of values». Child Development. 71 (1): 205–211. doi:10.1111/1467-8624.00135. JSTOR 1132234. PMID 10836575.
  31. ↑ Dovidio, John F (1984). «Helping Behavior and Altruism: An Empirical and Conceptual Overview». Advances in Experimental Social Psychology Volume 17. Vol. 17. էջեր 361–427. doi:10.1016/S0065-2601(08)60123-9. ISBN 978-0-12-015217-9.
  32. ↑ Omoto AM, Snyder M (1995). «Sustained helping without obligation: motivation, longevity of service, and perceived attitude change among AIDS volunteers». Journal of Personality and Social Psychology. 68 (4): 671–86. doi:10.1037/0022-3514.68.4.671. PMID 7738770.
  33. ↑ Moradi, Saleh; Van Quaquebeke, Niels; Hunter, John A. (2018). «Flourishing and Prosocial Behaviors: A multilevel investigation of national corruption level as a moderator». PLOS ONE. 13 (7): e0200062. Bibcode:2018PLoSO..1300062M. doi:10.1371/journal.pone.0200062. PMC 6042718. PMID 30001332.(չաշխատող հղում)
  34. ↑ Batson (1987). «Prosocial Motivation: Is it ever Truly Altruistic?». Advances in Experimental Social Psychology Volume 20. Vol. 20. էջեր 65–122. doi:10.1016/S0065-2601(08)60412-8. ISBN 978-0-12-015220-9.
  35. ↑ Graziano, William G; Eisenberg, Nancy (1997). «Agreeableness». Handbook of Personality Psychology. էջեր 795–824. doi:10.1016/B978-012134645-4/50031-7. ISBN 978-0-12-134645-4.
  36. ↑ Penner, Louis A., Barbara A. Fritzsche, J. Philip Craiger, and Tamara R. Freifeld. 1995."Measuring the Prosocial Personality." pp. 147–163 in J. Butcher and C.D. Spielberger (Eds.) Advances in Personality Assessment, Vol. 10. Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum Associates.
  37. ↑ Paul Vanags, Jo Cutler, Patricia Lockwood, Fabian Kosse (2023 թ․ սեպտեմբերի 18). «Greater wealth is associated with higher prosocial preferences and behaviours across 76 countries». PsyArXiv.{{cite web}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  38. ↑ Moulin-Stożek, Daniel; de Irala, Jokin; Beltramo, Carlos; Osorio, Alfonso (2018). «Relationships between religion, risk behaviors and prosociality among secondary school students in Peru and El Salvador» (PDF). Journal of Moral Education: 1–15. doi:10.1080/03057240.2018.1438250. S2CID 149477988.
  39. ↑ Norenzayan, Ara; Shariff, Azim F. (2008). «The Origin and Evolution of Religious Prosociality». Science. 322 (5898): 58–62. Bibcode:2008Sci...322...58N. CiteSeerX 10.1.1.659.6887. doi:10.1126/science.1158757. PMID 18832637. S2CID 28514. The article sounds a note of caution, however, for two reasons. Firstly, "it remains unresolved whether this charity gap persists beyond the ingroup boundaries of the religious groups"; secondly, and more importantly, the sociological surveys that suggest such a gap "are entirely based on self-reports of prosocial behavior. Psychologists have long known that self-reports of socially desirable behaviors (such as charitability) may not be accurate, reflecting instead impression management and self-deception."
  40. ↑ Galen (2012). «Does religious belief promote prosociality? A critical examination». Psychological Bulletin. 138 (5): 876–906. doi:10.1037/a0028251. PMID 22925142.
  41. ↑ Liebe, Ulf; Tutic, Andreas (2010). «Status groups and altruistic behaviour in dictator games». Rationality and Society. 22 (3): 353–380. doi:10.1177/1043463110366232. S2CID 143710861.
  42. ↑ Liebe, Ulf; Schwitter, Nicole; Tutić, Andreas (2022). «Individuals of high socioeconomic status are altruistic in sharing money but egoistic in sharing time». Scientific Reports. 12 (1): 10831. Bibcode:2022NatSR..1210831L. doi:10.1038/s41598-022-14800-y. PMC 9237058. PMID 35760835.
  43. ↑ Korndörfer, Martin; Egloff, Boris; Schmukle, Stefan C. (2015). «A large scale test of the effect of social class on prosocial behavior». PLOS ONE. 10 (7): e0133193. Bibcode:2015PLoSO..1033193K. doi:10.1371/journal.pone.0133193. PMC 4507988. PMID 26193099.
  44. ↑ Beutel; Johnson (2004). «Gender and prosocial values during adolescence: A research note». Sociological Quarterly. 45 (2): 379–393. doi:10.1111/j.1533-8525.2004.tb00017.x. S2CID 145133676.
  45. ↑ Eagly (2009). «The his and hers of prosocial behavior: An examination of the social psychology of gender». American Psychologist. 64 (8): 644–658. doi:10.1037/0003-066x.64.8.644. PMID 19899859.
  46. ↑ Leslie, Snyder; Glomb (2012). «Who gives? Multilevel effects of gender and ethnicity on workplace charitable giving». Journal of Applied Psychology. 98 (1): 49–63. doi:10.1037/a0029943. PMID 22985116.
  47. ↑ 47,0 47,1 Parke R, Gauvain M, Schmuckler, M. Child Development: A contemporary view point, McGraw-Hill Ryerson, 2010, pages=552–553
  48. ↑ Bryan, CJ, Master, A, & Walton, GM. (2014). «"Helping" Versus "Being a Helper": Invoking the Self to Increase Helping in Young Children». Child Development. 85 (5): 1836–42. doi:10.1111/cdev.12244. PMID 24779480.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  49. ↑ 49,0 49,1 Nantel-Vivier, Amelie; Katja Kokko; Gian Vittorio Caprara; Concetta Pastorelli; Maria Grazia Gerbino; Marinella Paciello; Sylvana Côté; Robert O. Pihl; Frank Vitaro; Richard E. Tremblay (2009 թ․ հունվարի 12). «Prosocial development from childhood to adolescence: a multi-informant perspective with Canadian and Italian longitudinal studies». Journal of Child Psychology and Psychiatry. 50 (5): 590–598. doi:10.1111/j.1469-7610.2008.02039.x. PMID 19207631.
  50. ↑ Carlo, Gustavo; Lisa J. Crockett; Jennifer M. Wolff; Sarah J. Beal (2012 թ․ նոյեմբեր). «The Role of Emotional Reactivity, Self-regulation, and Puberty in Adolescents' Prosocial Behaviors». Social Development. 21 (4): 667–685. doi:10.1111/j.1467-9507.2012.00660.x. PMC 5356224. PMID 28316370.
  51. ↑ «Learning by Observing and Pitching In Overview». Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հոկտեմբերի 14-ին. Վերցված է 2014 թ․ մայիսի 21-ին.
  52. ↑ Gaskins, Suzanne (1999). Children's Daily Lives in a Mayan Village. Cambridge, England: Cambridge University Press. էջեր 25–81.
  53. ↑ Paradise, R.; Rogoff, B. (2009). «Side by side: Learning through observation and participation». Ethos. 37: 102–138. doi:10.1111/j.1548-1352.2009.01033.x.
  54. ↑ Yeager, David S.; Henderson, Marlone D.; Paunesku, David; Walton, Gregory M.; D'Mello, Sidney; Spitzer, Brian J.; Duckworth, Angela Lee (2014 թ․ հոկտեմբեր). «Boring but important: A self-transcendent purpose for learning fosters academic self-regulation» (PDF). Journal of Personality and Social Psychology. 107 (4): 559–580. doi:10.1037/a0037637. PMC 4643833. PMID 4643833. Վերցված է 2023 թ․ փետրվարի 27-ին.
  55. ↑ Markus, Hazel Rose; Kitayama, Shinobu (2010). «Cultures and Selves». Perspectives on Psychological Science. 5 (4): 420–30. doi:10.1177/1745691610375557. PMID 26162188. S2CID 7533754.
  56. ↑ Yeager, David S.; Henderson, Marlone D.; Paunesku, David; Walton, Gregory M.; D'Mello, Sidney; Spitzer, Brian J.; Duckworth, Angela Lee (2014 թ․ հոկտեմբեր). «Boring but important: A self-transcendent purpose for learning fosters academic self-regulation» (PDF). Journal of Personality and Social Psychology. 107 (4): 559–580. doi:10.1037/a0037637. PMC 4643833. PMID 4643833. Վերցված է 2023 թ․ փետրվարի 27-ին.
  57. ↑ Rogoff, Barbara; Callanan, Maureen; Gutiérrez, Kris D; Erickson, Frederick (2016). «The Organization of Informal Learning». Review of Research in Education. 40: 356–401. doi:10.3102/0091732x16680994. S2CID 149239534.
  58. ↑ Kember, David; Ho, Amber; Hong, Celina (2008). «The importance of establishing relevance in motivating student learning». Active Learning in Higher Education. 9 (3): 249. doi:10.1177/1469787408095849. S2CID 145188628.
  59. ↑ Wilson, Barbara J. (2008). «Media and Children's Aggression, Fear, and Altruism». Children and Electronic Media. 18 (1): 87–118. doi:10.1353/foc.0.0005. PMID 21338007. S2CID 7712430. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հոկտեմբերի 24-ին. Վերցված է 2011 թ․ հուլիսի 18-ին.
  60. ↑ Ostrov, Jamie M.; Gentile, Douglas A.; Crick, Nicki R. (2003). «Media, Aggression and Prosocial Behavior» (PDF). Social Development.
  61. ↑ Greitemeyer, Tobias; Osswald, Silvia (2010). «Effects of prosocial video games on prosocial behavior» (PDF). Journal of Personality and Social Psychology. 98 (2): 211–21. doi:10.1037/a0016997. PMID 20085396.
  62. ↑ Tear, Morgan; Nielson, Mark (2013). «Failure to Demonstrate That Playing Violent Video Games Diminishes Prosocial Behavior». PLOS ONE. 8 (7): e68382. Bibcode:2013PLoSO...868382T. doi:10.1371/journal.pone.0068382. PMC 3700923. PMID 23844191.
  63. ↑ 63,0 63,1 Ferguson, Christopher; Garza, Adolfo (2011). «Call of (civic) duty: Action games and civic behavior in a large sample of youth». Computers in Human Behavior. 27 (2): 770–775. doi:10.1016/j.chb.2010.10.026.
  64. ↑ Strabhaar, Joseph. LaRose, Robert. Davenport, Lucinda. "Media Now." Enhanced 6th ed. Chapter 13, p. 427.
  65. ↑ Faincourt, D. (2019). What is the evidence on the role of the arts in improving health and well-being? A scoping review. World Health Organization. Available at: https://www.euro.who.int/en/publications/abstracts/what-is-the-evidence-on-the- role-of-the-arts-in-improving-health-and-well-being-a-scoping-review-2019
  66. ↑ van de Vyver, J., and Abrams, D. (2018). The arts as a catalyst for human prosociality and cooperation. Soc. Psychol. Personal. Sci. 9, 664–674. https://doi.org/10.1177/1948550617720275
  67. ↑ Grignoli, Nicola; Filipponi, Chiara; Petrocchi, Serena (2022 թ․ հոկտեմբերի 20). «Eliciting empathetic drives to prosocial behavior during stressful events». Frontiers in Psychology. 13: 963544. doi:10.3389/fpsyg.2022.963544. ISSN 1664-1078. PMC 9632620. PMID 36337517.
  68. ↑ François Matarasso. A Restless Art: How participation won, and why it matters. 2019. Calouste Gulbenkian Foundation. 978-1903080207. https://arestlessart.com/the-book/download-a-digital-copy/ Արխիվացված 2022-11-22 Wayback Machine
  69. ↑ Ariely, Dan; Bracha, Anat; Meier, Stephan (2009). «Doing Good or Doing Well? Image Motivation and Monetary Incentives in Behaving Prosocially». The American Economic Review. 99 (1): 544–555. CiteSeerX 10.1.1.379.4701. doi:10.1257/aer.99.1.544. S2CID 3001131.
  70. ↑ manish dahiya,(December,2019).A sample of the self learning course on Advance Personality Development, for individuals who are striving to better their life and unleash their true potential.https://advancepersonalitydevelopment.blogspot.com//%7C(չաշխատող հղում)
  71. ↑ «Is Extraordinary Prosocial Behavior More Valuable Than Ordinary Prosocial Behavior?».(չաշխատող հղում)
  72. ↑ Baumeister, R. F.; Stillwell, A. M.; Heatherton, T. F. (1994). «Guilt: An interpersonal approach». Psychological Bulletin. 115 (2): 243–267. doi:10.1037/0033-2909.115.2.243. PMID 8165271. S2CID 11239345.
  73. ↑ Tangney, J. P.; Stuewig, J.; Mashek, D. J. (2007). «Moral emotions and moral behavior». Annual Review of Psychology. 58: 345–372. doi:10.1146/annurev.psych.56.091103.070145. PMC 3083636. PMID 16953797.
  74. ↑ Ilona (2012). «The exemplary social emotion guilt: Not so relationship-oriented when another person repairs for you». Cognition and Emotion. 26 (7): 1189–1207. doi:10.1080/02699931.2011.640663. PMID 22394129. S2CID 22747239.
  75. ↑ 75,0 75,1 Lysenstøen, Christoffer; Bøe, Tormod; Hjetland, Gunnhild Johnsen; Skogen, Jens Christoffer (2021). «A Review of the Relationship Between Social Media Use and Online Prosocial Behavior Among Adolescents». Frontiers in Psychology. 12. doi:10.3389/fpsyg.2021.579347. ISSN 1664-1078. PMC 8506009. PMID 34650462.
  76. ↑ Erreygers, Sara; Vandebosch, Heidi; Vranjes, Ivana; Baillien, Elfi; De Witte, Hans (2018 թ․ հունվարի 30). «Development of a measure of adolescents' online prosocial behavior». Journal of Children and Media (անգլերեն): 1–17. doi:10.1080/17482798.2018.1431558. ISSN 1748-2798. S2CID 148725122. {{cite journal}}: |hdl-access= requires |hdl= (օգնություն)
  77. ↑ Gale, Cheryl Social Media Influence in Japanese Relief. business2community.com. March 16, 2011
  78. ↑ George; Brief (1992). «Feeling Good-Doing Good: A conceptual analysis of the mood at work-organizational spontaneity relationship». Psychological Bulletin. 112 (2): 310–329. doi:10.1037/0033-2909.112.2.310. PMID 1454897.
  79. ↑ Snippe, E.; և այլք: (2017). «The Reciprocity of Prosocial Behavior and Positive Affect in Daily Life». Journal of Personality. 86 (2): 139–146. doi:10.1111/jopy.12299. PMID 28093772. S2CID 3737616.
  80. ↑ Schwartz, C. E.; Meisenhelder, J. B.; Yusheng, A.; Reed, G. (2003). «Altruistic social interest behaviors are associated with better mental health». Psychosomatic Medicine. 65 (5): 778–785. doi:10.1097/01.psy.0000079378.39062.d4. PMID 14508020. S2CID 20644442.
  81. ↑ Rietschlin, J (1998). «Voluntary association membership and psychological distress». Journal of Health and Social Behavior. 39 (4): 348–355. doi:10.2307/2676343. JSTOR 2676343. PMID 9919856.
  82. ↑ Wilson, J.; Musick, M. (1999). «The effects of volunteering on the volunteer». Law and Contemporary Problems. 62 (4): 141–168. doi:10.2307/1192270. JSTOR 1192270.
  83. ↑ Roos, S., Hodges, E.V.E., & Salmivalli, C. (2013). Do Guilt- and Shame-Proneness Differentially Predict Prosocial, Aggressive, and Withdrawn Behaviors During Adolescence? Developmental Psychology
  84. ↑ Ketelaar, T.; Au, W. T. (2003). «The effects of guilt on the behaviour of uncooperative individuals in repeated social bargaining games: An affect-as-information interpretation of the role of emotion in socialinteraction». Cognition & Emotion. 17 (3): 429–453. doi:10.1080/02699930143000662. PMID 29715746. S2CID 20885866.
  85. ↑ Nelissen, R. M. A.; Dijker, A. J.; De Vries, N. K. (2007). «How to turn a hawk into a dove and vice versa: Interactions between emotions and goals in a give-some dilemma game». Journal of Experimental Social Psychology. 43 (2): 280–286. doi:10.1016/j.jesp.2006.01.009.
  86. ↑ Alden; Trew (2013). «If it makes you happy: Engaging in kind acts increases positive affect in socially anxious individuals». Emotion. 13 (1): 64–75. doi:10.1037/a0027761. PMID 22642341.
  87. ↑ Heingartner, Douglas (2021 թ․ մայիսի 27). «Helping others also helps yourself: these studies explain why». PsychNewsDaily (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2021 թ․ հուլիսի 16-ին.
  88. ↑ Piff, PK.; Dietze, P; Feinberg, M; Stancato, DM; Keltner, D. (2015). «Awe, the small self, and prosocial behavior». Journal of Personality and Social Psychology. 108 (6): 883–899. doi:10.1037/pspi0000018. PMID 25984788. S2CID 992237.
  89. ↑ Cleckley, H. (1941). The mask of sanity; an attempt to reinterpret the so-called psychopathic personality.
  90. ↑ Cleckley, H. (1976). The mask of sanity 5th ed. St. Louis, MO: Mosby.
  91. ↑ Benning, S. D., Patrick, C. J., Hicks, B. M., Blonigen, D. M., & Krueger, R. F. (2003). «Factor Structure of the Psychopathic Personality Inventory: Validity and Implications for Clinical Assessment». Psychological Assessment. 15 (3): 340–350. doi:10.1037/1040-3590.15.3.340. PMID 14593834.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  92. ↑ Hare, R. D., Harpur, T. J., Hakstian, A. R., Forth, A. E., Hart, S. D., & Newman, J. P. (1990). «The revised Psychopathy Checklist: Reliability and factor structure». Psychological Assessment. 2 (3): 338–341. doi:10.1037/1040-3590.2.3.338.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  93. ↑ 93,0 93,1 Blonigen, D. M., Hicks, B. M., Krueger, R. F., Patrick, C. J., & Iacono, W. G. (2005). «Psychopathic personality traits: Heritability and genetic overlap with internalizing and externalizing psychopathology». Psychological Medicine. 35 (5): 637–648. doi:10.1017/S0033291704004180. PMC 2242349. PMID 15918340.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  94. ↑ 94,0 94,1 Jonason, P. K., Li, N. P., Webster, G. D., & Schmitt, D. P. (2009). «The dark triad: Facilitating a short-term mating strategy in men». European Journal of Personality. 23 (1): 5–18. CiteSeerX 10.1.1.650.5749. doi:10.1002/per.698. S2CID 12854051.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  95. ↑ Hare, R. D. (2006). «Psychopathy: A Clinical and Forensic Overview». J Psychiatric Clinics of North America. 29 (3): 709–724. doi:10.1016/j.psc.2006.04.007. PMID 16904507.
  96. ↑ Skeem, J. L., & Cooke, D. J. (2010). «Is criminal behavior a central component of psychopathy? Conceptual directions for resolving the debate» (PDF). Psychological Assessment. 22 (2): 433–445. doi:10.1037/a0008512. PMID 20528069. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2012 թ․ օգոստոսի 1-ին. Վերցված է 2012 թ․ հունվարի 8-ին.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  97. ↑ Hare, R. D., & Neumann, C. S. (2010). «The role of antisociality in the psychopathy construct: Comment on Skeem and Cooke (2010)». Psychological Assessment. 22 (2): 446–454. doi:10.1037/a0013635. PMID 20528070.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  98. ↑ Skeem, J. L., & Cooke, D. J. (2010). «One measure does not a construct make: Directions toward reinvigorating psychopathy research—reply to Hare and Neumann (2010)». Psychological Assessment. 22 (2): 455–459. doi:10.1037/a0014862. PMID 20528071.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  99. ↑ Benning, S. D, Patrick, C. J., Blonigen, D. M., Hicks, B. M., & Iacono, W. G. (2005). «Estimating facets of psychopathy from normal personality traits». Assessment. 12 (1): 3–18. doi:10.1177/1073191104271223. PMC 2242356. PMID 15695739.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  100. ↑ Edens, J. F., Marcus, D. K., Lilienfeld, S. O., & Poythress Jr, N. G. (2006). «Psychopathic, not psychopath: Taxometric evidence for the dimensional structure of psychopathy». Journal of Abnormal Psychology. 115 (1): 131–44. doi:10.1037/0021-843X.115.1.131. PMID 16492104. S2CID 19223010.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  101. ↑ Marsh, A. A., Kozak, M. N., & Ambady, N. (2007). «Accurate identification of fear facial expressions predicts prosocial behavior». Emotion. 7 (2): 239–51. doi:10.1037/1528-3542.7.2.239. PMC 2743452. PMID 17516803.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  102. ↑ Masui, K., Iriguchi, S., Nomura, M., & Ura, M. (2011). «Amount of altruistic punishment accounts for subsequent emotional gratification in participants with primary psychopathy». Personality and Individual Differences. 16 (7): 44. doi:10.1016/j.paid.2011.07.006.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  103. ↑ Bartels, D. M., & Pizarro, D. A. (2011). «The mismeasure of morals: Antisocial personality traits predict utilitarian responses to moral dilemmas» (PDF). Cognition. 121 (1): 154–61. doi:10.1016/j.cognition.2011.05.010. PMID 21757191. S2CID 6942897.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  104. ↑ Keltner, Dacher; Kogan, Aleksandr; Piff, Paul K; Saturn, Sarina R (2014). «The Sociocultural Appraisals, Values, and Emotions (SAVE) Framework of Prosociality: Core Processes from Gene to Meme». Annual Review of Psychology. 65: 425–60. doi:10.1146/annurev-psych-010213-115054. PMID 24405363.
  105. ↑ Roman, LA; Lindsay, JK; Moore, JS; Shoemaker, AL (1999). «Community health workers: examining the Helper Therapy principle». Public Health Nurs. 16 (2): 87–95. doi:10.1046/j.1525-1446.1999.00087.x. PMID 10319658.
  106. ↑ Greidanus, E; Everall, RD (2010). «Helper therapy in an online suicide prevention community». British Journal of Guidance & Counselling. 38 (2): 191–204. doi:10.1080/03069881003600991. S2CID 145613511.
  107. ↑ Passini, Stefano; Davide Morselli (2011). «In the Name of Democracy: Disobedience and Value-oriented Citizenship». Journal of Community & Applied Social Psychology. 21 (3): 255–267. doi:10.1002/casp.1091.
  108. ↑ Baert, Stijn; Sunčica Vujić (2016). «Does it Pay to Care? Prosocial Engagement and Employment Opportunities» (PDF). IZA Discussion Paper Series. 9649. Վերցված է 2016 թ․ փետրվարի 27-ին.

Գրականություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Պրոսոցիալական վարքագիծ» հոդվածին։
Microsoft: 158608086
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Պրոսոցիալական_վարքագիծ&oldid=10469673» էջից