Պորոս

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Պորոս (այլ կիրառումներ)
Պորոս
Պաուրավի թագավոր
Պրոսը Ալեքսանդր Մակեդոնացու առջև
Իշխանությունմ․թ․ա․ 326-ից առաջ - մոտ 315 թվականներ
Ծնվել է՝մ.թ.ա. 4-րդ դար
ԾննդավայրՓունջաբ
Մահացել է՝մ․թ․ա․ մոտ 321-315 թվականներ
Վախճանի վայրՓունջաբ
ԵրկիրPauravas
Ազգությունհնդիկ
քաղաքական գործիչ

Պորոս (IPA: [porus], հին հունարենում՝ Πῶρος, Pôros), հնդիկ տիրակալ, որի տիրապետությունը տարածվում էր Հնդկական թերակղզում՝ Փունջաբում՝ Հյուդասպ և Ակեսին գետերի միջև ընկած տարածքների վրա։ Նա համարվում է բացառիկ հմտություններ ունեցեող ռազմիկ, որը մ․թ․ա․ 326 թվականին Հյուդասպի ճակատամարտում կռվել է ընդդեմ Ալեքսանդր Մակեդոնացու[1]․ այդ մարտը տեղի է ունեցել ժամանակակից Մոնգ բնակավայրի մոտ Պակիստանում։ Չնայած դրա մասին չի հիշատակվում ոչ մի հնդկական աղբյուրում[2]՝ հունական սկզբնաղբյուրները ճակատամարտի ելքը համարում են հօգուտ Ալեքսանդրի։ Պորոսի պարտությունից և ձերբակալությունից հետո Ալեքսանդրը հարցրել է նրան՝ ինչպես է ցանկանում իր հետ վարվեն, ինչին ի պատասխան՝ պարտություն կրած Պորոսը հպարտորեն պատասպանել է՝ արքայավայել։ Հաղորդվում է, որ Ալեքսանդրը զարմացել է նրա պատասխանից և ոչ միայն նրան է վերադարձրել իր թագավորության կառավարումը, այլ նաև շնորհել է հարավարևելյան տարածքները՝ մինչև Հիսփաս[3][4]։ Հաղորդվում է, որ Պորոսը սպանվել է մ․թ․ա․ 321-315 թվականների միջև ընկած ժամանակահատվածում[2]։

Նախապատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Պորոսի՝ Ալեքսանդրին հարձնվելը, 1865 թվական
    Պորոսի՝ Ալեքսանդրին հարձնվելը, 1865 թվական
  • Պորոսի մարտական ձիերից կազմված հեծելազորը, 16-րդ դար
    Պորոսի մարտական ձիերից կազմված հեծելազորը, 16-րդ դար
  • Պորոսի պարտությունը մակեդոնացիներից, 1882 թվականի պատկերազարդում
    Պորոսի պարտությունը մակեդոնացիներից, 1882 թվականի պատկերազարդում
  • Ալեքսանդրն ընդունում է Պորոսի անձնատվությունը, 1898-99 թվականի պատկերազարդում
    Ալեքսանդրն ընդունում է Պորոսի անձնատվությունը, 1898-99 թվականի պատկերազարդում

Պորոսի և նրա կայսրության մասին տեղեկության միակ աղբյուրը հունական սկզբնաղբյուրներն են։ Հնդկական աղբյուրներում Պորոսը չի հիշատակվում, սակայն ժամանակակից գիտնականները շրջանառում են մի վարկած, ըստ որի՝ նա կարող է եղած լինել Պուրոս ցեղի առաջնորդը, որը Վեդայական դարաշրջանից ի վեր բնակեցրել է Հնդկաստանի հյուսիս-արևմուտքը[5]։ Որոշ գիտնականներ փորձել են Պորոսին նույնականացնել Պարվատակա արքայի հետ, որը հիշատակվում է սանսկրիտով գրված Մուդրարակշասա, Պարիշիշտապարվան ստեղծագործությունների և այլ աղբյուրների մեջ։ Այնուամենայնիվ այս ամենը այնքան էլ իրական ապացույցներ չեն, որպեսզի ապացուցեն այս վարկածը։ Մուդրարակշասայում Պարվատակա արքան նկարագրվում է որպես մլեչչխա կամ ոչ վեդայական օտարերկրացի, սակայն Պուրոս ցեղը եղել է վեդայական։ Ըստ Պարիշիշտապարվանի՝ Պարվատակա արքան իշխել է Հիմավակուտայի վրա, մինչ Պորոսը իշխել է ժամանակակից Փունջաբի տարածաշրջանում։ Ըստ Մուդրարակշասայի՝ Պարվատակա արքան սպանվել է վիշականյայի կողմից, ինչի պատճառը Չանակյայի հետ ունեցած ինտրիգն էր, իսկ հունական աղբյուրները պնդում են, որ Պորոսը սպանվել է Էվդամոսի կողմից[6]։

Դարեհ Մեծի կազմակերպած արշավանքներից ի վեր Աքեմենյան տերությունը գրավել էր Ինդոսի ավազանը։ Ոչ այդ տարածքները գրաված աքեմենյան և ոչ էլ տեղական աղբյուրները ոչ մի տեղեկություն չեն հայտնում այդ ժամանակ Պորոսի թագավորության գոյություն ունենալու մասին։ Աքեմենյան տերության անկումից հետո Պորոսը և այլ տեղական իշխաններ պայքար են սկսել միմյանց դեմ՝ մնացած տարածքներում իշխանության հասնելու համար։

Ըստ պատմաբան Իշվարի Պրասադի՝ Պորոսը կարող է եղած լինել Յադավայի տիրակալ Շուրասենան։ Նա պնդում էր, որ Պորոսի առաջնապահ զինվորները կրել են Հերակլեսի դրոշը, ում Մեգասֆենեսը, որը Պորոսին Չանդրագուպտա Մաուրյայի կողմից արդեն փոխարինած լինելու ժամանակ, ճանապարհորդել է դեպի Հնդկաստան հստակորեն նույնականացրել է Շուրասենա Մաթհուրացու հետ։ Այս Հերակլեսը, որը հիշատակում են Մեգասֆենեսը և Արիանոսը որոշ գիտնականների կողմից նույնականացվել է Կրիշնայի և նրա ավագ եղբայր Բալարամայի հետ[7][8][9][10]։ Ի պաշտպանություն Իշվարի Պրասադի առաջ քաշած վարկածի՝ ասվում է նաև, որ Շուրասենա կարող է Մաթհուրից տեղափոխված լինել Փունջաբ և ժամանակակից Աֆղանստան այն բանից հետո, երբ Կրիշնան եկել է այնտեղ և հիմնել նոր թագավորություն[11][12]։

Հյուդասպի ճակատամարտ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիմնական հոդված՝ Հյուդասպի ճակատամարտ
Հյուդասպի ճակատամարտի գետանցում
Հյուդասպի ճակատամարտի սխեմա
Արտաքին տեսաֆայլեր
Հյուդասպի ճակատամարտ

Երբ Ալեքսանդր Մակեդոնացին գրավել էր Աքեմենյան տերության բոլոր տարածքները, սկսում է պատրաստվել դեպի Հնդկաստան պլանավորվող ներխուժմանը։ Նախ իրեն ենթարկելով Ինդոսի արևմտյան ափին գտնվող հնդկական ցեղերին՝ Ալեքսանդրն անցնում է Ինդոսը և մտնում Թաքսիլա, ինչից հետո իմանում է, որ Պորոսը գտնվում է Հյուդասպ գետի արևելյան ափին և ռազմական կարգով սպասում է Ալեքսանդրի ներխուժմանը։ Մակեդոնացի արքան շարժվում է նրան ընթառաջ և երկար ժամանակ ճամբար խփում գետի մյուս՝ արևելյան ափին՝ Պորոսի ճամբարին դեմ դիմաց։ Նրանից երկար ժամանակ է խլում Հյուդասպի անվտանգ անցնելու հնար գտնելը, սակայն դա այնուամենայնիվ ստացվում է Ալեքսանդրի համար։

Տեղի է ունենում ճակատամարտ, որտեղ Ալեքսանդրը կարողանում է հաղթանակի հասնել Պուրավաների թագավորության արքայի՝ Պորոսի նկատմամբ։ Վերջինս ճակատամարտի ժամանակ ցուցաբերել էր մեծ քաջություն և փախուստի չէր դիմել ճակատամարտի նույնիսկ կրիտիկական պահին։ Երբ նա հասկանում է, որ պարտությունն անխուսափելի է, սկսում է նահանջել։ Այդժամ Ալեքսանդրը պատվիրակ է ուղարկում նրա մոտ և խնդրում վերադառնալ[13][14][15][16]։ Ալեքսանդրին ներկայանալուց հետո Ալեքսանդրը նրան հարց է տալիս, թե ինչպես կցանկանա, որ ինքը վարվի իր հետ, ինչին ի պատասպան՝ մակեդոնացի արքան լսում է՝ «արքայավայել»։ Այս խոսքերը այնպիսի տպավորություն են թողնում նրա վրա, որ Ալեքսանդրը նրան նշանակում է այդ տարածքների կառավարիչ[17][18][19][20] և նույնիսկ մտերմանում նրա հետ։

Մահ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ալեքսանդրի մահից հետո՝ մ․թ․ա․ 323 թվականին, Պերդիկան դառնում է նրա կայսրության խնամակալ։ Պերդիկայի մահից հետո՝ մ․թ․ա․ 321 թվականին, Անտիպատրոսը դառնում է նոր խնամակալ։ Ըստ Դիադորոսի՝ Անտիպատրոստ ճանաչել է Պորոսի իշխանությունը Ինդոս գետի շրջակա տարածքների վրա։ Այնուամենայնից, Եվդեմոսը, որը Ալեքսանդրի սատրապն էր Փունջաբում, սպանում է Պորոսին[21]։

Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ Fuller, pg 198
    "While the battle raged, Craterus forced his way over the Haranpur ford. When he saw that Alexander was winning a brilliant victory he pressed on and, as his men were fresh, took over the pursuit."
  2. ↑ 2,0 2,1 «Porus», Encyclopædia Britannica, Վերցված է 8 September 2015-ին
  3. ↑ p. xl, Historical Dictionary of Ancient Greek Warfare, J, Woronoff & I. Spence
  4. ↑ Arrian Anabasis of Alexander, V.29.2
  5. ↑ Nonica Datta, ed. (2003). Indian History: Ancient and medieval. Encyclopaedia Britannica / Popular Prakashan. էջ 222. ISBN 978-81-7991-067-2. «Not known in Indian sources, the name Porus has been conjecturally interpreted as standing for Paurava, that is, the ruler of the Purus, a tribe known in that region from ancient Vedic times.»
  6. ↑ H. C. Raychaudhuri (1988) [1967]. «India in the Age of the Nandas». In K. A. Nilakanta Sastri (ed.). Age of the Nandas and Mauryas (Second ed.). Delhi: Motilal Banarsidass. էջ 147. ISBN 978-81-208-0466-1.
  7. ↑ Proceedings, pp 72, Indian History Congress, Published 1957
  8. ↑ According to Arrian, Diodorus, and Strabo, Megasthenes described an Indian tribe called Sourasenoi, who especially worshipped Herakles in their land, and this land had two cities, Methora and Kleisobora, and a navigable river, the Jobares. As was common in the ancient period, the Greeks sometimes described foreign gods in terms of their own divinities, and there is a little doubt that the Sourasenoi refers to the Shurasenas, a branch of the Yadu dynasty to which Krishna belonged; Herakles to Krishna, or Hari-Krishna: Mehtora to Mathura, where Krishna was born; Kleisobora to Krishnapura, meaning "the city of Krishna"; and the Jobares to the Yamuna, the famous river in the Krishna story. Quintus Curtius also mentions that when Alexander the Great confronted Porus, Porus's soldiers were carrying an image of Herakles in their vanguard.Krishna: a sourcebook, pp 5, Edwin Francis Bryant, Oxford University Press US, 2007
  9. ↑ Chandragupta Maurya: a gem of Indian history, pp 76, Purushottam Lal Bhargava, Edition: 2, illustrated, Published by D.K. Printworld, 1996
  10. ↑ A Comprehensive History of India: The Mauryas & Satavahanas, pp 383, edited by K.A. Nilakanta Sastri, Kallidaikurichi Aiyah Nilakanta Sastri, Bharatiya Itihas Parishad, Published by Orient Longmans, 1992, Original from the University of California
  11. ↑ "Actually , the legend reports a westward march of the Yadus (MBh. 1.13.49, 65) from Mathura, while the route from Mathura to Dvaraka southward through a desert. This part of the Krsna legend could be brought to earth by digging at Dvaraka, but also digging at Darwaz in Afghanistan, whose name means the same thing and which is the more probable destination of refugees from Mathura..." Introduction to the study of Indian history, pp 125, D D Kosambi, Publisher: [S.l.] : Popular Prakashan, 1999
  12. ↑ Gazetteer of the Dera Ghazi Khan District, Lahore, "Civil and Military Gazette" Press, 1898, էջ 52, «It seems, therefore, most reasonable to conclude that the name is simply the seat of Purrus or Porus, the name of a King or family of kings ... There are no authentic records of tribes seated about Peshawar before the time of Mahmud, beyond established fact of their being of Indian origin; it not an improbable conjecture that they descended from the race of Yadu who were either expelled or voluntarily emigrated from Gujrat, 1100 years before Christ, and who afterwards found Kandhar and the hills of Cabul (Kabul) from whom, indeed, some would derive the Jaduns now residing in the hills of north of Yusafjai...»
  13. ↑ Green, Peter (1991). Alexander of Macedon, 356–323 B.C.: A Historical Biography. University of California Press. էջ 400.
  14. ↑ Sastri, Kallidaikurichi Aiyah Nilakanta, ed. (1988). Age of the Nandas and Mauryas. Motilal Banarsidass. ISBN 9788120804661 – via Google Books.
  15. ↑ Savill, Agnes (1993). Alexander the Great and His Time. Barnes & Noble Publishing. ISBN 0-88029-591-0 – via Google Books.
  16. ↑ Արիանոս Փլաբիոս, Լուցիոս (1987 թվական). «Ալեքսանդրի անաբասիսի». Երևան: «Հայաստան» հրատարակչություն. էջեր գիրք 5, գլուխ 18.
  17. ↑ Bosworth, A. B. (1993 թ․ մարտի 26). Conquest and Empire: The Reign of Alexander the Great. Cambridge University Press. ISBN 9780521406796 – via Google Books.
  18. ↑ Green, Peter (1991). Alexander of Macedon, 356–323 B.C.: A Historical Biography. University of California Press. էջ 402 – via Internet Archive. «porus.»
  19. ↑ Fuller, pg 198
    "While the battle raged, Craterus forced his way over the Haranpur ford. When he saw that Alexander was winning a brilliant victory he pressed on and, as his men were fresh, took over the pursuit."
  20. ↑ Fuller, pg 181
    "Among the many battles fought by invaders who entered the plains of India from the north-west, the first recorded in history is the battle of the Hydaspes, and in Hogarth's opinion, when coupled with the crossing of the river, together they 'rank among the most brilliant operations in warfare'."
  21. ↑ Irfan Habib; Vivekanand Jha (2004). Mauryan India. A People's History of India. Aligarh Historians Society / Tulika Books. էջ 16. ISBN 978-81-85229-92-8.

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Arrian, The Campaigns of Alexander, book 5.
  • History of Porus, Patiala, Dr. Buddha Parkash.
  • Fuller, John (1960). The Generalship of Alexander the Great. New Jersey: De Capo Press. 978-0-306-80371-0
  • Lendring, Jona. Alexander de Grote - De ondergang van het Perzische rijk (Alexander the Great. The demise of the Persian empire), Amsterdam: Athenaeum - Polak & Van Gennep, 2004. 90-253-3144-0
  • Holt, Frank L. Alexander the Great and the Mystery of the Elephant Medallions, California: University of California Press, 2003, 217pgs. 0-520-24483-4
  • History of India: (from the earliest times to the fall of the Mughal Empire), Dr. Ishwari Prashad

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Պորոս&oldid=9394966» էջից