Պարսկա-թուրքական պատերազմ (588–589)
![]() | |
Մասն է | Göktürk–Persian wars? |
Վայր | Կենտրոնական Ասիա |
Հակառակորդներ | |
| |
Հրամանատարներ | |
| |
Կողմերի ուժեր | |
| |
Ռազմական կորուստներ | |
| |
Ընդհանուր կորուստներ |
Պարսկա-թուրքական պատերազմ (588 - 589[1] թվականներ), պատերազմ Սասանյան կայսրության միջև՝ մի կողմից Վահրամ Չուբինի գլխավորությամբ, իսկ թյուրքական խագանատը՝ Յանսու-Թեգինի գլխավորությամբ, իսկ նրա վասալը՝ Հեֆթալիական թագավորությունը, մյուս կողմից։ Հակամարտությունը սկսվել է գյոքթյուրքերի ներխուժմամբ Սասանյան կայսրություն և ավարտվել է սասանյանների վճռական հաղթանակով և կորցրած հողերի վերադարձով, ինչպես նաև գետից հյուսիս գտնվող որոշ տարածքների գրավմամբ։
Նախապատմություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]557 թվականին Սասանյան կայսրության Շահինշահը Խոսրով Ա-ն, զգալիորեն մեծացնելով իր կայսրության հեղինակությունը, որոշել է վերջ տալ Հեֆթալիների թագավորության տիրապետությանը Միջին Ասիայի վրա։ Այդ պատճառով դաշնակցել է թյուրքական խագանատի հետ և արշավ է սկսել հեփթալիների դեմ։ Արշավը անցել է հաջող, և արդյունքում Սիրդարյայից հյուսիս ընկել է Թուրքուտների տիրապետության տակ, իսկ հարավային շրջանը՝ Սասանյանների։ Այնուհետև Խոսրով Ա-ի և թյուրք Յաբգու Իսթեմի Կագանի միջև կնքվել է պայմանագիր, ըստ որի Սիրդարյա գետը դարձել է երկու տերությունների սահմանը։
Այնուամենայնիվ, 588 թվականին թյուրք Խագան Յանսու-թեգինը (պարսկական աղբյուրներում հայտնի է որպես Սավե), իր հեփթաալիտ հպատակների հետ միասին ներխուժել է Սասանյան տարածքներ՝ Սիրդարյաից հարավ, որտեղ նրանք հարձակվել և ջախջախել են Բալխում տեղակայված սասանյան ուժերին, այնուհետև շարունակել են գրավել այնպիսի քաղաքներ, ինչպիսիք են Տալուկանը, Բադղիսը և Հերաթը[2]։
Պատերազմ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Տիզբոնում տեղի է ունեցել պատերազմի արտակարգ խորհուրդ, որի ժամանակ պարթև ազնվական Մեհրանների ընտանիքից հեծելազորի հրամանատար Վահրամ Չուբինը ստացել է բանակը ղեկավարելու իրավունք թուրքուտների դեմ և ստացել Խորասանի կառավարչի պաշտոնը։ Վահրամի բանակը հավաքվել է Նիշապուրում և բաղկացած է եղել 12000 խնամքով ընտրված զինվորներից, այդ թվում՝ հեծելազոր, դեյլեմական հետևակ և մարտական փղեր[3]։
588 թվականին Սասանյան զորքերը Նիշապուրից արշավել են արևելյան Խորասանում դիմակայելու թուրքուտներին։ Վահրամը կազմակերպել է իր ուժերը՝ կենտրոնում տեղադրելով իր հետևակները, հետևում իր հեծելազորը, իսկ աջ ու ձախ՝ իր մարտական փղերը: Բահրամը ընտրել է 100 փահլավան զինվոր, որպեսզի ուղեկցի իրեն դարանակալելու Խագանի դիրքում, որտեղ նստել է ոսկե գահի վրա և հետևել ճակատամարտին: Ճակատամարտը սկսվել է Սասանյան պատերազմական փղերի աջից և ձախից երկու կողմից հարձակվելով Թուրկուտի ֆլանկերի վրա, որից հետո Սասանյան հետևակը բաժանվել է՝ թույլ տալու նրանց հետևում գտնվող հեծելազորին նետվել Թուրկուտի կենտրոն: Այդ ընթացքում Վահրամը և 100 փախլավաններ հարձակվել են Կագան Յանսու-թեգինի դիրքերի վրա։ Սպանվել են Կագանի թիկնապահները, իսկ ինքը՝ Կագանը սպանվել է։ Խագանի որդի Յիլ-Թեգինին հաջողվել է մի քանիսի հետ փախչել Ավազե ամրոց[4]։ Վհրամ Չոբինի բանակը հետապնդել է Յիլ-Թեգինին և պաշարել է ամրոցը՝ ի վերջո ստիպելով թուրքուտներին հանձնվել։
589 թվականին Սասանյանները հետ են վերցրել Հերաթն ու Բալխը, որտեղ Վահրամը գրավել է Թյուրքութի գանձարանը և խագանի ոսկե գահը[5][2]։ Այնուհետև անցել է Սիրդարյա գետը և վճռական հաղթանակ տարել թուրքուտների նկատմամբ՝ անձամբ սպանելով Կագան Չու-լո-հուին նետի արձակած հարվածով[3]։ Նրան հաջողվել է հասնել Բուխարայի մոտ, ինչպես նաև հետ պահել մահացած Խագան Բիրմուդիի որդու հարձակումը, որին Վահրամը գերի է վերցրել և ուղարկել Սասանյան մայրաքաղաք Կտեսիֆոն։
Ֆերդուսիի «Շահնամեում» (1010 թվական) մանրամասն նկարագրում է Բահրամ Չոբինի և թյուրքական «Սևայի թագավորի» հարաբերությունները ճակատամարտից առաջ և դրա ընթացքում[6]։
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ Buddha Prakash, Studies in Indian History and Civilization, Shiva Lal Agarwala, 1962, p. 318. Archive copy Wayback Machine-ի միջոցով:
- ↑ 2,0 2,1 Rezakhani, 2017
- ↑ 3,0 3,1 Farrokh, 2005
- ↑ Jaques, 2007
- ↑ Pourshariati, Parvaneh. Decline and Fall of the Sasanian Empire. էջ 126.
- ↑ Volume VIII of the online Shah Nama at Archive copy Wayback Machine-ի միջոցով:, under "The Reign of Hurmuzd, Son of Nushirwan."
Գրականություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Farrokh, Kaveh (2005). Sassanian Elite Cavalry AD 224-642. Angus McBride. ISBN 978-1-84176-713-0.
- Sims-Williams, Nicholas (2009). «Kadagistān». Encyclopaedia Iranica, Vol. XV, Fasc. 3. London et al. էջեր 324–325.
{{cite encyclopedia}}
: CS1 սպաս․ location missing publisher (link) - Rezakhani, Khodadad (2017). ReOrienting the Sasanians: East Iran in Late Antiquity. Edinburgh University Press. էջեր 1–256. ISBN 9781474400305.
- The History of Ancient Iran. C.H.Beck. 1984. էջեր 1–411. ISBN 9783406093975. «The history of ancient iran.»
- Shahbazi, A. Sh. (1988). «Bahrām VI Čōbīn». Encyclopaedia Iranica, Vol. III, Fasc. 5. London et al. էջեր 514–522.
{{cite encyclopedia}}
: CS1 սպաս․ location missing publisher (link) - Litvinsky, B. A.; Dani, Ahmad Hasan (1996). History of Civilizations of Central Asia: The crossroads of civilizations, A.D. 250 to 750. UNESCO. էջեր 1–569. ISBN 9789231032110.
- Bivar, A. D. H. (2003). «Hephthalites». Encyclopaedia Iranica, Vol. XII, Fasc. 2. London et al. էջեր 198–201.
{{cite encyclopedia}}
: CS1 սպաս․ location missing publisher (link) - Howard-Johnston, James. «Ḵosrow II». Encyclopaedia Iranica, Online Edition.
- Jaques, Tony (2007). Dictionary of Battles and Sieges: F-O. Greenwood Publishing Group. էջեր 1–1354. ISBN 9780313335389.