Jump to content

Պարսկա-թուրքական պատերազմ (588–589)

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Պարսկա-թուրքական պատերազմ
Մասն էGöktürk–Persian wars?
ՎայրԿենտրոնական Ասիա
Հակառակորդներ
Հրամանատարներ
Կողմերի ուժեր
Ռազմական կորուստներ
Ընդհանուր կորուստներ

Պարսկա-թուրքական պատերազմ (588 - 589[1] թվականներ), պատերազմ Սասանյան կայսրության միջև՝ մի կողմից Վահրամ Չուբինի գլխավորությամբ, իսկ թյուրքական խագանատը՝ Յանսու-Թեգինի գլխավորությամբ, իսկ նրա վասալը՝ Հեֆթալիական թագավորությունը, մյուս կողմից։ Հակամարտությունը սկսվել է գյոքթյուրքերի ներխուժմամբ Սասանյան կայսրություն և ավարտվել է սասանյանների վճռական հաղթանակով և կորցրած հողերի վերադարձով, ինչպես նաև գետից հյուսիս գտնվող որոշ տարածքների գրավմամբ։

Նախապատմություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

557 թվականին Սասանյան կայսրության Շահինշահը Խոսրով Ա-ն, զգալիորեն մեծացնելով իր կայսրության հեղինակությունը, որոշել է վերջ տալ Հեֆթալիների թագավորության տիրապետությանը Միջին Ասիայի վրա։ Այդ պատճառով դաշնակցել է թյուրքական խագանատի հետ և արշավ է սկսել հեփթալիների դեմ։ Արշավը անցել է հաջող, և արդյունքում Սիրդարյայից հյուսիս ընկել է Թուրքուտների տիրապետության տակ, իսկ հարավային շրջանը՝ Սասանյանների։ Այնուհետև Խոսրով Ա-ի և թյուրք Յաբգու Իսթեմի Կագանի միջև կնքվել է պայմանագիր, ըստ որի Սիրդարյա գետը դարձել է երկու տերությունների սահմանը։

Այնուամենայնիվ, 588 թվականին թյուրք Խագան Յանսու-թեգինը (պարսկական աղբյուրներում հայտնի է որպես Սավե), իր հեփթաալիտ հպատակների հետ միասին ներխուժել է Սասանյան տարածքներ՝ Սիրդարյաից հարավ, որտեղ նրանք հարձակվել և ջախջախել են Բալխում տեղակայված սասանյան ուժերին, այնուհետև շարունակել են գրավել այնպիսի քաղաքներ, ինչպիսիք են Տալուկանը, Բադղիսը և Հերաթը[2]։

Տիզբոնում տեղի է ունեցել պատերազմի արտակարգ խորհուրդ, որի ժամանակ պարթև ազնվական Մեհրանների ընտանիքից հեծելազորի հրամանատար Վահրամ Չուբինը ստացել է բանակը ղեկավարելու իրավունք թուրքուտների դեմ և ստացել Խորասանի կառավարչի պաշտոնը։ Վահրամի բանակը հավաքվել է Նիշապուրում և բաղկացած է եղել 12000 խնամքով ընտրված զինվորներից, այդ թվում՝ հեծելազոր, դեյլեմական հետևակ և մարտական փղեր[3]։

588 թվականին Սասանյան զորքերը Նիշապուրից արշավել են արևելյան Խորասանում դիմակայելու թուրքուտներին։ Վահրամը կազմակերպել է իր ուժերը՝ կենտրոնում տեղադրելով իր հետևակները, հետևում իր հեծելազորը, իսկ աջ ու ձախ՝ իր մարտական փղերը: Բահրամը ընտրել է 100 փահլավան զինվոր, որպեսզի ուղեկցի իրեն դարանակալելու Խագանի դիրքում, որտեղ նստել է ոսկե գահի վրա և հետևել ճակատամարտին: Ճակատամարտը սկսվել է Սասանյան պատերազմական փղերի աջից և ձախից երկու կողմից հարձակվելով Թուրկուտի ֆլանկերի վրա, որից հետո Սասանյան հետևակը բաժանվել է՝ թույլ տալու նրանց հետևում գտնվող հեծելազորին նետվել Թուրկուտի կենտրոն: Այդ ընթացքում Վահրամը և 100 փախլավաններ հարձակվել են Կագան Յանսու-թեգինի դիրքերի վրա։ Սպանվել են Կագանի թիկնապահները, իսկ ինքը՝ Կագանը սպանվել է։ Խագանի որդի Յիլ-Թեգինին հաջողվել է մի քանիսի հետ փախչել Ավազե ամրոց[4]։ Վհրամ Չոբինի բանակը հետապնդել է Յիլ-Թեգինին և պաշարել է ամրոցը՝ ի վերջո ստիպելով թուրքուտներին հանձնվել։

589 թվականին Սասանյանները հետ են վերցրել Հերաթն ու Բալխը, որտեղ Վահրամը գրավել է Թյուրքութի գանձարանը և խագանի ոսկե գահը[5][2]։ Այնուհետև անցել է Սիրդարյա գետը և վճռական հաղթանակ տարել թուրքուտների նկատմամբ՝ անձամբ սպանելով Կագան Չու-լո-հուին նետի արձակած հարվածով[3]։ Նրան հաջողվել է հասնել Բուխարայի մոտ, ինչպես նաև հետ պահել մահացած Խագան Բիրմուդիի որդու հարձակումը, որին Վահրամը գերի է վերցրել և ուղարկել Սասանյան մայրաքաղաք Կտեսիֆոն։

Ֆերդուսիի «Շահնամեում» (1010 թվական) մանրամասն նկարագրում է Բահրամ Չոբինի և թյուրքական «Սևայի թագավորի» հարաբերությունները ճակատամարտից առաջ և դրա ընթացքում[6]։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. Buddha Prakash, Studies in Indian History and Civilization, Shiva Lal Agarwala, 1962, p. 318. Archive copy Wayback Machine-ի միջոցով:
  2. 2,0 2,1 Rezakhani, 2017
  3. 3,0 3,1 Farrokh, 2005
  4. Jaques, 2007
  5. Pourshariati, Parvaneh. Decline and Fall of the Sasanian Empire. էջ 126.
  6. Volume VIII of the online Shah Nama at Archive copy Wayback Machine-ի միջոցով:, under "The Reign of Hurmuzd, Son of Nushirwan."

Գրականություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]