Պատկառուկ
Պատկառուկ[1][2][3] (լատին․՝ Mimosa pudica)‘ բազմամյա խոտաբույս է, տեսակ բույսերի տեսակը` միմոզա (ցեղ) լոբազգիներ (Fabaceae) ընտանիքին, որը ծագում է Հարավային Ամերիկայի արևադարձային շրջաններից և մշակվում է ամբողջ աշխարհում որպես դեկորատիվ բույս։
Ստուգաբանություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Պատկառուկ բառը բաղադրյալ բառ է, որը կազմվել է պատկառել + -ուկ արմատներից։ Ենթադրաբար, ծաղկի անունը հորինել են Վենետիկի Մխիթարյանները։
Բուսաբանական նկարագրություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Պատկառուկն ունի 30–70 սմ բարձրություն, հազվադեպ՝ մինչև 150 սմ։ Նրա տերևները՝ երկակի փետրաձև, զգայուն են, փաթաթվում են դրանց դիպչելիս։ Դա տեղի է ունենում այն պատճառով, որ տերևների ցողունների հիմքում տեղակայված են պուլվինուսներ (հոդավոր հաստացումներ, որոնք ապահովում են շարժումը), իսկ տերևների վրա՝ ճնշման նկատմամբ զգայուն ընկալիչներ։ Այս ընկալիչների գործարկումը հանգեցնում է կալիումի, կալցիումի և այլ օսմոլիտների իոնների շարժմանը, որոնց ձգվում է ջուրը, պարենքիմի, տարածիչների և ծալիչների բջիջների խմբերի միջև, ինչն էլ ծալում է տերևը[4]։ Հետազոտություններից մեկում պարզվել է, որ պատկառուկն ունի շփումների առանձնահատկությունները «հիշելու» հատկություն, և եթե դրանք սպառնալիք չեն ներկայացնում, տերևները չի ծալի[5]։ Մեկ այլ հետազոտության ընթացքում պարզվել է, որ բույսը կարող է տարբերակել հպման տեսակը։ Այն դեպքում, երբ արմատներին դիպչում է մարդը, օդը լցվում է ծծմբի տարբեր միացությունների և այլ նյութերի խառնուրդով, բայց այդ դեպքում ապակու կամ պողպատի հետ շփումը արտադրության մեխանիզմը չի գործարկում[6]։
Ցողունը փշոտ է, պտուղը՝ ունդ՝ 2-8 սերմերով։ Փոշոտվում է Քամու միջոցով և Միջատների միջոցով[7]։ Ծաղկում է մայիսից սեպտեմբեր[4]։
 |
 |
 |
 | ||
1. Տերևը մինչև հպվելը 2.Տերևը հպվելուց հետո 3.Ծաղիկ 4.Պտուղներ և սերմեր
| |||||
.
Տարածում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Բույսի ծննդավայրը արևադարձային հատվածն է Հարավային Ամերիկայի և Կենտրոնական Ամերիկայի, սակայն մշակվում է ամենուր արևադարձերում (Ափրիկէ, Հիւսիսային Ավստրալիա, Հավայի)։ Տարածված է աշխարհով մեկ որպես սենյակի կամ ջերմատան բույս։
Քիմիական բաղադրություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Բույսը թունավոր է և կարող է առաջացնել անասունների թունավորում արոտավայրերում[8]։
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ Ciakciak (Manouel]), Emmanuele [Chakhchakhian (1804). Dizionario italiano-armeno-turco ... Tipografia Armena di S. Lazzaro.
- ↑ Resden, Michael Baron (1822). Bzskakanuthiun bazaneal. (Praktische Medicin, in 2 Th.) armen. - Venedig, San Lazaro 1822. San Lazaro.
- ↑ «Բուսանունների հայերեն-լատիներեն-ռուսերեն-անգլերեն-ֆրանսերեն-գերմաներեն բառարան, Ռուբեն Սերոբի Ղազարյան - պատկառուկ». www.nayiri.com. Վերցված է 2025 թ․ մարտի 11-ին.
- ↑ 4,0 4,1 Sleboda, David A.; Geitmann, Anja; Sharif-Naeini, Reza (2023 թ․ փետրվարի 27). «Multiscale structural anisotropy steers plant organ actuation». Current Biology (English). 33 (4): 639–646.e3. doi:10.1016/j.cub.2022.12.013. ISSN 0960-9822. PMID 36608688.
{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link) - ↑ Gagliano, Monica; Renton, Michael; Depczynski, Martial; Mancuso, Stefano (2014 թ․ մայիսի 1). «Experience teaches plants to learn faster and forget slower in environments where it matters». Oecologia (անգլերեն). 175 (1): 63–72. doi:10.1007/s00442-013-2873-7. ISSN 1432-1939.
- ↑ Musah, Rabi A.; Lesiak, Ashton D.; Maron, Max J.; Cody, Robert B.; Edwards, David; Fowble, Kristen L.; Dane, A. John; Long, Michael C. (2015 թ․ դեկտեմբերի 9). «Mechanosensitivity below Ground: Touch-Sensitive Smell-Producing Roots in the Shy Plant Mimosa pudica». Plant Physiology (անգլերեն). 170 (2): 1075–1089. doi:10.1104/pp.15.01705. ISSN 0032-0889.
- ↑ «International Programs | US Forest Service». web.archive.org. 2019 թ․ հունվարի 24. Վերցված է 2025 թ․ մարտի 11-ին.
- ↑ «Mimosa pudica (PIER species info)». web.archive.org. 2013 թ․ մարտի 13. Վերցված է 2025 թ․ մարտի 11-ին.
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 9, էջ 153)։ 
|
[Կատեգորիա:Հարավային Ամերիկայի բուսական աշխարհ]]