Չելեբիություն

Չելեբիություն (թուրքերեն՝ Çeleb - աստված, Çelebi - աստվածաշուք), Օսմանյան կայսրությունում սեղանավորությամբ հարստացած հայ բուրժական խավ 16-17-րդ դարերում։ Զբաղվել են խոշոր առևտրական գործառնությամբ, վարել արքունի արհեստապետության պաշտոններ, օսմանյան արքունիքին վաշխով դրամ տրամադրել և ցուցաբերած հատուկ ծառայությունների համար արժանացել «չելեբի» պատվանվանը։ Սերտ կապ ունենալով սուլթանական արքունիքի հետ և մերվելով օսմանյան ռազմաավատատիրական կարգին, չելեբիությունը ազդեցիկ և իշխող դիրք է գրավել արևմտահայության հասարակական կյանքում, հատկապես՝ Կ․ Պոլսի և Զմյուռնիայի հայկ․ համայնքներում։ Չելեբիությունը միահեծան տնօրինել է Պոլսի Հայոց պատրիարքի ընտրությունը, նրան ծառայեցրել իր շահերին։ 17-րդ դարի 2-րդ քառորդից չելեբիության գերիշխանությանը, որպես հակաուժ, երևան է եկել համեմատաբար առաջադիմական, առևտրա-բուրժական նոր խավ՝ խոջայությունը՝․ հայ բուրժուազիայի այդ երկու խավերի միջև ընթացել է սուր պայքար։ Շատ խոջաներ, հասնելով դիրքի, նույնպես ստացել են «չելեբի» պատվանունը։ Պայքարը 17-րդ դարի վերջերին ավարտվել է չելեբիության հաղթանակով, խոջաների մեծ մասն անցել է արևմտաեվրոպական, երկրներ, Ռուսաստան, Հնդկաստան և այլուր։ Մի շարք չելեբիներ, հայ ժողովրդական զանգվածների մեջ հեղինակություն ձեռք բերելու համար, խոշոր գումարներ են ծախսել բարեգործական նպատակով (օրինակ, Աբրո Չելեբին հովանավորել է հայ մտավորականներին, ընդօրինակել տվել հայերեն ձեռագրեր, վերակառուցել վանքեր և այլն)։ 18-րդ դարի սկզբին չելեբիությունը որպես խավ վերացել է՝ տեղը զիջելով հայ ամիրայությանը։ «Չելեբի» պատվանվանը երբեմն արժանացել են նաև հայ մտավորականներ։

Տես նաև

• Ամիրա

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 8, էջ 688)։