Չան Հենգ

Չան Հենգ; չինարեն՝ 張衡
Ծնվել է	78; Nanyang, Հան դինաստիա
Մահացել է	139; Լոյան, Imperial China
Քաղաքացիություն	Արևելյան Հան
Դավանանք	Կոնֆուցիականություն
Մասնագիտություն	քարտեզագիր, մաթեմատիկոս, աստղագետ, բանաստեղծ, մարդաբան, աշխարհագրագետ, փիլիսոփա, գյուտարար, ճարտարագետ-մեխանիկ և քաղաքական գործիչ
Գործունեության ոլորտ	մաթեմատիկա, աստղագիտություն և Երկրաշարժագիտություն
	Zhang Heng Վիքիպահեստում

Չան Հենգ (չին.՝ 張衡, 78 — 139), չափահաս անունը Պինցզի (平子), չինացի փիլիսոփա, մտածող-էնցիկլոպեդիստ, գրականագետ, բանաստեղծ, պետական գործիչ և գիտնական։ Նրան են պատկանում աշխարհի շատ հայտնագործություններ և գյուտեր մաթեմատիկայի, աստղագիտության, մեխանիկայի, սեյսմոլոգիայի, աշխարհագրության մեջ։ Նրա պատվին անվանվել Է Լուսնի վրա Չան-Հենգ խառնարանը։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծնվել է Նանյան շրջանի Սիաո գավառում՝ աղքատացած պաշտոնյայի ընտանիքում (այժմ այդ տեղերը գտնվում են Հենան նահանգի Նանյանգ քաղաքային շրջանի Նանձիա գավառում)։ 17 տարեկանում ուղևորվել է Չանանի, ապա եկել մայրաքաղաք Լոյան, որտեղ ընդունվել է Թայ Սուեի բարձրագույն ուսումնարան և ընկերական կապեր հաստատել առաջատար գիտնականներ Վան Ֆուի (76/85 — 157/167), Մա Ժունի (979-166), Ցույ Յուանիամի (77/78 — 142/143) և այլ գիտնականների հետ^[1]^[2]^[3]։

33 տարեկանում դարձել է մշակույթի և կրթության հարցերով կառավարական խորհրդական (Լան Չժուն)։ Ընթերցելով «Թայ Սուան Ցզին» («Մեծ գաղտնիքի կանոն») Յան Սյունան (մ. թ. ա. 53 — 18թթ.), զբաղվել է բնական գիտություններով և մի քանի տարի անց այնպիսի հաջողությունների է հասել, որ 115-ին երկու անգամ զբաղեցրել է պալատական աստղագետ-պատմաբանի (Թայ Շի Լին) պաշտոնը, ով պատասխանատու է օրացույցի և աստղագիտական, մթնոլորտային, սեյսմոլոգիական դիտարկումների համար։

55 տարեկանում դարձել է վեց բարձրաստիճան պաշտոնյաներից մեկը (Սը Չժուն)։

Չան Հենգի սեյսմոսկոպի ժամանակակից դասավորությունը:

Զրպարտված, 136-ին աքսորվել է որպես Հեցզյան (գտնվում էր Հեբեյի նահանգի Հենշուե շրջանում)։

Նվաճումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ստեղծել է.

արմիլյար ոլորտը (Երկնային գլոբուս);
տրոլեյբուս-կողմնացույց՝ շարժակազմերով;
ստորգետնյա ցնցումների գրանցման սարք (սեյսմոգրաֆ)

Չան Հենգը Չինաստանում առաջինն էր, որ հայտարարեց, որ Լուսինը փայլում է արտացոլված արևի լույսով, քանակական քարտեզագրության առաջամարտիկն էր՝ հիմնված կոորդինատների ուղղանկյուն ցանցի վրա։

$\pi$ համարի համար առաջարկեց երկու համարժեք՝ 1) 92/29 ≈ 3,1724…, 2) ${\sqrt {10}}$ ≈ 3,1622…: Վերջին արժեքըն օգտագործել է Բրահմագուպտան 7-րդ դարում և Ալ-Խորեզմին 9-րդ դարում։

Չան Հենգի տեսական գործերը գոյատևել են միայն բեկորային ձևով՝ ներառված այլ աշխատություններում։ Նրա կյանքի և ստեղծագործության հնագույն նկարագրությունը պարունակվում է հատուկ նրան նվիրված գլ. 89-ում՝ «Հոու Հան Շու» («Գիրք [վերջին [դինաստիայի] Հան դարաշրջանի մասին])», 4-րդ դարի վերջ - 5-րդ դարի սկիզբ)։ Նրա գիտական ժառանգությունը ներկայացված է Յան Կե Չունի (18-19-րդ դարեր) անթոլոգիայում։

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Колчинский И.Г., Корсунь А.А., Родригес М.Г Астрономы: Биографический справочник. — 2-е изд., перераб. и доп. — Киев: Наукова думка, 1986. — 512 с.
Духовная культура Китая: энциклопедия: в 5 т. / Гл. ред. М. Л. Титаренко; Ин-т Дальнего Востока. — М.: Вост. лит., 2006. Т. 1. Философия / ред. М. Л. Титаренко, А. И. Кобзев, А. Е. Лукьянов. — 2006. — 727 с. С. 566—567.
Духовная культура Китая: энциклопедия: в 5 т. / гл. ред. М. Л. Титаренко; Ин-т Дальнего Востока. — М. : Вост. лит., 2006-. Т. 5. Наука, техническая и военная мысль, здравоохранение и образование / ред. М. Л. Титаренко и др. — 2009. — 1055 с. С. 930—932.
Чжан Юй-чжэ. Чжан Хэн-великий астроном древнего Китая // Народный Китай.1956.№ 1.

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ «Vivian, 7th Baron, (Charles Crespigny Hussey Vivian) (born 20 Dec. 1966)». Oxford University Press. 2007 թ․ դեկտեմբերի 1. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)
↑ Knechtges, Martin; Schenuit, Jörg (2007 թ․ հունվարի 1). «Das westliche Dilemma». doi:10.30965/9783657764341. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)
↑ 史应勇, 1965- (2007). 郑玄通学及郑王之争研究. Sichuan chu ban ji tuan. ISBN 978-7-80752-029-0. OCLC 213011398.{{cite book}}: CS1 սպաս․ թվային անուններ: authors list (link)

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Синология.ру
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Չան Հենգ» հոդվածին։

[1] «Vivian, 7th Baron, (Charles Crespigny Hussey Vivian) (born 20 Dec. 1966)». Oxford University Press. 2007 թ․ դեկտեմբերի 1. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)

[2] Knechtges, Martin; Schenuit, Jörg (2007 թ․ հունվարի 1). «Das westliche Dilemma». doi:10.30965/9783657764341. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)

[3] 史应勇, 1965- (2007). 郑玄通学及郑王之争研究. Sichuan chu ban ji tuan. ISBN 978-7-80752-029-0. OCLC 213011398.{{cite book}}: CS1 սպաս․ թվային անուններ: authors list (link)

[1]

[2]

[3]