Ուրվական կալանավոր

Ուրվական կալանավոր տերմինն օգտագործվում է Միացյալ Նահանգների կառավարության գործադիր իշխանության կողմից՝ կալանավայրում պահվող այն անձին նշանակելու համար, որի ինքնությունը թաքցվել է՝ նրան չգրանցելով և, հետևաբար, անանուն պահելով^[1]: Նման կիրառություններ առաջացան, երբ Բուշի վարչակազմը սկսեց ահաբեկչության դեմ պատերազմը 2001 թվականի սեպտեմբերի 11-ի հարձակումներից հետո Միացյալ Նահանգներում: Ինչպես փաստաթղթավորված է 2004 թվականի Տագուբայի զեկույցում, այն նույն ձևով օգտագործվել է Միացյալ Նահանգների պաշտոնյաների և Իրաքի Աբու Ղարիբ բանտի համատեղ հարցաքննության և վերլուծության կենտրոնի կապալառուների կողմից 2003-2004 թվականներին^[1]:

ԿՀՎ գաղտնի բանտեր

Կենտրոնական հետախուզական գործակալության այն ժամանակվա տնօրեն Մայքլ Հեյդենի 2007 թվականի տվյալներով՝ ԿՀՎ-ն մինչև 100 մարդ է ձերբակալել արտասահմանյան գաղտնի հաստատություններում, որոնք հայտնի են որպես «սև վայրեր», 2002 թվականին «Ալ-Քաիդայի» ենթադրյալ գործակալ Աբու Զուբեյդայի ձերբակալությունից հետո^[2]։

Մեկ օրինակ է Խալիդ Էլ-Մասրին՝ Գերմանիայի քաղաքացի, որին ԿՀՎ-ն առևանգել էր Մակեդոնիայում 2004 թվականի հունվարին։ Նա տարվել էր Աֆղանստանում գտնվող ԿՀՎ սև գոտի, որը հայտնի էր որպես Աղի փոս, «բարձրացված հարցաքննության տեխնիկայի» (խոշտանգումների) միջոցով հարցաքննության համար, նախքան մարտին նրա անմեղությունը որոշվեց և ի վերջո ազատ արձակվեց 2004 թվականի մայիսին՝ որոշ լրացուցիչ ուշացումներից հետո։ Նրա առևանգումը համարվեց սխալ ինքնության դեպք։ Սկզբում Գերմանիան պնդում էր, որ տեղյակ չի եղել էլ-Մասրիի առևանգման մասին մինչև նրա 2004 թվականի մայիսին երկիր վերադարձը։ Սակայն 2006 թվականի հունիսի 1-ին BND-ն (գերմանական հետախուզական գործակալություն) հայտարարեց, որ Էլ-Մասրիի առևանգման մասին տեղյակ է եղել 16 ամիս առաջ, նախքան Գերմանիային պաշտոնապես տեղեկացնելը նրա ձերբակալության մասինշ^[3]։

2007 թվականի զեկույցում Human Rights Watch-ը վերաբերում էր ենթադրյալ ուրվական-կալանավորված պաղեստինցի Մարվան Ջաբուրի պնդումներին, որը ձերբակալվել էր Պակիստանի Լահոր քաղաքում 2004 թվականի մայիսին^[4]։ Նա պնդում էր, որ մեկ ամսից ավելի պահվել է Իսլամաբադում պակիստանցիների և ամերիկացիների կողմից շահագործվող գաղտնի կալանավայրում: Նրան ինքնաթիռով տեղափոխել են Աֆղանստանում գտնվող ԿՀՎ բանտ, որտեղ երկու տարուց ավելի պահվել է գաղտնի, մեկուսացված կալանքի տակ: Իր փորձության ընթացքում նրան խոշտանգել են, ծեծել, ստիպել են օրերով արթուն մնալ, մեկ ամսից ավելի պահել են մերկ և շղթայված պատին:

Առնվազն 39 կալանավոր, որոնց ԿՀՎ-ն մի ժամանակ գաղտնի կալանքի տակ էր պահում, շարունակում են «անհետ կորած» մնալ, ըստ «Off the Record» զեկույցի, որը 2007 թվականի հունիսի 7-ին համատեղ հրապարակվել է վեց առաջատար մարդու իրավունքների պաշտպանության խմբերի, այդ թվում՝ «Amnesty International»-ի, «Constitutional Rights Center»-ի, «Center for Human Rights and Global Justice»-ի և «Human Rights Watch»-ի կողմից^[5]^[6]։ Խոսնակները նշում են, որ իրենց զեկույցը

բացահայտում է, թե որքանով է Միացյալ Նահանգները անօրինական կերպով օգտագործել «փոխարինող կալանքը» իր գաղտնի վայրերը դատարկելու համար, և ցույց է տալիս, որ «վատթարներից վատթարագույնին» թիրախավորելուց զատ, համակարգը հավաքում է ցածր մակարդակի կալանավորներին և նույնիսկ կալանքի տակ է առնում «անհետ կորածների» կանանց և երեխաներին՝ խախտելով նրանց մարդու իրավունքները: «Off the Record»-ը նաև փաստաթղթավորում է գաղտնի կալանքի տակ գտնվող կալանավորների հետ վարվելակերպի վերաբերյալ մեղադրանքները, ներառյալ խոշտանգումները և այլ դաժան, անմարդկային կամ նվաստացնող վերաբերմունքը կամ պատիժները:

Աբու Գրեյբի ուրվական-կալանավորները

«Ուրվականների» պրակտիկան առաջին անգամ լայն ուշադրության արժանացավ 2005 թվականին, երբ «Վաշինգտոն Փոստ»-ը հրապարակեց մի հոդված, որում ասվում էր, որ ԱՄՆ բանակը և ԿՀՎ-ն «անօրինական թշնամու մարտիկներին» պահում են Իրաքի Աբու Ղարիբ բանտում՝ առանց որևէ պատշաճ գործընթացի կամ գրեթե առանց դրա։ Հոդվածի համաձայն՝ ԿՀՎ-ն խնդրել է ռազմական հետախուզության պաշտոնյաներին թույլ տալ իրենց մինչև 2003 թվականի սեպտեմբերը տեղավորել ուրվական կալանավորներին Աբու Ղարիբում և առաջարկել է այդ նոյեմբերին գործակալությունների միջև փոխըմբռնման հուշագիր կնքել այս թեմայով։ Բանակը և Պաշտպանության նախարարությունը ընդունել են, որ Միացյալ Նահանգները անցյալում կիրառել են ուրվականների որոնում, բայց ասել են, որ դա սահմանափակվել է մեկուսացված միջադեպերով։ «Փոստ»-ի կողմից ձեռք բերված փաստաթղթերի համաձայն՝ «2003 թվականի վերջին շաբաթը մի քանի անգամ ԿՀՎ չգրանցված կալանավորներ բերվել են Աբու Ղարիբ»^[7]։

«The Post»-ը որպես ապացույց մեջբերում է գեներալ-մայոր Անտոնիո Տագուբայի 2004 թվականի զեկույցը․

Բաղդադի մոտ գտնվող Աբու Ղարիբ բանտում կալանավորների նկատմամբ բռնությունները նկարագրող զեկույցում [նա] մեղադրել է բանտը պահպանող 800-րդ ռազմական ոստիկանության բրիգադին՝ «այլ կառավարական գործակալություններին» (մեղադրանք, որը ներառում է նաև ԿՀՎ-ին) թույլ տալու համար, որ նրանք թաքցնեն «ուրվական» կալանավորներին Աբու Ղարիբում: Նա գրել է, որ այս գործելակերպը «խաբուսիկ էր, հակասում էր բանակի դոկտրինին և խախտում էր միջազգային իրավունքը»^[1]։

Երբ 2003 թվականի վերջին հանրությանը հայտնի դարձավ միայն «Եռակի Իքս» անունով հայտնի կալանավորվածի մասին լուրը, ԱՄՆ պաշտպանության նախարար Դոնալդ Ռամսֆելդին հարցաքննեցին նրա մասին^[8]։ Ռամսֆելդը խուսափողական էր և ենթադրություններ էր անում, թե ինչու պետք է ինչ-որ մեկը ցանկանա գերուն թաքցնել Կարմիր խաչից: Միջազգային իրավունքի համաձայն՝ սա համարվում է պատերազմական հանցագործություն:

2004 թվականի սեպտեմբերի 9-ին գեներալ Փոլ Ջ. Քերնը ցուցմունք տվեց Սենատի զինված ուժերի կոմիտեում՝ նշելով, որ իր ղեկավարած հետաքննությունը պարզել է, որ բանակը համագործակցել է ԿՀՎ-ի հետ՝ Կարմիր խաչից տասնյակ ուրվական-կալանավորների թաքցնելու հարցում^[9]։ Քերնը հանձնաժողովին ասաց, որ հնարավոր է, որ եղել են մինչև 100 ուրվական-կալանավորվածներ^[9]։

Քննադատություն

Այս գործելակերպը քննադատվել է Amnesty International-ի և Human Rights Watch-ի կողմից^[10] և այլ ոչ կառավարական կազմակերպությունների (ՀԿ-ներ)՝ որպես անպատշաճ և անօրինական։ Այն թույլ չի տալիս այս բանտարկյալներին կապ հաստատել տեսուչների և մարդու իրավունքների պաշտպանների հետ, իսկ բանտարկյալների ընտանիքները ստիպված են գործ ունենալ «բռնի անհետացման» հետ։ Amnesty International-ի 2005 թվականի զեկույցներից մեկում նշվում է, որ հրապարակման պահին ԱՄՆ-ի կողմից կառավարվող սև վայրերում կարող էր պահվել ավելի քան 100 ուրվական-կալանավոր^[11]:

2005 թվականի մայիսին «Ամնեսթի Ինթերնեշնլ»-ի ներկայացուցիչ Իրեն Խանը իր ելույթում անդրադարձավ այս հարցին.

ԱՄՆ պաշտոնական աղբյուրների համաձայն՝ ԱՄՆ-ի կողմից կարող են պահվել հարյուրից ավելի «ուրվական-կալանավորներ»։ 2004 թվականին ԱՄՆ-ն հազարավոր մարդկանց պահում էր Իրաքում, հարյուրավորներին՝ Աֆղանստանում, իսկ չբացահայտված թվեր՝ չբացահայտված վայրերում։ Amnesty International-ը (AI) կոչ է անում ԱՄՆ կառավարությանը «փակել Գուանտանամոն և բացահայտել մնացածին»։ Մենք նկատի ունենք՝ կամ ազատ արձակել կալանավորներին, կամ մեղադրանք առաջադրել և նրանց դատել պատշաճ ընթացակարգով^[11]:

Ծանոթագրություններ

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 The "Taguba Report" On Treatment Of Abu Ghraib Prisoners In Iraq: ARTICLE 15-6 INVESTIGATION OF THE 800th MILITARY POLICE BRIGADE, May 2004, Findlaw
↑ "CIA Chief Defends Detention of Suspects" Արխիվացված 2007-10-21 Wayback Machine, Associated Press, New York Sun, September 7, 2007
↑ "German Spy Agency Admits Mishandling Abduction Case", The New York Times, June 2, 2006
↑ Ghost Prisoner: Two Years in Secret CIA Detention, Human Rights Watch Արխիվացված 2007-09-16 Wayback Machine, February 2007
↑ "Off the Record List" Արխիվացված 2007-06-14 Wayback Machine
↑ "US holding at least 39 detainees in secret prisons" Արխիվացված 2007-06-09 Wayback Machine, Jurist, June 7, 2007
↑ Josh White, "Army, CIA Agreed on 'Ghost' Prisoners" Արխիվացված 2011-01-25 Wayback Machine, Washington Post, March 10, 2005
↑ Pound, Edward T. "Hiding a Bad Guy Named Triple X" Արխիվացված 2011-05-24 Wayback Machine, U.S. News & World Report, June 21, 2004
↑ ^9,0 ^9,1 Russell Adkins (2004 թ․ սեպտեմբերի 9). «Generals: CIA hid Abu Ghraib detainees from Red Cross». The Jurist. Արխիվացված է օրիգինալից 2006 թ․ նոյեմբերի 20-ին. Վերցված է 2007 թ․ հունվարի 23-ին.
↑ Brody, Reed (2005 թ․ ապրիլի 23). «Getting Away with Torture?». Human Rights Watch (անգլերեն).
↑ ^11,0 ^11,1 Amnesty International Report 2005 Արխիվացված 2005-05-31 Wayback Machine, Irene Khan, Speech at Foreign Press Association, Amnesty International, 25 May 2005

Արտաքին հղումներ

UN Secret Detention Report Asks, “Where Are The CIA Ghost Prisoners?” Andy Worthington, January 29, 2010
Behind the Wire: An Update to Ending Secret Detentions (2005) Արխիվացված 2010-06-21 Wayback Machine, Human Rights First

Գաղտնազերծված փաստաթղթեր

ԱՄՆ Պետդեպարտամենտի FOIA-ի կողմից գաղտնազերծված փաստաթղթերի հավաքածուներ

Այս հավաքածուն բաղկացած է 2001 թվականի սեպտեմբերի 11-ից հետո ձերբակալված և ԱՄՆ-ի կողմից ԱՄՆ-ից դուրս գտնվող ռազմական բազաներում կամ կալանավայրերում պահվող անձանց, ինչպես նաև կալանավորվածների և այլ անձանց օտարերկրյա տերություններին հանձնման վերաբերյալ փաստաթղթերից։

Հղումները տրամադրված են Internet Archive-ի Wayback Machine-ի կողմից

[Taguba-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 The "Taguba Report" On Treatment Of Abu Ghraib Prisoners In Iraq: ARTICLE 15-6 INVESTIGATION OF THE 800th MILITARY POLICE BRIGADE, May 2004, Findlaw

[2] "CIA Chief Defends Detention of Suspects" Արխիվացված 2007-10-21 Wayback Machine, Associated Press, New York Sun, September 7, 2007

[3] "German Spy Agency Admits Mishandling Abduction Case", The New York Times, June 2, 2006

[4] Ghost Prisoner: Two Years in Secret CIA Detention, Human Rights Watch Արխիվացված 2007-09-16 Wayback Machine, February 2007

[5] "Off the Record List" Արխիվացված 2007-06-14 Wayback Machine

[6] "US holding at least 39 detainees in secret prisons" Արխիվացված 2007-06-09 Wayback Machine, Jurist, June 7, 2007

[ghost-7] Josh White, "Army, CIA Agreed on 'Ghost' Prisoners" Արխիվացված 2011-01-25 Wayback Machine, Washington Post, March 10, 2005

[8] Pound, Edward T. "Hiding a Bad Guy Named Triple X" Արխիվացված 2011-05-24 Wayback Machine, U.S. News & World Report, June 21, 2004

[TheJurist040904-9] 9,0 ^9,1 Russell Adkins (2004 թ․ սեպտեմբերի 9). «Generals: CIA hid Abu Ghraib detainees from Red Cross». The Jurist. Արխիվացված է օրիգինալից 2006 թ․ նոյեմբերի 20-ին. Վերցված է 2007 թ․ հունվարի 23-ին.

[10] Brody, Reed (2005 թ․ ապրիլի 23). «Getting Away with Torture?». Human Rights Watch (անգլերեն).

[2005reprt-11] 11,0 ^11,1 Amnesty International Report 2005 Արխիվացված 2005-05-31 Wayback Machine, Irene Khan, Speech at Foreign Press Association, Amnesty International, 25 May 2005

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]