Ուիլյամ Բոլթս

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Ուիլյամ Բոլթս
Ծնվել է1738[1] կամ 1740[2]
Վախճանվել է1808[2][3]
Մասնագիտությունպետական ծառայող և վաճառական
 William Bolts Վիքիպահեստում

Ուիլյամ Բոլթս (1738[1] կամ 1740[2] - 1808[2][3]), հոլանդական ծագումով բրիտանացի վաճառական, որն աշխատում էր Հնդկաստանում։ Նա իր կարիերան սկսել է Արևելահնդկական ընկերությունում՝ որպես աշխատակից, հետագայում դարձել է անհատ առևտրական։ Այսօր նա առավել հայտնի է 1772 թվականի «Հնդկաստանի աշխատանքային նկատառումները» գրքով, որը մանրամասնորեն նկարագրում էր Բենգալիայում Արևելահնդկական ընկերության վարչակազմը, որը սկսեց 1757 թվականին Պլեսիի ճակատամարտում․ նրանց հաղթանակից անմիջապես հետո։ Նրա արձանագրած դիտարկումներն ու փորձառությունները եզակի աղբյուր են համարվում այն գիտնականնների համար, ովքեր ուսումնասիրում են Բենգալիայում ընկերությունների խորհրդի բնույթը։ Իր ողջ կյանքի ընթացքում Բոլթսը իր անունից տարբեր գործընկերների հետ հմատեղ շարունակեց առաջարկել և իրականացնել տարբեր առևտրական ձեռնարկումներ։ Բոլթսի նման անհայտ առևտրականների ձեռնարկությունները շատ առումներով դրդել են կառավարություններին ընդլայնել իրենց սեփական շահերը։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ուիլյամ Բոլթսը ծնվել է Ամստերդամում, 1738 թվականի փետրվարի 7-ին[4]։ Ամստերդամի Անգլիական Բարեփոխված եկեղեցու մկրտության մատյանում նրա մկրտությունը գրանցվել է 1736 թվականի փետրվարի 21-ին[5]։ Նրա ծնողները՝ Ուիլյամ և Սառա Բոլթսներն են, ումից հազիվ թե որևէ հետք մնացած լինի․ գուցե երկուսն էլ անգլիացի են, ինչպես վկաները կփաստեն, չնայած Պիոտը ենթադրում էր, որ իր հայրը ծագումով Պալատինատին (շրջանից) է[6]։

Ծառայություն Արևելահնդկական ընկերությունում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տասնհինգ տարեկան հասակում Բոլթսը մեկնեց Անգլիա։1801 թվականին տված ցուցմունքների համաձայն՝ 1755 թվականին Բոլթսը բնակվել է Պորտուգալիայում, որտեղ ինչ-որ ժամանակ ադամանդի առևտրով է զբաղել։ Չորս տարի անց Բոլթսը որոշեց մեկնել Բենգալիա, որտեղ նա աշխատանքի ընդունվեց Կալկաթայում՝ որպես գործավարԱրևելահնդկական ընկերության ծառայությունում[7]։ Սովորեց խոսել բենգալերեն, ներառյալ մյուս լեզուները՝ անգլերեն, հոլանդերեն, գերմաներեն, պորտուգալերեն և ֆրանսերեն։ Ավելի ուշ նա նշանակվեց Բենարեսի (Վարանասի) ընկերության գործարանի աշխատակից, որտեղ բացեց բրդի գործարան, զարգացրեց սելիտայի արտադրությունը, հիմնեց ափիոնի պլանտացիաներ, ներմուծեց բամբակ և խթանեց ադամանդի առևտրին, որը Բունդելխանդի Պաննա և Շուդդեր Պոր (Չաթարպուր) հանքավայրերից էր[7]։

Բոլթսի գիրքը, որը բացահայտում է Բենգալիայում Եվրոպական ինովացիոն խորհուրդի (EIC-ի) բիզնեսի փորձը:

1786 թվականին նա Արևելահնդկական ընկերությունում փորձանքի մեջ ընկավ, գուցե այն պատճառով, որ ադամանդները ընկերության աշխատեղների համար լավագույն միջոցն էին Հնդկաստանում մասնաոր առևտրից ստացած շահույթը գաղտնի տուն տանելու համար, ինչը պաշտոնապես արգելված էր անել։ Այդ տարվա սեպտեմբերին նա հաստատաեց, որ մտադիր է Կալկաթայում լրագրություն բացել (որը կդառնար Հնդկաստանի առաջի ժամանակակից թերթը)՝ ասելով, որ ինքը «հաղորդագրության համար շատ ձեռագիր նյութեր ունի, որոնք ամենաինտիմ կերպով շոշափում են յուրաքանչյուր մարդու անհատականությունը», բայց պետք է լքեր Բենգալիան և մեկնել Մադրաս, այնտեղից Էլ՝ Անգլիա[8]։ Ընկերության ղեկավարները նրան սնանկ համարեցին՝ «ինչը հանգեցրեց նրա կարողության անցանկալի կորստին»․ հետագայում պնդեց նա[9]։ Թվում էր, թե նա երբեք չի կարողացել բարձրանալ ընկերության աչքին և Լոնդոնում ու այլուր թիկունքից պայքարել է բազմաթիվ հակառակորդների դեմ[9]։

«Հնդկաստանի աշխատանքային նկատառումները»[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Թիկունքի պայքարը տեղի է ունեցել 1772 թվականին, նրա «Հնդկաստանի աշխատանքային նկատառումները» գրքում, որում նա ընդդիմացավ Արևելահնդկական ընկերության վարչակազմին, մասնաորապես, բողոքեց իշխանությունների կամայականությունից և իր տեղահանությունից։ «Նկատառումները» թարգմանվել են ֆրանսերեն և լայնորեն տարածվել, ինչը նպաստել է Եվրոպայում նրա համբավին[9]։ Նրա արձանագրած դիտարկումներն ու փորձարկումները գիտնականների համար դեռ եզակի աղբյուր են համարվում, որոնք ուսունասիրվում են Բենգալիայում ընկերությունների կառավարման բնույթը[10][11]։

Ջուզեպպեի և Թերեզայի ճանապարհորդությունը, 1776-1781[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1775 թվականին Բոլթսն իր ծառայություններն առաջարկեց կայսերական կառավարությանը՝ ասելով վերականգնել Ավստրիայի առևտուրը Հնդկաստանի հետ Ադրեատկ ծովի Տրիեստ նավահանգստից։ Նրա առաջարկն ընդունվեց կայսրուհի Մարիա Թերեզայի կառավարության կողմից, և 1776 թվականի սեպտեմբերի 24-ին Բոլթսը նավարկեց Լինգորդից (ժամանակակից Լիվորնո) Լեոպոլդի՝ Տոսկանայի մեծ դուքսի, կայսրուհու կրտսեր որդու տիրույթներում դեպի Հնդկաստան, կայսերական դրոշի նավի հրամանատարությամբ՝ նախկին հնդիկ Կոմս Լինքոլնը, որը վերանվանվեց «Ջուզեպպե և Թերեզա» (կոչվում է նաև Ջոզեֆ և Թերեզա)։ Նա իր հետ վերցրեց տասնամյա հրովարտակը, որը թույլ էր տալիս կայսրության դրոշի ներքո առևտուր անել Ադրիատիկի ավստրիական նավահանգիստների և Պարսկաստանի, Հնդկաստանի, Չինաստանի և Աֆրիկայի միջև, ինչպես նաև Աֆրիկայից և Մադագասկարից մինչև Ամերիկա[11]։ Այս ձեռնարկությունը պահանջում էր զգալի կապիտալ, որը Բոլթսը փնտրում էր ավստրիական Նիդեռլանդներում (Բելգիա) և ներգրավեց Անտվերպենի բանկիր Չարլզ Պրոլիին և նրա գործընկերներին՝ բանկիրներ I.C.I.-ի Բորիկենսին և Դ. Նագելին[12]։

Դելագոա ծոցի գաղութացում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հաջորդ մի քանի տարիների ընթացքում Բոլթսը գործարաններ հիմնեց Մալաբարի ափին, Աֆրիկայի հարավ-արևելյան ափին՝ Դելագոա ծոցում և Նիկոբար կղզիներում[12]։ Դելագոա ծոցում գործարան հիմնելիս նրա նպատակն էր այն օգտագործել որպես հիմք Արևելյան Աֆրիկայի և Հնդկաստանի արևմտյան ափի նավահանգիստների միջև առևտրի համար[13]։ Նա ձեռք բերեց երեք նավ՝ այս «երկրի» առևտուրը կազմակերպելու համար, այսպես կոչված եվրոպացիների առևտուրը Հնդկաստանի և այլ ոչ եվրոպական նպատակակետերի միջև։ Իր ճանապարհորդության ընթացքում նա Ռիո դե Ժանեյրոյում բուծեց բրազիլական կոխինիլային բզեզներ և դրանք տեղափոխեց Դելագոա ծոց՝ դրանով իսկ նախորդելով այս միջատի ներմուծմանը Բենգալիա՝ կարմին և որդան կարմիր պատրաստելու համար։ Կայսերական դրոշը երկար ժամանակ չի անցել Դելագոա ծովածոցի վրայով, քանի որ  պորտուգալական խուճապահար իշխանությունները, ովքեր պնդեցին, որ այդ վայրը իրենց սեփականությունն է, 40 թնդանոթի ֆրեգատ և 500 մարդ ուղարկեցին Գոայից, որպեսզի 1781 թվականի ապրիլին հեռացնեն Բոլթսի մարդկանց և հիմնադրեն Պրեզիդիո Լորենսու Մարկիշին (Մապուտու), ով այնտեղ հաստատեց մշտական պորտուգալական ներկայություն[14]։

Գործունեությունը Հնդկաստանում, 1776-1781[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տեղեկանալով Բոլթսի արկածախնդրության մասին՝ Արևելահնդկական ընկերությունը իր պաշտոնյաներին հանձնարարեց Բենգալիայում, Մադրասում և Բոմբեյում «օգտագործել ամենաարդյունավետ միջոցները, որոնք կարող են լիովին արդարացված լինել նրան հակազդելու և հաղթելու համար»[15]։ Բոլթսը օգտվեց Ավստրիայի չեզոք կարգավիճակից Մեծ Բրիտանիայի և Ֆրանսիայի, Իսպանիայի և Հոլանդիայի Հանրապետությունների միջև պատերազմներում 1778-1783 թվականներին, որը Ամերիկայի անկախության պատերազմի մի մասն էր կազմում։ Հնդկաստանում ընկերության թշնամանքը Բոլթսի նկատմամբ դարձավ Լոնդոնում Ավստրիայի դեսպանի հրատապ հայտարարությունների առարկա, որի արդյունքում 1782 թվականի հունվարին տնօրենների խորհրդի կողմից Հնդկաստան կարգադրություններ հասան, որոնք Հնդկաստանի պաշտոնյաներին հրահանգեցին  չվիրավորել «Նորին Կայսերական Մեծության որևէ հպատակի»[16]։ Չնայած, երբ նա առաջին անգամ ժամանեց Հնդկաստան՝ Սուրաթում, Արևելահնդկական ընկերությունը ամեն ջանք գործադրեց իր գործունեությանը խոչընդոտելու համար, նա շուտով այնպես արեց, որ Հայդեր Ալիին ճանաչի նրան՝ Նավաբ Միսուրին։ Նա Հայդեր Ալիին այցելեց  մայրաքաղաք Սերինգապատամում, որտեղ նրան թույլատրվեց առևտրի կետեր հիմնել Մանգալորում, Կարվարայում և Բալիապատամում գտնվող Նավաբայի Մալաբարի ափի տիրույթներում[17]։

Նիկոբարյան կղզիների գաղութացումը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մինչ Բոլթսը, գտնվում էր Սերինգապատամում, և Թերեզային ուղարկեց Նիկոբարյան կղզիներ, որտեղ նա ժամանեց 1778 թվականի հունիսին։ Այնտեղ Կապիտան Բենեթը ստանձնեց այդ գործողությունը հուլիսի 12-ին։ Կղզիները եղել են Մորավյան միաբանության քրիստոնեական առաքելության ջանքերի կենտրոնը, որոնք ժամանակ առ ժամանակ այցելում էին այնտեղ Դանիական բազայից՝ Հնդկաստանի Տրանկվեբար քաղաք։ Բոլտսի գործողությունների արդյունքում Կայսերական ընկերությունը Նանկուերի կղզում հիմնել է առևտրային կետ՝ Գոթֆրիդ Ստալի գլխավորությամբ, որին ուղեկցում էին ևս հինգ եվրոպացիներ[18]։ Դանիայի իշխանությունները վճռականորեն բողոքեցին Նիկոբարյան կղզիները գրավելու Բոլթսի գործողությունների դեմ և 1783 թվականին ռազմանավ ուղարկեցին ավստրիացիներին վտարելու համար[19]։

Բոլթսի վեճը Պրոլիֆերատիվների հետ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Չնայած 1776 թվականից ի վեր նրա բազմաթիվ ձեռքբերումներին, ձեռնարկությունը, ընդհանուր առմամբ, կորուստներ ունեցավ՝ ի հիասթափություն իր բելգիացի ֆինանսական հովանավորների ՝ Չարլզ Պրոլիի և նրա գործընկերների։ Պրոլին ցանկանում էր կենտրոնանալ բացառապես այդ շուկայի վրա, Մինչդեռ Բոլթսը պնդում էր Հնդկաստանի հավասարազոր կարևորությունը, քանի որ ավստրիական ապրանքները, ինչպիսիք են՝ սնդիկը, կապարը, պղինձը, երկաթը, անագը և արջասպը կարող էին այնտեղ վաճառվել, ի տարբերություն Չինաստանի, որտեղ միայն իսպանական արծաթյա դոլարներ էին ընդունվում չինական ապրանքների դիմաց, ինչպիսիք են՝ թեյը, ճենապակին և մետաքսը։

Քանի դեռ Բոլթսը Հնդկաստանում էր, Պրոլի խումբը երկու նավ ուղարկեց՝ Քաղաք Վիեննան դեպի Մավրիկիոս և Արքայազն Կաունիցը դեպի Չինաստան՝ առանց նրան տեղյակ պահելու։ Անտեղյակ լինելով, որ Բոլթսը գնել է մի նավ, որը անվանել է արքայազն Կաունից։ Պրոլի խումբը նրանից անկախ մեկ այլ նավ ուղարկեց Չինաստան նույն անունով[20]։ Սա նրա հետ կնքած պայմանագրի խախտում էր։ Նրանք հրաժարվեցին վճարել այն հաշիվները, որոնք նա դրել էր բանկի հաշվեհամարի վրա, երբ Հնդկաստանում էր։ Պրոլին խնդրագիր ներկայացրեց Կայսերական կառավարությանը, որպեսզի Բոլթսի կանոնադրությունը փոխանցվի բացառապես իրեն։ Պրոլին նաև առևանգեց Ջոզեֆին և Թերեզային՝ որպես երաշխիք, մինչ նավը կվերադառնար Լեգհոր[21]։

1781 թվականի հուլիսի 28-ին Բրյուսելում կայսր Ջոզեֆ II-ի հետ հանդիպման ժամանակ Բոլթսը և Պրոլին համաձայնեցին իրենց ասոցիացիան վերափոխել բաժնետիրական ընկերության, իսկ օգոստոսին Բոլթսը իր կանոնադրությունը հանձնեց Տրիեստի և Անտվերպենի առևտրի նոր կայսերական ընկերությանը։ Ասիա (Ասիական առևտրի Կայսերական հասարակություն Տրիեստ և Անտվերպեն)։ Ընկերությունը պետք է վեց նավ ուղարկեր Չինաստան և Հնդկաստան, երկուսը՝ Արևելյան Աֆրիկա և Մավրիկիոս, և երեքը՝ հարավային կետերի ձկնորսության համար[21]։

Տրիեստի և Անտվերպենի կայսերական ընկերությունը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տրիեստի և Անտվերպենի կայսերական ընկերությունը բացվել է հանրային բաժանորդագրության համար 1781 թվականի օգոստոսին՝ իր կապիտալի կեսը հազար բաժնետոմսով անվանական ավելացնելու համար։ Փաստորեն, ընկերությունը լրջորեն ֆինանսական ճգնաժամում է գտնվել, քանի որ Պրոլի խմբին և Բոլթսին պատկանող մնացած հազարավոր բաժնետոմսերը վճարվել են նախկին ասոցիացիայի ակտիվների անվանական արժեքով։ Այս ակտիվների Բոլթսի գնահատումն ընդունվել է անվանական արժեքով, բայց դա կեղծ գնահատական էր, և իրականում նոր ընկերությունը ժառանգել է հին ասոցիացիայի պարտքերը։ Արդյունքում ընկերությունը կանխիկ միջոցների մնայուն պակաս է զգացել և ստիպված է եղել դիմել կարճաժամկետ փոխառությունների և ֆինանսական պարտատոմսերի (որի համար գրավ են հանդիսացել հենց նավերը)՝ 30-35 տոկոսի չափով հավելավճարով[22]։ Այս պայմաններում յուրաքանչյուր նավարկություն պետք է հաջող լիներ, որպեսզի ընկերությունը մնար կենսունակ։ Նաև նոր ընկերության ստեղծման մասին համաձայնագրի պայմաններով Բոլթսը իր արտոնությունը զիջել է բելգիացի գործընկերներին՝ 200,000 ֆլորին վարկի դիմաց (այսինքն ՝ ընկերությունում նրա 200 բաժնետոմսերը) և իր հաշվին երկու նավ Չինաստան ուղարկելու իրավունքի դիմաց[23]։

Ասիական կայսերական ընկերությունը, որը ղեկավարում էր Պրոլի խումբը, կենտրոնացած էր Չինաստանում թեյի առևտրի վրա։ 1781, 1782 և 1783 թվականներին Եվրոպայում, հատկապես Անգլիայում, թեյի գներն աճել էին մինչև չլսված աստիճանների։ 1781 և 1782 թվականներին Ամերիկյան պատերազմի արդյունքում Կանտոնում ոչ մի հոլանդական կամ ֆրանսիական նավ չի հայտնվել, իսկ 1782 թվականին այնտեղ են մտել միայն տասնմեկ անգլիական, երեք դանիական և երկու շվեդական նավեր։ Բրիտանական տասներեք նավերից միայն չորսն են ապահով վերադարձել 1783 թվականին ֆրանսիական կողոպուտի պատճառով։ Փորձելով օգտվել լավ շահույթ ստանալու հնարավորությունից՝ Պրոլի խումբը Կանտոն ուղարկեց հինգ նավ՝ Կոլուրաթ, Զինզենդորֆ, Արխիդուկ Մաքսիմիլիեն և Աուտրիչիեն[24]։

Այնուամենայնիվ, հնարավորությունը բաց էր թողնվել, քանի որ 1783 թվականի հունվարին զինադադարի ստորագրմամբ նախկին պատերազմող կողմերը կարողացան ապահով իրենց նավերը ուղարկել Կանտոն, և 1783 թվականի ամռանը այնտեղ ընդհանուր առմամբ երեսունութ նավ կար, այդ թվում՝ հինգ կայսերական նավ։ Նրանք ստիպված էին թեյ գնել բարձր գնով, բայց երբ վերադարձան Օստենդ 1784 թվականի հուլիսին, նրանք ստիպված էին ցածր գնով թեյ վաճառել մարդաշատ շուկայում, ինչպես նաև վճարել այդ նավահանգիստ վերադառնալու թույլտվության համար։ Օստենդում թեյի գները ընկան, երբ 1784 թվականին Բրիտանական կառավարությունը ներկայացրեց թեյի փոխհատուցման ակտ, որը թեյի հարկը իջեցրեց հիսունից տասը տոկոսի և Նիդեռլանդներից մաքսանենգությունը անբարենպաստ դարձրեց։

Եվրոպայում թեյի գինը հանկարծակի իջավ վաճառված 30-33 ֆրանսիական ֆրանկից մինչև 11-14 ֆրանկ, կամ մոտ վաթսուն տոկոսով։ Դժբախտաբար, վեցերորդ նավը՝ Բելջիոիոզոն, որը մեծ քանակությամբ արծաթե մետաղադրամներ էր տեղափոխում չինական ապրանքներ գնելու համար, խորտակվեց Իռլանդական ծովում փոթորկի ժամանակ Լիվերպուլից հեռանալուց անմիջապես հետո, որտեղ այն բեռնված էր, Կանտոն տանող ճանապարհին[25]։ Չնայած աճող կորուստներին, պարտքերին և պարտավորություններին, ընկերությունը ներդրումներ կատարեց մեկ այլ նավի մեջ՝ Կայսերական արծիվներ կամ Կայսերական արծիվ [imperial eagle], 1100 տոննա տարողությամբ հսկա, որը հատուկ կառուցված էր ընկերության համար Ֆիումեի նավաշինարաններում, որը գործարկվեց 1784 թվականի մարտին ՝ ընկերության նավատորմը ընդհանուր առմամբ կազմելով ինը նավ։

Իրավիճակը սրվեց 1785 թվականի հունվարին, երբ ընկերությունը կասեցրեց բոլոր վճարումները, և շուտով սնանկ ճանաչվեց, և դրա հետ մեկտեղ՝ Պրոլի բանկը։ Չարլզ Պրոլին ինքնսպան եղավ[25]։ 1786 թվականի մայիսի 25-ի Դուբլինի մամուլում հրապարակված հոդվածում արձանագրվել է լուծարված ընկերության՝ Զինդերդորֆ [sic], Կոլուրաթ, Կաունից, Մաքսիմիլիան և Ավստրիա նավերի վաճառքը «իրենց ամբողջ հագուստով, զենքով, խանութներով և այլն»։ Եվ նշվում է. «Այս ընկերության, ինչպես նաև Եվրոպայում մի քանի այլ ընկերությունների ոչնչացումը մեծ չափով պայմանավորված է Անգլիայում թեյի փոխարժեքով և այն առավելություններով, որոնք տարածքային տիրապետությունները տալիս են Բրիտանական ընկերության օգտին[26]»:

Բոլթսի Ամերիկայի հյուսիս-արևմտյան ափ ճանապարհորդելու ծրագիրը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1781 թվականի մայիսին Հնդկաստանից Բոլթսի վերադարձից հետո, նա մտադիր էր ճանապարհորդել Ամերիկայի հյուսիս-արևմտյան ափ՝ ծովային ջրասամույրների մորթու առևտրով Չինաստանում և Ճապոնիաում զբաղվելու համար։ Նա, ըստ երևույթին, լսել է Ջոն Ռիդից՝ Կանտոնի (Գուանչժոու) իր գործակալից, այն հաջողության մասին, որ Ջեյմս Կուկի նավատորմի անձնակազմը հասել է այնտեղ 1779 թվականի նոյեմբերին՝ վաճառելով ծովային ջրասամույրների մորթիները, որոնք նրանք ձեռք են բերել ամերիկյան ափին կախազարդերի համար Խաղաղ օվկիանոսում Կուկի երրորդ արշավախմբի ժամանակ[27]։ Բոլթսի նավը՝ «Կաունիցը» (չպետք է շփոթել Պրոլի խմբի համանուն նավի հետ), 1781 թվականի հուլիսի 8-ին այս լուրով Կանտոնից վերադարձավ Լիվորնո[28]։ Բոլթսը հետագայում գրել է, որ հավակնոտ ցանկություն ունի լինել առաջինը, ով շահույթ կստանա առևտրի այս նոր բնագավառից[29]։

1782 թվականի մայիսին Վիեննայում տեղի ունեցած հանդիպման ժամանակ Բոլթսը քննարկեց իր ծրագիրը կայսր Ջոզեֆ II-ի հետ, որի համար նա նավ էր գնել Անգլիայում 1781 թվականի նոյեմբերին։ Նավը կոչվեց Քոբենզել (կամ Կոբենցլ)՝ ի պատիվ նահանգի փոխկանցլերի՝ Կոմս Ֆիլիպ Կոբենցլի (Կոբենցլ), կայսերական ընկերության հովանավորի։ Բոլթսի ծրագիրը նախատեսում էր, որ նավը կշրջանցեր Հոռն հրվանդանը, մորթի կգներ Նոտկայից, կվաճառեր կամ առևտուր կաներ Չինաստանում և Ճապոնիայում և կվերադառնար Բարի հույս հրվանդանով։ Նա վարձեց չորս նավաստիների, որոնք ծառայում էին Կուկի ղեկավարությամբ, այդ թվում՝ Ջորջ Դիքսոնը, ով հետագայում հրամայեց Թագուհի Շառլոտային նավարկել հյուսիս-արևմտյան ափ Լոնդոնի Էթչս ընկերության համար, և Հենրիխ Ցիմերմանը, ով գերմաներենով զեկույց էր գրել Կուկի վերջին նավարկության մասին։ Նա գնեց մի երկառագաստավոր միակայմ նավ՝ Տրիեստը, որպես տենդեր, և կայսրից հավատարմագրեր ստացավ ուղղված տարբեր կառավարիչներին, որոնց նավահանգիստներում նավը կկայաներ[30]։

Առաջարկվող գիտական ճանապարհորդություն՝ հայտնագործության նպատակով[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կայսրը պատրաստակամորեն լսեց Բոլթսին, քանի որ այս ձեռնարկությունն առաջարկում էր միջոց՝ իրականացնելու իր ցանկությունը, որն առաջացել էր Ջեյմս Կուկի ճանապարհորդություններից՝ գիտական հետազոտություններին նվիրված ավստրիական շուրջերկրյա ճանապարհորդություն կատարելու համար։ Դա հորդորում էր ականավոր գիտակ Իգնազ ֆոն Բորնը, որը կայսեր հրավերով հինգ բնագետների առաջադրեց՝ Բոլթսի հետ գնալ Կոբենզել[31]։ Ենթադրյալ արշավախմբի մասին անգլիական մամուլում հաղորդվել է 1782 թվականի հոկտեմբերի կեսերին հետևյալ պայմաններով։

Կայսրը մտադիր է իրեն այդպես հռչակել՝ ընդօրինակելով այլ արքայազններին և նավ ուղարկելով աշխարհով մեկ՝ հայտնագործություններ կատարելու համար։ Այս հոգնեցուցիչ և վտանգավոր արշավախմբի համար նախատեսված նավը Կոմս Դե Կոբենզեն է [Sic], որը Լոնդոնի նավահանգստից դուրս եկավ անցյալ ապրիլի 15-ին, օգոստոսի 26-ին նավարկեց Լիվորնոյից և սեպտեմբերի 1-ին ժամանեց Տրիեստ՝ մեծ բեռներով, որի մի մասը նա պետք է վերցնի իր հետ, մասնավորապես, տասնչորս սնդուկ՝ ժամացույց և ժամացույցի իրեր, որոնք նա բերել էր Լոնդոնից։ Նավը, որը գտնվում էր Լոնդոնի նավահանգստում, այնտեղ էր 1920 թվականի Կայսեր հրամանով, որի վրա պետք է ուղարկվեն չորս հիանալի գիտնականներ՝ բնական փիլիսոփայության ոլորտում հայտնագործություններ կատարելու համար[32]։

Չնայած սկզբում կայսրը խանդավառ էր տրամադրված,սակայն, բացի իր բնագետներին ֆինանսավորելուց, նա հրաժարվեց դրա համար գումար ծաղսել և, ի վերջո, ձեռնարկությունն անհնարին դարձավ իրականացնել։ Բոլթսի առևտրային ճանապարհորդության հույսերը և կայսեր ու նրա բնագետների ցանկությունը գիտական հայտնագործություններով ճանապարհորդելու համար, որպես համատեղ ձեռնարկություն անհամատեղելի էին։ Բոլթսի բելգիացի նախկին ֆինանսական գործընկերների, իսկ այժմ կայսերական ասիական Տրիեստի և Անտվերպենի մրցակիցների հակազդեցությունը նույնպես պատճառ դարձավ, որ նախագիծը չիրականանա, և 1782 թվականի աշնանը այն դադարեց։ Ավստրիական նավով գիտական արշավախումբ ուղարկելու փոխարեն, ինչպես առաջարկել էր Բորնը, ավստրիացի բնագետները, Ֆրանց Յոզեֆ Մաերտերի ղեկավարությամբ, 1783 թվականի ապրիլին Հավր քաղաքից ուղևորվեցին Ամերիկյան «Գեներալ Վաշինգտոն» ֆրեգատով (Կապիտան Ջոշուա Բարնի) Ֆիլադելֆիա, իսկ այնտեղից՝ Հարավային Կարոլինա, Ֆլորիդա, Բահամներ և Սանտո Դոմինգո (Հիսպանիոլա)։ Բացի բույսերից, նրանք պետք է հավաքեին կենդանիների և հանքանյութերի նմուշներ։ Արտացոլելով ձեռնարկության ծագումը՝ հրահանգիչները նրանց հնարավորություն տվեցին (որը չօգտագործվեց) նավով մեկնել Մեքսիկայում գտնվող Ակապուլկոյից Ֆիլիպիններ, այնտեղից՝ Հոլանդիայի Արևելյան Հնդկաստանի Սունդա կղզիներ, Բենգալիայի, Կորոմանդելի և Մալաբարի ափեր, ինչպես նաև Իլ դե Ֆրանս և Բուրբոն (Մավրիկիոս և Ռեյունիոն)[33]։

Բոլթի մոտեցումները Ռուսաստանի և Նեապոլի նկատմամբ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բոլթսը հրաժարվեց հանձնվել Ամերիկայի հյուսիս-արևմտյան ափ ճանապարհորդելու իր հույսերից։ Կայսր Ջոզեֆ II-ը Բոլթսին ազատեց իր պարտավորություններից (բացառությամբ պարտատերերի նկատմամբ պարտավորությունների) և 1782 թվականի նոյեմբերին թույլ տվեց նրան իր առաջարկով դիմել Ռուսաստանի կայսրուհի Եկատերինա II-ի արքունիքին[34]։ Ռուսական արքունիքը չպատասխանեց, ուստի Բոլթսը իր առաջարկը փոխանցեց նաև Նեապոլի թագավոր Ջոզեֆի եղբոր՝ Ֆերդինանդ IV-ի արքունիքին։ Նա հուսադրող պատասխան ստացավ Նեապոլից, որտեղ Ֆերդինանդ թագավորի առևտրի և նավատորմի նախարար, գեներալ սըր Ջոն Էքթոնը ցանկանում էր խթանել Թագավորության ծովային առևտուրը[35]։ Թագավոր Ֆերդինանդը Բոլթսին տվեց կանոնադրություն, որը ստացել էր կայսրուհի Մարիա Թերեզայից 1776 թվականին, քսանմեկ տարի ժամկետով՝ սկսած 1786 թվականից, Նեապոլի թագավորական հնդկական ընկերության համար (Նեապոլի հնդկական թագավորական ընկերություն), սակայն Նեապոլի կառավարությունը համաձայնեց աջակցել Բոլթսին միայն այն բանից հետո, երբ նա հաջող առաջին նավարկություն կատարեց սեփական ծաղսով և ռիսկերով[36]։ Մարսելում սկսվեցին «Ֆերդինանդ» նավը հարմարեցնելու նախապատրաստական աշխատանքները, որը Բոլթսը նախատեսում էր ուղարկել հյուսիսարևմտյան ափ Նեապոլիտանական դրոշի ներքո, բայց ձեռնարկությունը դադարեցվեց, երբ Բոլթսը ավելի դրական արձագանք ստացավ Ֆրանսիայի կառավարությունից։

Բոլթսը և Լապերուսի արշավախումբը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կայսրի թույլտվությամբ Բոլթսն իր առաջարկն ուղղեց նաև Ջոզեֆի մյուս եղբորը՝ Ֆրանսիայի թագաոր Լյուդովիկոս XVI-ին։ Բոլթսը ընդգծեց իր ծրագիրը Մարեշալ դե Կաստրիներին ուղղված նամակում, որը նա գրեց 1785 թվականի հունվարի 25-ին և ապրիլի 9-ին։ Քոբենցելը պետք է ուղարկվեր Քեյփ Հորնից դեպի Սենդվիչյան կղզիներ (Հավայան կղզիներ), Նուտկա Սաունդ, Կուրիլյան կղզիներ և Չինաստան։ Նավը կմնար Նուտկայում՝ մորթիներ վաճառելու համար, մինչդեռ մի քանի ֆրանսիացիներ կմնային Կուրիլյան կղզիներում՝ ճապոներեն սովորելու և տեղացիների հագուստներն ու սովորույթները որդեգրելու համար։ Առնվազն երկու նավ կգործարկվեր Եվրոպայի հետ կապը պահպանելու համար ինչպես Բարի Հույսի, այնպես էլ Հորն հրվանդանների միջոցով։ Աշխատելու էին բուսաբան, մետաղագործ և աստղագետ։ Հարավային Ատլանտյան օվկիանոսում Տրիստան դա Կունյան պետք է Ֆրանսիայի կողմից ճանաչվեր և դառնար կետորսություն բազա։

Բացի Տրիստանից, պետք է գտնվեր և բնակեցվեր «այն կղզին, որը հայտնաբերել էր Լա Ռոշը 1675 թվականին» (հավանաբար՝ Հարավային Վրաստան)[37]։ Ֆրանսիայի կառավարությունն ընդունեց հայեցակարգը, թեև դրա հեղինակը չէր, ինչը հանգեցրեց Ժան-Ֆրանսուա դե Գալաուի՝ կոմս դը Լապերուզի հրամանատարությամբ արշավախմբի դուրս ուղարկմանը։ Նավահանգիստների և զինանոցների տնօրեն Շառլ-Պիեռ Կլարետ դե Ֆլյորիեի արշավախմբի հուշագրի նախագծում, որը ներկայացրեց թագավորին, ասաց.. «Օգտակարությունը, որը կարող է առաջանալ հայտնագործությունների ճանապարհորդությունից.. ինձ ընկալունակ է դարձրել պարոն Բոլթսի այս ձեռնարկության վերաբերյալ տեսակետներից»։ Սակայն, ինչպես Ֆլյորյեն բացատրեց թագավորին. «Այնուամենայնիվ, ես ընդհանրապես չեմ առաջարկում այս ճանապարհորդության ծրագիրն այնպես, ինչպես այն մտահղացել էր պարոն Բոլթսը»[38]։ Քաղաքական և ռազմավարական նկատառումները գերակա էին առևտրային նկատառումներից։ Բոլթսը ստացել է 1200 Լուի «օգտակար հաղորդագրությունների իր մատուցած ծառայության համար», բայց նա Լապերուզի արշավախմբի նախապատրաստմանը կամ իրականացմանը չի մասնակցել[39]։

Կոբենցելի ճանապարհորդությունները դեպի Հնդկաստան և Բելջիոջոզոն դեպի Չինաստան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Իր կասկածելի Անտվերպենյան կողմնակիցների հետ հակադրվելով՝ Բոլթսը 1782 թվականի կեսերին սնանկ ճանաչվեց[40]։ Թեև նա կապիտալ չուներ, բայց արևելյան առևտրի փորձագետի իր համբավով կարողացավ առևտուր անել և 1783 թվականին հիմնել նոր բաժնետիրական ընկերություն՝ Տրիեստինյան միությունը, որը սեպտեմբերին Կոբենցելին ուղարկեց առևտրային ճանապարհորդության դեպի Մալաբարի ափ․ ճանապարհը դեպի Մարսել, որտեղ նա ստանձնեց իր բեռների հիմնական մասը և Բարի Հույսի հրվանդանը[41]։ Բոմբեյում գնեց երկրորդ նավը, որը կոչվում էր Կոմս Բելջիոջոզո։ Կոբենցելի կապիտան Ջոն Ջոզեֆ Բաուերը տեղափոխվեց Բելջիոջոզո և նավարկեց դեպի Չինաստան[42]։

1786 թվականի փետրվարի 22-ին Տրիեստից հաղորդագրություն է ստացվել, որ Արևելյան Հնդկաստանից Կոմս Կոբենցելը ժամանել է այս նավահանգիստ ամսի 18-ին՝ սելիտրայի, թեյի, կասիայի, կամֆորի, սուրճի, պղպեղի և այլ ապրանքների հարուստ պաշարով՝ 1785 թվականի հունվարի 23-ին Կանտոնը լքելով[43]։ Բելջիոջոզոն Բաուերի հրամանատարությամբ Կանտոնից մեկնեց Նյու Յորք, որտեղ ժամանեց 1786 թվականի հունիսին[44]։ Նավը Նյու Յորքից Դովեր, Անգլիա ժամանելու մասին հաղորդվել Է սեպտեմբերի 15-ին Դեյլի ունիվերսալ ռեգիստրում (Daily Universal Register), և նույն թերթը հրապարակել է մի հատված Օստենդից սեպտեմբերի 24-ին գրված նամակից, որում ասվում է. «Կոմս Դե Բելգիոզոն, Արևելյան Հնդկաստանի ընկերության անունից, այստեղ է ժամանել Բենգալից և Չինաստանից,նրա բեռը հիմնականում բաղկացած է մի քանի կտոր ապրանքներից՝ միայն մի քանի տուփ լավագույն թեյերից և համեմունքներից մեկը՝ Ցեյլոնից, որտեղ նրանք այցելեցին տուն գնալու ճանապարհին»[45]։

Կայսերական արծվի ճանապարհորդությունը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բաց թողնելով Ամերիկյան անկախության պատերազմի ընձեռած հնարավորությունը՝ նավը դեպի հյուսիս-արևմտյան ափ ուղարկելու համար, որին մրցակիցները չեն խանգարել, Բոլթսը, ըստ երևույթին, կարողացավ մասնակցել կայսերական դրոշի ներքո այնտեղ ուղարկված միակ նավարկությանը՝ Կայսերական արծիվով, նախկին Արևելյան Հնդկաստանի Լոուդունով, որը նավարկեց Օստենդից 1786 թվականի նոյեմբերին, Չարլզ Ուիլյամ Բարքլիի գլխավարությամբ[46]։ 1786 թվականի նոյեմբերին Օստենդից հեռանալուց հետո Կայսերական արծիվը 1787 թվականի մայիսին խարիսխ գցեց Սենդվիչյան կղզիների վրա և հունիսին հասավ Նուտկա, որտեղից երկու ամիս առևտուր էր անում հարավամերիկյան ափերի երկայնքով։ Այս ճանապարհորդության ընթացքում Բարքլին զգալիորեն ընդլայնեց գիտելիքները տարածքի աշխարհագրության վերաբերյալ, Մասնավորապես բացահայտնեց Խուան դե Ֆուկա նեղուցը։ Նոյեմբերի 5-ին նա մորթու որսոից վերադարձավ Մակաո[47]։ Արշավախումբը, ըստ երևույթին, արդյունավետ էր ընդանում, քանի որ 1788 թվականի հունիսի 21-ին «Լոնդոն Քրոնիկ» (London Chronicle) հոդվածում ասվում էր, որ «իր բեռն ընդունելուց հետո Կապիտան Բերքլին [Barkley] գնաց Մակաո, որտեղ ապշեցուցիչ գնով իր մորթիները վաճառեց»[48]։ Ի սկզբանե նախատեսված էր, որ Կայսերական Արծիվը երեք ճանապարհորդություն կկատարի դեպի Հյուսիսարևմտյան ափ, Ճապոնիա և Կամչատկա, բայց երբ հասավ Կանտոն իր մենաշնորհը խախտելու սպառնալիքներից հետովաճառվեց հետո վաճառվեց Արևելյան Հնդկաստանի ընկերության կողմից[49]։

Ավստրալիայի գաղութացման ծրագիրը 1786-1787 թվականներին[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1786 թվականի նոյեմբերին Շվեդիայի թագավոր Գուստավ III-ը պայմանագիր կնքեց Բոլթսի հետ՝ Արևմտյան Ավստրալիայի ափերի մոտ կղզի բացահայտելու համար, որտեղ հնարավոր կլիներ հիմնել շվեդական գաղութ և առևտրային կետ։ Այնուամենայնիվ, այս ծրագիրը հետաձգվեց այն բանից հետո, երբ Շվեդիան հաջորդ տարի ներքաշվեց Ռուսաստանի հետ պատերազմի մեջ։ Բոլթսին տրվեց 250 ֆունտ իր կատարած դժվար աշխատանքի համար, և ենթադրյալ գաղութը երբեք չստեղծվեց[50]։

Բոլթսի կյանքի վերջին տարիները[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ասում են, որ Բոլթսը փորձել է վերածնել իր կարողությունը Ֆրանսիայում՝ Փարիզի մերձակայքում ձեռնարկություն հիմնելով, բայց պատերազմի բռնկումը ևս մեկ անգամ տապալեց նրա հույսերը[51]։ Նա վերադարձավ Անգլիա 1800 թվականին, որտեղ անհաջող կերպով փորձեց հետաքրքրվել Արևելյան Հնդկաստանի ընկերությամբ՝ Անատոլիայից պղնձի մատակարարումներ ստանալու և Հնդկաստանում վաճառելու համար[52]։ Այնուհետև, նա տեղափոխվեց Լիսաբոն, որտեղ 1760-ականներին, մինչև Արևելյան Հնդկաստանի ընկերության միանալը, զբաղվում էր ադամանդների առևտրով։ Նա իր վերջին կտակը կազմել է Լիսաբոնում 1805 թվականի օգոստոսին, ասում են, որ Փարիզի Աստվածամոր տաճարում 1808 թվականին[53]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. 1,0 1,1 Stadsarchief Amsterdam
  2. 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Գերմանիայի ազգային գրադարանի կատալոգ (գերմ.)
  3. 3,0 3,1 3,2 Trove — 2009.
  4. William Bolts's will made in Lisbon on 12 August 1805 and proved in London on 7 September 1808, National Archives, Kew, National Archives, Kew, PRO, PROB 11/1485, sig.710; cited by H.V. Bowen, entry on William Bolts in the Oxford Dictionary of National Biography, Oxford University Press, 2004, Vol.6, pp.496-7.
  5. A Register of children baptised in Holland according to 1698 form of 1742: Church of England at Rotterdam. Amsterdam. էջ 33 – via Amsterdam City Archives.
  6. Charles Piot, "Deux publications inconnues, de Guillaume Bolts", Bulletin du Bibliophile Belge, Bruxelles, tome XIII (2e serie, tome IV), 1857, pp.81-4.
  7. 7,0 7,1 William Bolts, "A Short Chronological Narrative of Events [1801]", Cleveland Public Library, Cleveland, Ohio, John G. White Zamboni ms Wq 091.92, B 639s, f.1; cited in Barry M. Gough and Robert J. King, "William Bolts: An Eighteenth Century Merchant Adventurer", Archives: the Journal of the British Records Association, vol.xxxi, no.112, April 2005, pp.8-28, p.10. A. J. van der Aa, Biographisch Woordenboek der Nederlanden, Haarlem, J.J. van Brederode, 2 Deel, 1854.
  8. William Bolts, Considerations on India Affairs, London, 1772, Part II, Vol.III, p.528; cited in J. Natarajan, Report of the Press Commission, Part 2, History of Indian Journalism, New Delhi, Government of India Publication Division, 1955, p.4.
  9. 9,0 9,1 9,2 William Bolts, "A Short Chronological Narrative of Events [1801]", Cleveland Public Library, John G. White Zamboni ms Wq 091.92, B 639s, f.4.
  10. William Bolts, Considerations on India Affairs, London, 1772; Lucy S. Sutherland, The East India Company in Eighteenth-Century Politics, Oxford, Clarendon Press, 1952, pp.219-22, 231.
  11. 11,0 11,1 Abdul Salaam Khursheed, Sahafat Bar-e Sagheer main; Maskeen Ali Hijazi, Nai Sahafat.
  12. 12,0 12,1 Franz von Pollack-Parnau, "Eine österreich-ostindische Handelskompanie, 1775-1785: Beitrag zur österreichische Wirtschaftsgeschichte unter Maria Theresia und Joseph II", Vierteljahrsschrift für Sozial- und Wirtschaftsgesichte, Beiheft 12, Stuttgart, 1927, S.24. Jan Denuce, "Charles de Proli en de Aziatische Kompagnie", Antwerpsch Archievenblad, fasc.1, 1932, pp.3-64. Helma Houtman-De Smedt, Charles Proli, Antwerps zakenman en bankier, 1723-1786: een biografische en bedrijfshistorische studie, Brussel, Paleis der Academiën, 1983, Verhandelingen van de Koninklijke Academie voor Wetenschappen, Letteren en Schone Kunsten van België: Klasse der Letteren, no.108.
  13. Österreichisches Staatsarchiv, Haus-, Hof- und Staatsarchiv (HHStA), Ostindische Compagnie (OIC), iv; cited in Sven H. Carlson, Trade and Dependency, Uppsala, Acta Universitatis Upsalensis, 1984, Studia Historica Upsalensis, No.138, p.112.
  14. Carl Wadström, An Essay on Colonization, vol.1, London, 1794, pp.187-195; B. Struck, "Österreichs Kolonialversuche im 18. Jahrhundert", Völkerkunde: Beiträge zur Erkenntnis von Mensch und Kultur, Bd.III, 1 Jahrgang, 1927, S.184-193; Franz von Pollack-Parnau, "Eine österreich-ostindische Handelskompanie, 1775-1785: Beitrag zur österreichische Wirtschaftsgeschichte unter Maria Theresia und Joseph II", Vierteljahrsschrift für Sozial- und Wirtschaftsgesichte, Beiheft 12, Stuttgart, 1927, S.81-82; Alexandre Lobato, Os Austriácos em Lourenço Marques, Maputo, Imprensa de Universidade Eduardo Mondlane, 2000; Walter Markov, "L'expansion autrichienne outre-mer et les intérêts portugaises 1777-81", in Congresso Internacional de História dos Descobrimentos, Actas, Volume V, II parte, Lisboa, 1961, pp.281-291.
  15. 24 December 1776, British Library, India Office Records and Archives, Bengal Despatches, VIII, ff.271-4; quoted in Sir Richard Temple, "Austria's Commercial Venture in India in the Eighteenth Century", Indian Antiquary, vol.XLVI, December 1917, p.279.
  16. 25 January 1782, British Library, India Office Records and Archives, Bombay Despatches, VI, f.297; quoted in Sir Richard Temple, "Austria's Commercial Venture in India in the Eighteenth Century", Indian Antiquary, vol.XLVII, April 1918, p.68.
  17. Walter Markov, "La Compagnia Asiatica di Trieste", Studi Storici, vol.2, no.1, 1961, p.14.
  18. Franz von Pollack-Parnau, "Eine österreich-ostindische Handelskompanie, 1775-1785: Beitrag zur österreichische Wirtschaftsgeschichte unter Maria Theresia und Joseph II", Vierteljahrsschrift für Sozial- und Wirtschaftsgesichte, Beiheft 12, Stuttgart, 1927, S.45-47. Heinrich Sieveking, "Die Kaiserliche Flagge auf den Nikobaren", Ostasiatische Rundschau, num.5/6, 1940, S.111-2. Gazzetta Universale(Florence), 15 Febbraio 1780; The Public Ledger (London), 13 December 1779; St. James's Chronicle, 18 January 1780; London Chronicle, 11 March 1780; Journal politique, ou Gazette des gazettes, Octobre 1779, Seconde Quinzaine.
  19. Walter Markov, "L'expansion autrichienne outre-mer et les intérêts portugaises 1777-81", Congresso Internacional de História dos Descobrimentos, Actas, Volume V, II parte, Lisboa, 1961, pp.281-291.
  20. Guillaume Bolts, Précis de l'Origine, de la Marche et de la Chûte de la Compagnie d'Asie et d'Afrique dans les Ports du Littoral Autrichien, Liege, 1785, pp.17-8.
  21. 21,0 21,1 Helma Houtman-De Smedt, "The ambitions of the Austrian empire with reference to East India during the last quarter of the eighteenth century", Chaudhury Sushil (ed.), Merchants, companies and trade: Europe and Asia in the Early Modern Era, Cambridge, Cambridge University Press, 1999, p.232-3.
  22. Helma Houtman-De Smedt, "The ambitions of the Austrian empire with reference to East India during the last quarter of the eighteenth century", Chaudhury Sushil (ed.), Merchants, Companies and Trade: Europe and Asia in the Early Modern Era, Cambridge, Cambridge University Press, 1999, p.232-3.
  23. Guillaume Bolts, Recueil de pièces authentiques, relatives aux affaires de la ci-devant Société impériale asiatique de Trieste, gérées à Anvers, Antwerp, 1787, pp.60-65; N.L. Hallward, William Bolts, A Dutch Adventurer under John Company, Cambridge University Press, 1920, pp.190-95.
  24. Canton Consultations, 12 October 1783, British Library, India Office Records and Archives, G12/77; cited in Sven H. Carlson, Trade and Dependency, Uppsala, Acta Universitatis Upsalensis, 1984, Studia Historica Upsalensis, No.138, p.110. Franz von Pollack-Parnau, "Eine österreich-ostindische Handelskompanie, 1775-1785: Beitrag zur österreichische Wirtschaftsgeschichte unter Maria Theresia und Joseph II", Vierteljahrsschrift für Sozial- und Wirtschaftsgesichte, Beiheft 12, Stuttgart, 1927, p.91. Guillaume Bolts, Précis de l'Origine, de la Marche et de la Chûte de la chute de la Compagnie d'Asie et d'Afrique dans les ports du littoral autrichien, Liege, 1785, pp.29-30.
  25. 25,0 25,1 The British Magazine, March 1783, p.239.
  26. Freeman's Journal, 25 May1786, reprinted in American newspapers, such as The Pennsylvania Herald (Philadelphia), 6 September 1786.
  27. Catherine Gaziello, L'expédition de Lapérouse, 1785-1788, Paris, 1984, pp.49-50.
  28. Gazette van Gend, 19 July 1779 and 30 July 1781.
  29. Guillaume Bolts, Recueil de pièces authentiques, relatives aux affaires de la ci-devant Société impériale asiatique de Trieste, gérées à Anvers, Antwerp, 1787, pp.104-5.
  30. Robert J. King, "Heinrich Zimmermann and the Proposed Voyage of the KKS Cobenzell to the North West Coast in 1782-1783", The Northern Mariner, vol.21, no.3, July 2011, pp.235-262.
  31. Journal für Rationelle Politik (Hamburg), July 1782.] Guillaume Bolts, Recueil de pièces authentiques, relatives aux affaires de la ci-devant Société impériale asiatique de Trieste, gérées à Anvers, Antwerp, 1787, pp.99-100.
  32. Parker's General Advertiser, 18 October 1782. Also in The Derby Mercury, 3 October, The Leeds Intelligencer, 8 October and The Ipswich Journal, 12 October 1782.
  33. Leopold Joseph Fitzinger, Geschichte des Kaiserlich-Königlichen Hof-Naturalien-Cabinetes zu Wien, Wien, 1856, S.23-24; Helga Hühnel, "Botanische Sammelreise nach Amerika in 18. Jahrhundert", Franz Wawrik et al (eds.), Die Neue Welt: Oesterreich und die Erforschung Amerikas, Wien, Oesterreichische Nationalbibliothek, 1992, S.61-78; Helene M. Kastinger Riley, "Charleston's Drawing Master Bernhard Albrecht Moll and the South Carolina Expedition of Emperor Joseph II of Austria", Journal of Early Southern Decorative Arts, vol.21, no.1, 1995, pp.4-88.
  34. Bolts to Catherine II, Vienna, November 1782, offering to lead a Russian expedition to the North West Coast of America, Kamchatka and China, Российский государственный архив древних актов, фонд Госархива [Государственный Aрхив Российский Империй], разряд XXIV (Сибирский приказ и управление Сибирью), дело 61 (Проект Капитана Г.И. Болтца об экспедиции к северо-западному поберeжью Америки 1782), [Rossiiskii Gosudarstvennyi Arkhiv Drevnikh Aktov, fond Gosarkhiva (Gosudarstvennyi Arkhiv Rossiiskoi Imperii), razryad 24: Siberian order and control of Siberia, delo 61 Project of Captain Bolts for an expedition to the north-west coast of America, 20ff.]; cited in Центральный Государивенный Архив Древних Aктов CCCP: Путеводитель (Tsentral'nyi Gosudarstvennyi Arkhiv Drevnikh Aktov USSR: Putevoditel'), Tome I, Moscow, 1991, page 378. Bolts to Ostermann, 17 December 1782, Российский государственный архив древних актов (Rossiiskii gosudarstvennyi arkhiv drevnikh aktov/Russian State Archive of Early Acts, Moscow), fond Gosarkhiva (Gosudarstvennyi Arkhiv Rossiiskoi Imperii), razryad 24, delo 61; cited in Glynn Barratt, Russia in Pacific Waters, 1715-1825, Vancouver, University of British Columbia Press, 1981, pp.89, 254.
  35. "Plan pour les lettres patentes d'octroy exclusif proposé à être accordé par sa majesté le roi des Deux Siciles à Guillaume Bolts pour le commerce et navigation aux Indes Orientales, à la Chine et ailleurs, sous le titre de Société Royale Asiatique de Naples, pour le termes de 21 anneés", Archivio di Stato di Napoli, Esteri, f.4211; cited in Giovanni Iannettone, Iniziative di commercio con le Indie Orientali del Regno delle Due Sicilie, Napoli, 1967, pp. 3ff; and in idem, Presenze italiane lungo le Vie dell'Oriente nei Secoli XVIII e XIX nella Documentazione diplomatico-consolare italiana, Napoli, Edizioni scientifiche italiane, 1984, pp.66-69; and in Aurelio Lepre, "Sui rapporti tra Mezzogiorno ed Europa nel Risorgimento", Studi Storici, Anno 10, no.3, Jul.-Sep. 1969, pp.556-7.
  36. Archivio di Stato di Napoli, Esteri, f.4211; cited in Aurelio Lepre, "Sui rapporti tra Mezzogiorno ed Europa nel Risorgimento", Studi Storici, Anno 10, no.3, Luglio-settembre. 1969, pp.557.
  37. Bolts à Castries, 25 Janvier 1785 and 9 Avril 1785, Rigsarkivet (Stockholm), Handel och Sjöfart, 193, "W. Bolts' förslag till kolonisation af en ö ... 1786-1790"; cited in Holden Furber, "In the Footsteps of a German 'Nabob': William Bolts in the Swedish Archives", The Indian Archives, vol.12, nos.1-2, January–December 1958, p.16 (reprinted in Holden Furber, Private Fortunes and Company Profits in the India Trade in the 18th Century, edited by Rosane Rocher, Aldershot and Brookfield, Variorum, 1997, Variorum Collected Studies CS569). An incomplete copy of Bolts's letter to Castries of 25 January 1785 is held at the Bibliothèque nationale (Paris), Département de Manuscrits, Manuscrits français, "nouvelles acquisitions françaises", Collection Margry, no.9424, ff.2-4; cited in Abraham Phineas Nasatir, French Activities in California, Stanford, Stanford University Press, 1945, p.380.
  38. "Projet de Fleurieu et Instructions du Roi", Archives nationales, Fonds de la Marine, 3JJ 386, ff.29-30; quoted in Catherine Gaziello, L'Expédition de Lapérouse 1785-1788: Réplique française aux voyages de Cook, Paris, CTHS, 1984, pp.50-51. Archives nationales, Fonds de la Marine, B4 319-20.
  39. Archives nationales, Fonds de la Marine, 3JJ 389, f.1; quoted in Catherine Gaziello, L'Expédition de Lapérouse 1785-1788: Réplique française aux voyages de Cook, Paris, CTHS, 1984, p.50.
  40. N.L. Hallward, William Bolts, Cambridge, 1920, p.193. Adolf Beer, "Die österreichische Handelspolitik unter Maria Theresia und Joseph II: Studien zur Geschichte de österreichischen Volkswirtschaft", Archiv für Österreichische Geschichte, Band 86, 1899, S.100-104; Franz von Pollack-Parnau, "Eine österreich-ostindische Handelskompanie, 1775-1785: Beitrag zur österreichische Wirtschaftsgeschichte unter Maria Theresia und Joseph II", Vierteljahrsschrift für Sozial- und Wirtschaftsgesichte, Beiheft 12, Stuttgart, 1927, p.88.
  41. Münchner Zeitung, 21sten. Januars 1783, S.47-48; Wiener Zeitung, 15 and 18 January 1783. The St. James's Chronicle, 1 June 1784; The Universal Daily Register, 10 October 1785; The Morning Chronicle, 26 November 1785. Sir Richard Temple, "Austria's Commercial Venture in India in the Eighteenth Century", Indian Antiquary, vol.XLVII, April 1918, pp.85-92. Fulvio Babudieri, Trieste e gli Interessi austriaci in Asia nei Secoli XVIII e XIX, Padova, CEDAM, 1966, doc.26, "Certificato azionario della Société Triestine".
  42. The London Chronicle, The Morning Post, 8 October, The Public Advertiser and The Daily Universal Register, 10 October, The Freeman's Journal, 15 October 1785.
  43. The Universal Daily Register, 20 March 1786.
  44. The Connecticut Courant (Hartford), 19 June 1786.
  45. The Daily Universal Register, 30 September 1786; Gazette van Gend, 25 September 1786; The Public Ledger, 10 October 1786.
  46. Madeleine Ly-Tio-Fane, "A reconnaissance of tropical resources during Revolutionary years: the role of the Paris Museum d'Histoire Naturelle", Archives of Natural History, vol.18, part 3, 1991, pp.323-362, p.337; Log of the Loudoun/Imperial Eagle, Provincial Archives of British Columbia, A/A/20.5/L92; Beth Hill, The Remarkable World of Frances Barkley, 1769-1845, Sidney (BC), 1978, p.60; B.M. Gough, "Charles William Barkley", Dictionary of Canadian Biography, VI, 36-7; and Holden Furber, J ohn Company at Work (Cambridge, Mass., 1948), p.71; Louis Dermigny, Chine et l'Occident: le Commerce à Canton au XVIIIeme. Siècle, Paris, SEVPEN, 1964, tome III, p.1155.
  47. The Public Advertiser, 17 June 1788; "New Fur Trade", The World, 6 and 13 October 1788, and The European Magazine, November 1788. The Imperial Eagle is described as belonging to the Austrian East India Company (that is, the Imperial Company of Trieste) in F.W. Howay, A List of Trading Vessels in Maritime Fur Trade, 178 –1794, Ottawa, Royal Society of Canada, 1930, p.115.
  48. Also in The Morning Chronicle, 23 June, The Public Advertiser and The Morning Post, 24 June, The Morning Herald, 25 June, and Freemans Journal (Dublin), 28 June 1788.
  49. Beth Hill, The Remarkable World of Frances Barkley, 1769-1845, Sidney (BC), 1978, p.60; F.W. Howay, "Early Navigation of the Straits of Juan de Fuca", The Quarterly of the Oregon Historical Society, vol.XII, no.1, 1911, p.9. Williamson, "John Henry Cox", p.16.
  50. Robert J. King, "Gustaf III's Australian Colony", The Great Circle, vol.27, no.2, 2005, pp.3-20.
  51. Michaud freres, Biographie universelle, Paris, tome 5, 1812, entry on William Bolts.
  52. Bolts to Hugh Inglis, London, 20 August 1800 ; cited in Willem G. J. Kuiters, The British in Bengal, 1756-1773: A Society in Transition seen through the Biography of a Rebel: William Bolts (1739-1808), Paris Indes savantes, 2002), pp.175, 186.
  53. William Bolts's will made in Lisbon on 12 August 1805 and proved in London on 7 September 1808, National Archives, Kew, National Archives, Kew, PRO, PROB 11/1485, sig.710, cited by H.V. Bowen, entry on William Bolts in the Oxford Dictionary of National Biography, Oxford University Press, 2004, Vol.6, pp.496-7.

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Fulvio Babudieri, Trieste e gli Interessi austriaci in Asia nei Secoli XVIII e XIX, Padova, CEDAM, 1966.
  • Sven H. Carlson, Trade and Dependency, Uppsala, Acta Universitatis Upsalensis, 1984, Studia Historica Upsalensis, No.138.
  • Bolts, William (1772). Considerations on India affairs. London: J. Almon, P. Elmsly, Brotherton and Sewell. OL 11544151W.
  • John Everaert, "Willem Bolts: India Regained and Lost: Indiamen, Imperial Factories and Country Trade (1775-1785)", in K.S. Mathew (ed.), Mariners, Merchants, and Oceans: Studies in Maritime History, New Delhi, Manohar, 1995, pp. 363–369.
  • Holden Furber, "In the Footsteps of a German 'Nabob': William Bolts in the Swedish Archives", The Indian Archives, vol.12, nos.1-2, January–December 1958; reprinted in Holden Furber, Private Fortunes and Company Profits in the India Trade in the 18th Century, edited by Rosane Rocher, Aldershot and Brookfield, Variorum, 1997, Variorum Collected Studies CS569).
  • Barry M. Gough and Robert J. King, "William Bolts: An Eighteenth Century Merchant Adventurer", Archives: the Journal of the British Records Association, vol.xxxi, no.112, April 2005, pp. 8–28.N.L.
  • Hallward, Norman Leslie (1920). William Bolts, a Dutch adventurer under John Company. Cambridge,[Eng.] The University press.
  • Helma Houtman-De Smedt, "The ambitions of the Austrian empire with reference to East India during the last quarter of the eighteenth century", Chaudhury Sushil (ed.), Merchants, Companies and Trade: Europe and Asia in the Early Modern Era, Cambridge, Cambridge University Press, 1999, p. 232-3.
  • Helga Hühnel, "Botanische Sammelreise nach Amerika in 18. Jahrhundert", Franz Wawrik et al (eds.), Die Neue Welt: Oesterreich und die Erforschung Amerikas, Wien, Oesterreichische Nationalbibliothek, 1992.
  • Robert J. King, "Gustaf III's Australian Colony", The Great Circle, vol.27, no.2, 2005, pp. 3–20.
  • Robert J. King, "William Bolts and the Austrian Origins of the Lapérouse Expedition", Terrae Incognitae, vol.40, 2008, pp. 1–28.
  • Robert J. King, "Heinrich Zimmermann and the Proposed Voyage of the KKS Cobenzell to the North West Coast in 1782-1783", The Northern Mariner, vol.21, no.3, July 2011, pp. 235–262.
  • Alexandre Lobato, Os Austriácos em Lourenço Marques, Maputo, Imprensa de Universidade Eduardo Mondlane, 2000.
  • Franz von Pollack-Parnau, "Eine österreich-ostindische Handelskompanie, 1775-1785: Beitrag zur österreichische Wirtschaftsgeschichte unter Maria Theresia und Joseph II", Vierteljahrsschrift für Sozial- und Wirtschaftsgesichte, Beiheft 12, Stuttgart, 1927.
  • Temple, Sir Richard, «Austria's Commercial Venture in India in the Eighteenth Century», Indian Antiquary, XLVII (April 1918): 85–92
  • Michal Wanner, "Imperial Asiatic Company in Trieste—The Last Attempt of the Habsburg Monarchy to Penetrate East Indian Trade, 1781-1785", 5th International Congress of Maritime History, Royal Naval College, Greenwich, 23–27 June 2008.