Շվեդիայի կառավարման ձևի օրենք (1772)
Շվեդիայի կառավարման ձևի մասին 1772 թվականի օրենք (շվեդ.՝ regeringsform), նախատեսում էր ինքնակալություն (փաստորեն՝ շվեդական քաղաքականությունը իրականության մեջ` դուալիստական միապետություն)։ Օրենքը ներկայացվեց Գուստավ III թագավորի կողմից և սոցիալական խումբը միաձայն հաստատեց այն 1772 թվականի սեպտեմբերի 21-ին։ Օրենքի համաձայն՝ իշխանությունը դասային հասարակարգից անցավ թագավորին և պառլամենտարիզմի դարաշրջանը, որը տևել էր կես դար, ավարտվեց։ Այս օրենքի ընդունումը արդյունք էր թագավորի կողմից իրականացված անարյուն հեղաշրջման, որը իրականացվել էր 1772 թվականի օգոստոսի 19-ին։ Միության և պաշտպանության մասին օրենքը ընդունվել է 1789 թվականին, որով վերջապես հաստատվեց թագավորի բացարձակ իշխանությունը։ Կառավարման ձևի մասին օրենքը գոյատևեց մինչև 1809 թվականի սահմանադրության ընդունումը, որն ավարտվեց շվեդական բացարձակմամբ, ինչը 1809 թվականի մարտի 13-ի հեղաշրջման արդյունքն էր։
Օրենքը, սակայն մնաց Ֆինլանդիայում, որը նույն թվականին դարձավ Մեծ իշխանություն։ Կայսր Ալեքսանդր I-ը Բորգոսի սեյմում հանդիսավոր կերպով հայտարարեց «Ես խոստացա պահպանել ձեր սահմանադրությունը, ձեր հիմնական օրենքները. ձեր այստեղ հավաքվելը հաստատում է իմ խոստումների կատարումը »։ Հաջորդ օրը Սեյմի անդամները երդում տվեցին, որ «նրանք Ալեքսանդր I կայսրին և ինքնիշխան համառուսաստանյան Ֆինլանդիայի Մեծ Դուքսին ճանաչում են որպես իրենց թագավոր և կպահպանեն տարածաշրջանի հիմնարար օրենքներն ու սահմանադրությունները այն տեսքով, ինճպես նրանք ներկայումս գոյություն ունեն»։ Ե՛վ Կառավարման ձևի մասին, և՛ Միության և պաշտպանության մասին» օրենքները ուժի մեջ մնացին Ֆինլանդիայի Մեծ իշխանության գոյության ընթացքում, քանի որ նրանք ինքնավարությունը հաստատեցին որպես Համառուսական կայսրի կառավարման ձև։ Ալեքսանդր I-ի ոչ մի հետևորդ հանձն չառավ բացահայտորեն չեղարկել նրա խոստումը, բայց Նիկոլայ II-ի օրոք ռուսիֆիկացման դարաշրջանում փորձ արվեց կատարել այն ենթաօրենսդրական ակտի, մանիֆեստների և օրենքների միջոցով, որոնք ուղղակիորեն հակասում էին գործող սահմանադրությանը։
Մարտի 7-ին (20)-ին Ռուսաստանի ժամանակավոր կառավարությունը հանդես եկավ մանիֆեստով[1], որով Ֆինլանդիային վերադարձվեցին ինքնավարության ժամանակաշրջանի բոլոր իրավունքները և չեղյալ հայտարարվեց Ռուսիֆիկացման շրջանի բոլոր սահմանափակումները։ Կայսեր գահից հրաժարվելուց և այլ հավակնորդների բացակայության պայմաններում ստեղծվեց մի իրավիճակ, որը թույլ տվեց սահմանադրության 38-րդ կետի համաձայն, խորհրդարանը երկրում ընտրի գերագույն իշխանություն։
1917 թվականի նոյեմբերի 15-ին Ֆինլանդիայի խորհրդարանը, գործող օրենսդրության համաձայն, իրեն հռչակեց պետական բարձրագույն իշխանության տեր և նշանակեց կառավարություն՝ Սենատ։ Խորհրդարանն իր առջև խնդիր դրեց կատարել սահմանադրական դրույթների և կառավարման ձևի փոփոխություն[2]։
Դեկտեմբերի 4-ին կառավարությունը խորհրդարան ներկայացրեց Ֆինլանդիայի Սահմանադրության նախագիծ։ Ծրագրի առաջնորդող սկզբունքն այն էր, որ Ֆինլանդիան պետք է դառնա ինքնիշխան հանրապետություն։ Խորհրդարանը նախագիծը հաստատեց 1917 թվականի դեկտեմբերի 6-ին, այդ օրն էլ համարվում է Ֆինլանդիայի անկախության օր[3]։
Շուտով սկսված Քաղաքացիական պատերազմը փոխեց պատգամավորների վերաբերմունքը հանրապետական համակարգի նկատմամբ, ինչպես նաև պատգամավորների թիվը, ապստամբությանը հարող ծայրահեղ ձախերը Էդուսկունտում ներկայացված չէին։ 1918 թվականի մայիսին գումարված խորհրդարանի 92 սոցիալ-դեմոկրատ պատգամավորներից 40-ը թաքնվում էին Ռուսաստանում, իսկ մոտ 50-ը` ձերբակալված էին։ Առաջին նստաշրջանին մասնակցեցին 97 աջակողմյան պատգամավորներ և մեկ սոցիալ-դեմոկրատ Մատտի Պաասիվուորին։ Պատգամավորների շրջանում հատկապես տարածված էին միապետական գաղափարները։ 1918 թվականի օգոստոսի 18-ին Ֆինլանդիայի պառլամենտը Սենատին խնդրեց (58-ից, 44 կողմ) ձեռնարկել անհրաժեշտ միջոցներ՝ Ֆինլանդիայում թագավորության անցնելու ուղղությամբ։ Այդ միջոցները ձեռնարկվեցին և նույն տարվա հոկտեմբերի 9-ին խորհրդարանը Ֆինլանդիան հռչակեց թագավորություն։ Նոր թագավոր դարձավ Գերմանիայի կայսր Վիլհելմ II-ի փեսան` արքայազն Ֆրիդրիխ Կարլը (Ֆրեդրիկ Կաարլեն ֆիննական տառադարձությամբ), որը այդպես էլ երբեք երկիր չներկայացավ, նրա պարտականությունները կատարում էր թագավորության ժամանակավոր կառավարիչ` Ֆինլանդիայի Սենատի (կառավարության) նախագահ Պեր Էվինդ Սվինվուդը։ Պատերազմում Գերմանիայի պարտությունից հետո թագավորը հրաժարվեց թագից, դա տեղի ունեցավ 1918 թվականի դեկտեմբերի 12-ին։ Նույն օրը խորհրդարանը հաստատեց Սվինվուդի հրաժարականը և գեներալ Մաներնհայմին ընտրեց որպես թագավորության նոր ժամանակավոր կառավարիչ։ Կառավարման ձևի օրենսդրական փոփոխությունները տեղի ունեցան 1919 թվականի հուլիսի 17-ին, 1919 թվականի մարտին կայացած խորհրդարանի նոր կազմի ընտրությունից հետո։ Կառավարման ձևի մասին նոր օրենք[4] ընդունվեց, և հաստատվեց «Միության և պաշտպանության մասին» օրենքը՝ այն որոշակի երաշխիքներ էր տալիս բուրժուազիային և գյուղացիությանը։ Ավարտվեց խառնաշփոթություններ առաջացնող միապետության-հանրապետություն խաղը։ Այդ ընթացքում կառավարությունը խորհրդարանին ներկայացրեց երկու փոփոխությունների նախագիծ հանրապետության համար, իսկ երկուսը՝ միապետության համար։
Միության և պաշտպանության մասին օրենքի որոշ դրույթներ Ֆինլանդիայում պահպանվեցին մինչև 1995 թվականը[5]։ Օրենսդրական որոշ փոփոխություններ շարունակվեցին մինչև 2000 թվականը, երբ կառավարման ձև դարձավ խորհրդարանական հանրապետությունը[6]։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Манифест об утверждении конституции Великого княжества Финляндского и о применении её в полном объёме
- ↑ Ֆինլանդիայի նոր կառավարման ձևի նախագիծ
- ↑ Ֆինլանդիայի ժողովրդին։ Անկախության հռչակագիր
- ↑ «Ֆինլանդիայի կառավարման ձևը 1919 թվականին». Արխիվացված է օրիգինալից 2019-07-28-ին. Վերցված է 2019-11-16-ին.
- ↑ «Օրենք գույքի հատուկ արտոնությունների վերացման մասին». Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ օգոստոսի 8-ին. Վերցված է 2019 թ․ նոյեմբերի 16-ին.
- ↑ «Ֆինլանդիայի գլխավոր օրենք». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ ապրիլի 23-ին. Վերցված է 2019 թ․ նոյեմբերի 16-ին.