Jump to content

Շամբալա (առասպելական վայր)

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Շամբալա
Մանջուշրիկիրտի, Շամբալայի թագավոր
Տեսակառասպել, Տիբեթական բուդդայականություն և թագավորություն

Շամբալա, Շամբհալա կամ Սամբալա (սանսկրիտ՝ शम्भल[Ն 1], տիբեթերեն՝ བདེ་འབྱུང, Bde'byung; չինարեն՝ 香巴拉), Տիբեթյան բուդդիզմում հոգևոր առասպելական թագավորություն, որ թաքնված է ինչ-որ տեղ Կենտրոնական Ասիայում և հատկապես կարևոր դեր է խաղում Կալաչակրայի ավանդույթում:

Բուդդայական Շամբալայի առասպելն ընդունվել և ընդլայնվել է արևմտյան էզոթերիզմում, սկզբում հիմնականում Ելենա Բլավատսկայան, թեոսոֆական և արիասոֆական հեղինակները, իսկ 1960-ականներից սկսած՝ օկուլտ և աջակողմյան էզոթերիկ հեղինակները, ինչպես նաև օկուլտիզմի վրա նացիոնալ-սոցիալիզմի ազդեցության մասին ենթադրությունների համատեքստում:

Այնպիսի գաղափարներ, ինչպիսին է Ագարթայի ստորգետնյա թագավորությունը, ներառվել են, վերափոխվել և, Շանգրի-Լա հորինված ​​թաքնված դրախտի նման վայրերի հետ միասին, մտել են ժողովրդական մշակույթ:

Առաջին հիշատակումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Շամբալան հիշատակվում է Կալաչակրա Տանտրայում[2][3] և արևմտյան Տիբեթի հնագույն Ժանչժուան (տիբեթերեն՝ ཞང་ཞུང་) թագավորության տեքստերում։ Տիբեթական բուդդայականության «Բոն» սուրբ գրություններում խոսվում է Շամբալայի հետ սերտորեն կապված մի երկրի մասին, որը կոչվում է Tagzig Olmo Lung Ring (Տագ-զիգ)[4]:

Սանսկրիտ անվանումը վերցված է Գանգեսի մոտ գտնվող քաղաքի անունից, որը երբեմն նույնացվում է հնդկական Ուտար Պրադեշ նահանգի Սամբհալ քաղաքի հետ, ինչպես նշված է հինդու Պուրանաներում: Գտնվելու վայրի առասպելական նշանակությունը ծագում է Վիշնու Պուրանայում արված հինդու մարգարեությունից (4.24), ըստ որի Շամբալայում կծնվի Կալկին` Վիշնուի հաջորդ մարմնավորումը, որից կսկսվի նոր դարաշրջան (Սատյա Յուգա)[5] և բուդդայական մարգարեությամբ այստեղ կծնվի Մայտրեյան (սանսկրիտ՝ मैत्रेय, թարգմանաբար` «Նա, ով սեր է»)` ապագայի Բուդդան[6][7]:

Շամբալայի մասին առաջին հիշատակումը բուդդայական տեքստերում հայտնաբերվել է Կալաչակրա Տանտրայում (10-րդ դար), որն ասվում է, որ պահպանվել է Շամբալայի թագավոր Սուչանդրայի ժամանակներից, ով ստացել է Կալաչակրա ուսմունքը Բուդդա Շակյամոնիից:

Մեկ այլ լեգենդի համաձայն՝ Շամբալան թագավորություն էր Կենտրոնական Ասիայում։ Նրա թագավոր Սուչանդրան այցելել է Հարավային Հնդկաստան՝ գիտելիքներ ձեռք բերելու համար։ 9-րդ դարում, երբ մուսուլմանները ներխուժում են Կենտրոնական Ասիա, Շամբալայի թագավորությունը դառնում է անտեսանելի մարդկային աչքերի համար, և միայն սրտով մաքուր մարդիկ կարող են գտնել դրա ճանապարհը:

Կալաչակրա տանտրա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տիբեթյան բուդդիզմում Շամբալայի ավանդական լեգենդը նկարագրում է առասպելական թագավորություն, որը պահպանում է բուդդիզմի ուսմունքները, հատկապես Կալաչակրան, մինչդեռ աշխարհը տիրում են անհավատները, որոնք սովորաբար նույնացվում են որպես մուսուլմաններ[8]: Այն բանից հետո, երբ նրանք հաղթեն Դհարման, Շամբալայի 25-րդ թագավոր Կալկին Ռաուդրա Չակրինը թողնում է իր թագավորությունը բուդդայական բանակի հետ և ոչնչացնում բարբարոսներին: Ըստ լեգենդի, սա նշանավորում է մաքուր բուդդիզմի նոր դարաշրջանի սկիզբը[8]:

Ըստ այս տատրայի` Շամբալան ղեկավարում է Մայտրեյան, որը ապագայի Բուդդան է լինելու[6][9]: Շամբալայի մասին պատմվում է Կալաչակրա տանտրայում (10-րդ դար), որը Անուտտարայոգա տանտրաների խմբի տեքստերի շարքից է: Կալաչակրա բուդդիզմը, ենթադրաբար, ներթափանցել է Տիբեթ 11-րդ դարում՝ տիբեթական Կալաչակրա օրացույցի դարաշրջանում։ Կալաչակրայի ամենահին հայտնի ուսուցիչներն են Դոլպոպա Շերաբ Գյալցենը (մահ. 1361) և Բուտոն Ռինչեն Դրուբը (մահ. 1364):

Կալաչակրա տատրայում նշվում է, որ Մանջուշրիկիրթին (Manjuśrīkīrti) ծնվել է մ.թ.ա. 159 թվականին և կառավարել է Մլեչչա[Ն 2] 300 510 այլադավան անդամներից բաղկացած թագավորությունը, որոնցից ոմանք պաշտում էին Արևը։ Ասում են, որ նա իր տիրույթից վտարել է 20,000 մարդ, ովքեր կառչել են արևի պաշտամունքից, չեն ընդունել բուդդիզմի Կալաչակրան (Ժամանակի անիվը): Հասկանալով, որ սրանք իր ժողովրդի մեջ ամենաիմաստունն ու լավագույնն էին, և թե որքան է նա նրանց կարիքը զգում, նա ավելի ուշ խնդրել է նրանց վերադառնալ: Նրանք, ովքեր չեն վերադարձել, ասում են, որ ստեղծել են Շամբալա քաղաքը: Մանջուրիկիրտին նախաձեռնել է Կալաչակրայի ուսմունքների քարոզչությունը, որպեսզի փորձի դարձի բերել նրանց, ովքեր վերադարձել են և դեռևս իր իշխանության ներքո էին: Ք.ա. 59 թվականին նա հրաժարվել է իր գահից ի օգուտ որդու՝ Պունդիարիկայի և շուտով մահացել է` մտնելով Բուդդահուդի (Buddhahood) Սամբհոգակայա (սանսկրիտ՝ संभोगकाय -Բուդդայի երեք մարմիններից երկրորդը՝ «երանության մարմին» կամ «աստվածային մարմին») վիճակի մեջ[14][15]:

Շամբալա և Ոսկե դար

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ալթայա-Հիմալայան շամանի դիմանկար. «Մի կախարդուհի Տունգուսից» (1812-1813)

Կալաչակրա տանտրայում մարգարեական տեղեկություն կա, որ երբ աշխարհն ընկնի պատերազմի և ագահության մեջ, և ամեն ինչ կորչի, Կալկիի 25-րդ արքա Մայտրեյան դուրս կգա Շամբալայից[6][9] հսկայական բանակով, որը կհաղթի մութ ուժերին և կառաջարկի համաշխարհային Ոսկե դար: Այս վերջին ճակատամարտը մարգարեացվել է 2424 կամ 2425 թվականների համար (Բուդդայի մահից հետո 3304-րդ տարում): Դրանից հետո բուդդիզմը կգոյատևի ևս 1800 տարի[16]:

Շամբալայի լեգենդների համաձայն՝ Շամբալայի 25-րդ թագավոր Կուլիկա Ռուդրա-չակրի (Տիբեթում` Ռիգդեն Ջապո) օրոք մեծ ճակատամարտ է տեղի ունենալու բարի ուժերի, Շամբալայի բանակի և չարի ուժերի միջև։ Այդ իսկ պատճառով Շամբալային նվիրված բուդդայական նկարները (տիբեթերերեն` տհանգ-կա) միշտ պատկերում են Ռիգդեն Ջապոյի ճակատամարտը ուսմունքի թշնամիների հետ: Ավելին, այս ճակատամարտը խորհրդանշում է իմաստության հաղթանակը տգիտության դեմ, հոգևորության հաղթանակը հետամնացության դեմ, այլասիրությունը էգոիզմի դեմ: Շամբալայի թագավորի հաղթանակից հետո կգա հոգևոր, բարոյական և մշակութային արշալույսի նոր դարաշրջան։ Շամբալայի արքաները, ովքեր կառավարում և կառավարել են Բուդդա Շակյամոնիի ուսմունքին համապատասխան (ըստ լեգենդի, դրանք 32-ն են), կոչված են պահպանել Շամբալան մինչև չարի հորդաների հետ նրա ուժերի մեծ ճակատամարտի պահը։

Շամբալա բուդդայական դպրոց

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մեդիտացիայի վարպես Չոգյամ Տրունգպան (1939-1957) հիմնել է Շամբալա բուդդայականության առանձին դպրոցը։ Դրա համար նա ի մի է բերել տիբեթական բուդդիզմի չորս դպրոցներից երկուսի` Կագյու և Նյինգմա ավանդույթները և դրանք համադրել է իր շամբալայի փիլիսոփայության հետ, որը նա ներկայացրել էր 1970-ականներին «Շամբալա. Ռազմիկի սուրբ ճանապարհը» աշխատության մեջ[17]: Նպատակն էր հեշտ մուտք ապահովել տիբեթյան բուդդիզմի ուսմունքները, հատկապես արևմտյան երկրներ[18]:

Շամբալան արևմտյան էզոթերիզմում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Շամբալան առաջին անգամ հիշատակվել է Արևմուտքում 1833 թվականին Շանդոր Չոմայի անգլերեն հոդվածում, որից հետո Տիբեթական լեզվի քերականություն անգլերենով գրքում։

Թեոսոֆիայում Շամբալան մեծ ուսուցիչների տեղն է, ովքեր առաջ են տանում մարդկության էվոլյուցիան: Շամբալայի գտնվելու վայրը համարվում է և՛ Գոբի անապատը[19][20][21], և՛ Հիմալայները[22][23]։ Շամբալայի գաղափարը ժամանակակից էզոթերիկ ավանդույթի մեջ ներմուծել է Ելենա Բլավատսկայան և այնուհետև մշակվել հետ-թեոսոֆիստների կողմից, ինչպիսիք են Չարլզ Լիդբիթերը և հատկապես Ալիսա Բեյլին և Նիկոլայ Ռերիխը[24]:

Ելենա Պետրովնա Բլավատսկայայի ներկայացմամբ Շամբալան իսկական աշխարհագրական վայր է և Աշխարհի Տիրակալի նստավայրը, որը գտնվում է Գոբի անապատում: Ատլանտիդա և Լեմուրիա առասպելական մայրցամաքների կործանումից հետո չորրորդ բնիկ ցեղի ընտրյալները փախել են այնտեղ, և ձևավորվել է հինգերորդ բնիկ ցեղը՝ հնդկական արիացիների առաջին ենթառասայով և սպիտակների ներկայումս ամենաբարձր զարգացած հինգերորդ ենթառասայով։

Ըստ աջակողմյան էզոթերիկ Միգել Սերանոյի (1917-2009)՝ Հիտլերը տանտրայի վարպետ էր Շամբալլա թագավորությունից, որտեղ նա ապրում է այսօր։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո Շիգաձե և Գյանցե բնակավայրերի (Տիբեթի ինքնավար շրջաններ) միջև Շամբալլա տանող մուտքը փակվել է և տեղափոխվել Հարավային բևեռ: Այդ ժամանակից ի վեր Հիտլերն այնտեղ սպասում է բարենպաստ առիթի՝ վերջին պատերազմում խավարի ուժերին հաղթելու և այնուհետև «Չորրորդ ռայխը» հիմնելու համար[25]։

Վիլհելմ Լանդիգի (1909-1997) Թուլե ուրվական կղզու առասպելի մասին վեպի եռերգության առաջին հատորում[26], որը ընդունվել է հիմնականում աջ ծայրահեղական շրջանակներում, տիբեթցի վանահայրը (Նգյոն-կի Պադմա Դաբ-յանգը) հայտնում է Շամբալայի և Ագարթայի մասին՝ որպես նյութական և հոգևոր էներգիայի հակառակ աղբյուրներ: Շամբալան Ձախ ձեռքի ուղու (վամաչարա) նյութական էներգիաների աղբյուրն է, ուժի և հզորության քաղաք, որը ղեկավարում է Վախի թագավորը: Հակառակ բևեռը Ագարթա քաղաքն է, Աջ ձեռքի ուղու հոգևոր էներգիայի աղբյուրը (վամամարգա), մտահայեցողության և ոգու ներքին, ստորգետնյա թագավորությունը: Ագարթայում տիրում է աշխարհի Տիրակալն ու Թագավորը, ով կանխորոշված ​​ժամանակում կառաջնորդի բարին չարի դեմ արշավում՝ Մոնղոլական կայսրություն ստեղծելու համար: Երրորդ ռեյխի որոշ անձնավորություններ լիովին ենթարկվել էին Շամբալայի ավերիչ ուժերին և դրանով նպաստել նրա բանագնաց Ստալինին։ Լանդիգի ստեղծագործության աղբյուրն, ըստ երևույթին, Լուի Պաուելսի և Ժակ Բերժիեի հեղինակած «Մոգերի առավոտը» (Le Matin des magicens, 1960)[27][28] գիրքն է եղել[29][30]:

Իր դավադրության տեսության բեսթսելլեր «Գաղտնի հասարակությունները և նրանց ուժը» գրքում Յան Ուդո Հոլին (որն ավելի հայտնի է որպես Յան վան Հելսինգ) անդրադառնում է մի առասպելի, որն իբր փոխանցվել է Թուլե ընկերությունից, ըստ որի Շամբալան և Ագարթան հակառակորդ ուժեր չեն, բայց Ագարթան ընդհատակյա թագավորություն է, իսկ Շամբալան՝ նրա մայրաքաղաքը: Ըստ այդմ, Ալդեբարան աստղից Երկիր եկած արիների նախապատմական սուպերռասան բնակություն է հաստատել Հիպերբորեա կոչվող մայրցամաքում, որը, սակայն, խորտակվել է սառցե դարաշրջանում։ Նրանք այնուհետև օգտագործել են իրենց գերազանց տեխնոլոգիաները Հիմալայների տակ գտնվող հսկայական թունելային համակարգեր փորելու համար և հիմնել են «Ագարթայի» կամ «Ագարթիի» կայսրությունը՝ իր մայրաքաղաք «Շամբալլայով»[31]:

Յան վան Հելսինգն այնուհետև նշում է, որ հակառակ դրան, ըստ աշխարհագրագետ Կառլ Հաուսհոֆերի` Թուլեի, Ատլանտիդայի և Հիպերբորեայի նախկին բնակիչները բաժանվել են երկու խմբի՝ բարիներ, ովքեր իրենց «Ագարթի» էին անվանում և ապրում էին Հիմալայների տակ, և նրանց հակառակորդները՝ չարերը, ովքեր շարժվում էին դեպի արևմուտք: Բարու և չարի միջև այս պայքարը շարունակվել է մինչև մեր օրերը, երբ Թուլեի ընկերությունը և Երրորդ Ռեյխը ներկայացնում էին բարի Ագարթին, իսկ մասոններն ու սիոնիստները ներկայացնում էին չար Շամբալլան: Ստորգետնյա թագավորության տիրակալը Ռիգդեն Իյեպոն է՝ Աշխարհի թագավորը, որի ներկայացուցիչը Երկրի վրա Դալայ Լաման է: Հաուսհոֆերը խաղարկում է այստեղ, քանի որ հայտնի է, որ նա հանդիպել էր Հիտլերին Լանդսբերգում բանտարկության ժամանակ և նրան ծանոթացրել է աշխարհաքաղաքական հասկացություններին[Ն 3], ինչպես նաև Բուլվեր-Լիթոնի «Գալիք ռասա» (The Coming Race) վեպի հետ։ Այս վեպում շատ նման պատմություն է նկարագրված. մի սուպեր ցեղ է բնակվում ստորգետնյա թագավորությունում, որը կառավարում է գիտակցությունն ու մատերիան, այսպես կոչված, Վրիլ ուժի օգնությամբ: Ոչ մի ապացույց չկա, որ Հաուսհոֆերը պաշտպանել է Երկրի խոռոչի որևէ էզոթերիկ տեսություն[33][32]:

Շամբալայի առասպելը ներառվել է նաև Աում սինրիկյո (Ōmu Shinrikyō, Աումի ճշմարտության ուսմունք) նոր կրոնական շարժման հիմնադիր և առաջնորդ Սյոկո Ասահարայի (1955-2018)՝ էսխատոլոգիայում[25]:73: Ըստ այդմ, Ճապոնիան պետք է վերածվեր Շամբալայի թագավորության՝ սկսած աղանդի այսպես կոչված Լոտոսային գյուղերից[Ն 4], և ի վերջո, ամբողջ աշխարհը պետք է դառնար Շամբալա։ Ասահարան իրեն ներկայացրել է որպես Շամբալայի վերջին ժամանակների թագավորի մարմնացում[Ն 5]: Շատ փոքր մասշտաբով Ասահարայի աղանդին հաջողվել է իրականացնել ապոկալիպտիկ սցենարը 1995 թվականին Տոկիոյի մետրոյում թունավոր գազի հարձակման միջոցով[34]:

Երբ Աֆղանստանի պատերազմի ժամանակ ԱՄՆ զորքերին չէր հաջողվել Ուսամա բեն Լադենին բռնել, ամերիկացի էզոթերիկները 2002 թվականին ենթադրել են, որ նա կարող էր հետ գնալ դեպի Շամբալա ստորգետնյա աշխարհ, որի մուտքերը գտնվում էին Աֆղանստանի և Պակիստանի տարբեր վայրերում[35]:

Արևմտյան ընդունելություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տիբեթն ու տիբեթական բուդդիզմը հիմնականում անհայտ են եղել Արևմուտքում մինչև 20-րդ դարի սկիզբը[36]: Առասպելական անունը, սակայն դեռևս 17-րդ դարում հիշատակել է պորտուգալացի ճիզվիտ միսիոներ Էստևաո Կասելլան (1585-1630), որը եղել է Բութանում և հատել է Տիբեթը և վերադարձել է Եվրոպա: Շամբալան տառադարձել է որպես Քսեմբալա, և կարծում էր, որ դա Կա-թայ (կամ Կաթայի) Չինաստանի պատմական անուններից մեկն է: Կասելլան 1627 թվականին մեկնել է Շիգաձե, բուդդայական Տաշիլհունպո վանք՝ Պանչեն Լամայի նստավայրը և, բացահայտելով իր սխալը, վերադարձել է Հնդկաստան[37]:

Նեո-Թեոսոֆիա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հետագայում Արևմտյան էզոթերիկ գրողներն ավելի ընդգծել և զարգացրել են գաղտնի դոկտրինի հայեցակարգը` ասելով, որ այն Մեծ Սպիտակ միստիկ եղբայրության շտաբն է, որի անդամներն աշխատում են հանուն մարդկության բարօրության, որ Շամբալան հոգևոր, իմաստուն վարպետների մեծագույն եղբայրության բնակավայր է, ոչ թե ֆիզիկապես գոյություն ունեցող վայր, այլ ավելի շուտ ոչ նյութական քաղաք:

Հիերարխիայի կենտրոնական կետը գտնվում է Շամբալայում` Գոբի անապատի կենտրոնում, որը հին գրքերում կոչվում է «Սպիտակ կղզի»: Այս կենտրոնը գոյություն ունի եթերային նյութում, և երբ երկրի վրա մարդկային ցեղը կհասնի եթերային տեսողության, կհաստատվի նրա գտնվելու վայրը և կճանաչվի նրա իրական լինելը:

Ալիս Ա. Բեյլին պնդել է, որ Շամբալլան (նրա ուղղագրությամբ) արտատարածական կամ հոգևոր իրականություն է աստրալի հարթության վրա, հոգևոր կենտրոն, որտեղ Երկրի իշխող աստվածությունը՝ Սանաթ Կումարան, բնակվում է որպես Երկիր մոլորակի լոգոսի ամենաբարձր ավատար, և ասվում է, որ այն Աստծո կամքի արտահայտությունն է[38]: Բեյլին մարդու էներգետիկ կենտրոնների` չակրաների և Երկիր մոլորակի լոգոսի համապատասխան կենտրոնների միջև զուգահեռներ է անցկացնում և համարում է, որ Շամբալան համապատասխանում է մարդու յոթերորդ` Սախասրարա չակրային (տրանսցենդենտալ չակրա, որտեղ գտնվում է գոյություն ունեցողի էությունն ու հոգին, մաքուր գիտակցության անդրսահմանային կետը)[39]:

Արշավախմբեր և տեղակայման վարկածներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Նիկոլայ Ռերիխ, «Շամբալայի երգը», 1943 թվական

Նիկոլայ և Ելենա Ռերիխները ղեկավարել են 1924-1928 թվականներին Շամբալան գտնելու արշավախումբը։ Նրանք նաև հավատում էին, որ Ալթայի լեռներում գտնվող Բելուխա լեռից մուտք կա դեպի Շամբալա, ինչն այդ այդ տարածաշրջանում տարածված էր[40]: Նրանք ղեկավարել են Շամբալան գտնելու երկրորդ արշավախումբը Մոնղոլիայում, 1934-1935 թվականներին[41]:

Մի քանի մոնղոլ լամաների հետ հանդիպելով և թեոսոֆիական գիտելիքներով ոգեշնչված Գլեբ Բոկիյը, որը բոլշևիկների գլխավոր գաղտնագիր և խորհրդային գաղտնի ոստիկանության ղեկավարներից մեկն էր, 1920-ական թվականներին իր գրող ընկեր Ալեքսանդր Բարչենկոյի հետ միասին ձեռնամուխ են եղել Շամբալայի որոնմանը, փորձելով միաձուլել Կալաչակրա-տանտրան և կոմունիզմի գաղափարները։ Ի թիվս այլ բաների, գաղտնի ոստիկանության հետ կապված գաղտնի լաբորատորիայում Բոկիյն ու Բարչենկոն սկսել են բուդդայական հոգևոր տեխնիկայի փորձարկումներ անել՝ կատարյալ կոմունիստ մարդիկ ստեղծելու բանալին գտնելու նպատակով[42]: Նրանք մտածել են հատուկ արշավախումբ կազմակերպել դեպի Ասիայի խորքերը՝ Շամբալայի իմաստությունը ստանալու համար: Նրանց չի հաջողվել իրագործել նախագիծը խորհրդային հետախուզական ծառայության ներսում ինտրիգների, ինչպես նաև ԽՍՀՄ Արտաքին գործերի կոմիսարիատի հակառակորդ ջանքերի արդյունքում, որը 1924 թվականին իր արշավախումբն է ուղարկել Տիբեթ:

Ֆրանսիացի բուդդայական Ալեքսանդրա Դեյվիդ-Նեելը Շամբալան կապում է ներկայիս Աֆղանստանում գտնվող Բալխի հետ՝ առաջարկելով նաև պարսկական Շամ-ի-Բալա (Sham-i-Bala), «վերամբարձ մոմ»՝ որպես նրա անվան ստուգաբանություն[43]:

Նույն ոգով, Գյուրջիևյան միստիցիզմի հետևորդ Ջոն Ջ. Բենեթը (1897-1974) հրապարակել է իր ենթադրությունը, որ Շամբալհան բակտրիական արևի տաճար Շամս-ի-Բալխն է[44]:

Տեղակայումը ըստ հնագույն քարտեզների

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ըստ տիբեթագետ Ստանիսլավ Կուզնեցովի (1931-1985) և արևելագետ Լև Գումիլյովի (1912-1992), տիբեթա-շանգշունգյան բառարանում (Tibetan — Zang Zung Dictionary. Delhi, Tibetan Bon Foundation) հրապարակված իրանա-տիբեթական քարտեզագրության հնագույն տիբեթական քարտեզի վրա Շամբալան իրական գոյություն ունեցող երկիր է: Ըսկ Գումիլյով-Կուզնեցով մեկնաբանության` նախնական քարտեզի հեղինակը Սելևկյանների ժամանակակիցն է եղել, քարտեզի վրա ներկայացրել է Սիրիայի տիրապետության դարաշրջանը, որում ղեկավարում էին մակեդոնացի նվաճողները: Սիրիան պարսկերենում ավանում են Շամ, իսկ բոլո բառը նշանակում է «վերև», հետևաբար Շամբալա բառը թարգմանաբար նշանակում է «Սիրիայի իշխանություն», ինչը համապատասխանում է մ.թ.ա. 3-2-րդ դարերի իրականությանը[45]:

Ժողովրդական մշակույթում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Շամբալան հավանաբար ոգեշնչման աղբյուր է եղել Շանգրի-Լա դրախտավայրի հորինման համար: Այն Երկրի թաքնված է տիբեթյան հովտում: Բրիտանացի գրող Ջեյմս Հիլթոնն իր «Կորուսյալ հորիզոն» (1933) վեպում նկարագրել է Շանգրի-Լան[46]:

Նոյան Տապանի (Neo Ark) գտնվելու վայրը Parasite Eve 2- համակարգչային դերային խաղի ճապոնական տարբերակում կոչվում է Շամբալա (ճապոներեն` シャンバラ):

1991 թվականին Վոլֆգանգ Հոլբեյնի «Ինդիանա Ջոնսը և Չինգիզ Խանի սուրը»[47] վեպում Շամբալան բուդդայական վանք է՝ կառուցված ամբողջությամբ սառույցից, որում պահվում է Չինգիզ խանի սուրը:

1999 թվականի «Ինդիանա Ջոնսը և Բաբելոնի աշտարակը»[48] տեսախաղում Շամբալան Ղազախստանի Տյան Շան լեռներում գտնվող վանք է, որտեղ փախել է Մարդուկի քահանաներից մեկը:

«Ալքիմիկոս – Ֆիլմ. Շամբալլայի նվաճողը»[49] 2005 թվականի անիմացիոն ֆիլմում («Պողպատե ալքիմիկոս» անիմե սերիալի շարունակությունը) Թուլե միությունը փորձում է մուտք գործել այս աշխարհ:

2009 թվականի Uncharted 2. Anong Thieves տեսախաղում հերոս Նաթան Դրեյքը բանալի դաշույնով փնտրում է լեգենդար Շամբալա քաղաքը և վերջապես գտնում է այն, որը խաղի վերջում կողմերի հակամարտության արդյունքում ոչնչանում է:

Տես նաև

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նշումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ Շամբալա քաղաքի անվանում է, որը գտնվում է Ռատափրայի և Գանգեսի միջև, և ոմանք նույնացնում են Մորադաբադի Սամբհալ քաղաքի հետ:
    Ըստ առասպելի` Շամբալա քաղաքը կամ թաղամասը այն վայրն է, որտեղ Վիշնուի ավատար և վերջին մարմնավորում Կալկին հայտնվելու է Կալի յուգայի ժամանակաշրջանի վերջում Վիշնու Յաշ անունով բրահմանի ընտանիքում[1]:
  2. ↑ Մլեկչհա (սանսկրիտ. म्लेच्छ), սանսկրիտ եզրույթ, նկարագրում է օտարերկրացիներին կամ զավթիչներին, որոնք տարբերվում են վեդայական ցեղերից: Վեդայական գրականության մեջ տերմինն օգտագործվում է որպես «ոչ արիներ»` նկատի ունենալով այն օտարերկրացիներին, ովքեր չեն խոսում հնդ-արիական լեզուներով, Վեդայական դհարմայի կրոնական և մշակութային ոլորտից դուրս են: Հին Հնդկաստանում կիրառվել է Հին Հունաստանի կամ Հռոմի բարբարոս իմաստով[10][11][12][13]:
  3. ↑ Ռուդոլֆ Հեսսը Հաուսհոֆերի ուսանողներից է եղել, ում հետ Հաուսհոֆերը մոտիկից ծանոթացել է 1919 թվականին և դարձրել է իր օգնականը: 1923 թվականի Գարեջրային հեղաշրջմանը մասնակցելու համար Հեսսը պատիժ է կրել Լանդսբերգի բանտում, իսկ Հաուսհոֆերն ամեն չորեքշաբթի այցելել է նրան, որտեղ հանդիպել է Հիտլերին և «Երիտասարդ արծիվների» համար բանտում դասախոսություններ է կարդացել աշխարհաքաղաքականության մասին[32]: Այնուամենայնիվ, Հաուսհոֆերի և Հիտլերի միջև ավելի սերտ հարաբերությունների ապացույց չկա. նա չի մտել Նացիստական կուսակցության շարքերը, թեև Հիտլերն ընդունել է Հաուսհոֆերի Կենսական տարածության (Լիբենցրաումի) վերաբերյալ գաղափարները «Mein Kampf» գրքում (Օսթ պլան):
  4. ↑ lotusland - հաճելի վայր, որտեղ մարդիկ պետք է մտածեն միայն իրենց հաճույքի, այլ ոչ թե աշխատանքի կամ ինչ-որ բանի հասնելու մասին:
  5. ↑ Շամբալայի վերջին ժամանակների թագավոր ռազմիկ թագավոր է, որը Շամբալայի բանակները տանում է դեպի ապոկալիպտիկ պատերազմի հանուն պայծառ ապագայի:

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ Մահաբհարաթա», գլուխ 19` «Հարիվամպշա պուրանա» (Monier-Williams, Sanskrit-English Dictionary, 1899)
  2. ↑ Hiltebeitel, Alf (1999). Rethinking India's Oral and Classical Epics. University of Chicago Press. էջեր 217–218. ISBN 978-0-226-34050-0.
  3. ↑ The Tantra by Victor M. Fic, Abhinav Publications, 2003, p.49.
  4. ↑ The Bon Religion of Tibet by Per Kavǣrne, Shambhala, 1996
  5. ↑ LePage, Victoria (1996). Shambhala: The Fascinating Truth Behind the Myth of Shangri-La. Quest Books. էջեր 125–126. ISBN 978-0835607506.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 Arch. orient (անգլերեն). Nakl. Ceskoslovenské akademie věd. 2003. էջեր 254, 261. Վերցված է 11 May 2020-ին.
  7. ↑ Tomas, Andrew (1977). «Shambala: Oasis of Light» (PDF). The Philips Park Press.
  8. ↑ 8,0 8,1 Elverskog, Johan (2006-01-01). Our Great Qing: The Mongols, Buddhism, And the State in Late Imperial China (անգլերեն). University of Hawaii Press. էջ 140. ISBN 978-0-8248-3021-2.
  9. ↑ 9,0 9,1 Roerich, Nicholas (2003). Shambhala (անգլերեն). Vedams eBooks (P) Ltd. էջ 65. ISBN 978-81-7936-012-5. Վերցված է 11 May 2020-ին.
  10. ↑ Witzel, Michael. “The Development of the Vedic Canon and Its Schools: The Social and Political Milieu.” In: Inside the Texts, Beyond the Texts: New Approaches to the Study of the Vedas. Harvard Oriental Series, 1997.
  11. ↑ Parpola, Asko. The Roots of Hinduism: The Early Aryans and the Indus Civilization. Oxford University Press, 2015.
  12. ↑ Dandekar, R. N. Vedic Bibliography, Volume 1. Ramakrishna Publishing House, 1947.
  13. ↑ «mleccha». Oxford Reference (անգլերեն). Վերցված է 2024-07-04-ին.
  14. ↑ Das, Sarat Chandra (1882). Contributions to the Religion and History of Tibet, in Journal of the Asiatic Society of Bengal, Vol. LI. Reprint: Manjushri Publishing House, Delhi. 1970, pp. 81–2.
  15. ↑ Edwin Bernbaum "The Way to Shambhala: A Search for the Mythical Kingdom Beyond the Himalayas" 1980 & Albert Grünwedel "Der Weg nach Shambhala" 1915
  16. ↑ Alexander Berzin, Taking the Kalachakra Initiation (1997), p. 33. Lubosh Belka, "The Shambhala Myth in Buryatia and Mongolia", in: Tomasz Gacek, Jadwiga Pstrusińska (eds.), Proceedings of the Ninth Conference of the European Society for Central Asian Studies, Cambridge Scholars Publishing (2009), pp. 19–30 (p. 20f).
  17. ↑ Trungpa, Chögyam (2007). Shambhala : the sacred path of the warrior. Internet Archive. Boston, Mass. : Shambhala ; Enfield : Publishers Group UK [distributor]. ISBN 978-1-59030-451-8.
  18. ↑ Ourvan, Jeffrey (2013-06-01). The Star Spangled Buddhist: Zen, Tibetan, and Soka Gakkai Buddhism and the Quest for Enlightenment in America (անգլերեն). Skyhorse Publishing. ISBN 978-1-62636-439-4.
  19. ↑ Блаватская Е. П. Тайная Доктрина.— т.2.— СПб., 1991. ISBN 5-87452-004-X, стр.391
  20. ↑ Бейли А. А. Посвящение человеческое и солнечное.— М., 1999. ISBN 5-93192-011-0, ISBN 5-93192-012-9, с.189
  21. ↑ Ледбитер Ч. У. Учителя и Путь Արխիվացված է Մարտ 26, 2022 Wayback Machine-ի միջոցով:
  22. ↑ Блаватская Е. П. Теософский Словарь.— М., 1991.— стр.511.— ISBN 5-87212-016-8
  23. ↑ Бейли А. А. Трактат о Космическом Огне.— т. 2.— М., 2002.— с.186.— ISBN 5-9261-0026-7
  24. ↑ Hammer O. Claiming Knowledge: Strategies of Epistemology from Theosophy to the New Age.— Leiden: Brill. 2004.— 573 pp. (Studies in the History of Religion, Том 90). ISBN 978-90-04-13638-0, ISBN 90-04-13638-X. Стр.103. «The Roerich’s new religious movement, Agni Yoga, revolved around the purported fire worship of Shamballa»
  25. ↑ 25,0 25,1 Martin Brauen (2000). «„Traumwelt Tibet"– Buch gebraucht kaufen – A02mSskw01ZZL». www.booklooker.de (գերմաներեն). էջ 65-66. Վերցված է 2025-03-17-ին.
  26. ↑ «Götzen Gegen Thule Roman - AbeBooks». www.abebooks.com (անգլերեն). Վերցված է 2025-03-17-ին.
  27. ↑ «Черный орден». bibliotekar.ru. Վերցված է 2025-03-17-ին.
  28. ↑ «Le matin des magiciens». Gallimard (ֆրանսերեն). 1972-06-20. Վերցված է 2025-03-17-ին.
  29. ↑ Nicholas Goodrick-Clarke. «Black Sun: Aryan Cults, Esoteric Nazism, and the Politics of Identity». www.amazon.ca. էջ 141. Վերցված է 2025-03-17-ին.
  30. ↑ Landig, Wilhelm. «Götzen gegen Thule / Original Leinen». www.abebooks.de (գերմաներեն). էջ 629-631. Վերցված է 2025-03-17-ին.
  31. ↑ Jan van Helsing (1995). Geheim Gesellschaften und ihre Macht im 20 Jahrhundert oder wie Man die Welt nicht regiert. Internet Archive. Ewertverlag. էջեր 104–110. ISBN 978-3-89478-069-2.
  32. ↑ 32,0 32,1 Herwig, Holger H. «The Demon of Geopolitics: How Karl Haushofer "Educated" Hitler and Hess». www.amazon.com (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2025-03-18-ին.
  33. ↑ Spang, Christian W. (2019-09-01). «The Demon of Geopolitics: How Karl Haushofer "Educated" Hitler and Hess. By Holger H. Herwig. Lanham, MD: Rowman & Littlefield, 2016. Pp. xvii + 273. Cloth $92.00. ISBN 978-1442261136 (review)». Central European History.
  34. ↑ Dawn Perlmutter (2003). «Investigating Religious Terrorism and Ritualistic Crimes». Routledge & CRC Press (անգլերեն). էջեր 34–36. Վերցված է 2025-03-18-ին.
  35. ↑ Joseph Trainor, ed. (2002-06-01). «OSAMA IN SHAMBHALA?». web.archive.org. FarShores UFO Dimension News UFO Roundup: Vol 7 No 1. Վերցված է 2025-03-18-ին.
  36. ↑ Lopez, Donald S. Jr. Prisoners of Shangri~La, Tibetan Buddhism and the West, The University of Chicago Press, 1998
  37. ↑ Bernbaum, Edwin. (1980). The Way to Shambhala, pp. 18–19. Reprint: (1989). Jeremy P. Tarcher, Inc., Los Angeles. 0-87477-518-3.
  38. ↑ Bailey, Alice A, A Treatise on Cosmic Fire 1932 Lucis Trust. 1925, p 753
  39. ↑ Бейли А. А. Телепатия и эфирный проводник. — М., 1999. — с. 183. ISBN 5-89117-032-9
  40. ↑ Archer, Kenneth. Roerich East & West. Parkstone Press 1999, p.94
  41. ↑ «In Search of Shambhala? Nicholas Roerich's 1934–5 Inner Mongolian Expedition». Inner Asia. Leiden and Boston: Brill Publishers. 14 (2): 257–277. January 2012. doi:10.1163/22105018-90000004. ISSN 2210-5018. JSTOR 24572064.
  42. ↑ Znamenski (2011)
  43. ↑ David-Néel, A. Les Nouvelles littéraires. 1954, էջ 1
  44. ↑ Bennett, J.G: "Gurdjieff: Making a New World". Bennett notes Idries Shah as the source of the suggestion.
  45. ↑ Гумилёв Л. Н., Кузнецов Б. И. Две традиции древнетибетской картографии Արխիվացված է Հունվար 4, 2009 Wayback Machine-ի միջոցով: / Ландшафт и этнос. VIII
  46. ↑ Wood, Michael (17 February 2011). «BBC – History – Ancient History in depth: Shangri-La». BBC. Վերցված է 28 February 2018-ին.
  47. ↑ Wolfgang Hohlbein. «Das Schwert der Finsternis: Die Abenteuer des Thor Garson - Fünfter Roman». www.thalia.de (գերմաներեն). Վերցված է 2025-03-18-ին.
  48. ↑ «Indiana Jones und der Turm von Babel: -: Amazon.de: Games». www.amazon.de (գերմաներեն). Վերցված է 2025-03-18-ին.
  49. ↑ «Fullmetal Alchemist: The Movie - Conqueror of Shamballa - Anime News Network». www.animenewsnetwork.com. Վերցված է 2025-03-18-ին.

Գրականություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Martin Brauen: Traumwelt Tibet: westliche Trugbilder. Verlag Paul Haupt Berne, Bern; Stuttgart; Wien 2000, ISBN 3-258-05639-0.
  • Nicholas Goodrick-Clarke: Black Sun Aryan Cults, Esoteric Nazism and the Politics of Identity. New York University Press 2002, ISBN 0-8147-3124-4.
  • Joscelyn Godwin: Arktos: The Polar Myth in Science, Symbolism, and Nazi Survival. Adventures Unlimited Press 1996, ISBN 0-932813-35-6, S. 95–104.
  • Katja Rakow: Transformationen des tibetischen Buddhismus im 20. Jahrhundert: Chögyam Trungpa und die Entwicklung von Shambhala Training. Diss. Univ. Heidelberg, Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen/Bristol 2014, ISBN 978-3-525-54018-3, insbesondere Kap. 4: Religionsgeschichtlicher Hintergrund: Tibetischer Buddhismus und der Mythos von Shambhala, S. 109–156
  • Chögyam Trungpa: Shambhala: The Sacred Path of the Warrior. Shambhala, Boston 2007, ISBN 978-0-8348-2120-0
  • Andrei Znamenski: Red Shambhala: Magic, Prophecy, and Geopolitics in the Heart of Asia. Quest Books, Wheaton, Ill. 2011, ISBN 978-0-8356-0891-6.

Հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Rock opera "Szambalia" ("Shambhala") (2014). Official premiere in Poland, Warsaw (24.06.2014)
  • Rock song "Halls of Shambala" by B. W. Stevenson, covered and popularized by the rock band Three Dog Night Shambala (song)
  • Alexander Berzin (scholar) (2003). Study Buddhism. Mistaken Foreign Myths about Shambhala.
  • Martin, Dean. (1999). "'Ol-mo-lung-ring, the Original Holy Place". In: Sacred Spaces and Powerful Places In Tibetan Culture: A Collection of Essays. (1999) Edited by Toni Huber, pp. 125–153. The Library of Tibetan Works and Archives, Dharamsala, H.P., India. 81-86470-22-0.
  • Meyer, Karl Ernest and Brysac, Shareen Blair (2006) Tournament of Shadows: The Great Game And the Race for Empire in Central Asia 0-465-04576-6
  • Bernbaum, Edwin. (1980). The Way to Shambhala: A Search for the Mythical Kingdom Beyond the Himalayas. Reprint: (1989) St. Martin's Press, New York. 0-87477-518-3.
  • Jeffrey, Jason. Mystery of Shambhala Արխիվացված 2008-05-17 Wayback Machine in New Dawn, No. 72 (May–June 2002).
  • Chogyam Trungpa. Shambhala: The Sacred Path of the Warrior. Shambhala Publications. 0-87773-264-7
  • Znamenski, Andrei. (2011). Red Shambhala: Magic, Prophecy, and Geopolitics in the Heart of Asia. Quest Books, Wheaton, IL (2011) 978-0-8356-0891-6.
  • Dr. S. D'Montford. "Tibetan Buddhist Atrocities and Propaganda". Happy Medium Publishing. Sydney. 2004
  • Charles Allen (1999). The Search for Shangri-La: A Journey into Tibetan History. Little, Brown and Company. Reprint: Abacus, London. 2000. 0-349-11142-1.
  • Znamenski, Andrei. Red Shambhala: Magic, Prophecy, and Geopolitics in the Heart of Asia. Wheaton, IL: Quest Books, 2011. 978-0-8356-0891-6
  • Martin, Dan. (1999). '"Ol-mo-lung-ring, the Original Holy Place". In: Sacred Spaces and Powerful Places In Tibetan Culture: A Collection of Essays. (1999) Edited by Toni Huber, pp. 125–153. The Library of Tibetan Works and Archives, Dharamsala, H.P., India. 81-86470-22-0.
  • Symmes, Patrick. (2007). "The Kingdom of the Lotus" in Outside (magazine), 30th Anniversary Special Edition, pp. 148–187. Mariah Media, Inc., Red Oak, Iowa.
  • Meurois, Daniel et Anne Givaudan (1987). Le Voyage a Shambhalla. Un pèlerinage vers soi. Ed. Le Passe-Monde.
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Շամբալա (առասպելական վայր)» հոդվածին։
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Չափորոշչային վերահսկողություն
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Շամբալա_(առասպելական_վայր)&oldid=10258213» էջից