Շամբալա
| Այծառվույտ | |
 Այծառվույտ | |
| Դասակարգում | |
| Թագավորություն | Բույսեր (Plantae) |
| Ենթատիպ | Սերմնավոր բույսեր (Spermatophytes) |
| Կարգ | Բակլածաղկավորներ (Fabales) |
| Ընտանիք | Բակլազգիներ (Fabaceae) |
| Ենթաընտանիք | Բակլայիններ (Faboideae) |
| Տրիբա | Trifolieae |
| Ցեղ | Հացհամեմ (Trigonella) |
| Տեսակ | Այծառվույտ (T. foenum-graecum) |
| Միջազգային անվանում | |
| Trigonella foenum-graecum | |
Այծառվույտ, շամբալա, հացհամեմ, հունական խոտ, հոռոմ-չաման[1], բլթենի[2] (լատին․՝ Trigonella foenum graecum), բակլազգիների ընտանիքին պատկանող խոտաբույս։
Ցողունը կանգուն է, ճյուղավորված, 50-70 սմ բարձրությամբ։ Տերևները եռմասնյա բարդ կոթունավոր են։ Վերգետնյա օրգանները թավոտ են։ Ծաղիկները՝ դեղնասպիտակավուն, ինքնափոշոտվող, մեկական նստած տերևածոցերում։ Պտուղը՝ ունդ, պարունակում է 10-16 սերմ։ Շամբալան ջերմասեր բույս է։ Հնագույն մշակովի բույսերից է։ Մշակվում է Իսպանիայում, Հարավային Ամերիկայում, Եթովպիայում, Հնդկաստանում են, Անդրկովկասում, Միջին Ասիայում։ Սպիտակուցներով հարուստ արժեքավոր կերային բույս է․ 100 կգ կանաչ զանգվածը պարունակում է 52 կերային միավոր։ Օգտագործվում է նաև կանաչ պարարտացման համար։ Շամբալան հողը հարստացնում է ազոտով։ Մշակվում է ցածրադիր գոտում (Էջմիածին), սերմերն օգտագործվում են որպես չաման։ Երբեմն ցանքերում հանդիպում է որպես մոլախոտ։
Նկարագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ուղիղ ցողունով, եռամասնյա տերևներով, ուժեղ յուրահատուկ հոտով (կումարինի հոտ), միամյա 10-70 սմ բարձրությամբ խոտաբույս է։ Երկարավուն հակաձվաձև տերևիկների վերին մակերեսը մերկ է, ստորինը՝ մազապատ։ Սպիտակավուն, երբեմն մանուշակագուն երանգով նստադիր ծաղիկները աճում են տերևանութներում։ 10 առէջներից 9-ը միաձուլված են առէջաթելերով։ Ամուր, դեղին, 10-20 սերմերով երկար, բազմասերմ, գլանաձև պտուղը թեքված ունդ է[3]։
Տարածվածություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վայրի պայմաններում աճում է միջին և ստորին լեռնային գոտիների չոր քարքարոտ լանջերին, ավազոտ կամ կավային հողերում, հաճախ նաև ցանքսերում որպես մոլախոտ։ Երբեմն աճեցվում է Երևանի շրջակայքում։ Հանդիպում է Արմավիրի, Արարատի մարզերում։ Աճեցվում է Չինաստանում, Հնդկաստանում, Միացյալ Նահանգներում, Եվրոպայում և այլ երկրներում[3]։
Նշանակություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Բուժման նպատակով օգտագործում են հացհամեմի սերմերը, որոնք պարունակում են լորձային նյութեր (մոտ 30%), ճարպային յուղեր, սպիտակուցներ, դաբաղանյութեր, ալկալոիդ տրիգոնելին, նիկոտինաթթու, խոլին, եթերային յուղ և այլն[3]։
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 8, էջ 440)։ 
|
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ «Բուսանունների հայերեն-լատիներեն-ռուսերեն-անգլերեն-ֆրանսերեն-գերմաներեն բառարան, Ռուբեն Սերոբի Ղազարյան - 715»։ www.nayiri.com։ Վերցված է 2022-06-11
- ↑ «Հանրագիտարան»։ translator.am։ Վերցված է 2022-06-11
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Ծատուրյան Թամարա, Գևորգյան Մարգարիտա (2014)։ Պողոսյան Ա․, Զաքարյան Ն․, eds.։ Հայաստանի վայրի դեղաբույսեր (հայերեն)։ Երևան: Լուսակն։ էջ 315։ ISBN 9789939834689
| ||||||||||||||
|