Շագանակագեղձի քաղցկեղ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Շագանակագեղձի քաղցկեղ
Metastatic prostatic adenocarcinoma Case 167 (5478497747).jpg
Տեսակհիվանդության կարգ
Վնասում էՇագանակագեղձ
ԲուժաքննությունKallikrein related peptidase 3?, պոզիտրոն էմիսիոն շերտագրություն, ուլտրաձայնային հետազոտություն և prostate cancer screening?
Բժշկական մասնագիտությունուռուցքաբանություն և ուրոլոգիա
ՀՄԴ-9185185
ՀՄԴ-10C6161.
Commons-logo.svg Prostate cancer Վիքիպահեստում

Շագանակագեղձի քաղցկեղը քաղցկեղի զարգացումն է շագանակագեղձում, որը հանդիսանում է տղամարդկանց վերարտադրողական համակարգի օրգան[1]։ Շագանակագեղձի քաղցկեղի մեծ մասը դանդաղ է աճում, սակայն որոշ դեպքերում՝ համեմատաբար արագ[2][3]։ Քաղցկեղային բջիջները կարող են շագանակագեղձից տարածվել այլ օրգաններ, հատկապես ոսկրեր և ավշային հանգույցներ[4]։ Այն կարող է սկզբում որևէ ախտանիշով չդրսևորել[2]։ Ավելի ուշ փուլերում կարող են դիտվել դժվարացած միզարձակում, արյուն մեզում, ցավ կոնքի խոռոչում[5]։ Շագանակագեղձի բարորակ գերաճը ևս կարող է նման ախտանիշներ առաջացնել[2]։ Ավելի ուշ փուլերում կարող է դիտվել հոգնածության զգացողություն՝ սակավարյունության զարգացման պատճառով[2]։

Շագանակագեղձի քաղցկեղի զարգացման ռիսկի գործոններն են՝ մեծ տարիքը, հիվանդության ընտանեկան պատմությունն ու ռասսան[3]։ Դեպքերի մոտ 99%-ը առաջանում է 50 տարեկանից բարձր տղամարդկանց մոտ[3]։ Այս հիվանդությամբ առաջին աստիճանի հարազատ ունենալը մեծացնում է ռիսկը երկու-երեք անգամ[3]։ ԱՄՆ-ում այն ավելի տարածված է աֆրոամերիկացիների, քան սպիտակամորթների շրջանում[3]։ Ռիսկի գործոններ են հանդիսանում նաև սննդում վերամշակված մսի, կարմիր մսի կամ կաթնամթերքի բարձր քանակը[3]։ Հայտնաբերվել է կապ գոնորեայի հետ, բայց որպես պատճառ հաստատված չէ[6]։ Բարձր է ռիսկը՝ կապված BRCA մուտացիաների հետ[7]։ Շագանակագեղձի քաղցկեղն ախտորոշվում է բիոպսիայով[5]։ Որոշ բժշկական հետազոտություններ իրականացնելով կարելի է պարզել, արդյոք քաղցկեղը տարածվել է այլ օրգաններ, թե ոչ[5]։

Շագանակագեղձի քաղցկեղի սկրինինգը հակասական է[3][8]։ Շագանակագեղձի սպեցիֆիկ անտիգենի (PSA) հայտնաբերումը մեծացնում է քաղցկեղի հայտնաբերման հավանականությունը, սակայն չի ազդում ելքի վրա[8][9][10]։ Խորհուրդ է տրվում սկրինինգ հետազոտություն կատարել 55-69 տարեկանների շրջանում[11][12]։ Ավելի նպատակահարմար է այն իրականացնել կյանքի երկար տևողություն ունեցող մարդկանց շրջանում[13]։ Չնայած 5α-ռեդուկտազը կարծես նվազեցնում է ցածր աստիճանի քաղցկեղի ռիսկը, սակայն չի ազդում բարձր աստիճանի քաղցկեղի ռիսկի վրա և խորհուրդ չի տրվում կիրառել կանխարգելման նպատակով[3] Սննդի հավելումը վիտամիններով կամ հանքանյութերով չի ազդում ռիսկի վրա[3][14]։

Շատ դեպքերում իրականացվում է ակտիվ հսկողություն։ Բուժման նպատակով կիրառվում են վիրահատություն, ճառագայթային թերապիա, հորմոնալ թերապիա կամ քիմիոթերապիա[5]։ Երբ քաղցկեղը միայն շագանակագեղձի սահմաններում է, կարող է բուժելի լինել[2]։ Երբ այն տարածվում է դեպի ոսկրեր՝ ցավազրկող դեղերը, բիսֆոսֆոնատները և թիրախային թերապիան կարող են օգտակար լինել[5]։ Ելքը կախված է տարիքից և առողջական վիճակից, ինչպես նաև քաղցկեղի ագրեսիվության և տարածվածության աստիճանից[5]։ Շատերը չեն մահանում հիվանդությունից[5]։ ԱՄՆ-ում 5 ամյա ապրելիությունը 99% է[15]։ Այն աշխարհում երկրորդ ամենատարածված քաղցկեղն է և տղամարդկանց մոտ մահվան 5-րդ առաջատար պատճառը[16]։ 2012 թվականին շագանակագեղձի քաղցկեղ առաջացել է 1,1 մլն տղամարդու մոտ և այն հանդիսացել է 307,000 մահվան պատճառ[16]։ Այն ամենատարածված քաղցկեղն է տղամարդկանց մոտ 84 երկրներում[3], ավելի հաճախ հանդիպում է զարգացած երկրներում[17]։ Հանդիպման հաճախականությունը բարձրացել է զարգացող երկրներում[17]։ Դեպքերի քանակը զգալիորեն աճել է 1980-ականներին և 1990-ականներին՝ կապված շագանակագեղձի սպեցիֆիկ անտիգենի (PSA) ստուգմամբ[3]։ 60 տարեկանից բարձր տարիքում մահացած տղամարդկանց 30-70%-ի մոտ հայտնաբերվել է շագանակագեղձի քաղցկեղ[2]։

Նշաններ և ախտանիշներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Շագանակագեղձի քաղցկեղի սխեմա, որը ճնշում է միզուկը և առաջացնում ախտանիշներ:
Շագանակագեղձի քաղցկեղ

Շագանակագեղձի քաղցկեղը վաղ փուլերում սովորաբար չունի հստակ ախտանիշներ։ Հաճախ այն առաջացնում է շագանակագեղձի բարորակ գերաճին բնորոշ ախտանիշներ՝ հաճախամիզություն, գիշերամիզություն, դժվարացած միզարձակում, արյունամիզություն և դիզուրիա (ցավ միզարձակման ընթացքում)։ ԱՄՆ-ում 1998 թվականին հիվանդների խնամքի գնահատման հիման վրա պարզվել է, որ շագանակագեղձի քաղցկեղով հիվանդների մոտ մեկ երրորդը ունեցել է մեկ կամ ավելի, իսկ երկուսից երեքը՝ ոչ մի ախտանիշ[18]։

Շագանակագեղձի քաղցկեղն ուղեկցվում է միզարձակման խանգարմամբ, քանի որ այն շրջապատում է միզուկը։ Հետևաբար, գեղձի փոփոխություններն ուղղակիորեն ազդում են միզարձակման ֆունկցիայի վրա։ Քանի որ շագանակագեղձը մասնակցում է սերմնահեղուկի ձևավորմանը, քաղցկեղը կարող է առաջացնել էրեկցիայի հասնելու դժվարություն կամ ցավոտ սերմնաժայթքում[18]։

Շագանակագեղձի մետաստատիկ քաղցկեղը, որը տարածվել է այլ օրգաններ, կարող է առաջացնել լրացուցիչ ախտանիշներ ևս։ Ամենատարածված ախտանիշը ոսկրային ցավն է, հաճախ՝ ողնաշարի, կոնքի կամ կողերի։ Շագանակագեղձի քաղցկեղը ողնաշարում կարող է ճնշել ողնուղեղը և առաջացնել ծակծկոցի զգացողություն, ոտքերի թուլություն, ակամա միզարձակում և կղազատում[19]։

Ռիսկի գործոնները[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Շագանակագեղձի քաղցկեղի առաջնային ռիսկի գործոններն են՝ գիրությունը, տարիքը և գենետիկ նախատրամադրվածությունը[20]։ Շագանակագեղձի քաղցկեղը հազվադեպ է հանդիպում 45 տարեկանից ցածր տղամարդկանց մոտ, սակայն դառնում է առավել տարածված՝ տարիքի մեծացմանը զուգահեռ։ Ախտորոշման միջին տարիքը համարվում է 70 տարեկանը[21]։ Շատ տղամարդիկ երբեք չեն իմանում, որ հիվանդ են շագանակագեղձի քաղցկեղով։ Տարբեր պատճառներից մահացած չինացի, գերմանացի, իսրայելցի, ջամայկացի, շվեդ ու ուգանդացի տղամարդկանց 30%-ի մոտ հատնաբերվել է շագանակագեղձի քաղցկեղ՝ մինչև 50 տարեկանների շրջանում, իսկ 80%-ի մոտ՝ 70-ից բարձր տարիքային խմբում [22][23][24]։

Շագանակագեղձի քաղցկեղով առաջին աստիճանի հարազատ ունեցող տղամարդկանց մոտ կրկնապատկում է քաղցկեղի զարգացման ռիսկը[25]։ Քաղցկեղով հիվանդ եղբայր ունեցող տղամարդկանց մոտ ռիսկն ավելի բարձր է, քան այն տղամարդկանց մոտ, ովքեր ունեն քաղցկեղով հիվանդ հայր։ 2005 թվականին ԱՄՆ-ում հայտնաբերվել է շագանակագեղձի քաղցկեղի 230,000 նոր դեպք և դրա հետևանքով զարգացած 30,000 մահվան դեպք[26]։ Արյան բարձր ճնշում ունեցող տղամարդկանց մոտ շագանակագեղձի քաղցկեղի զարգացումն ավելի հավանական է[27]։ Քաղցկեղի զարգացման ռիսկը փոքր-ինչ բարձր է ֆիզիկական ակտիվության բացակայության դեպքում[28]։

Գենետիկա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գենետիկ ֆոնը կարող է նպաստել շագանակագեղձի քաղցկեղի զարգացմանը՝ կապված ռասսայից, ընտանիքից և սպեցիֆիկ գեներից։ Առաջին աստիճանի հարազատ (հայր կամ եղբայր) ունեցող տղամարդկանց մոտ քաղցկեղի զարգացման ռիսկը կրկնապատկվում է, իսկ երկրորդ աստիճանի հարազատ ունեցողների մոտ ռիսկը մեծանում է հինգ անգամ[29]։ ԱՄՆ-ում շագանակագեղձի քաղցկեղով առավել հաճախ ախտահարվում են սևամորթները, ի տարբերություն սպիտակամորթների ու իսպանախոսների և ավելի մահացու է սևամորթների մոտ[30][31]։ Դեպքերը և մահացության մակարդակը իսպանախոսների մոտ 1/3-ով քիչ է ոչ իսպանախոս սպիտակամորթների համեմատ։ Ըստ Սկանդինավիայում կատարված երկվորյակների ուսումնասիրությունների շագանակագեղձի քաղցկեղի ռիսկի 40%-ը կարող է բացատրվել ժառանգական գործոններով[32]։

Շագանակագեղձի քաղցկեղի առաջացման համար պատասխանատու են տարբեր գեներ։ BRCA1 և BRCA2 գեների մուտացիաները կարևոր ռիսկի գործոններ են համարվում ձվարանի և կրծքագեղձի քաղցկեղի առաջացման գործում՝ կանանց մոտ և շագանակագեղձի քաղցկեղի՝ տղամարդկանց մոտ[33]։ Շագանակագեղձի քաղցկեղի ժառանգական գեն 1-ը (HPC1), անդրոգենային ընկալիչները և վիտամին D-ի ընկալիչները նույնպես կապված են շագանակագեղձի քաղցկեղի առաջացման հետ[30]։ TMPRSS2 - ETS ընտանեկան գենի համակցումը, մասնավորապես TMPRSS2- ERG կամ TMPRSS2- ETV1 / 4-ը նպաստում են քաղցկեղային բջիջների աճին[34]։

2008-ին հրապարակվել են երկու կարևոր գենոմային լայնածավալ հետազոտություններ՝ կապված շագանակագեղձի քաղցկեղի եզակի նուկլեոտիդային պոլիմորֆիզմի (SNPs) հետ[35][36]։ Այս ուսումնասիրությունները ցույց են տվել մի քանի SNPs, որոնք զգալիորեն ազդում են շագանակագեղձի քաղցկեղի ռիսկի վրա։ Օրինակ, SNP rs10993994-ում TT զույգ ալելներ ունեցող մարդկանց մոտ շագանակագեղձի քաղցկեղի ռիսկը 1,6 անգամ բարձր է, քան CC զույգ ալելներ ունեցողների մոտ։ Այս եզակի նուկլեոտիդային պոլիմորֆիզմով է բացատրվում աֆրիկյան ամերիկացի տղամարդկանց մոտ շագանակագեղձի քաղցկեղի աճող ռիսկի մի մասը՝ համեմատած եվրոպական ծագման ամերիկացի տղամարդկանց հետ, քանի որ C ալելը շատ ավելի տարածված է վերջիններիս մոտ։ Այս SNP- ն տեղակայված է MSMB գենի խթանող հատվածում, որն ազդում է շագանակագեղձի բջիջների կողմից MSMB սպիտակուցի սինթեզի և արտազատման վրա[37]։

Գիրությունը [38] և տեստոստերոնի բարձր մակարդակն արյան մեջ նույնպես [39] կարող են մեծացնել շագանակագեղձի քաղցկեղի ռիսկը։

Սննդակարգ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մրգերի ու բանջարեղենի կանխարգելիչ ազդեցությունը շագանակագեղձի քաղցկեղի առաջացման վրա շատ քիչ է[40]։ Այն ապացուցվել է նաև փաստերով [41]։ Կարմիր միսը և վերամշակված միսը նույնպես քիչ ազդեցություն ունեն[42]։ Սակայն ըստ որոշ հետազոտությունների, մեծ քանակությամբ մսի օգտագործումը կապված է բարձր ռիսկի հետ[43]։

Շագանակագեղձի քաղցկեղի զարգացման ռիսկը կարող է մեծանալ կապված արյան մեջ վիտամին D-ի պակասով[44]։

Ֆոլիկաթթվի հավելումները չեն ազդում շագանակագեղձի քաղցկեղի առաջացման վրա[45]։

Դեղորայքի ազդեցությունը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Որոշակի կապ կա նաև շագանակագեղձի քաղցկեղի և դեղորայքի, բժշկական միջամտությունների միջև[46]։ Խոլեստերինի քանակն իջեցնող դեղերի՝ ստատինների կիրառումը ևս կարող է նվազեցնել շագանակագեղձի քաղցկեղի ռիսկը[47]։

Ինֆեկցիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Շագանակագեղձի ինֆեկցիան կամ բորբոքումը (պրոստատիտ) կարող է բարձրացնել քաղցկեղի զարգացման հավանականությունը, մինչդեռ մեկ այլ ուսումնասիրություն ցույց է տվել, որ այն կարող է կանխել քաղցկեղի զարգացումը՝ բարձրացած արյան հոսքով պայմանավորված։ Մասնավորապես, սեռական ճանապարհով փոխանցվող ինֆեկցիաները՝ խլամիդիա, գոնորեա կամ սիֆիլիս՝ բարձրացնում են ռիսկը [6]։ [48]

Ըստ մի քանի ուսումնասիրությունների պապիլոմա վիրուսն ունի շագանակագեղձի քաղցկեղ առաջացնելու պոտենցիալ, սակայն այն վիճարկելի է[49]։ Ըստ 2018 թվականիի վերանայման նշվում է, որ պապիլոմա վիրուսը կարող է բարձրացնել քաղցկեղի ռիսկը, սակայն այն դեռևս մնում է վիճելի[50]։

Շրջակա միջավայր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ըստ 2007 թվականի մայիսին հրապարակված հետազոտութան՝ պարզվել է, որ ԱՄՆ-ի պատերազմի վետերանների մոտ 48% -ով աճել է շագանակագեղձի քաղցկեղի կրկնման ռիսկը վիրահատությունից հետո, ովքեր ենթարկվել էին նարնջագույն ռեագենտի ազդեցությանը։

Սեռական գործոն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կան որոշ ապացույցներ՝ ըստ հեռանկարային կոհորտային հետազոտությունների, որ հաճախակի սերմնաժայթքումը կարող է նվազեցնել շագանակագեղձի քաղցկեղի ռիսկը, սակայն ըստ ռանդոմիզացված հսկիչ հետազոտությունների՝ ոչ[51]։ Վազէկտոմիայի և շագանակագեղձի քաղցկեղի միջև գոյություն ունի որոշակի կապ, սակայն անհրաժեշտ են հետազոտություններ այն պարզելու համար[52]։

Ախտաֆիզիոլոգիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Prostatelead.jpg

Շագանակագեղձը տղամարդու վերարտադրողական համակարգի օրգան է, որը մասնակցում է սերմնահեղուկի ձևավորմանը։ Այն մոտավորապես 3 սանտիմետր է և կշռում է մոտ 20 գրամ[53]։ Գտնվում է կոնքի խոռոչում, միզապարկի տակ և ուղիղ աղուց առաջ։ Շագանակագեղձը շրջապատում է միզուկի մի մասը, որով անցնում է մեզն ու սերմնահեղուկը[54]։ Տեղակայմամբ պայմանավորված, շագանակագեղձի հիվանդությունները հաճախ ազդում են միզարձակման, սերմնաժայթքման և հազվադեպ կղազատման վրա։ Շագանակագեղձը պարունակում է շատ փոքր գեղձեր, որոնք մասնակցում են սերմնահեղուկի մոտ 20%-ի ձևավորմանը[55]։

Շագանակագեղձի գեղձային բջիջները, ենթարկվելով մուտացիայի, առաջացնում են քաղցկեղային բջիջներ։ Շագանակագեղձի ֆունկցիայի համար անհրաժեշտ են արական հորմոններ՝ անդրոգեններ։ Անդրոգեններն են՝ տեստոստերոնը, որն առաջանում է ամորձիներումում, դեդրիդոէպիանդրոստերոնը, որը ձևավորվում է մակերիկամներում և դիհիդրոտեստոստերոնը, որը փոխակերպվում է տեստոստերոնից շագանակագեղձում։ Անդրոգենները պատասխանատու են նաև երկրորդական սեռական հատկանիշների համար։

Շագանակագեղձի քաղցկեղ, որը տարածվել է ավշային հանգույցներ
Շագանակագեղձի քաղցկեղ, որը տարածվել է ոսկրեր

Շագանակագեղձի քաղցկեղի մեծ մասը դասակարգում են որպես ադենոկարցինոմա կամ գեղձային քաղցկեղ։ Ադենոկարցինոման հաճախ առաջանում է շագանակագեղձի պերիֆերիկ զոնայում։ Սկզբում քաղցկեղային բջիջները գտնվում են շագանակագեղձի նորմալ գեղձերի սահմաններում, որն անվանում են քաղցկեղ տեղում՝ կարցինոմա կամ շագանակագեղձի ներէպիթելային նեոպլազիա (PIN): Թեև չկա որևէ ապացույց, որ PIN-ը քաղցկեղի նախորդն է, այն սերտորեն կապված է քաղցկեղի հետ։ Ժամանակի ընթացքում այս քաղցկեղային բջիջները բազմանում և տարածվում են շագանակագեղձի հենքում՝ ձևավորելով ուռուցքը։

Ի վերջո, ուռուցքը կարող է չափերով մեծանալ և ներաճել հարակից օրգաններ՝ սերմնաբշտեր կամ ուղիղ աղի, ուռուցքային բջիջները կարող են տարածվել արյան կամ ավշային համակարգի միջոցով։ Այլ օրգաններ տարածված ուռուցքային բջիջները կոչվում են մետաստազներ։ Շագանակագեղձի քաղցկեղը առավել հաճախ մետաստազներ է տալիս ոսկրեր, ավշային հանգույցներ և կարող է ներաճել ուղիղ աղի, միզապարկ և միզուկի ստորին հատված։ Ողնաշարի մետաստազավորման ուղին համարվում է երակային, քանի որ շագանակագեղձը դրենավորող երակային հյուսակը կապված է ողնաշարային երակների հետ[56]։

Շագանակագեղձը ցինկ է կուտակում և ցիտրատ արտադրում։ ZIP1 սպիտակուցը պատասխանատու է ցինկի ակտիվ անցման համար դեպի շագանակագեղձի բջիջներ։ Ցինկի կարևոր դերերից մեկը մասնակցությունն է ցիտրատի փոխանակությանը, որը սերմնահեղուկի կարևոր բաղադրիչն է։ Ցինկի կուտակումը, նյութափոխանակությունը, ցիտրատի արտադրությունը էներգատար գործընթացներ են։ Շագանակագեղձի քաղցկեղային բջիջները ընդհանուր առմամբ զուրկ են ցինկից։ Սա թույլ է տալիս, որ քաղցկեղային բջիջները էներգիա խնայեն ցիտրատ չսինթեզելու հաշվին և այն օգտագործեն իրենց աճի ու տարածման համար։ Ցինկի բացակայությունը պայմանավորված է ZIP1 տրանսպորտային սպիտակուց սինթեզող գենի ճնշման հետ։ ZIP1-ը այժմ կոչվում է ուռուցք ճնշող գեն SLC39A1 գենի համար։ Էպիգենետիկ ճնշման պատճառն անհայտ է։ Ցինկը փոխակերպված շագանակագեղձի բջիջները տեղափոխող ստրատեգիան արդյունավետորեն վերացնում է այդ բջիջները կենդանիների մեջ։ Ցինկը արգելակում է NF-κB ուղիները՝ ցուցաբերելով հակապրոլիֆերատիվ ազդեցություն և խթանելով ոչ նորմալ բջիջների ապոպտոզը։ Ցավոք սննդի միջոցով ցինկի ընդունումն անարդյունավետ է, քանի որ նրա անցումը շագանակագեղձի բջիջներ հնարավոր չէ առանց ակտիվ տրանսպորտի՝ ZIP1[57]։

RUNX2- ը տրանսկրիպցիոն գործոն է, որը կանխում է քաղցկեղային բջիջների ապոպտոզը՝ նպաստելով քաղցկեղի զարգացմանը[58]։

PI3k / Akt ազդանշանային կասկադը տրանսֆորմացնող աճի գործոն բետա / SMAD -ի հետ միասին կանխում է քաղցկեղային բջիջների ապոպտոզը[59]։ Ապոպտոզի X-շղթայակցված արգելակիչները (XIAP) նպաստում են քաղցկեղային բջիջների պահպանմանն ու աճին, սակայն արգելակիչների խափանման դեպքում ապոպտոզը կարող է շարունակել իր գործառույթը և կանխարգելել քաղցկեղային բջիջների տարածումը[60]։ Մակրոֆագ արգելակիչ ցիտոկին-1-ը (MIC-1) խթանում է օջախային ադհեզիոն կինազի (FAK) ազդանշանային ուղին, որը հանգեցնում է քաղցկեղային բջիջների աճին ու գոյատևմանը[61]։

Անդրոգենային ռեցեպտորները նպաստում են քաղցկեղային բջիջների պահպանմանը և թիրախ են հանդիսանում բազմաթիվ հակաքաղցկեղային հետազոտությունների համար։ Մինչ օրս, անդրոգենային ռեցեպտորների արգելակման էֆեկտիվությունն ապացուցված է մկների վրա կատարած հետազոտություններում[62]։ Շագանակագեղձի սպեցիֆիկ թաղանթային անտիգենները (PSMA) խթանում են քաղցկեղի առաջացումը` բարձրացնելով ֆոլաթթվի մակարդակը քաղցկեղային բջիջների համար, այն նպաստում է ֆոլաթթվիի յուրացմանը՝ հիդրոլիզացնելով գլյուտամինային ֆոլաթթուն[63]։

Ախտորոշումը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Եթե շագանակագեղձի քաղցկեղը չափերով մեծացել է, կարող է հայտնաբերվել ՀՇ-ով :

Ամերիկյան քաղցկեղային կազմակերպության դիրքորոշումը շագանակագեղձի սպեցիֆիկ անտիգենի (PSA) վաղ հայտնաբերման վերաբերյալ․ «Հետազոտությունը դեռ չի ապացուցել PSA թեստավորման պոտենցիալ օգուտը թեստավորման և բուժման վնասի հետ համեմատած։ Ըստ Ամերիկյան քաղցկեղային կազմակերպության՝ տղամարդիկ չպետք է ենթարկվեն թեստավորման՝ առանց իմանալու ռիսկերը և թեստավորման ու բուժման հնարավոր օգուտները։ 50 տարեկանից սկսած (45 տարեկանից, եթե աֆրիկյան ամերիկացի են կամ ունեն մինչև 65 տարեկանը քաղցկեղով հիվանդացած եղբայր կամ հայր), բժշկի հետ քննարկելով թեստավորման վերաբերյալ հարցերը, նրանք կարող են որոշել՝ արդյոք թեստավորումը ճիշտ ընտրություն է իրենց համար»[64]։

Կան այլ թեստեր ևս, որոնք կարող են կիրառվել շագանակագեղձի և միզուղիների վերաբերյալ ավել ինֆորմացիա ստանալու համար։ Շագանակագեղձի անկանոնությունները կարելի է հայտնաբերել ռեկտալ մատնային հետազոտության (DRE) միջոցով։ Ցիստոսկոպիան ցույց է տալիս միզուղիները միզապարկի ներսից, որը բարակ, ճկուն, խցիկով խողովակ է։ Տրանսռեկտալ ուլտրաձայնային հետազոտությունը ցույց է տալիս շագանակագեղձը ձայնային ալիքների միջոցով։ Սակայն միակ քննությունը, որը կարող է լիովին հաստատել շագանակագեղձի քաղցկեղը, հանդիսանում է բիոպսիան։

Գործիքային հետազոտություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ուլտրաձայնային հետազոտությունը (ՈւՁՀ) և մագնիսառեզոնանսային շերտագրությունը (ՄՌՇ) շագանակագեղձի քաղցկեղի հայտնաբերման երկու հիմնական մեթոդներն են։ Ուրոլոգները շագանակագեղձի բիոպսիան իրականացնում են տրանսռեկտալ ուլտրաձայնային հսկողությամբ և երբեմն կարող են տեսնել հիպոէխոգեն հատվածներ։

ՄՌՇ-ն ավելի արդյունավետ է, քան ՈւՁՀ-ն շագանակագեղձի հետազոտության համար[65]։

ՄՌՇ-ն օգնում է ակտիվ վերահսկողություն իրականացնել ցածր ռիսկի խմբում գտնվող մարդկանց շրջանում, հիվանդության փուլը որոշել միջին ռիսկի խմբում գտնվողների շրջանում և ոսկրային ախտահարումները հայտնաբերել բարձր ռիսկի խմբում գտնվողների շրջանում[66]։

Ներկայումս (2011 թվական) շագանակագեղձի բիոպսիան իրականացվում է ՄՌՇ և ՈւՁՀ համատեղ հսկողությամբ կամ միայն ՄՌՇ հսկողությամբ։ ՄՌՇ/ՈւՁՀ ուղեկցված բիոպսիայի դեպքում ակտիվ հսկողության տակ գտնվող տղամարդկանց 33%-ի մոտ հայտնաբերվում է շագանակագեղձի քաղցկեղ, իսկ ստանդարտ ՈւՁՀ ուղեկցված բիոպսիայի դեպքում՝ 7%-ի մոտ[67]։

ՄՌՇ-ն կիրառվում է նաև ռոբոտային պրոստատէկտոմիայի ենթարկվող տղամարդկանց վիրաբուժական պլանավորման համար, ինչպես նաև նյարդանոթային խրձի պահպանման հարցը որոշելիս[68]։

Շագանակագեղձի ՄՌՇ-ի համար գոյություն ունի PI-RADS հաշվետվական համակարգը։ PI-RADS- ը շագանակագեղձերի գործիքային շերտագրում-հաշվետվության և տվյալների համակարգի հապավում է, որը սահմանում է որակյալ կլինիկական ծառայության ստանդարտներ բազմապարամետրային մագնիսառեզոնանսային շերտագրման (mpMRI) համար։

Բիոպսիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Շագանակագեղձի ասեղային բիոպսիա
Մանրադիտակային պատկերը։Շագանակագեղձի քաղցկեղ (սովորական ադրենոկարցինոմա), պերինևրալ ինվազիայով: Ներկված հեմատոքսիլին էոզինով

Եթե կա քաղցկեղի կասկած, խորհուրդ է տրվում կատարել բիոպիա։ Ուրոլոգը կամ ռենտգենոլոգը ձեռք է բերում հյուսվածքի նմուշ շագանակագեղձից՝ սնամեջ ասեղների միջոցով (սովորաբար 3-6 նմուշ յուրաքանչյուր կողմից)։ Շագանակագեղձի բիոպսիաները սովորաբար իրականացվում են ամբուլատոր հիմունքներով և հազվադեպ են պահանջում հոսպիտալացում։ Հակաբիոտիկներն օգտագործվում են բարդությունները կանխելու նպատակով, ինչպիսիք են ջերմությունը, միզուղիների ինֆեկցիան և սեպսիսը[69][70]։ Տղամարդկանց 55%-ը նշում է դիսկոմֆորտի զգացողություն բիոպսիայի ընթացքում[71]։

Գլիսոնի գնահատման սանդղակ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հյուսվածքների նմուշներն ուսումնասիրվում են մանրադիտակով՝ հայտնաբերելու քաղցկեղային բջիջները և գնահատելու մանրադիտակային առանձնահատկությունները։ Շագանակագեղձի սպեցիֆիկ թաղանթային անտիգենը տրանսմեմբրանային կարբոքսիպեպտիդազ է և ցուցաբերում է ֆոլաթթու հիդրոլազային ակտիվություն[72]։ Այս սպիտակուցը գերակշռում է շագանակագեղձի քաղցկեղի հյուսվածքներում և գնահատվում է բարձր՝ Գլիսոնի սանդղակով[72]։

Ուռուցքային մարկերներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

PSA և ուռուցքային մարկերներ հայտնաբերելիս՝ հյուսվածքային նմուշները կարող են ներկվել և ըստ այդմ որոշել չարորակ բջիջների ծագումը մետաստազավորման դեպքում[73]։

Մանր բջջային կարցինոման հազվադեպ է հանդիպում (1% [74]), այն չի կարող ախտորոշվել PSA- ի միջոցով[74][75]։ 2009 թվականին հետազոտողներն ուսումնասիրում էին քաղցկեղի այս տեսակը, քանի որ այն արագ է տարածվում այլ օրգաններ[75]։

Օնկոպրոտեին BCL-2-ը կապված է շագանակագեղձի անդրոգեն-անկախ քաղցկեղի զարգացման հետ։ Հետագայում ուսումնասիրությունները հաստատեցին կապը BCL-2-ի էքսպրեսիայի և շագանակագեղձի քաղցկեղի զարգացման միջև՝ անդրոգենային աբլացիայի և կաստրացիայի ենթարկված տղամարդկանց մոտ[76]։

Ki-67- ի էքսպրեսիան իմունոհիստոքիմիայի միջոցով կարող է զգալիորեն կանխատեսել շագանակագեղձի քաղցկեղի ելքը[77]։

Փուլեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սխեմա, որը ցույց է տալիս շագանակագեղձի քաղցկեղի T1-3 փուլերը:

Շագանակագեղձի քաղցկեղի գնահատման կարևոր մասն է փուլայնության կամ տարածվածության որոշումը։ Այն կարևոր էկանխատեսման և բուժման համար։ Ամենատարածվածը TNM համակարգն է՝ 4 փուլով։ Այն ներառում է ուռուցքի չափը, ներգրավված ավշային հանգույցների թիվը և մետաստազների առկայությունը ցանկացած օրգանում[78]։

Ցանկացած համակարգով տարբերակման համար կարևորվում է այն, թե արդյոք քաղցկեղը շագանակագեղձի սահմաններում է։ TNM համակարգով դասակարգելիս կլինիկական T1 և T2-ի դեպքում քաղցկեղ հայտնաբերվում է միայն շագանակագեղձում, իսկ T3 և T4-ի դեպքում՝ գեղձի սահմաններից դուրս։ Բժշկական ուղղվածությամբ մասնագիտացված կազմակերպությունները խորհուրդ են տալիս կանխարգելման նպատակով կիրառել պոզիտրոն էմիսիոն շերտագրություն (PET), ՀՇ կամ սցինտիգրաֆիա՝ քաղցկեղի վաղ փուլում[79]։ Այդ թեստերը հարմար կլինեն այնպիսի դեպքերում, երբ CT սկանավորումը գնահատվում է տարածված, ոսկորների սկանավորում, ոսկրերի տարածման համար և էնդորեկտալ կոլինուսային մագնիսա-ռեզոնանսային պատկերացում, մոտենալով պրոստատիկ պարկուճին և սերմնարանային պարկուճին։ Ոսկրածուծի սկանները պետք է բացահայտեն օստեոբլաստիկ տեսքը ոսկրային մետաստազիայի տարածքներում ոսկրային խտության ավելացման շնորհիվ, որը տարբերվում է բազմաթիվ այլ քաղցկեղներում, որոնք մետաստազներ են։

Շագանակագեղձի բիոպսիայից հետո քաղցկեղն ախտորոշվում է հյուսվածաբանական հետազոտությամբ։ Պաթոլոգը նշում է նաև ուռուցքի աստիճանը, որը ցույց է տալիս, թե որքանով է ուռուցքային հյուսվածքը տարբերվում է շագանակագեղձի նորմալ հյուսվածքից և ուռուցքի աճի հավանական արագությունը։ Գլիսոնի համակարգը օգտագործվում է շագանակագեղձի քաղցկեղի աստիճանը գնահատելու համար՝ 2-10 միավոր, առավելագույնը համարվում է 10։ Առաջինը 1-5 միավորով գնահատվում է առավել տարածված կառույցները և երկրորդը՝ երկրորդային առավել տարածված կառույցները։ Այս երկու թվերի գումարը Գլիսոնի հաշիվն է։ Երբեմն օգտագործվում է Վիտմոր-Ջեվետի դասակարգումը։

  • Սկլերոզ կրծքային ողերում շագանակագեղձի քաղցկեղի մետաստազների պատճառով (ՀՇ պատկեր)

    Սկլերոզ կրծքային ողերում շագանակագեղձի քաղցկեղի մետաստազների պատճառով (ՀՇ պատկեր)

  • Սկլերոզ կրծքային ողերում շագանակագեղձի քաղցկեղի մետաստազների պատճառով (ՀՇ պատկեր)

    Սկլերոզ կրծքային ողերում շագանակագեղձի քաղցկեղի մետաստազների պատճառով (ՀՇ պատկեր)

  • Սկլերոզ կոնքի ոսկրերում շագանակագեղձի քաղցկեղի մետաստազների պատճառով (ՀՇ պատկեր)

    Սկլերոզ կոնքի ոսկրերում շագանակագեղձի քաղցկեղի մետաստազների պատճառով (ՀՇ պատկեր)

Կանխարգելում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սննդակարգ և կենսաակերպ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սննդակարգի և շագանակագեղձի քաղցկեղի միջև կապի վերաբերյալ տվյալներն աղքատ են[80]։ Այդ տեսանկյունից շագանակագեղձի քաղցկեղի մակարդակը կապված է արևմտյան սննդի սպառման հետ[80]։ Ըստ որոշ փաստերի որոշակի կապ կա տրանս ճարպերի, հագեցած ճարպերի, ածխաջրերի ընդունման և շագանակագեղձի քաղցկեղի առաջացման միջև[80][81]։ Շագանակագեղձի քաղցկեղի կանխարգելման հարցում օմեգա-3 ճարպաթթուների դերի մասին փաստարկները չեն ենթադրում, որ դրանք կրճատում են շագանակագեղձի քաղցկեղի առաջացման ռիսկը, թեև անհրաժեշտ են լրացուցիչ հետազոտություններ[80][82]։ Վիտամինային հավելումները կարծես թե որևէ ազդեցություն չունեն և որոշները նույնիսկ կարող են մեծացնել ռիսկը[14][80]։ Բարձր քանակությամբ կալցիումի ընդունումը կապված է շագանակագեղձի զարգացած քաղցկեղի հետ[83]։

Ձուկ օգտագործելը կարող է նվազեցնել շագանակագեղձի քաղցկեղից մահվան դեպքերը, սակայն չի ազդում քաղցկեղի առաջացման վրա[84]։ Ըստ որոշ վկայությունների շագանակագեղձի քաղցկեղի մակարդակը ցածր է բուսակերների մոտ[85]։ Կան որոշակի ապացույցներ նաև լիկոպեն և սելեն պարունակող սննդամթերքի վերաբերյալ[86]։ Բանջարեղեն, սոյա, լոբի և հատիկաընդեղեն բույսեր պարունակող սնունդը կարող է նվազեցնել շագանակագեղձի քաղցկեղի ռիսկը[87]։

Պարբերաբար ֆիզիկական ակտիվությամբ զբաղվող տղամարդկանց մոտ նվազում է քաղցկեղի զարգացման ռիսկը[87]։

Դեղորայք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սկրինինգը, 5-ալֆա-ռեֆտեդազի արգելակիչները (ֆինաստերիդ և դուտաստերիդ) նվազեցնում են շագանակագեղձի քաղցկեղի զարգացման ռիսկը, սակայն չկան բավարար տվյալներ նրանց ազդեցության վերաբերյալ մահվան կամ այլ լուրջ խնդիրների առաջացման վրա[88]։

Սկրինինգ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Շագանակագեղձի քաղցկեղի սկրինինգն ուղղված է չկասկածվող դեպքերի հայտնաբերմանը։ Կիրառվում են ռեկտալ մատնային զննումը և շագանակագեղձի սպեցիֆիկ անտիգենի (PSA) որոշումն արյան մեջ[89]։ Նման սկրինինգը համարվում է հակասական[90] և կարող է հանգեցնել հնարավոր վնասակար հետևանքների[91]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ «Prostate Cancer»։ National Cancer Institute։ January 1980։ Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ հոկտեմբերի 12-ին։ Վերցված է 2014 թ․ հոկտեմբերի 12 
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 «Prostate Cancer Treatment (PDQ) – Health Professional Version»։ National Cancer Institute։ 2014-04-11։ Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ հուլիսի 5-ին։ Վերցված է 2014 թ․ հուլիսի 1 
  3. ↑ 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 3,10 «Chapter 5.11»։ World Cancer Report։ World Health Organization։ 2014։ ISBN 978-9283204299 
  4. ↑ Ruddon Raymond W. (2007)։ Cancer biology (4th ed.)։ Oxford: Oxford University Press։ էջ 223։ ISBN 978-0195175431։ Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ սեպտեմբերի 15-ին 
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 5,6 «Prostate Cancer Treatment (PDQ) – Patient Version»։ National Cancer Institute։ 2014-04-08։ Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ հուլիսի 5-ին։ Վերցված է 2014 թ․ հուլիսի 1 
  6. ↑ 6,0 6,1 «Sexually transmitted infections and prostate cancer risk: a systematic review and meta-analysis»։ Cancer Epidemiology 38 (4): 329–38։ August 2014։ PMID 24986642։ doi:10.1016/j.canep.2014.06.002 
  7. ↑ «BRCA-associated Cancers: Role of Imaging in Screening, Diagnosis, and Management»։ Radiographics 37 (4): 1005–23։ 2016։ PMID 28548905։ doi:10.1148/rg.2017160144 
  8. ↑ 8,0 8,1 «Prostate Cancer Treatment»։ National Cancer Institute (անգլերեն)։ փետրվարի 6, 2018։ Վերցված է 2018 թ․ մարտի 1։ «Controversy exists regarding the value of screening... reported no clear evidence that screening for prostate cancer decreases the risk of death from prostate cancer» 
  9. ↑ «Prostate Cancer Screening»։ The Medical Clinics of North America 102 (2): 199–214։ March 2018։ PMC 5935113 ։ PMID 29406053։ doi:10.1016/j.mcna.2017.11.001 
  10. ↑ «PSA testing»։ nhs.uk։ հունվարի 3, 2015։ Վերցված է 2018 թ․ մարտի 5 
  11. ↑ «Final Recommendation Statement: Prostate Cancer: Screening – US Preventive Services Task Force»։ www.uspreventiveservicestaskforce.org (անգլերեն)։ USPSTF։ Վերցված է օգոստոսի 30, 2018 
  12. ↑ «Screening for Prostate Cancer: US Preventive Services Task Force Recommendation Statement»։ JAMA 319 (18): 1901–13։ May 2018։ PMID 29801017։ doi:10.1001/jama.2018.3710 
  13. ↑ «Prostate cancer screening with prostate-specific antigen: A guide to the guidelines»։ Prostate International 4 (4): 125–29։ December 2016։ PMC 5153437 ։ PMID 27995110։ doi:10.1016/j.prnil.2016.09.002 
  14. ↑ 14,0 14,1 «The effect of supplemental vitamins and minerals on the development of prostate cancer: a systematic review and meta-analysis»։ Family Practice 28 (3): 243–52։ June 2011։ PMID 21273283։ doi:10.1093/fampra/cmq115 
  15. ↑ «SEER Stat Fact Sheets: Prostate Cancer»։ NCI։ Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հուլիսի 6-ին։ Վերցված է 2014 թ․ հունիսի 18 
  16. ↑ 16,0 16,1 «Chapter 1.1»։ World Cancer Report։ World Health Organization։ 2014։ ISBN 978-9283204299 
  17. ↑ 17,0 17,1 «International epidemiology of prostate cancer: geographical distribution and secular trends»։ Molecular Nutrition & Food Research 53 (2): 171–84։ February 2009։ PMID 19101947։ doi:10.1002/mnfr.200700511 
  18. ↑ 18,0 18,1 «Prostate carcinoma presentation, diagnosis, and staging: an update form the National Cancer Data Base»։ Cancer 98 (6): 1169–78։ September 2003։ PMID 12973840։ doi:10.1002/cncr.11635 
  19. ↑ «Comparison of screen detected and clinically diagnosed prostate cancer in the European randomized study of screening for prostate cancer, section rotterdam»։ Urol 174 (1): 121–25։ July 2005։ PMID 15947595։ doi:10.1097/01.ju.0000162061.40533.0f 
  20. ↑ «Prostate cancer epidemiology»։ Frontiers in Bioscience 11: 1388–413։ 2006։ PMID 16368524։ doi:10.2741/1891 
  21. ↑ «Cancer surveillance series: interpreting trends in prostate cancer—part I: Evidence of the effects of screening in recent prostate cancer incidence, mortality, and survival rates»։ J Natl Cancer Inst 91 (12): 1017–24։ հունիսի 16, 1999։ PMID 10379964։ doi:10.1093/jnci/91.12.1017 
  22. ↑ «Latent carcinoma of prostate at autopsy in seven areas. The International Agency for Research on Cancer, Lyons, France»։ Int J Cancer 20 (5): 680–8։ նոյեմբերի 15, 1977։ PMID 924691։ doi:10.1002/ijc.2910200506 
  23. ↑ «Prevalence of incidental prostate cancer: A systematic review of autopsy studies»։ International Journal of Cancer 137 (7): 1749–57։ October 2015։ PMC 4682465։ PMID 25821151։ doi:10.1002/ijc.29538 
  24. ↑ «The high prevalence of undiagnosed prostate cancer at autopsy: implications for epidemiology and treatment of prostate cancer in the Prostate-specific Antigen-era»։ International Journal of Cancer 137 (12): 2795–802։ December 2015։ PMC 4485977։ PMID 25557753։ doi:10.1002/ijc.29408 
  25. ↑ «Empiric risk of prostate carcinoma for relatives of patients with prostate carcinoma: a meta-analysis»։ Cancer 97 (8): 1894–903։ 2003։ PMID 12673715։ doi:10.1002/cncr.11262 
  26. ↑ «Blood pressure and risk of prostate cancer: cohort Norway (CONOR)»։ Cancer Causes Control 21 (3): 463–72։ March 2010։ PMID 19949849։ doi:10.1007/s10552-009-9477-x 
  27. ↑ «Blood pressure and risk of prostate cancer: cohort Norway (CONOR)»։ Cancer Causes Control 21 (3): 463–72։ March 2010։ PMID 19949849։ doi:10.1007/s10552-009-9477-x 
  28. ↑ «State of the epidemiological evidence on physical activity and cancer prevention»։ European Journal of Cancer 46 (14): 2593–604։ Sep 2010։ PMID 20843488։ doi:10.1016/j.ejca.2010.07.028 
  29. ↑ «Family history and the risk of prostate cancer»։ Prostate 17 (4): 337–47։ 1990։ PMID 2251225։ doi:10.1002/pros.2990170409 
  30. ↑ 30,0 30,1 «Prostate cancer: 3. Individual risk factors»։ CMAJ 159 (7): 807–13։ October 1998։ PMC 1232741։ PMID 9805030։ Արխիվացված օրիգինալից 2009 թ․ դեկտեմբերի 29-ին 
  31. ↑ «Racial and ethnic differences in advanced-stage prostate cancer: the Prostate Cancer Outcomes Study»։ J. Natl. Cancer Inst. 93 (5): 388–95։ March 2001։ PMID 11238701։ doi:10.1093/jnci/93.5.388 
  32. ↑ «Environmental and heritable factors in the causation of cancer--analyses of cohorts of twins from Sweden, Denmark, and Finland»։ N. Engl. J. Med. 343 (2): 78–85։ July 2000։ PMID 10891514։ doi:10.1056/NEJM200007133430201 
  33. ↑ «The risk of cancer associated with specific mutations of BRCA1 and BRCA2 among Ashkenazi Jews»։ The New England Journal of Medicine 336 (20): 1401–8։ May 1997։ PMID 9145676։ doi:10.1056/NEJM199705153362001 
  34. ↑ «[Fusion genes and prostate cancer. From discovery to prognosis and therapeutic perspectives]»։ Progres en Urologie (French) 19 (11): 819–24։ December 2009։ PMID 19945666։ doi:10.1016/j.purol.2009.06.002 
  35. ↑ «Multiple newly identified loci associated with prostate cancer susceptibility»։ Nature Genetics 40 (3): 316–21։ March 2008։ PMID 18264097։ doi:10.1038/ng.90 
  36. ↑ «Multiple loci identified in a genome-wide association study of prostate cancer»։ Nature Genetics 40 (3): 310–5։ March 2008։ PMID 18264096։ doi:10.1038/ng.91 
  37. ↑ Vickers Andrew, ed. (Oct 13, 2010)։ «The rs10993994 risk allele for prostate cancer results in clinically relevant changes in microseminoprotein-beta expression in tissue and urine»։ PLOS One 5 (10): e13363։ Bibcode:2010PLoSO...513363W։ PMC 2954177։ PMID 20967219։ doi:10.1371/journal.pone.0013363  հրապարակում բաց հնարավորություն
  38. ↑ «Overweight, obesity, and mortality from cancer in a prospectively studied cohort of U.S. adults»։ N. Engl. J. Med. 348 (17): 1625–38։ April 2003։ PMID 12711737։ doi:10.1056/NEJMoa021423 
  39. ↑ «Prospective study of sex hormone levels and risk of prostate cancer»։ J. Natl. Cancer Inst. 88 (16): 1118–26։ August 1996։ PMID 8757191։ doi:10.1093/jnci/88.16.1118 
  40. ↑ «Diet and prostate cancer: mechanisms of action and implications for chemoprevention»։ Nature Reviews Urology 7 (8): 442–53։ Aug 2010։ PMID 20647991։ doi:10.1038/nrurol.2010.102 
  41. ↑ Key TJ (2011)։ «Fruit and vegetables and cancer risk»։ British Journal of Cancer 104 (1): 6–11։ PMC 3039795։ PMID 21119663։ doi:10.1038/sj.bjc.6606032։ «For other common cancers, including colorectal, breast and prostate cancer, epidemiological studies suggest little or no association between total fruit and vegetable consumption and risk.» 
  42. ↑ «A review and meta-analysis of prospective studies of red and processed meat intake and prostate cancer»։ Nutrition Journal 9: 50։ 2010։ PMC 2987772։ PMID 21044319։ doi:10.1186/1475-2891-9-50 
  43. ↑ «Chemicals in Meat Cooked at High Temperatures and Cancer Risk»։ National Cancer Institute։ 2018-04-02։ Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ նոյեմբերի 6-ին 
  44. ↑ «Role of hormonal and other factors in human prostate cancer»։ Journal of Toxicology and Environmental Health. Part B, Critical Reviews 11 (3–4): 242–59։ March 2008։ PMID 18368555։ doi:10.1080/10937400701873548 
  45. ↑ «Folic acid supplementation and cancer risk: A meta-analysis of randomized controlled trials»։ International Journal of Cancer 133 (5): 1033–41։ Jan 22, 2013։ PMID 23338728։ doi:10.1002/ijc.28038 
  46. ↑ «A large cohort study of aspirin and other nonsteroidal anti-inflammatory drugs and prostate cancer incidence»։ J. Natl. Cancer Inst. 97 (13): 975–80։ July 2005։ PMID 15998950։ doi:10.1093/jnci/dji173 
  47. ↑ «Statins and prostate cancer risk: a case-control study»։ Am. J. Epidemiol. 162 (4): 318–25։ August 2005։ PMID 16014776։ doi:10.1093/aje/kwi203 
  48. ↑ «Epidemiologic association between prostatitis and prostate cancer»։ Urology 60 (1): 78–83։ July 2002։ PMID 12100928։ doi:10.1016/S0090-4295(02)01637-0 
  49. ↑ «The role of human papilloma virus in urological malignancies»։ Anticancer Research 35 (5): 2513–9։ May 2015։ PMID 25964524 
  50. ↑ «Human Papilloma Virus (HPV) and genitourinary cancers: a narrative review»։ Minerva Urologica e Nefrologica = the Italian Journal of Urology and Nephrology 70 (6): 579–587։ August 2018։ PMID 30160386 ։ doi:10.23736/S0393-2249.18.03141-7 
  51. ↑ «Evidence for Masturbation and Prostate Cancer Risk: Do We Have a Verdict?»։ Sexual Medicine Reviews 4 (3): 229–234։ July 2016։ PMID 27871956։ doi:10.1016/j.sxmr.2016.02.006 
  52. ↑ «?»։ Արխիվացված օրիգինալից 2006 թ․ սեպտեմբերի 27-ին։ Վերցված է օգոստոսի 9, 2010 
  53. ↑ Prostate Gland and Seminal Vesicles։ Berlin-Heidelberg: Springer-Verlag։ 1979 
  54. ↑ Moore KL, Chubb D (1999)։ Clinically Oriented Anatomy։ Baltimore, Maryland: Lippincott Williams & Wilkins։ ISBN 978-0-683-06132-1 
  55. ↑ «Männliche Genitalorgane»։ Handbuch der mikroskopischen Anatomie des Menschen. Vol. VII Part 2։ Berlin: Springer։ 1930։ էջեր 1–399 
  56. ↑ «Male Genitals - Prostate Neoplasms»։ Pathology study images։ University of Virginia School of Medicine։ Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ ապրիլի 28-ին։ Վերցված է 2011 թ․ ապրիլի 28։ «There are many connections between the prostatic venous plexus and the vertebral veins. The veins forming the prostatic plexus do not contain valves and it is thought that straining to urinate causes prostatic venous blood to flow in a reverse direction and enter the vertebral veins carrying malignant cells to the vertebral column.» 
  57. ↑ Journal-molecular cancer, review, 2006 5:17, doi:10.1186/1476-4598-5-17
  58. ↑ «Cytoprotective Mitochondrial Chaperone TRAP-1 As a Novel Molecular Target in Localized and Metastatic Prostate Cancer»։ Am. J. Pathol. 176 (1): 393–401։ January 2010։ PMC 2797899։ PMID 19948822։ doi:10.2353/ajpath.2010.090521 
  59. ↑ «[TGF-beta/Smad in prostate cancer: an update]»։ Zhonghua Nan Ke Xue (Chinese) 15 (9): 840–3։ September 2009։ PMID 19947572 
  60. ↑ «Expression of X-linked inhibitor of apoptosis protein in human prostate cancer specimens with and without neo-adjuvant hormonal therapy»։ J Cancer Res Clin Oncol 136 (5): 787–93։ November 2009։ PMID 19946707։ doi:10.1007/s00432-009-0718-x 
  61. ↑ «Overexpression of macrophage inhibitory cytokine-1 induces metastasis of human prostate cancer cells through the FAK–RhoA signaling pathway»։ Oncogene 29 (9): 1293–302։ March 2010։ PMC 2896817։ PMID 19946339։ doi:10.1038/onc.2009.420 
  62. ↑ «Small molecule screening reveals a transcription-independent pro-survival function of androgen receptor in castration-resistant prostate cancer»։ Cell Cycle 8 (24): 4155–67։ December 2009։ PMC 2896895։ PMID 19946220։ doi:10.4161/cc.8.24.10316 
  63. ↑ «Expression of prostate-specific membrane antigen (PSMA), increases cell folate uptake and proliferation and suggests a novel role for PSMA in the uptake of the non-polyglutamated folate, folic acid»։ Prostate 70 (3): 305–16։ February 2010։ PMID 19830782։ doi:10.1002/pros.21065 
  64. ↑ «Cancer Screening Guidelines | Detecting Cancer Early»։ Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ հունիսի 13-ին։ Վերցված է 2011 թ․ հունիսի 16  American Cancer Society American Cancer Society Guidelines for the early detection of cancer Cited: September 2011
  65. ↑ «Advancements in MR Imaging of the Prostate: From Diagnosis to Interventions»։ Radiographics 31 (3 Suppl): 677–703։ May–June 2011։ PMC 3093638։ PMID 21571651։ doi:10.1148/rg.313105139 
  66. ↑ «ESUR prostate MR guidelines 2012»։ European Radiology 22 (4): 746–57։ 2012։ PMC 3297750։ PMID 22322308։ doi:10.1007/s00330-011-2377-y 
  67. ↑ «Clinical application of a 3D ultrasound-guided prostate biopsy system»։ Urol Oncol 29 (3 Suppl): 334–42։ May 2011։ PMC 3432280։ PMID 21555104։ doi:10.1016/j.urolonc.2011.02.014 
  68. ↑ «Radical prostatectomy: value of prostate MRI in surgical planning»։ Abdominal Imaging 37 (4): 664–74։ October 2011։ PMID 21993567։ doi:10.1007/s00261-011-9805-y 
  69. ↑ «Oral antibiotics in trans-rectal prostate biopsy and its efficacy to reduce infectious complications: Systematic review»։ Urology Annals 7 (4): 417–27։ 2015։ PMC 4660689։ PMID 26538868։ doi:10.4103/0974-7796.164860 
  70. ↑ «Antibiotic prophylaxis for transrectal prostate biopsy»։ The Cochrane Database of Systematic Reviews (5): CD006576։ May 2011։ PMID 21563156։ doi:10.1002/14651858.CD006576.pub2 
  71. ↑ «Short-term effects of population-based screening for prostate cancer on health-related quality of life»։ Journal of the National Cancer Institute 90 (12): 925–31։ June 1998։ PMID 9637143։ doi:10.1093/jnci/90.12.925 
  72. ↑ 72,0 72,1 «Folic Acid and Risk of Prostate Cancer: Results From a Randomized Clinical Trial»։ J. Natl. Cancer Inst. 101 (6): 432–5։ March 2009։ PMC 2657096։ PMID 19276452։ doi:10.1093/jnci/djp019 
  73. ↑ «Immunohistochemical differentiation of high-grade prostate carcinoma from urothelial carcinoma»։ Am. J. Surg. Pathol. 31 (8): 1246–55։ August 2007։ PMID 17667550։ doi:10.1097/PAS.0b013e31802f5d33 
  74. ↑ 74,0 74,1 «Small-cell carcinoma of the prostate»։ Journal of the Royal Society of Medicine 90 (6): 340–1։ June 1997։ PMC 1296316։ PMID 9227387։ doi:10.1177/014107689709000615 
  75. ↑ 75,0 75,1 «[Clinicopathological characterization of prostatic small cell carcinoma: a case report and review of the literature]»։ Zhonghua Nan Ke Xue (Chinese) 15 (9): 829–32։ September 2009։ PMID 19947569 
  76. ↑ «BCL-2 in prostate cancer: a minireview»։ Apoptosis 8 (1): 29–37։ January 2003։ PMID 12510149։ doi:10.1023/A:1021692801278 
  77. ↑ «Assessment of proliferative index and its association with Ki-67 antigen molecule expression in nodular hyperplasia of prostate»։ Indian Journal of Science & Technology 2 (8): 1–4։ 2009 
  78. ↑ BMJ Group (դեկտեմբերի 8, 2009)։ «Prostate cancer: How far has your cancer spread? The TNM system»։ London։ Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ ապրիլի 4-ին։ Վերցված է օգոստոսի 9, 2010 
  79. ↑ American Society of Clinical Oncology (2013)։ «Five things physicians and patients should question»։ The Journal of the Oklahoma State Medical Association 106 (4): 150–1։ PMID 23795527։ Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հուլիսի 31-ին 
  80. ↑ 80,0 80,1 80,2 80,3 80,4 «The relationship between nutrition and prostate cancer: is more always better?»։ European Urology 63 (5): 810–20։ May 2013։ PMC 3597758։ PMID 23219353։ doi:10.1016/j.eururo.2012.11.012 
  81. ↑ «Trans-fatty acids and cancer: the evidence reviewed»։ Nutrition Research Reviews 21 (2): 174–88։ December 2008։ PMID 19087370։ doi:10.1017/S0954422408110964 
  82. ↑ «Dietary conjugated linoleic acid and long-chain n-3 fatty acids in mammary and prostate cancer protection: a review»։ International Journal of Food Sciences and Nutrition 63 (1): 66–78։ February 2012։ PMID 21762028։ doi:10.3109/09637486.2011.598849 
  83. ↑ «Calcium and vitamin D supplementation during androgen deprivation therapy for prostate cancer: a critical review»։ The Oncologist 17 (9): 1171–9։ 2012։ PMC 3448410։ PMID 22836449։ doi:10.1634/theoncologist.2012-0051 
  84. ↑ «Fish consumption and prostate cancer risk: a review and meta-analysis»։ The American Journal of Clinical Nutrition 92 (5): 1223–33։ November 2010։ PMID 20844069։ doi:10.3945/ajcn.2010.29530 
  85. ↑ American Dietetic Association and Dieticians of Canada (June 2003)։ «Position of the American Dietetic Association and Dietitians of Canada: Vegetarian diets»։ Journal of the American Dietetic Association 103 (6): 748–65։ PMID 12778049։ doi:10.1053/jada.2003.50142 
  86. ↑ World Cancer Research Fund; American Institute for Cancer (2007)։ Food, nutrition, physical activity, and the prevention of cancer a global perspective։ Washington, D.C.: American Institute for Cancer Research։ էջ 76։ ISBN 978-0-9722522-2-5։ Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ մայիսի 23-ին 
  87. ↑ 87,0 87,1 «American Cancer Society Guidelines on Nutrition and Physical Activity for Cancer Prevention»։ Last Revised: 1/11/2012։ Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հունիսի 25-ին 
  88. ↑ Wilt Timothy J, ed. (2008)։ «Five-alpha-reductase Inhibitors for prostate cancer prevention»։ Cochrane Database Syst Rev (2): CD007091։ PMID 18425978։ doi:10.1002/14651858.CD007091 
  89. ↑ «Prostate-specific antigen-based prostate cancer screening: Past and future»։ International Journal of Urology 22 (6): 524–32։ June 2015։ PMID 25847604։ doi:10.1111/iju.12750 
  90. ↑ «Canadian Urological Association recommendations on prostate cancer screening and early diagnosis»։ Canadian Urological Association Journal 11 (10): 298–309։ October 2017։ PMC 5659858 ։ PMID 29381452։ doi:10.5489/cuaj.4888 
  91. ↑ «Home Page – USPSTF Draft Prostate Screening Recommendations»։ USPSTF Draft Prostate Screening Recommendations։ Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ մարտի 2-ին։ Վերցված է 2018 թ․ մարտի 2 

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Շագանակագեղձի_քաղցկեղ&oldid=8598079» էջից