Նորվեգիան Երկրորդ համաշխարհային պատերազմում

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Այս հոդվածը ներկայացնում է Նորվեգիայի մասնակցությունը Երկորրդ համաշխարհային պատերազմին։ Տե՛ս նաև Նորվեգական ռազմագործողություն
Եվրոպան Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ

Նորվեգիան Երկրորդ համաշխարհային պատերազմում, Նորվեգիայի մասնակցությունը 1939-1945 թվականների Երկրորդ համաշխարհային պատերազմին։ Ինչպես սկանդինավյան մյուս երկրները, այնպես էլ Նորվեգիան, պատերազմի սկզբին հայտարարեցին իրենց չեզոքության մասին։

Չնայած այս հանգամանքին, 1940 թվականի ապրիլի 9-ին գերմանական ուժերը սկսեցին ռազմախուժել Նորվեգիա՝ իրականացնելով Նորվեգական ռազմագործողությունը։ Նույն թվականի հունիսի 8-ին Նորվեգիան գրեթե ամբողջությամբ գրավված էր գերմանացի նացիստների կողմից։

Նորվեգիայում գերմանական վերահսկողությունը տապալվեց 1945 թվականի մայիսի 8-ին, այն բանից հետո, երբ Երրորդ Ռայխը վերջնականապես կապիտուլյացվեց։

Նախապատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գերմանական էսկադրոնային ականակիրները Նարվիկ նավահանգստում (1940 թվական)

Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ Նորվեգիան որդեգրել է չեզոքության քաղաքականություն։ 1933 թվականից հետո Նորվեգիայի սոցիալ-տնտեսական զարգացմանը նպաստում են երեք հիմնական գործոններ.

  • Կոշտ ֆինանսական քաղաքականություն։ Նորվեգիան սկսեց հովանավորել պահպանողական կուսակցություններին, որի արդյունքում կասեցվեց գումարի արտահոսքը երկրից։
  • Պացիֆիզմի և Նորվեգիայի լեյբորիստական կուսակցության հովանավորում։ Պացիֆիզմի քաղաքականության որդեգրումը նպաստեց չեզոք տեսակետների ամրապնդման։
  • Չեզոք քաղաքականության որդեգրում։ Պատերազմական գործողությունների խաղաղ լուծում։

1930-ական թվականներին Նորվեգիայի ռազմական բյուջեն մեծ քանակությամբ ավելացվեց՝ չնայած պետական պարտքի զգալի քանակության։ Ուղղակիորեն պատերազմ սկսելուց առաջ Դանիան, Շվեդիան և Նորվեգիան անցկացնում էին բարձր մակարդակի հանդիպումներ, որտեղ հիմնականում ընդգծում էին չեզոք մնալու առավելությունները։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի նախօրեին ևս Նորվեգիան և սկանդինավյան երկրները (բացառությամբ Ֆինլանդիայի) ընդունեցին չեզոք կեցվածք։ Սակայն 1939 թվականի մայիսի 31-ին Ֆաշիստական Գերմանիան և Դանիան կնքեցին փոխադարձ չհարձակման պայմանագիր՝ դառնալով գերմանական քարոզարշավի մասնակից (նույն կարգավիճակում էին նաև Ֆինլանդիան, Էստոնիան, Իտալիան և այլն)։

Նորվեգիան և Շվեդիան նույնպես ստացան նման առաջարկներ, որոնք մերժեցին։ Նորվեգիայի պարագայում խնդիրը կայանում էր նրանում, որ Նորվեգիան չէր ցանկանում պատերազմ սկսել Մեծ Բրիտանիայի դեմ, որը հարում էր Անտանտի հակագերմանական դաշինքին[1]։

1939 թվականին Նորվեգիայի կառավարությունը հայտարարեց, որ Նորվեգիան ոչ միայն պատրաստ է պաշտպանել իր չեզոքությունը, այլև «ազատությունն ու անկախությանը»։ 1939-ից 1940 թվականի ապրիլն ընկած ժամանակահատվածում նորվեգացիների շրջանում ակտիվացվեց մարտական պատրաստվածությունը։

Ներխուժում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գերմանացի զինվոր Կիրկենեսում

Գերմանացիների ռազմական ներխուժումը Նորվեգիա անսպասելի չէր։ Պատերազմական գործողությունների սկսվելուց առաջ Նորվեգիայի կառավարությունը հանդես եկավ հայտարարությամբ, որտեղ նշեց, որ Նորվեգիան սպասում է Գերմանիայի հարձակմանը։

Գերմանական ներխուժումը սկսվեց 1940 թվականի ապրիլի 8-ի գիշերը, լույս 9-ին։ Ներխուժելով Նորվեգիա Գերմանիայի ֆյուրեր Հիտլեր Ադոլֆը ցանկանում էր առաջ բերել Մեծ Բրիտանիայի և Ֆրանսիայի ագրեսիան[1]։

Նորվեգիան գրավելով Հիտլերը նպատակ ուներ

  • Տիրապետել Հյուսիսային ծովի արևելյան ավազանին և զբաղեցնել Նորվեգիայի նավահանգիստները, որոնք ունեին ռազմավարական կարևոր նշանակություն
  • Տիրանալ Շվեդիայի երկաթե հանքաքարի արտադրության ոլորտներին, որոնք փոխադրվում էին աշխարհի տարբեր ծայրեր նորվեգական Նարվիկ նավահանգստի միջոցով։
  • Հանդիպել բրիտանական և ֆրանսկանա դիմադրությանը և շարունակել Երրորդ Ռայխի քարոզչությունը։

1940 թվականի ապրիլի 9-ին դիմելով «բլիցկրիգի» կամ ինչպես ընդունված էր համարել կայծակնային պատերազմի, գերմանական օդային և ծովային ուժերը հարձակվեցին Նորվեգիայի վրա։ Ռազմակալելով Օսլոն նրանք սկսեցին իրականացնել նաև ցամաքային հարձակումներ դեպի երկրի տարբեր շրջաններ։

Նորվեգիայի ազգային բանակը հակահարված տվեց թշնամուն, սակայն ապարդյուն։ Չնայած նրան, որ ռազմական դիմադրությունը Նորվեգիայում չուներ մեծ ռազմական հաջողություն, այն ուներ զգալի քաղաքական ազդեցություն, որը թույլ էր տալիս Նորվեգիայի կառավարությանը, այդ թվում թագավորական ընտանիքին, թողնել Նորվեգիան և ձևավորել վտարանդի կառավարություն։

Գերմանացիները Օսլոն օգտագործում էին Նորվեգիայի մյուս քաղաքները ռմբակոծելու համար։ Այն նաև գերմանացիների կարևորագույն հենակետն էր հյուսիսային երկրներում։ Գերմանացիները թագավորի սպանության մի շարք փորձեր կատարեցին, սակայն դրանք չպսակվեցին հաջողությամբ։

Նորվեգիայի ռազմագործողությունը լուրջ վնասներ հասցրեց զարգացող պետությանը։ Մայիսի 2-ին դադարեց ռազմական դիմադրությունը Հարավային Նորվեգիայում։ Երկիրը բոլոր կողմերից շրջափակված էր։

Իրադարձությունները Նորվեգիայի ռազմակալումից հետո[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գերմանական խմբավորումները Նորվեգիայում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիմմլերի այցը Նորվեգիա: Լուսանկարում նա Քվիսլինգի հետ է

Ռազմական գործողությունների ավարտից հետո գրավված տարածքներում ստեղծվեց Նորվեգիայի ռայխկոմիսարիատ անվան տակ ստեղծվեց խամաճիկային կառավարություն։ Այն ստեղծվել է 1940 թվականին՝ նորվեգացի նացիստ Յոզեֆ Տերբովենի գլխավորությամբ։

Նորվեգիայի փլուզված տնտեսության վերակազմավորման նպատակներով կազմավորվեցին ռազմական տնտեսության շտաբը[1]։

1940 թվականի ամռանը Նորվեգիայում ստեղծվեց գերմանական վերմախտի 7 հետևակային ստորաբաժանումներ։ 1941 թվականի հունիսի 22-ից Նորվեգիայի և Հյուսիսային Ֆինլանդիայի տարածքում գտնվող նավահանգիստներում կայանված նավատորմերը անցան գերմանական նավատորմի վերահսկողության տակ։

Ավելի ուշ՝ 1942 թվականին Նորվեգիայի 2 ստորաբաժանումներ անցան Խորհրդային Միության վերահսկողության տակ։

1943 թվականի նոյեմբերի տվյալներով Նորվեգիայում գտնվող գերմանական զորքերի ընդհանուր թիվը կազմում էր 380 հազար մարդ։

1944 թվականին Նորվեգիայում ռազմական ստաբաժանումների թիվը ավելացել է, հասնելով 13-ի։ 1944 թվականի փետրվարի կեսերին այդ ստարաբաժանումներից մեկն ուղարկվել է Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի արևելյան ճակատ[1]։

Նորվեգիայի անկախության գործընթացը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նորվեգիայի գրավումից հետո Լոնդոնում ստեղծվել էր վտարանդի կառավարություն, որը մեծապես աջակցում էր նացիստական զավթիչների դեմ մղվող ազատագրական մարտերին։

Դիմադրությունը կատարվում էր բազմաթիվ ձևերով։ Նորվեգացիների մի մասը մասնակցում էր զինված ապստամբությանը, իսկ մյուսները աջակցում են նրանց քաղաքական մի շարք գործընթացներ իրականացնելով։ Խորհրդային Միությունն ու կոմունիստական կոսակցությունը սատարում էր Նորվեգիային հակագերմանական պայքարում։ Նորվեգիայի կողքին էր նաև վաղեմի դաշնակից Մեծ Բրիտանիան։

1940 թվականին Բերգենում տեղի ունեցավ հակահիտլերյան հանրաքվե։ 1941 թվականի սեպտեմբերի 10-ին Օսլոյում տեղի ունեցավ մեծ հացադուլ, որին մասնակցեցին 25 հազար մարդ։ Գերմանական զորքերը խախտելով գործադուլը ձերբակալեցին տասնյակ աշխատողների և երկու միութենական ակտիվիստների։

1941 թվականի նոյեմբերին Օսլոյում տեղի ունեցավ նաև դասադուլ։ 1943 թվականի ապրիլին նորվեգացի զինյալները պայթեցրեցին գերմանական զինվորական մի նավ։

Պատերազմի վերջին երկու տարիների ընթացքում նորվեգական վտարանդի կառավարությունը համագործակցելով Շվեդիայում ստեղծված ռազմական կազմակերպության հետ։ Ստեղծվեց միություն, որը բաղկացած էր 12,000 անդամից։ 1945 թվականի մայիսին Գերմանիայն կապիտուլյացվեց, իսկ Նորվեգիան և մի շարք այլ տարածքներ ազատվեցին գերմանական լծից։

Պատերազմի ավարտից հետո խորհրդային զորքերը ևս դուրս բերվեցին Հյուսիսային Նորվեգիայից։ 1945 թվականին հաստատվեց ազատ Նորվեգիայի տարածքային ամբողջականությունը[1]։

Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 История Второй мировой войны 1939—1945 (в 12 томах) / редколл., гл. ред. А. А. Гречко. том 3. М., Воениздат