Նիզամ ալ-Մուլք

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Նիզամ ալ-Մուլք
Վեզիր
Իշխանություն1063-1092
Լրիվ անունԱբու Ալի ալ-Հասան իբն Ալի իբն Իսհակ ալ-Թուսի ( պարս.՝ ابو علی حسن پسر علی پسر اسحاق طوسی‎ )
Ծնվել է՝1018[1][2][3][…]
ԾննդավայրԹուս, Ղազնևիների պետություն
Մահացել է՝1092 մարդասպանություն
Վախճանի վայրSahneh, Սելջուկյան սուլթանություն կամ Բորուջերդ, Սելջուկյան սուլթանություն
Tomb of Nizam al-Mulk
Երկիր Սելջուկյան սուլթանություն
ԱզգությունՊարսիկ
գիտնական, գրող, քաղաքական գործիչ և պետական գործիչ
ԵրեխաներAhmad Ibn Nizam al-Mulk?, Mu'ayyid al-Mulk? և Fakhr al-Mulk?
Հավատքսուննի իսլամ

Աբու Ալի ալ-Հասան իբն Ալի իբն Իսհակ ալ-Թուսի (պարս.՝ ابو علی حسن پسر علی پسر اسحاق طوسی‎, 1018[1][2][3][…], Թուս, Ղազնևիների պետություն - հոկտեմբերի 14, 1092(1092-10-14)[4][5], Sahneh, Սելջուկյան սուլթանություն և Բորուջերդ, Սելջուկյան սուլթանություն), ավելի հայտնի Նիզամ ալ-Մուլք տիտղոսով, սելջուկյան սուլթանների պարսիկ քաղաքական գործիչ, միջնադարյան մուսուլմանական Արևելքի ականավոր գործիչ։

Ծնունդը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծնվել է մոտ 1019 թվականին Խորասանում` Թուսի մոտ։ Նիզամ ալ-Մուլքի մայրը մահանում է, երբ նա նորածին էր, և նրան դաստիարակում էր հայրը։ Հայրը ցանկանում էր, որ որդին լավ կրթություն ստանա, և ջանքեր էր գործադրում այդ ուղղությամբ։ Նիզամը դեռ մանկուց հետաքրքրվում էր գիտությամբ և պատանեկության տարիներին այցելում է շատ քաղաքներ գիտելիք ստանալու համար։ Նա մեծ ուշադրություն էր դարձնում կրոնական և ճշգրիտ գիտություններին, հատկապես` թվաբանությանը։

Նիզամ ալ-Մուլքը` վեզիր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մելիք-շահ

Նիզամ ալ-Մուլքը ծառայել է շատ կառավարիչների մոտ, սակայն հայտնիություն է ձեռք բերում Խորասանի կառավարիչ Դաուդ իբն Մուկալի (սելջուկյան սուլթան Տուղրիլ-բեկի եղբայր) մոտ ծառայության ժամանակ։ Այս ժամանակ սելջուկների պետությունն արագորեն զարգանում ու ծաղկում էր, և պատրաստվում էր դառնալ հզորագույն պետությունը ամբողջ մուսուլմանական աշխարհում։ Նիզամ ալ-Մուլքը մեծ ներդրում է ունենում պետության հզորացման գործում։

Խորասանի կառավարիչը հիանում էր Նիզամի արդարությամբ և գիտելիքներով։ Նա իր որդուն՝ Ալփ Ասլանին, ով հաջորդելու էր իրեն, հրամայել էր լսել Նիզամ ալ-Մուլքի խորհուրդները. «Թող նա լինի քեզ որպես հայր, և լսիր նրա խորհուրդները»։ Տուղրիլ-բեկի մահից հետո գահ է բարձրանում նրա եղբորորդի Ալփ Ասլանը։ Վերջինս հեռացնում է հանգուցյալ սուլթանի խաբեբա վեզիրին, և 1063 թվականին վեզիր է դառնում Նիզամ ալ-Մուլքը։ Նիզամն արդար և խելացի մարդ էր, և նրա այս հատկանիշները հետագայում մեծ օգուտ են տալիս Սելջուկյան սուլթանությանը։ Մինչև Ալփ Ասլանի մահը Նիզամը ծառայում էր նրա մոտ։ Այդ տարիների ընթացքում նա շատ աշխատանք կատարեց պետության ամրապնդման և զարգացման համար։ Նա մասնակցում էր արշավանքներին և կռվում էր սուլթանի կողքին։

Նիզամ ալ-Մուլքն ամրապնդեց իր ազդեցությունը հատկապես Ալփ Ասլանի որդու՝ Մելիք-շահի օրոք։ Երբ Մելիք-շահը գահ բարձրացավ, 20 տարեկան էր և բոլոր հարցերով դիմում էր Նիզամին ու ընդունում էր նրան որպես հայր։

Նիզամ ալ-Մուլքը 30 տարի ծառայել է որպես վեզիր. Ալփ Ասլանի օրոք 1063—1072 թվականներին և Մելիք-շահի օրոք՝ 1072—1092 թթ.։

Գործունեությունը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նիզամ ալ-Մուլքը գրել է «Կառավարման գիրք» (պարս.՝ سياست نامه, Սիասաթնամա) աշխատությունը, որն անհրաժեշտ էր երկրի կառավարման համար։ Նա հիմնադրել է մեդրեսեներ (դպրոցներ), որոնք հայտնի են Նիզամիա ( արաբ․՝ النظامیة‎‎‎ ) անվանումով։ Առաջին և ամենախոշոր մադրասան կառուցվել է Բաղդադում, որտեղ դասախոսել է ալ-Ղազալին։

Մահը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նիզամ ալ-Մուլքի մահը

Նիզամը պայքարում էր իսլամիստների դեմ՝ հանձինս նրանց տեսնելով վտանգ սելջուկների համար։ Դեռևս 1080-ական թվականներին նա հրամայում է ձերբակալել իսլամիստ քարոզիչ Հասան իբն Սաբբահին։ Սակայն վերջինս կարողանում է խուսափել բանտարկումից և ամեն կերպ փորձում է հեռացնել իր թշնամի Նիզամ ալ-Մուլքին։ Հասանը հանձնարարություն է տալիս իսլամիստ Բու Թահիր Արրանիին սպանել Նիզամին։ 1092 թվականի հոկտեմբերի 14-ին սուֆի ձևանալով` Բու Թահիր Արրանին դանակով սպանում է Նիզամ ալ-Մուլքին։

Աղբյուրներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]