Նեոստալինիզմ
Նեոստալինիզմ, ստալինիզմ` հարմարեցված ժամանակակից պայմաններին[1]։
Այս քաղաքագիտական տերմինով բնութագրում են ԽՍՀՄ-ի ռեժիմը 1960-ական թվականների վերջից մինչև 1980-ական թվականների կեսերը[2][3][4]։
Վկայում է նաև Իոսիֆ Ստալինի անձի պատմական վերականգնման փորձերը[5][6][7]։
Մեկնաբանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Գոյություն ունի նեոստալինիզմ տերմինի տարբեր մեկնաբանություններ։ Այսպես, հրապարակախոս և հասարակական գործիչ Ռոյ Մեդվեդևն առաջարկում է նեոստալինիզմ եզրույթն օգտագործել հետևյալ երևույթները նկարագրելու համար. Ստալինի անձի պաշտամունքի վերականգնում, ստալինականի հետ քաղաքական ռեժիմի նույնացում, Ռուսաստանի պատմության մեջ ստալինյան շրջանի կարոտախտիա, ստալինյան քաղաքականության իրականացման փորձեր, մասնավորապես՝ այդ շրջանին բնորոշ ահաբեկչության քաղաքականությանը վերադառնալու փորձեր[8]։
ԽՍՀՄ նախկին նախագահ Միխայիլ Գորբաչովի կարծիքով՝ նեոստալինիզմը ստալինյան ռեժիմի չափավոր տարբերակն է՝ առանց լայնածավալ քաղաքական ռեպրեսիաների, բայց ենթադրում է քաղաքական ընդդիմախոսների հալածանք և տոտալ վերահսկողություն երկրի քաղաքական կյանքի և հասարակության մեջ քաղաքական ակտիվության ցանկացած դրսևորումների նկատմամբ[9][10]։
Տերմինի պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Տրոցկիզմի ամերիկացի հետևորդ Հոլ Դրայփերը 1948 թվականին նեոստալինիզմ տերմինն օգտագործել է նոր քաղաքական գաղափարախոսությունը՝ խորհրդային քաղաքականության նոր փուլը, նշելու համար, որը նա նշել է որպես ռեակցիոն տենդենց, որն սկսվել է 1930-ական թվականների կեսերի ժողովրդական ճակատներում։ Դրայփերը գրել է, որ նեոստալինիզմի գաղափարախոսները ֆենոմենի, ֆաշիզմի և ստալինիզմի միայն մի փոքր մասն են, որը ուրվագծում է նեովարիզմի հասարակական և քաղաքական ձևերը[11]։
Ֆրեդերիկ Կոպլստոնի կարծիքով` նեոստալինիզմը ենթադրում է Ռուսաստանի և նրա պատմության հանդեպ որոշակի փառավոր ֆիլմ։ Այն, ինչ անվանում են նեոստալինիզմ, ոչ միայն վերահսկելու, ենթարկեցնելու, ճնշելու և պարտադրելու ձգտումն է, այլև ցանկության դրսևորում է, որ Ռուսաստանը, օգտվելով արևմտյան գիտությունից և արևմտյան տեխնոլոգիաներից, խուսափի քայքայումից՝ ընդունելով «այլասերվող» Արևմուտքի արժեքները և հետևի զարգացման սեփական ուղուն[12]։
Քաղաքական աշխարհագրագետ Դենիս Շոուն ԽՍՀՄ-ը համարում է որպես նեոստալինիստական պետություն մինչև 1985 թվականը` վերակառուցման սկսումը։ Դ. Շոուն նեոստալինիզմը սահմանում է որպես պլանային տնտեսություն և բարձր զարգացած ռազմարդյունաբերական համալիր քաղաքական համակարգ[13]։
ԱՄՆ ԿՀՎ-ի 1969 թվականի զեկույցում ասվում էր. «1960-ական թվականների ընթացքում ստալինիզմի և նեոստալինիզմի միջև տարբերությունը որոշվում էր հետևյալ կերպ. խորհրդային առաջնորդները չեն վերադառնում Ստալինի կառավարման երկու ծայրահեղություններին՝ միանձնյա բռնապետություն և զանգվածային ահաբեկչություն»։ Այդ պատճառով, ինչպես նշվում է զեկույցում, խորհրդային առաջնորդների քաղաքականությունը Ստալինից հետո պետք է սահմանվի «ավելի շուտ որպես նեոստալինիզմ, քան ստալինիզմ»[14]։
Ամերիկացի գրականագետ Կատերինա Քլարկը նեոստալինիստ գրողների ստեղծագործությունը նկարագրում է որպես «հիշեցում ստալինյան դարաշրջանի և նրա առաջնորդների մասին որպես միասնության, ուժեղ իշխանության և ժողովրդական հպարտության ժամանակ[15]։
Տերմինի օգտագործումը մի շարք պետություններում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Որոշ սոցիալիստներ պնդում են, որ ժամանակակից Չինաստանը նեոստալինիստական պետություն է[16]։ Հյուսիսային Կորեան արևմտյան աղբյուրներում նկարագրվում է որպես նեոստալինիստական պետություն, թեև Հյուսիսային Կորեայում մարքսիզմ-լենինիզմի գաղափարախոսությունը լիովին փոխարինված է 1992 թվականին չուչհեի գաղափարներով, երբ նոր Սահմանադրությունից ամբողջությամբ հանվել են մարքսիստական-լենինյան գաղափարախոսության հղումները, որոնք պահպանվել են նրանում չուչհեի առաջին ընդունումից հետո որպես պաշտոնական գաղափարախոսություն 1970-ական թվականներին[17]։
Սապարմուրատ Նիյազովի ռեժիմը Թուրքմենստանում XX-XXI դարի վերջին-XXI դարի սկզբին արևմտյան մամուլում երբեմն նշվում էր որպես նեոստալինիստական (հատկապես այն, ինչ վերաբերում էր Նիյազովի անձի պաշտամունքին)։ Հաճախ Ուզբեկստանում ռեժիմն անվանում են Իսլամ Քարիմովի նեոստալինիստական ավտորիտար (բայց ոչ կոմունիստական)[18][19]։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Новое в русской лексике: словарные материалы. — Институт русского языка РАН, 1996. — С. 221.
- ↑ Червонный В. П. (2002). «Послесталинская Россия :Опыт политологического моделирования». dissercat.com. Վերցված է 2014 թ․ նոյեմբերի 8-ին.
- ↑ Апогей Режима личной власти. «Оттепель». Поворот к неосталинизму: Общественно-политическая жизнь в СССР середины 40-х — 60-е гг.//Сивохина Т. А., Зезина М. Р. Издательство МГУ. — М., 1993, ISBN 5-211-02683-7
- ↑ «Американо-английские отношения в годы Первой мировой войны :Проблемы истории и дипломатии». dissercat.com. Վերցված է 2014 թ․ նոյեմբերի 8-ին.
- ↑ Стыкалин А. С. 1968 год: "Пражская весна": историческая ретроспектива. — М.: РОССПЭН, 2010. — С. 390. — 806 с. — (История сталинизма).
- ↑ Семанов С. Н. Леонид Брежнев. — М.: Эксмо. — С. 320. — 439 с.
- ↑ Кувшинов В. А., Чунаков А. В. Политическая история России. — М.: Издательство МГУ, 1995. — С. 110. — 135 с. — ISBN 9785211032576
- ↑ Ferdinand Joseph Maria Feldbrugge, «Samizdat and political dissent in the Soviet Union», Brill, 1975, pg. 30, [1] (անգլ.)
- ↑ Outrage at revision of Stalin’s legacy
- ↑ For example, Katerine Clark defines Neo-Stalinism as praising «the Stalin era and its leaders… as a time of unity, strong rule and national honor», see The Soviet Novel: History as Ritual, By Katerina Clark, Indiana University Press, 2000, ISBN 0-253-33703-8, 9780253337030, page 236 [2]. (անգլ.)
- ↑ Draper, Hal. «Neo-Stalinism: Notes on a New Political Ideology». (անգլ.)
- ↑ Copleston, Frederick, S.J. A History of Philosophy: Russian Philosophy. Continuum International Publishing Group, 2003. ISBN 0-8264-6904-3, ISBN 978-0-8264-6904-5 P. 403. (անգլ.)
- ↑ Shaw, Denis J.B. Russia in the Modern World: A New Geography. Wiley-Blackwell, 1999. ISBN 0631181342, ISBN 9780631181347. Pp. 81-84. (անգլ.)
- ↑ «Neo-Stalinism: Writing History and Making Policy.» Intelligence Report. Central Intelligence Agency, Directorate of Intelligence. CIA Released Documents. FAQs.org. (անգլ.)
- ↑ Clark, Katerina. The Soviet Novel: History as Ritual Indiana University Press, 2000, ISBN 0-253-33703-8 ISBN 978-0-253-33703-0 page 236 [3]. (անգլ.)
- ↑ «Stalinist China at 50: Where is neo-Stalinist China Going?» Workers Liberty 58. (անգլ.)
- ↑ By Sŭng-hŭm Kil, Soong Hoom Kil, Chung-in Moon. Understanding Korean Politics: An Introduction. SUNY Press, 2001. ISBN 0-7914-4889-4 ISBN 978-0-7914-4889-2 P. 275. (անգլ.)
- ↑ Juergensmeyer, Mark. The Oxford Handbook of Global Religions. Oxford University Press US, 2006. ISBN 0-19-513798-1, ISBN 978-0-19-513798-9. P. 460.
- ↑ Thornton, William H. New world empire: civil Islam, Terrorism, and the Making of Neoglobalism. Rowman & Littlefield, 2005. ISBN 0-7425-2941-X ISBN 978-0-7425-2941-0 P. 134. (անգլ.)