Jump to content

Նացիստական փորձեր մարդկանց վրա

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից

Նացիստական փորձեր մարդկանց վրա, մի շարք բժշկական փորձարկումներ քաղաքացիական անձանց վրա, որոնք իրականացվել են 1942-ից 1945 թվականներին Նացիստական Գերմանիայի կողմից համակենտրոնացման ճամբարներում: Փաստագրված զոհերի թիվը 15754 է՝ տարբեր ազգությունների և տարիքային խմբերի, թեև ենթադրվում է, որ իրական թիվը ավելի մեծ է: Զոհերի մեկ քառորդը սպանվել է էքսպերիմենտների ավարտից հետո: Ողջ մնացածները, որպես կանոն, ունեին ծանր, խոշոր վնասվածքներ կամ հաշմանդամություն[1]:

«Հատուկ խցում գտնվող հրեա բանտարկյալն արձագանքում է օդի ճնշման փոփոխություններին բարձրության փորձերի ժամանակ: Լուֆթվաֆեն մոդելավորել էր պայմաններ, նման 15000 մետր բարձրության վրա գոյություն ունեցողներին՝ պարզելու համար, թե արդյոք գերմանացի օդաչուները կարող են գոյատևել այդպիսի բարձրության վրա»:

Օսվենցիմում և այլ ճամբարներում Էդուարդ Վիրտսի ղեկավարությամբ տարբեր փորձեր են իրականացվել առանձին բանտարկյալների վրա, որոնց նպատակն էր գերմանացի զինվորականներին պատերազմում օգնելը, նոր զենքեր մշակելը, վիրավոր զինվորականների վերականգնմանը և նացիստական ռասայական գաղափարախոսության և եվգենիկայի հետագա զարգացմանը նպաստելը[2], ներառյալ Յոզեֆ Մենգելեի փորձերը երկվորյակների վրա[3]: Արիբերտ Հեյմը նմանատիպ բժշկական փորձեր էր անցկացրել Մաուտհաուզենում[4]:

Պատերազմից հետո այս հանցագործությունների գործիչները դատարանի առաջ կանգնեցին Նյուրնբերգյան դատավարության շրջանակներում, և կատարված չարաշահումների պատճառով առաջացած զայրույթը հանգեցրեց բժշկական էթիկայի Նյուրնբերգյան սկզբուքների մշակմանը: Դատավարության ժամանակ նացիստ բժիշկները պնդում էին, որ իրենց փորձերը արդարեցված էին ռազմական անհրաժեշտությամբ, իրենց զոհերին համեմատելով դաշնակիցների ռմբակոծությունից ստացված կողմնակի վնասների հետ:

Փորձեր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նյուրնբերգի դատավարության հաջորդ դատական փաստաթղթերի բովանդակության աղյուսակում թվարկված էին սննդի, ծովի ջրի, համաճարակային դեղնախտի, սուլֆանիլամիդների, արյան մակարդման և ֆլեգմոնայի հետ կապված բժշկական փորձարկումները փաստող բաժինների վերնագրերը[5]: Համաձայն Նյուրնբերգի հետագա դատավարությունների[6] մեղադրական եզրակացությունների՝ փորձերը ներառում էին հետևյալը.

Արյան մակարդման փորձեր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Զիգմունդ Ռաշերը փորձեր էր անցկացրել՝ ուսումնասիրելու ճակնդեղից և խնձորի պեկտինային նյութերից պատրաստված «Polygal»-ի ազդեցությունը արյան մակարդման վրա: Նա կանխատեսեց, որ այդ դեղահաբերի պրոֆիլակտիկ օգտագործումը կնվազեցնի արյունահոսությունը մարտերում ստացած հրազենային վնասվածքներից հետո կամ վիրահատության ժամանակ: Փորձարկվողներին տրվում էր դեղահաբը, ինչից հետո կրակում էին նրանց պարանոցին, կրծքին, կամ անդամահատում վերջույթներն առանց անզգայացման: Ռաշերը հոդված հրապարակեց դեղի օգտագործման իր փորձի մասին՝ առանց մարդկանց փորձարկումների բացահայտման, և ստեղծեց ընկերություն՝ նյութը արտադրելու համար, ներառելով բանտարկյալներին[7]:

Բրունո Վեբերը Օսվենցիմի 10-րդ բլոկի հիգիենայի հաստատության ղեկավարն էր և իր փորձարկվողներին արյուն էր ներարկում, որը տարբերվում էր իրենց արյան խմբից: Դա հանգեցնում էր ագլյուտինացիայի՝ արյան բջիջների խտացմանը, և արյունը ուսումնասիրում էին: Երբ նացիստները մարդուց արյուն էին վերցնում, նրանք հաճախ վնասում էին մեծ զարկերակները, ինչը հանգեցնում էր անհատի մահվան զանգվածային արյան կորստից[8]:

Ոսկրերի, մկանների և նյարդերի փոխպատվաստման փորձեր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մոտ 1942 թվականի սեպտեմբերից մինչև 1943 թվականի դեկտեմբերը Ռավենսբրյուկի համակենտրոնացման ճամբարում գերմանական զինված ուժերի շահերից ելնելով իրականացվեցին փորձեր՝ ուսումնասիրելու ոսկրերի, մկանների և նյարդերի ռեգեներացիան, ինչպես նաև ոսկրերի փոխպատվաստումը մի մարդուց մյուսին[9]: Այս փորձերի ընթացքում հեռացվում էին անհատի ոսկորները, մկանները և նյարդերը առանց անզգայացման: Այս գործողությունների արդյունքում շատ զոհեր դաժան տանջանքներ են կրել, վիրավորվել և ցմահ հաշմանդամ դարձել[9]:

1946 թվականի օգոստոսի 12-ին փրկված Յադվիգա Կամինսկան[10] ցուցմունք տվեց Ռավենսբրյուկի համակենտրոնացման ճամբարում իր անցկացրած ժամանակի մասին՝ պատմելով, թե ինչպես են իրեն երկու անգամ վիրահատել։ Երկու վիրահատություններն էլ վերաբերում էին նրա ոտքերից մեկին, և թեև նա երբեք չգիտեր, թե կոնկրետ որն էր միջամտության նպատակը, պատմեց, որ երկու անգամ էլ ծանր ցավ է զգացել և ջերմություն է ունեցել վիրահատությունից հետո, սակայն նրան չի ցուցաբերվել ոչ մի խնամք: Կամինսկան պատմում է, որ նացիստների ասելով, իրեն վիրահատել են միայն այն պատճառով, որ «երիտասարդ աղջիկ է և լեհ պատրիոտ»։ Նա նկարագրում էր, թե ինչպես էր վիրահատությունից հետո դեռ մի քանի ամիս իր ոտքից թարախ արտահոսում[11]:

Բանտարկյալների վրա փորձեր էին արվել նաև նրանց ոսկրածուծի մեջ բակտերիաներ ներարկելով, որպեսզի ուսումնասիրեն նոր դեղամիջոցների արդյունավետությունը, մշակված ռազմադաշտում օգտագործման համար: Այն մարդիկ, որոնք ողջ մնացին, մնացին ընդմիշտ այլանդակված[12]:

Երկվորյակների փորձեր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Յոզեֆ Մենգելեի կողմից 1943–44-ին[13] իրականացված երկվորյակների փորձերը առանձնահատուկ հետաքրքրություն էին ներկայացնում, քանի որ երկվորյակներից մեկը կարող էր հանդես գալ որպես փորձարկվող, իսկ մյուսը՝ որպես վերահսկիչ[14]: Այս ուսումնասիրությունների միջոցով գերմանացիները նաև հույս ունեին հասկանալու, թե ինչպես կարելի է ավելի շատ երկվորյակներ վերարտադրել[15]: Փորձերը ներառում էին առողջ վերջույթների ամպուտացիա, հիվանդությունների կանխամտածված վարակում (օրինակ՝ տիֆ), արյան փոխներարկումը մեկ երկվորյակից մյուսին[16], ինչպես նաև երկվորյակների կարումը՝ միացված երկվորյակներ ստեղծելու համար[17][16]: Իրադարձությունները վերապրած Եվա-Մոզես Քորը նաև պնդում էր, որ Մենգելեն արյուն էր փոխներարկել հակառակ սեռի երկվորյակներին՝ սեռը փոխելու նպատակով, փորձարկումներ կատարել երկվորյակների սեռական օրգանները ուսումնասիրելու նպատակով, ինչպես նաև փորձել էր 7-ամյա աղջկա միզուկը միացնել սեփական հաստ աղիքին վիրահատական ճանապարհով[18]: Երկվորյակների մեծ մասը մահացել էր այս պրոցեդուրաների ժամանակ[16], իսկ նույնիսկ եթե որևէ մեկը ողջ էր մնացել, նրանք սպանվել և հերձվել էին հետմահու համեմատական զեկույցների համար[19][20]:

Այնուամենայնիվ, ոմանք սպանվել են առանց փորձարարական «նպատակի»՝ օրինակ՝ 14 երկվորյակների քլորոֆորմ են ներարկել ներսրտային մեկ գիշերում[21]:

Այս փորձերին ենթարկված 1500 երկվորյակներից միայն 200-ն են ողջ մնացել[13]:

Սառեցման փորձեր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Պատկեր:Dachau cold water immersion.jpg
Սառը ջրի մեջ ընկղմման փորձ Դախաու համակենտրոնացման ճամբարում՝ Էռնստ Հոլցլոխների (ձախից) և Զիգմունդ Ռաշերի (աջից) գլխավորությամբ: Փորձարկվողը կրում է Լուֆթվաֆեի համազգեստ:

1941 թվականին Լուֆթվաֆեն փորձեր անցկացրեց՝ հիպոթերմիան կանխելու և բուժելու միջոցներ գտնելու նպատակով: Արդյունքում 360-ից 400 փորձերից հետո տուժածների թիվը կազմում էր 280-300, ինչը ցույց է տալիս, որ որոշ անհատներ տուժել են մեկից ավելի փորձերից[22]:

«Ելք» (մահ) աղյուսակը, կազմված Զիգմունդ Ռաշերի կողմից[23]
Փորձի համար Ջրի ջերմաստիճանը Մարմնի ջերմաստիճանը ջրից հեռացնելիս Մարմնի ջերմաստիճանը մահվան պահին Ջրի մեջ անցկացրած ժամանակը Մահվան ժամանակը
5 5.2 °C (41.4 °F) 27.7 °C (81.9 °F) 27.7 °C (81.9 °F) 66' 66'
13 6 °C (43 °F) 29.2 °C (84.6 °F) 29.2 °C (84.6 °F) 80' 87'
14 4 °C (39 °F) 27.8 °C (82.0 °F) 27.5 °C (81.5 °F) 95'
16 4 °C (39 °F) 28.7 °C (83.7 °F) 26 °C (79 °F) 60' 74'
23 4.5 °C (40.1 °F) 27.8 °C (82.0 °F) 25.7 °C (78.3 °F) 57' 65'
25 4.6 °C (40.3 °F) 27.8 °C (82.0 °F) 26.6 °C (79.9 °F) 51' 65'
4.2 °C (39.6 °F) 26.7 °C (80.1 °F) 25.9 °C (78.6 °F) 53' 53'

Մեկ այլ հետազոտության ժամանակ բանտարկյալներին մի քանի ժամ մերկ դրել էին բաց երկնքի տակ՝ մինչև -6 °C (21 °F) ջերմաստիճանի պայմաններում: Բացի ցրտի ազդեցության ֆիզիկական հետևանքների ուսումնասիրությունից, փորձարարները նաև գնահատում էին տուժածների տաքացման տարբեր մեթոդներ[24]: «Օգնականներից մեկը ավելի ուշ ցուցմունք տվեց, որ որոշ զոհերի եռման ջրի մեջ էին գցում տաքանալու համար»[22][25]:

1942 թվականի օգոստոսից սկսած, Դախաուի համակենտրոնացման ճամբարի բանտարկյալները ստիպված էին մինչև երեք ժամ նստել սառցե ջրի տարաների մեջ: Երբ անհատները սառում էին, նրանց ենթարկում էին տաքացման տարբեր մեթոդների ազդեցության, ընդ որում շատերը այդ պրոցեսի ընթացքում մահանում էին։ Մյուսները ստիպված էին լինում մերկ կանգնել զրոյից ցածր ջերմաստիճանի պայմաններում և ցավից գոռալ, երբ իրենց մարմինները սառչում էին[26]: 1942 թվականի սեպտեմբերի 10-ին գրված նամակում Ռաշերը նկարագրում է Դախաուում անցկացված սառեցման ինտենսիվ փորձը, որտեղ փորձարկվողներին օդաչուի համազգեստով ընկղմել էին սառցե ջրի մեջ՝ ոմանց ամբողջովին, իսկ մյուսներին ստիպել սուզել միայն գլուխը[27]:

Սառեցման և հիպոթերմիայի փորձերը իրականացվել են նացիստական հրամանատարության համար՝ նմանակելու այն պայմանները, որոնց բախվում էին բանակները Արևելյան ճակատում, քանի որ գերմանական զորքերը վատ պատրաստված էին ցուրտ եղանակին, որին նրանք ստիպված էին դիմակայել: Բազմաթիվ փորձեր են իրականացվել գերեվարված խորհրդային զինվորականների վրա. նացիստներին հետաքրքրում էր, թե արդյոք իրենք գենետիկորեն ավելի դիմակայուն են ցրտին: Փորձերի հիմնական վայրերն էին Դախաուն և Օսվենցիմը: Զիգմունդ Ռաշերը՝ Դախաուի ՍՍ բժիշկը, ուղղակիորեն զեկուցեց սառեցման փորձերի արդյունքները ռայխսֆյուրեր Հայնրիխ Հիմլերին և հրապարակեց 1942 թվականին «Բժշկական խնդիրները, որ առաջանում են ծովում և ձմռանը» վերնագրով բժշկական կոնֆերանսին[28]: Հիմլերն առաջարկեց զոհերին կարելի է տաքացնել՝ ստիպելով նրանց սեռական հարաբերություն ունենալ այլ զոհերի հետ: Օրինակ՝ մի դեպք, երբ հիպոթերմիկ զոհին տեղափոխեցին երկու մերկ գնչուհիների միջև[29][30]:

Բարձրության փորձեր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Տուժողը կորցնում է գիտակցությունը Դախաուում ճնշման փորձի ժամանակ, որն անցկացրեց Լուֆթվաֆեի բժիշկ Զիգմունդ Ռաշերը, 1942թ.

1942-ի սկզբին Դախաուի համակենտրոնացման ճամբարի բանտարկյալներին Զիգմունդ Ռաշերը օգտագործում էր փորձերի ժամանակ՝ օգնելու գերմանացի օդաչուներին, որոնք ստիպված էին բարձրությունից կատապուլտով դուրս նետվել: Այս բանտարկյալներով ցածր ճնշման խցիկը օգտագործվել էր մինչև 68,000 ֆուտ (21,000 մ) բարձրությունների վրա պայմանները մոդելավորելու համար: Խոսակցություններ կային, որ Ռաշերը հատել է առաջին փորձից փրկված զոհերի ուղեղը[31]: 200 փորձարկվողներից 80-ը մահացել էին անմիջապես, իսկ մնացածը սպանվել[28]: 1942 թվականի ապրիլի 5-ին Ռաշերի Հայնրիխ Հիմլերին թվագրված նամակում Ռաշերը պատմում էր Դախաուի համակենտրոնացման ճամբարում մարդկանց վրա իրականացված ցածր ճնշման փորձի արդյունքների մասին, որի ժամանակ զոհին խեղդամահ էին անում, մինչդեռ Ռաշերը և մեկ այլ անանուն բժիշկ հետևում էին նրա պատասխան ռեակցիային: Տուժողը նկարագրվում էր որպես 37 տարեկան և մինչ սպանությունը լավ առողջական վիճակով։ Ռաշերը նկարագրեց տուժողի գործողությունները թթվածնից զրկման պահից և արձանագրեց վարքի փոփոխություններ: Չորս րոպե անց 37-ամյա երիտասարդը սկսեց գլուխը թափահարել, իսկ ևս մեկ րոպե անց Ռաշերը նկատեց մկանային կծկումներ, ինչին հաջորդեց գիտակցության կորուստը: Նա նկարագրում էր, թե ինչպես է տուժածը շարունակում անգիտակից վիճակում պառկած մնալ՝ րոպեում ընդամենը երեք անգամ շնչելով, մինչև թթվածնից զրկվելուց 30 րոպե անց դադարեց շնչել։ Այնուհետև տուժածը կապտեց, իսկ բերանից սկսեց փրփուռ դուրս գալ: Մեկ ժամ անց անցկացվեց դիահերձում[32]:

1942 թվականի ապրիլի 13-ին Հիմլերից Ռաշերին ուղղված նամակում Հիմլերը հորդորում էր Ռաշերին շարունակել փորձերը մեծ բարձրության վրա՝ մահապատժի դատապարտված բանտարկյալների վրա։ Նա նաև հատուկ թեստեր պատվիրեց՝ «պարզելու, թե արդյոք այդ մարդկանց հնարավոր է վերակենդանացնել»։ Եթե մահապատժի դատապարտված որևէ մեկին հաջողվեր վերակենդանացնել, Հիմլերը հայտարարեց, որ նրան պետք է «ողորմալ և ուղարկել համակենտրոնացման ճամբար ցմահ»[33]:

Փորձեր ծովի ջրով

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1944 թվականի հուլիսից մինչև մոտ 1944 թվականի սեպտեմբերը Դախաուի համակենտրոնացման ճամբարում փորձեր էին իրականացվել՝ ուսումնասիրելու ծովի ջուրը խմելու դարձնելու տարբեր եղանակներ։ Տուժածներին զրկել էին սննդից և տվել միայն զտված ծովի ջուր[34]: Հանս Էպինգերը 90 գնչուներից բաղկացած խմբին զրկեց ուտելիքից և նրանց միայն ծովի ջուր տվեց խմելու, ինչի հետևանքով նրանք ծանր վնասվածքներ ստացան[28]: Փորձարկվողները այնքան ջրազրկված էին, որ մյուսները նկատեցին, թե ինչպես են լիզում նոր մաքրված հատակները՝ փորձելով խմելու ջուր ստանալ[35]:

Հոլոքոստը վերապրած Ջոզեֆ Ժոֆենիգը հայտարարություն գրեց Դախաուում ծովի ջրով փորձերի մասին: Նա պատմեց, որ բժշկական փորձարարական կայաններում աշխատելիս պատկերացում էր կազմել այն փորձերի մասին, որոնք իրականացվել էին բանտարկյալների վրա, մասնավորապես՝ այն փորձերի մասին, որոնց ժամանակ նրանց ստիպել են աղի ջուր խմել: Նա ասել էր, որ փորձերի զոհերը սննդի հետ կապված խնդիրներ են ունեցել և հուսահատորեն փնտրել ջրի ցանկացած աղբյուր, այդ թվում՝ հատակի հին լաթերը։ Ժոֆենիգը պատասխանատու էր լազարեթում ռենտգեն սարքի օգտագործման համար և թեև հասկանում էր, թե ինչ է կատարվում, բայց անզոր էր դա կանգնեցնել։ Նա բերեց հիվանդներից մեկի օրինակը, ում Զիգմունդ Ռաշերը ուղարկել էր գազի խցիկ միայն այն պատճառով, որ նա ականատես էր եղել ցածր ճնշման փորձերից մեկին[36]:

Ամլացման և պտղաբերության փորձեր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մոտավորապես 1941 թվականի մարտից մինչև 1945 թվականի հունվարը ամլացման փորձեր են իրականացվել Օսվենցիմում, Ռավենսբրյուկում և այլ վայրերում[37]: Այս փորձերի նպատակն էր մշակել այնպիսի մեթոդ, որը նվազագույն ջանքերով և փոքր ժամանակում հնարավորություն կտար ամլացնելու միլիոնավոր մարդկանց: Թիրախ էին հանդիսանում հրեաներն ու գնչուները[12]: Փորձերն իրականացվել էին ռենտգենյան ճառագայթների, վիրահատությունների և տարբեր դեղանյութերի միջոցով։ Հազարավոր զոհեր ստերիլիզացվել են։ Սակայն ամլացումը չէր սահմանափակվում միայն այս փորձերով. նացիստական կառավարությունն արդեն ամլացրել էր 400000 մարդու՝ իր հարկադիր ամլացման ծրագրի շրջանակներում[38]:

Այս բնագավառի նշանավոր գիտնականներից մեկը Կարլ Կլաուբերգն էր, ով առաջինը կանանց փոքր կոնքի օրգանների ռենտգեն հետազոտություն իրականացրեց՝ համոզվելու համար, որ ձվարանների համար խոչընդոտներ չկան: Հաջորդ երեքից հինգ սեանսների ընթացքում նա առանց անզգայացման ներարկեց արգանդի մեջ թթու նյութեր[39]: Շատերը մահացան, մյուսները մշտական ​​հաշմանդամություն և վարակներ ստացան, և մոտավորապես 700-ը հաջողությամբ ամլացվեցին[40]: Այն կանայք, որոնք դեմ էին փորձերին կամ համարվում էին ոչ պիտանի փորձարկվողներ, ուղարկվեցին գազի խցիկներ[8]:

Ենթադրաբար, յոդ և արծաթի նիտրատ պարունակող լուծույթների ներերակային ներարկումները հավասարապես հաջող էին, բայց ունեցեին անցանկալի կողմնակի ազդեցություններ, ինչպիսիք են հեշտոցային արյունահոսությունը, որովայնի ուժեղ ցավը և արգանդի վզիկի քաղցկեղը: Քաղցկեղով հիվանդներին վիվիսեկցիա էին կատարում՝ հեռացնելով արգանդի վզիկը և արգանդը[41]: Ճառագայթման որոշակի չափաբաժիններ ոչնչացնում էին ձվաբջիջներ կամ սերմնահեղուկ արտադրելու մարդու կարողությունը, երբեմն դրանք խաբեությամբ էին կիրառվում, առանց փորձարկվողներին տեղեկացնելու: Շատերը տուժել էին ճառագայթային ծանր այրվածքներից։

Նացիստները նաև ռենտգենյան ճառագայթներ էին օգտագործում զանգվածային ամլացման համար։ Կանանց անում էին որովայնի, իսկ տղամարդկանց՝ սեռական օրգանների ռենտգեն աննորմալ ժամանակային ինտերվալներով՝ փորձելով անպտղություն առաջացնել: Փորձի ավարտից հետո նրանց վերարտադրողական օրգանները վիրահատական ճանապարհով հեռացվում էին առանց անզգայացման՝ լաբորատոր վերլուծության համար[8]:

Տորոնտոյի համալսարանի պրոֆեսոր Ուիլյամ Սայդելմանը, Կոլումբիայի համալսարանի դոկտոր Հովարդ Իսրայելի հետ համագործակցելով, հրապարակեց հետազոտության զեկույց Ավստրիայում նացիստական ռեժիմի ժամանակ անցկացված բժշկական փորձերի վերաբերյալ, որտեղ նա հիշատակում էր բժիշկ Հերման Սթիվին, որը պատերազմն օգտագործեց կենդանի մարդկանց վրա փորձեր կատարելու համար: Սթիվը հատուկ ուշադրություն էր դարձրել կանանց վերարտադրողական համակարգին։ Նա կանանց դիտմամբ հայտնել էր նրանց մահվան օրը և գնահատել, թե հոգեբանական սթրեսն ինչպես կազդեր դաշտանային ցիկլի վրա։ Կանանց մահապատժից հետո նա հերձել և հետազոտել էր նրանց սեռական օրգանները՝ ստուգելու այս վարկածը[42]: Ենթադրվում էր, որ րոշ կանանց բռնաբարել են մահվան ամսաթիվը հայտնելուց հետո, որպեսզի Սթիվը կարողանա ուսումնասիրել սերմնահեղուկի ուղին սեռական օրգաններում[43]: Այնուամենայնիվ, դա կասկածի տակ դրվեց, քանի որ չկա որևէ ապացույց, որ Սթիվը երբևէ ուսումնասիրել է սերմնաբջիջների միգրացիան, դա չի հիշատակվում նրա աշխատության մեջ[44]:

Փորձեր սուլֆանիլամիդներով

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1942 թվականի հուլիսից մինչև 1943 թվականի սեպտեմբեր ընկած ժամանակահատվածում Ռավենսբրյուկում անցկացվեցին փորձեր՝ ուսումնասիրելու սինթետիկ հակամանրէային դեղամիջոցների՝ սուլֆանիլամիդների արդյունավետությունը[45]: Փորձարկվողներին հասցված վերքերը վարակում էին այնպիսի բակտերիաներով, ինչպիսիք են ստրեպտոկոկները, Clostridium perfringens-ը (գազային գանգրենայի հարուցիչ) և Clostridium tetani-ն՝ տետանուսի հարուցիչը[46]: Արյան շրջանառությունն ընդհատվել էր վերքի երկու ծայրերում գտնվող արյունատար անոթները կապելով՝ ստեղծելով մարտադաշտում ստացած վերքի նման վիճակ: Հետազոտողները նաև վատթարացնում էին վարակը՝ վերքերի մեջ փայտի թեփ և մանրացված ապակի լցնելով։ Վարակը բուժվում էր սուլֆանիլամիդներով և այլ դեղամիջոցներով՝ դրանց արդյունավետությունը որոշելու համար:

Փորձեր հոմոսեքսուալների վրա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Դանիացի էնդոկրինոլոգ Կարլ Վերնետը ստեղծել էր արհեստական ​​արական սեռական գեղձ՝ պատիճ, որը դանդաղորեն արտազատում էր տեստոստերոն՝ մաշկի տակ իմպլանտացիայից հետո[47][48]: 1944 թվականին Վերնետը Ռայխի տեղակալ ՍՍ վիրաբույժ Էռնստ-Ռոբերտ Գրավիցին առաջարկեց, որ պատիճը կարող է հոմոսեքսուալ տղամարդկանց վերածել հետերոսեքսուալների։ Բուխենվալդի համակենտրոնացման ճամբարում, Հայնրիխ Հիմլերի և ճամբարի բժիշկ Գերհարդ Շիդլովսկիի[47] աջակցությամբ, Վերնետը պատիճները իմպլանտացրեց առնվազն տասը հոմոսեքսուալ բանտարկյալների[49]: Նա պնդում էր, որ իմպլանտների հետ կապված «հաջողությունները» ենթադրաբար ճամբարից ազատվելու հույս ունեցող բանտարկյալների դրական արձագանքների շնորհիվ էին[47], կամ կարծիքի, որ դա կմեծացնի իրենց գոյատևման շանսերը[49]:

Համաձայն 1945 թվականի հունվարի 3-ի Բուխենվալդի ավագ բժշկի գրառումների, մեկ տղամարդ մահացել է 1944 թվականի դեկտեմբերին փորձի ժամանակ «ինֆեկցիոն էնտերիտի և ընդհանուր մարմնական թուլության հետևանքով առաջացած սրտային անբավարարությունից»[49]: Էուգեն Կոգոնը հայտնեց, որ երկրորդ տղամարդը մահացել է հյուսվածքների թարախային բորբոքման հետևանքով վիրահատությունից հետո, ենթադրաբար 1945 թվականի հունվարի 3-ից հետո[49]: Այլ տուժածների ճակատագրի մասին քիչ բան է հայտնի. նրանցից ոչ մեկը չի դիմել ֆինանսական փոխհատուցման համար 1945 թվականից հետո[50]: Վարկածն այն մասին, որ հորմոնները որոշում կամ բուժում են հոմոսեքսուալությունը, ավելի ուշ գիտական հետազոտությունների արդյունքում հերքվեց, և ավելի ազդեցիկ վարկած է հորմոնալ ազդեցությունը մինչ ծնվելը[47]:

Նացիստական Գերմանիայում լայնորեն կիրառվում էր նաև համասեռամոլ տղամարդկանց կաստրացիան[48]: Ամեն ինչ սկսվեց «կամավոր» ամորձատումներից, սակայն հետագայում դրանք սկսեցին իրականացվել համակենտրոնացման ճամբարներում և բանտերում։ Ենթադրվում էր, որ կաստրացիան, նվազեցնելով տղամարդկանց սեռական ցանկությունը, կկանխի միասեռականների կողմից համասեռամոլությամբ մնացածին «վարակելու» հնարավորությունը[47]: Այս գաղափարն առավել ազդեցիկ էր հոմոսեքսուալության մասին նացիստական պատկերացումներում, այլ ոչ թե կենսաբանական (գենետիկ կամ նախածննդյան-սոցիալական) տեսություններում[47]:

Հոմոսեքսուալ հրեա բանտարկյալները նույնպես ընդգրկվել էին Բուխենվալդում բծավոր տիֆի, Զաքսենհաուզենում ֆոսֆորային այրվածքների, օպիատների և պերվիտինի փորձերին[49][51]:

Այլ փորձեր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Պատկեր:Children of Bullinhuser Damm.jpg
Նացիստական փորձերի զոհ դարձած երեխաները ցույց են տալիս վիրահատական կտրվածքները, որոնց միջոցով հեռացվել են տուբերկուլյոզով ախտահարված անութային ավշային հանգույցները Նոյենգամեի համակենտրոնացման ճամբարում[52]: Հետագայում բոլոր երեխաները սպանվել են:

1942 թվականի կեսերին Բարանովիչում (օկուպացված Լեհաստան) նացիստական անվտանգության ծառայության նշանավոր սպայի առանձնատան ետևում գտնվող փոքրիկ շենքում գլխի վնասվածքների ուսումնասիրման փորձեր են իրականացվել. «տասնմեկ կամ տասներկու տարեկան մի տղա կապվել է աթոռից, որպեսզի չկարողանա շարժվել, իսկ գլխավերեւում մեքենայացված մուրճ էր, որը մի քանի վայրկյանը մեկ իջնում էր նրա գլխին»։ Խոշտանգումների հետևանքով տղան խելագարվեց[53]: Բանտարկյալները ենթարկվել էին նաև տարբեր հիվանդությունների ազդեցությունների ներարկման միջոցով։ Գերմանիայի Զաքսենհաուզենի, Դախաույի, Նացվեյլերի, Բուխենվալդի, Նոյենգամեի համակենտրոնացման ճամբարներում գիտնականները փորձարկում էին իմունիզացնող միացություններ և շիճուկներ՝ կանխելու և բուժելու վարակիչ հիվանդությունները, այդ թվում՝ մալարիան, տուբերկուլյոզը, որովայնային տիֆը, դեղին տենդը և վարակիչ հեպատիտը[54][55]:

Մոտավորապես 1942 թվականի փետրվարից մինչև 1945 թվականի ապրիլը Դախաուի համակենտրոնացման ճամբարում մալարիայի փորձարկումներ են իրականացվել ավելի քան 1200 կալանավորի վրա։ Առողջ մարդկանց տեղավորում էին մալարիայի մոծակներով լցված վանդակներում[56]: Վարակվելուց հետո նրանց բուժում էին սինթետիկ դեղամիջոցների բարձր և մահացու չափաբաժիններով[56][57]: Արդյունքում կեսից ավելին մահացավ[58]: Մյուս կալանավորները ցմահ հաշմանդամ դարձան։ Բժիշկների դատավարության ժամանակ ներկայացված հայտարարությունում Օսվալդ Փոլը Դախաուում մալարիայի փորձն անվանեց «ամենամեծ փորձը» և դա հայտնեց որպես իր բողոքի պատճառ Հայնրիխ Հիմլերին, քանի որ «Շիլլինգը անընդհատ նոր կալանավորներ էր խնդրում»[59]: 1943 թվականի հունիսից մինչև 1945 թվականի հունվարը «համաճարակային դեղնախտով» (վիրուսային հեպատիտով) փորձեր էին իրականացվել Զաքսենհաուզեն և Նացվեյլեր համակենտրոնացման ճամբարներում։ Փորձարկվողներին վարակում էին՝ հիվանդության դեմ նոր պատվաստանյութեր ստեղծելու համար: Փորձարկումներն իրականացվել էին գերմանական զինված ուժերի շահերից ելնելով։ Փորձարկվողների մեծ մասը մահացավ, մյուսները ողջ մնացին՝ զգալով ուժեղ ցավ և տառապանք[60]:

1943 թվականի դեկտեմբերից մինչև 1944 թվականի հոկտեմբեր ընկած ժամանակահատվածում Բուխենվալդում փորձեր անցկացվեցին՝ ուսումնասիրելու տարբեր թույների ազդեցությունը։ Թույները գաղտնի կերպով ներմուծվում էին փորձարկվողների սննդի մեջ։ Զոհերը մահանում էին թույնից կամ սպանվում էին անմիջապես, որպեսզի դիահերձումներ կատարվեին: 1944 թվականի սեպտեմբերին փորձարկվող խմբին գնդակահարում էին թունավոր փամփուշտներով, խոշտանգում և հաճախ դա մահվան պատճառ էր դառնում[37]: Որոշ տղամարդ հրեա կալանավորների մաշկին թունավոր նյութեր էին քսում կամ ներարկում, ինչի հետևանքով թարախակույտեր էին առաջանում՝ լցված սև հեղուկով։ Նացիստները ուշադիր փաստագրում և լուսանկարում էին այս փորձերը[8]:

1939 թվականի սեպտեմբերից մինչև 1945 թվականի ապրիլը բազմաթիվ փորձեր են իրականացվել Զաքսենհաուզենում, Նացվեյլերում և այլ ճամբարներում՝ ուսումնասիրելու մանանեխի գազից առաջացած վերքերի բուժման ամենաարդյունավետ տարբերակը: Փորձարկվողները դիտավորյալ ենթարկվել էին իպրիտի և այլ վեզիկանտների (օրինակ՝ լյուիզիտի) ազդեցությանը, որն առաջացրել էր ծանր քիմիական այրվածքներ: Այնուհետև տուժածների վերքերը փորձարկվել էին՝ մանանեխի գազից այրվածքների ամենաարդյունավետ բուժումը գտնելու համար[37]: Մոտավորապես 1943 թվականի նոյեմբերից մինչև 1944 թվականի հունվարը Բուխենվալդում փորձեր էին անցկացվել՝ փորձարկելու տարբեր դեղագործական նյութերի ազդեցությունը ֆոսֆորային այրվածքների վրա։ Այդ այրվածքները հասցվել էին բանտարկյալներին՝ օգտագործելով հրկիզվող ռումբերից հանված ֆոսֆորային նյութ[37]: 10-րդ բլոկի որոշ կին կալանավորներ ենթարկվել էին նաև էլեկտրաշոկային թերապիայի: Այդ կանայք հաճախ հիվանդ էին և ենթարկվում էին նման փորձերի՝ նախքան գազային խցիկներ ուղարկվելը[8]:

Հետևանքներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ջադվիգա Ձիդոն դատարանում ցույց է տալիս ոտքի սպիերը, որոնք ստացել է բժշկական փորձերի արդյունքում։

Հայնրիխ Հիմլերի այլ փաստագրված գրվածքները ներառում են այնպիսի արտահայտություններ, ինչպիսիք են. «Այս ուսումնասիրությունները... կարող են իրականացվել մեր կողմից առանձնահատուկ արդյունավետությամբ, քանի որ ես անձամբ իմ վրա եմ վերցրել այդ փորձերի համար հակասոցիալական անհատներին և հանցագործներին մատակարարելու պատասխանատվությունը, որոնք արժանի են միայն մահվան համակենտրոնացման ճամբարներում[61]: Շատերը մահացան նացիստների կողմից իրականացված փորձերի արդյունքում, ուրիշները սպանվեցին փորձարկումների ավարտից հետո՝ հետմահու հետևանքները ուսումնասիրելու համար[62]: Ողջ մնացածները մշտական հաշմանդամությամբ, ֆիզիկական և հոգեկան խանգարումներով էին[28]: 1947 թվականի օգոստոսի 19-ին դաշնակից ուժերի կողմից գերեվարված բժիշկները դատարանի առջև կանգնեցին ԱՄՆ-ն ընդդեմ Կարլ Բրանդտի և այլոց, որը հայտնի է որպես «Բժիշկների դատավարություն»: Դատավարության ժամանակ որոշ բժիշկներ ի պաշտպանություն իրենց պնդեցին, որ բժշկական փորձարկումների վերաբերյալ միջազգային իրավունք չկա: Որոշ բժիշկներ նույնպես պնդում էին, որ իրենք աշխարհին լավություն են անում։ ՍՍ-ի բժիշկներից մեկը հայտարարեց, որ «հրեաները թարախային կույրաղիքն էին Եվրոպայի մարմնում»։ Նա այնուհետև պնդեց, որ ոչնչացնելով հրեաներին՝ ինքը ծառայություն է մատուցում աշխարհին[63]:

Համաձայնության հարցը վիճելի էր գերմանական բժշկության մեջ դեռևս 1900 թվականին, երբ Ալբերտ Նայսերը հիվանդներին (հիմնականում մարմնավաճառներին) վարակում էր սիֆիլիսով՝ առանց նրանց համաձայնության։ Չնայած Նայսերը ստացավ աջակցություն ակադեմիական համայնքի մեծ մասի կողմից, հասարակական կարծիքը, հոգեբույժ Ալբերտ Մոլի գլխավորությամբ, շրջվեց Նայսերի դեմ: Նայսերը տուգանվեց Թագավորական կարգապահական դատարանի կողմից, իսկ Մոլը մշակեց «պացիենտ-բժիշկ հարաբերությունների օրինականորեն հիմնավորված, պոզիտիվիստական պայմանագրային տեսություն», որը, սակայն, չընդունվեց գերմանական օրենսդրությամբ[64]: Ի վերջո, կրոնական հարցերի, կրթության և բժշկության նախարարը հրահանգ տվեց, որում ասվում էր, որ բժշկական միջամտությունները, բացի ախտորոշումից, բուժումից և իմունիզացիայից, բացառվում են բոլոր այն հանգամանքներում, եթե «սուբյեկտն անչափահաս է կամ անկարող», կամ եթե սուբյեկտը չի տվել իր «միանշանակ համաձայնությունը» միջամտության «հնարավոր բացասական հետևանքների համարժեք բացատրությունից» հետո, թեև դա իրավաբանորեն պարտադիր չէր[64]:

Ի պատասխան՝ Ամերիկյան բժշկական ասոցիացիայի ներկայացուցիչներ Լեո Ալեքսանդրը և Էնդրյու Քոնվեյ Այվիը՝ բժիշկների դատավարության ժամանակ մշակեցին տասը կետից բաղկացած հուշագիր՝ «Ընդունելի բժշկական փորձարկում» վերնագրով, որը հետագայում հայտնի դարձավ որպես Նյուրնբերգյան օրենքներ[65]: Օրենքները պահանջում են այնպիսի չափանիշներ, ինչպիսիք են հիվանդի կամավոր համաձայնությունը, անհարկի ցավից և տառապանքից խուսափելը և համոզմունքը, որ փորձը չի հանգեցնի մահվան կամ հաշմանդամության[66]: Օրենսգիրքը չի հիշատակվել ամբաստանյալների դեմ ուղղված մեղադրանքներից ոչ մեկում և երբեք չի ներառվել ո՛չ գերմանական, ո՛չ ամերիկյան բժշկական օրենսդրության մեջ[67]: Այս օրենսգիրքն ընդունվել է Նյուրնբերգյան դատավարության ժամանակ, որտեղ նացիստական առաջնորդներից ամենասարսափելիները կանգնել են իրենց ռազմական հանցագործությունների համար դատարանի առաջ[68]:

Ժամանակակից էթիկական խնդիրներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Էնդրյու Քոնվեյ Այվին հայտարարեց, որ նացիստական փորձերը բժշկական արժեք չեն ունեցել[22]: Այնուամենայնիվ, փորձերից ստացված տվյալները օգտագործվել և դիտարկվել են տարբեր ոլորտներում օգտագործելու համար՝ հաճախ հակասություններ առաջացնելով: Ոմանք դեմ են տվյալների օգտագործմանը բացառապես էթիկական նկատառումներից ելնելով, չհամաձայնելով դրանք ձեռք բերելու համար օգտագործվող մեթոդների հետ, իսկ մյուսները մերժում են միայն գիտական հիմունքներով ուսումնասիրությունները՝ քննադատելով մեթոդաբանական անհամապատասխանությունները[22]: Տվյալների օգտագործման կողմնակիցները պնդում են, որ եթե դրանք գործնական արժեք ունեն կյանքեր փրկելու համար, ապա դրանք չօգտագործելը նույնքան հակաէթիկական կլինի[35]: 1977-ից 1991 թվականներին Առնոլդ Ս. Ռելմանը, «The New England Journal of Medicine»-ի խմբագիր, հրաժարվեց ամսագրին թույլ տալ հրապարակել որևէ հոդված՝ նացիստական փորձերի հղմամբ[22]:

«Ես չեմ ուզում օգտագործել նացիստական տվյալները, բայց այլ ճանապարհ չկա և չի լինի էթիկական աշխարհում… դրանք չօգտագործելը նույնքան վատ կլիներ: Ես փորձում եմ դրանից կառուցողական բան ստեղծել»:

Դոկտոր Ջոն Հեյվորդը, արդարացնելով Դախաուի սառեցման փորձերի օգտագործումը իր հետազոտության մեջ[35]:

Դախաուի սառեցման փորձերի արդյունքներն օգտագործվել են 20-րդ դարի վերջի որոշ հետազոտության մեջ՝ կապված հիպոթերմիայի բուժման հետ. 1984 թվականի դրությամբ այս փորձերը հիշատակվել են առնվազն 45 հրապարակումներում, թեև ոլորտի հրապարակումների մեծ մասը չի հիշատակել այդ ուսումնասիրությունները[22]: Հետազոտության արդյունքների օգտագործմանը կողմ էին Ռոբերտ Պոզոսը Մինեսոտայի համալսարանից և Ջոն Հեյվորդը Վիկտորիայի համալսարանից[35]: 1990 թվականին հրապարակված Դախաուի փորձերի վերանայման ժամանակ Ռոբերտ Բերգերը եզրակացրեց, որ ուսումնասիրությունն ուներ «գիտական խարդախության բոլոր նշանները», և որ ստացված տվյալները «չեն կարող զարգացնել գիտությունը կամ փրկել մարդկային կյանքեր»[22]:

1989 թվականին ԱՄՆ շրջակա միջավայրի պաշտպանության գործակալությունը քննարկեց ֆոսգեն գազի ազդեցության վերաբերյալ նացիստական հետազոտությունների տվյալները՝ հավատալով, որ դա կարող է օգնել Պարսից ծոցում այդ ժամանակ տեղակայված ամերիկացի զինվորներին: Նրանք, ի վերջո, որոշեցին չօգտագործել տվյալները՝ պատճառաբանելով այն մտավախությունները, որ այն կառաջացնի քննադատություն, և որ նմանատիպ տվյալներ կարող են ստացվել ավելի ուշ կենդանիների ուսումնասիրություններից: Բարուխ Քոհենը, «Հրեական իրավունք» ամսագրում, եզրակացրեց, որ տվյալների չօգտագործումը «տիպիկ, բայց ոչ պրոֆեսիոնալ» էր՝ պնդելով, որ դա կարող էր կյանքեր փրկել[35]:

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ Weindling, Paul; von Villiez, Anna; Loewenau, Aleksandra; Farron, Nichola (2016). «The victims of unethical human experiments and coerced research under National Socialism». Endeavour. Elsevier BV. 40 (1): 1–6. doi:10.1016/j.endeavour.2015.10.005. ISSN 0160-9327. PMC 4822534. PMID 26749461.
  2. ↑ «Nazi Medical Experimentation». US Holocaust Memorial Museum. Վերցված է 2008 թ․ մարտի 23-ին.
  3. ↑ Wachsmann, Nikolaus (2015). KL: A History of the Nazi Concentration Camps. New York: Farrar Straus & Giroux. էջ 505. ISBN 978-0-374-11825-9.
  4. ↑ «Nazi 'Doctor Death' found refuge in Cairo, died in 1992». France 24 (անգլերեն). 2009 թ․ փետրվարի 4. Վերցված է 2021 թ․ մարտի 16-ին.
  5. ↑ "Nuremberg – Document Viewer – Table of contents for prosecution document book 8, concerning medical experiments". nuremberg.law.harvard.edu. Retrieved 2017-04-14.
  6. ↑ «The Doctors Trial: The Medical Case of the Subsequent Nuremberg Proceedings». United States Holocaust Memorial Museum. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ ապրիլի 20-ին. Վերցված է 2008 թ․ մարտի 23-ին.
  7. ↑ Michalczyk, p. 96
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 Lifton, Robert Jay (2017). The Nazi Doctors: Medical Killing and the Psychology of Genocide. Basic Books. ISBN 978-0-465-09339-7. OCLC 1089625744.
  9. ↑ 9,0 9,1 Perper, Joshua A.; Cina, Stephen J. (2010). When Doctors Kill: Who, Why, and How (անգլերեն). Springer Science & Business Media. ISBN 978-1-4419-1369-2.
  10. ↑ «Women's Concentration Camp Medical Experiment Victims». Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 12-ին.
  11. ↑ "Nuremberg – Document Viewer – Deposition concerning medical experiments at Ravensbrueck [bone/muscle/nerve experiments]". nuremberg.law.harvard.edu. Retrieved 2017-04-14.
  12. ↑ 12,0 12,1 «Nazi Medical Experiments». www.ushmm.org (անգլերեն). Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 3-ին.
  13. ↑ 13,0 13,1 Josef Mengele and Experimentation on Human Twins at Auschwitz Արխիվացված 14 Ապրիլ 2015 Wayback Machine, Children of the Flames; Dr. Josef Mengele and the Untold Story of the Twins of Auschwitz, Lucette Matalon Lagnado and Sheila Cohn Dekel, and Mengele: the Complete Story by Gerald Posner and John Ware.
  14. ↑ Thornton, Larry (2006). «Mengele, Josef (1911–1979)». Europe Since 1914 : ENcyclopedia of the Age of War and Reconstruction. Charles Scribner's Sons. էջ 1747. ISBN 978-0-684-31497-6.
  15. ↑ Lifton, 1986, էջեր 358–359
  16. ↑ 16,0 16,1 16,2 Posner, Ware, էջ 37
  17. ↑ Mozes-Kor, 1992, էջ 57
  18. ↑ Mozes-Kor, Eva (2011). «The Mengele Twins and Human Experimentation: A Personal Account» (PDF).(չաշխատող հղում)
  19. ↑ Lifton, 1986, էջեր 347, 353
  20. ↑ Lifton, 1986, էջ 351
  21. ↑ Lifton, 1985
  22. ↑ 22,0 22,1 22,2 22,3 22,4 22,5 22,6 Berger, Robert L. (1990 թ․ մայիս). «Nazi Science – the Dachau Hypothermia Experiments». New England Journal of Medicine. 322 (20): 1435–1440. doi:10.1056/NEJM199005173222006. PMID 2184357.
  23. ↑ The Dachau Concentration Camp, 1933 to 1945. Comite International Dachau. 2000. էջ 183. ISBN 978-3-87490-751-4.
  24. ↑ Bogod, David (2004). «The Nazi Hypothermia Experiments: Forbidden Data?». Anaesthesia. 59 (12): 1155–1156. doi:10.1111/j.1365-2044.2004.04034.x. PMID 15549970. S2CID 21906854.
  25. ↑ Mackowski, Maura Phillips (2006). Testing the Limits: Aviation Medicine and the Origins of Manned Space Flight. Texas A&M University Press. էջ 94. ISBN 1-58544-439-1.
  26. ↑ «Freezing Experiments». www.jewishvirtuallibrary.org (անգլերեն). Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 3-ին.
  27. ↑ "Documents Regarding Nazi Medical Experiments". www.jewishvirtuallibrary.org. Retrieved 2017-04-14.
  28. ↑ 28,0 28,1 28,2 28,3 Tyson, Peter. «Holocaust on Trial: The Experiments». NOVA Online. Վերցված է 2008 թ․ մարտի 23-ին.
  29. ↑ Annas, p. 74.
  30. ↑ Letter from Rascher to Himmler, 17 Feb 1943 from Trials of War Criminals before the Nuernberg Military Tribunals, Vol. 1, Case 1: The Medical Case (Washington, DC: US Government Printing Office, 1949–1950), pp. 249–251.
  31. ↑ Cockburn, Alexander (1998). Whiteout:The CIA, Drugs, and the Press. Verso. ISBN 978-1-85984-139-6.
  32. ↑ "Documents Regarding Nazi Medical Experiments". www.jewishvirtuallibrary.org. Retrieved 2017-04-14
  33. ↑ "Nuremberg – Document Viewer – Letter to Sigmund Rascher concerning the high altitude experiments". nuremberg.law.harvard.edu. Retrieved 2017-04-14.
  34. ↑ «Sea Water Experiments». www.jewishvirtuallibrary.org (անգլերեն). Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 3-ին.
  35. ↑ 35,0 35,1 35,2 35,3 35,4 Cohen, Baruch C. «The Ethics of Using Medical Data From Nazi Experiments». Jewish Law: Articles. Վերցված է 2008 թ․ մարտի 23-ին.
  36. ↑ "Nuremberg – Document Viewer – Affidavit concerning the seawater experiments". nuremberg.law.harvard.edu. Retrieved 2017-04-14.
  37. ↑ 37,0 37,1 37,2 37,3 «Introduction to NMT Case 1: U.S.A. v. Karl Brandt et al». Harvard Law Library, Nuremberg Trials Project: A Digital Document Collection. Վերցված է 2008 թ․ մարտի 23-ին.
  38. ↑ Piotrowski, Christa (2000 թ․ հուլիսի 21). «Dark Chapter of American History: U.S. Court Battle Over Forced Sterilization». CommonDreams.org News Center. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ ապրիլի 15-ին. Վերցված է 2008 թ․ մարտի 23-ին.
  39. ↑ Hildebrandt, Sabine; Benedict, Susan; Miller, Erin; Gaffney, Michael; Grodin, Michael A. (2017 թ․ հուլիսի 1). «"Forgotten" Chapters in the History of Transcervical Sterilization: Carl Clauberg and Hans-Joachim Lindemann». Journal of the History of Medicine and Allied Sciences (անգլերեն). 72 (3): 272–301. doi:10.1093/jhmas/jrx018. ISSN 0022-5045. PMID 28873982.
  40. ↑ Carl Clauberg (1898–1957)
  41. ↑ Meric, Vesna (2005 թ․ հունվարի 27). «Forced to take part in experiments». BBC News.
  42. ↑ Winkelmann, Andreas; Schagen Udo (2009 թ․ մարտ). «Hermann Stieve's clinical-anatomical research on executed women during the "Third Reich"». Clinical Anatomy. United States. 22 (2): 163–171. doi:10.1002/ca.20760. PMID 19173259. S2CID 578958.
  43. ↑ "Medicine and Murder in the Third Reich". www.jewishvirtuallibrary.org. Retrieved 2017-04-14.
  44. ↑ Bazelon, Emily (2013 թ․ նոյեմբերի 6). «The Nazi Anatomists». Slate. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ սեպտեմբերի 6-ին. Վերցված է 2013 թ․ նոյեմբերի 6-ին.
  45. ↑ Schaefer, Naomi. The Legacy of Nazi Medicine Արխիվացված 7 Սեպտեմբեր 2008 Wayback Machine, The New Atlantis, Number 5, Spring 2004, pp. 54–60.
  46. ↑ Spitz, Vivien (2005). Doctors from Hell: The Horrific Account of Nazi Experiments on Humans. Sentient Publications. էջ 4. ISBN 978-1-59181-032-2. «sulfonamide nazi tetanus.»
  47. ↑ 47,0 47,1 47,2 47,3 47,4 47,5 LeVay, Simon (1996). Queer Science: The Use and Abuse of Research into Homosexuality. MIT Press. էջեր 111–112. ISBN 978-0-262-12199-6 – via Internet Archive.
  48. ↑ 48,0 48,1 Weindling, Paul (2015). Victims and Survivors of Nazi Human Experiments: Science and Suffering in the Holocaust. Bloomsbury Academic. p. 30. 978-1-4411-7990-6.
  49. ↑ 49,0 49,1 49,2 49,3 49,4 Röll, Wolfgang (1996 թ․ սեպտեմբերի 26). «Homosexual Inmates in the Buchenwald Concentration Camp». Journal of Homosexuality (անգլերեն). 31 (4): 24–25. doi:10.1300/J082v31n04_01. ISSN 0091-8369. PMID 8905527.
  50. ↑ Günter, Grau (1995). Hidden Holocaust? Gay and Lesbian Persecution in Germany, 1933–45. Fitzroy Dearborn. էջեր 281–292. ISBN 978-1-134-26105-5.
  51. ↑ Whisnant, Clayton J. (2016). Queer Identities and Politics in Germany: A History. Columbia University Press. էջ 223. ISBN 978-1-939594-10-5.
  52. ↑ «Children of Bullenhuser Damm». www.auschwitz.dk. Վերցված է 2016 թ․ մարտի 31-ին.
  53. ↑ Small, Martin; Vic Shayne. "Remember Us: My Journey from the Shtetl through the Holocaust", p. 135, 2009.
  54. ↑ «Nazi Medical Experiments». ushmm.org.
  55. ↑ Metzger, W. G.; Ehni, H.-J.; Kremsner, P. G.; Mordmüller, B. G. (2019 թ․ դեկտեմբեր). «Experimental infections in humans – historical and ethical reflections». Tropical Medicine & International Health (անգլերեն). 24 (12): 1384–1390. doi:10.1111/tmi.13320. ISSN 1360-2276. PMID 31654450.
  56. ↑ 56,0 56,1 Hulverscheidt, Marion. "German Malariology Experiments with Humans, Supported by the DFG Until 1945". Man, Medicine, and the State: The Human Body as an Object of Government Sponsored Medical Research in the 20th Century, Beiträge zur Geschichte der Deutschen Forschungsgemeinschaft Volume 2. Ed. Wolfgang Uwe Eckhart. Stuttgart: Franz Steiner Verlag, 2006. 978-3-515-08794-0, pp. 221–236.
  57. ↑ George J. Annas Edward R. Utley Professor of Health Law; Medicine Michael A. Grodin Associate Professor of Philosophy and Associate Director of Law, and Ethics Program both of the Boston University Schools of Medicine and Public Health (1992). The Nazi Doctors and the Nuremberg Code : Human Rights in Human Experimentation: Human Rights in Human Experimentation. Oxford University Press, US. էջ 98. ISBN 978-0-19-977226-1.
  58. ↑ United States. Office of Chief of Counsel for the Prosecution of Axis Criminality; United States. Dept. of State; United States. War Dept; International Military Tribunal (1946). Nazi conspiracy and aggression: Office of United States Chief of Counsel for Prosecution of Axis Criminality. U.S. Govt. Print. Off.
  59. ↑ «Nuremberg – Document Viewer – Affidavit concerning the management of the medical experiments program by the SS». nuremberg.law.harvard.edu. Վերցված է 2023 թ․ ապրիլի 29-ին.
  60. ↑ «Epidemic Jaundice Experiments». www.jewishvirtuallibrary.org (անգլերեն). Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 3-ին.
  61. ↑ "Nuremberg – Document Viewer – Letter to Erhard Milch concerning the high altitude and freezing experiments". nuremberg.law.harvard.edu. Retrieved 2017-04-14.
  62. ↑ Rosenberg, Jennifer. «Mengele's Children – The Twins of Auschwitz». about.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ փետրվարի 19-ին. Վերցված է 2008 թ․ մարտի 23-ին.
  63. ↑ Baron, Saskia, director. Science and the Swastika: The Deadly Experiment. Darlow Smithson Productions, 2001.
  64. ↑ 64,0 64,1 Vollman, Jochen; Rolf Winau. «Informed consent in human experimentation before the Nuremberg code». BMJ. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2008 թ․ ապրիլի 8-ին.
  65. ↑ «The Nuremberg Code». United States Holocaust Memorial Museum. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ փետրվարի 21-ին. Վերցված է 2008 թ․ մարտի 23-ին.
  66. ↑ «Regulations and Ethical Guidelines: Reprinted from Trials of War Criminals before the Nuremberg Military Tribunals under Control Council Law No. 10, Vol. 2, pp. 181–182». Office of Human Subjects Research. Washington, D.C.: U.S. Government Printing Office. 1949. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ հոկտեմբերի 29-ին. Վերցված է 2008 թ․ մարտի 23-ին.
  67. ↑ Ghooi, Ravindra B. (2011 թ․ հունվարի 1). «The Nuremberg Code – A critique». Perspectives in Clinical Research. 2 (2): 72–76. doi:10.4103/2229-3485.80371. ISSN 2229-3485. PMC 3121268. PMID 21731859.
  68. ↑ «The Nuremberg Trials». www.ushmm.org (անգլերեն). Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 3-ին.
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Նացիստական_փորձեր_մարդկանց_վրա&oldid=10324293» էջից