Նարին-Կալա

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Jump to navigation Jump to search
Տեսարժանություն

Вход в музей крепости «Нарын-Кала».jpg

Նարին-Կալա, հին նախաարաբական միջնաբերդ, Դերբենդի ամրոցի մի մասը, որը Կասպից ծովին միանում է կրկնակի պարսպով: Դրանք նախատեսված են եղել կասպյան դարպասները պարսկական պետությունից պաշտպանելու համար[1]: Ընդգրկված է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության ցանկում[2][3]:

Ստուգաբանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նարին-Կալա անվանումը միջին պարսկերենից թարգմանաբար նշանակում է «Արևային բերդ»[3]: Ըստ այլ աղբյուրների՝ այն ստացել է Նարին անունը պարսից շահի դստեր պատվին, և նշանակում է «քնքուշ», «գեղեցիկ»[4]:

Նկարագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նարին-Կալա միջնաբերդը գտնվում է ծովին ամենամոտ բլրի գագաթին: Ծովափի երկայնքով ճանապարհը փակվում է երկու զուգահեռ բերդ-պարսպով (Դերբենդի պարիսպ), արևմուտքում հասնում մինչև միջնաբերդ և արևելյան ծայրով հասնելով ծանծաղուտ՝ ձևավորում է նավահանգիստ[5]: Միմյանցից 350-450 մ հեռավորության վրա գտնվող պարիսպների միջև ընկած է Դերբենդ միջնադարյան քաղաքը: Միջնաբերդից 40 կմ դեպի արևմուտք ձգվում է Լեռնային պարիսպը (Դաղ-բար)՝ թույլ չտալով ամրոցը շրջանցել լեռնային ձորերով[2]: Չնայած իր տարիքին, բերդը դարեր շարունակ ունեցել է կարևոր պաշտպանական դեր: Նոր տերերը վերակառուցել են այն, ինչի շնորհիվ էլ այսօր, ինչպես ծառի տարեկան օղակները, կառույցը կարելի է օգտագործել Դերբենդի ամբողջ պատմությունը հետազոտելու համար[4]:

Ընդհանուր առմամբ միջնաբերդն ընդգրկում է 4,5 հա տարածք (մոտավորապես 180 մ լայնություն և 280 մ երկարություն)[3]: Պարիսպն ունի փոքր աշտարակներ (միմյանցից 20-30 մ հեռավորության վրա), իսկ հարավ-արևմուտքում առկա է ռազմական հենակետ: Երեք կողմից լրացուցիչ պաշտպանությունն ապահովվում է լեռան կտրուկ լանջերով:

Միջնաբերդի ներսում կան լոգարաններ, կերամիկական խողովակներից պատրաստված ջրամատակարարման համակարգ, ինչպես նաև շահի պալատի ավերակները` գլխավոր մուտքն ու պատերի մի մասը: 4-5-րդ դարերի վաղ քրիստոնեական եկեղեցու (Ռուսաստանի տարածքում՝ ամենահինը) գոյության մասին կան տարբեր կարծիքներ: Որոշ փորձագետներ խաչաձև գմբեթավոր սենյակը համարում են ջրամբար, մյուսները, նկատելով ստորգետնյա ջրատարի բացակայությունը, շինության ձևը գտնում են անհամապատասխան ջրամբարի համար, որը Դերբենդում սովորաբար ուղղանկյունաձև կամ քառակուսի է, և նկատում են նաև կառույցի՝ դեպի լույսը ունեցած ուղղությունը[6]: Յուրաքանչյուր պատ ունի երեք դարպաս, որոնցից ամենահինը Օրտա-Կանան է (Միջին դարպաս)[7]: Մինչև 3 մետր հաստությամբ արտաքին պատերը շրջապատում են Նարին-Կալան:

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Դերբենդը տեղակայված է Կասպյան անցուղու առավել խոցելի ռազմավարական վայրում, որտեղ Մեծ Կովկասի լեռները մոտենում են ծովին՝ թողնելով միայն 3 կմ երկարությամբ նեղ գոտի: Դերբենդի ամրոցը պաշտպանական հսկայական համակարգի մի մասն է, որը պաշտպանում էր Անդրկովկասի և Արևմտյան Ասիայի ժողովուրդներին հյուսիսից քոչվորների ներխուժումից: Համակարգում ներառված են քաղաքի պարիսպները, միջնաբերդը, ծովային պարիսպները և Դաղ-բարի լեռնաշղթան[2]:

Արևմուտքից Դերբենդի պարիսպները հարում են Նարին-Կալա միջնաբերդին, որը կառուցվել է 10-րդ դարից հետո: Մինչ այդ, երբ թշնամի էր մոտենում, այդ վայրում ազդանշանային կրակ էին վառում[7]:

Հայտնի ամրոցը կառուցվել է 6-րդ դարում Ջալգանի լեռնաշղթայում պարսկական տիրակալ, Սասանյանների դինաստիայի ներկայացուցիչ Խոսրով Ա Անուշիրվանի («Անմահ հոգի») հրամանով[2][3]: 735 թվականից Դերբենդը և Նարին-Կալան դարձան Դաղստանում արաբական խալիֆայության ռազմական և վարչական կենտրոն, ինչպես նաև ամենամեծ առևտրական նավահանգիստ ու այս հողի վրա իսլամի տարածման օջախ[3]:

Կասպիական արշավանքի արդյունքում Դերբենդ քաղաքը դարձավ Ռուսական կայսրության մաս: Կայսր Պետրոս I-ն իր տնակից (որն այսօր համարվում է տեսարժան վայր) տեղափոխվեց խանի պալատ: Դերբենդի բեյերը նրան հանձնել են քաղաքի բանալիները պարսկական դիպակով ծածկված արծաթե ափսեի վրա (պահվում է Սանկտ Պետերբուրգի Կունստկամերայում)՝ ասելով հետևյալ խոսքերը[8].

«Դերբենդը հիմնադրվել է Ալեքսանդր Մակեդոնացու ժամանակ, և, հետևաբար, ավելի պարկեշտ ու արդար կլինի այն, որ հզոր միապետի կողմից հիմնադրված քաղաքը հանձնվի ոչ պակաս հզոր միապետի»:

Որոշ աղբյուրներում Դերբենդի ամրոցը կոչվել է «Ալեքսանդր Մակեդոնացու պատ»: Համաձայն մի լեգենդի՝ այն կառուցվել է մեծ նվաճողի կողմից[8][9][10]: Բայց Ալեքսանդր Մակեդոնացին երբեք Դերբենդում չի եղել[11]:

1796 թվականի ռուս-պարսկական պատերազմի ժամանակ բերդը վերստին գրավվեց ռուսական զորքերի կողմից՝ գեներալ Վալերիան Զուբովի գլխավորությամբ, ով գլխավոր շտաբը տեղափոխեց միջնաբերդ[12]:

Նարին-Կալայի տարածքում դեռևս ընթանում են հնագիտական պեղումներ: Դերբենդի 2000-ամյակի առթիվ շուրջ 1,5 միլիարդ ռուբլի է տրամադրվել Նարին-Կալայի վերականգնման համար[6][13]:

Պատկերասրահ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Միջնաբերդ

  • Պարիսպը

  • Ամրոցը

  • Գլխավոր մուտքը

  • Ամրոցի ներքին տեսքը

Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ Селим Омарович Хан-Магомедов Дербент. — Государственное издательство литературы по строительству, архитектуре и строительным материалам, 1958. — 134 с.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Шихабудин Микаилов Дагестан в фотографиях. Мгновения истории. — Эпоха, 2012. — 464 с. — (Дагестан. Триумф и трагелия). — ISBN 9785457879478
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 100 самых красивых мест России. — М.: Эксмо, 2013. — С. 36. — 98 с. — ISBN 9785457545762
  4. ↑ 4,0 4,1 «Крепость Нарын-Кала»։ OZON.travel (ռուսերեն)։ www.ozon.travel։ Վերցված է 2017-11-05 
  5. ↑ Алексеев Ю. В., Сомов Г.Ю Объекты культурного наследия. Том 1 и 2. Учебник. — Проспект, 2015. — 662 с. — ISBN 9785392197484
  6. ↑ 6,0 6,1 Новая эра старого Дербента // Московский комсомолец. — 2014. — № 154. — С. 6.
  7. ↑ 7,0 7,1 Тревер, Камилла Васильевна Очерки по истории и культуре Кавказской Албании: IV в. до н.э.- VII в. н.э.. — АН СССР, Москва-Ленинград, 1959. — 419 с.
  8. ↑ 8,0 8,1 Василий Потто От древнейших времён до Ермолова. — Кавказская война. В 5 томах.. — Центрполиграф, 2006. — Т. 1. — 528 с. — 3000 экз. — ISBN 5-9524-2105-9
  9. ↑ Магомет Муслимович Курбанов Душа и память народа: жанровая система табасаранского фолкьлора и ее историческая эволюция. — Дагестанское кн. изд-во, 1996. — 232 с.
  10. ↑ Борис Николаевич Ржонсницкий, Борис Яковлевич Розен Э. Х. Ленц. — Мысль, 1987. — С. 95. — 152 с.
  11. ↑ Барманкулов М. К. Тюркская вселенная. — Ылым, 1996. — С. 62. — 248 с.
  12. ↑ Алексей Шишов Орден Святого Георгия. Всё о самой почётной награде Российской Империи. — М.: Яуза, Эксмо, 2013. — С. 227. — 745 с. — ISBN 9785457595934
  13. ↑ Николай Проценко Очень почтенный юбиляр(ռուս.) // Эксперт Юг. — 2014. — № 1—2. — С. 50—52.

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիիքպահեստ
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Նարին-Կալա&oldid=7219810» էջից