Նամակ համագումարին

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից

«Նամակ համագումարին» (ռուս.՝ «Письмо к съезду», հայտնի է նաև որպես «Լենինի կտակ», ռուս.՝ «Завещание Ленина»[1]), Վլադիմիր Լենինի նամակը, որը գրվել է 1922 թվականի վերջին և ներառում է նրա գնահատականներն իր մերձավոր համախոհների վերաբերյալ[2][3]։ Նամակը հրապարակել է Նադեժդա Կրուպսկայան 1924 թվականին՝ ՀամԿ(բ)Կ XIII համագումարից առաջ։ Ստալինն այդ նիստում առաջին անգամ հայտարարել է հրաժարականի մասին։ Լև Կամենևն առաջարկել է հարցը լուծել քվեարկությամբ։ Մեծամասնությունը կողմ է արտահայտվել Ստալինին ՀամԿ(բ)Կ գլխավոր քարտուղարի պաշտոնում թողնելուն, դեմ են քվեարկել միայն Լև Տրոցկու կողմնակիցները։

Հրապարակում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Այնուհետև քվեարկվել է այն առաջարկի համար, որ փաստաթուղթը պետք է հրապարակվի առանձին պատվիրակությունների փակ նիստերում։ Չնայած այդ կերպ «Համագումարին ուղղված նամակին» ծանոթացել են բոլոր պատվիրակությունները[2], այն չի հիշատակվել համագումարի նյութերում, քանի որ Լենինը չէր նախատեսել այն հրապարակման համար։ Ավելի ուշ այդ փաստը ընդդիմության կողմից օգտագործվել է Ստալինին և կուսակցությանը քննադատելու համար (պնդում էին, որ Կենտկոմը թաքցրել է Լենինի «կտակը»)[4]։ Ստալինն ինքը (որն այդ նամակի կապակցությամբ մի քանի անգամ Կենտկոմի պլենումի առջև դրել էր իր հրաժարականի հարցը[5]) այդ մեղադրանքները հերքել է[6]։ 1927 թվականի նոյեմբերի 2-ին «Պրավդա» թերթի «Բանավիճային թերթիկ» (ռուս.՝ «Дискуссионный листок») հավելվածում տպագրվել է «Համագումարին ուղղված նամակը»։ Ավելին, նույն 1927 թվականին այդ փաստաթուղթը տեղ է գտել ՀամԿ(բ)Կ XV համագումարի № 30 բյուլետենում։

«Լենինի կտակը», որը տարածվել է թռուցիկի ձևով Բաքվում 1928 թվականին

1930-ական թվականներին ԽՍՀՄ-ում զանգվածային բռնաճնշումների սկսվելուց հետո այդ հոդվածը Ստալինի ղեկավարության կողմից հայտարարվել է կեղծ։ Դրա պահպանումը պատժվել է ազատազրկման երկարատև ժամկետներով[7]։ ԽՍՀՄ-ում ընթերցողների համար այն հասանելի է դարձել միայն ԽՄԿԿ-ի XX համագումարից հետո։

Ստեղծման հանգամանքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1922 թվականի դեկտեմբերին Լենինի առողջական վիճակը կտրուկ վատացել է։ Այդ ընթացքում նա, այնուամենայնիվ, թելադրել է մի քանի նշումներ. բացի «Համագումարին ուղղված նամակից», դրանք էին՝ «Պետպլանին օրենսդրական գործառույթներ տալու մասին» (ռուս.՝ «О придании законодательных функций Госплану»), «Ազգությունների կամ «ինքնավարացման» մասին հարցի վերաբերյալ» (ռուս.՝ «К вопросу о национальностях или об „автономизации“»), «Էջեր օրագրից» (ռուս.՝ «Странички из дневника»), «Կոոպերացիայի մասին» (ռուս.՝ «О кооперации»), «Մեր հեղափոխության մասին (Ն. Սուխանովի գրառումների վերաբերյալ)» (ռուս.՝ «О нашей революции (по поводу записок Н. Суханова)»), «Ինչպես կարող ենք վերակազմավորել Ռաբկրինը (Առաջարկ կուսակցության XII համագումարին)» (ռուս.՝ «Как нам реорганизовать Рабкрин (Предложение XII съезду партии)»), «Ավելի լավ է քիչ, բայց ավելի լավ» (ռուս.՝ «Лучше меньше, да лучше»)[8]։

«Համագումարին ուղղված նամակը» թելադրվել է 1922 թվականի դեկտեմբերի 23-ից մինչև 1923 թվականի հունվարի 4-ը։ Ընդ որում՝ Լենինը պահանջել է, որ իր թելադրածը պահպանվի խիստ գաղտնի՝ մինչև հերթական կուսակցական համագումարը։ Այնուամենայնիվ, խախտելով հեղինակի կամքի, այդ գրառումների մեծ մասն անմիջապես ուղարկվել է ՀամԿ(բ)Կ ԿԿ[9]։

Լենինի թելադրած «Համագումարին ուղղված նամակը» հաճախ դիտարկվում է որպես Լենինի կտակ[10]։ Որոշ պատմաբաններ կարծում են, որ այդ նամակում պարունակել է Լենինի իսկական կտակը, որից հետագայում շեղվել է Ստալինը[11]։ Այս տեսակետի կողմնակիցները կարծում են, որ եթե երկիրը զարգանար Լենինի նշած ճանապարհով, երկրի պատմությունը այլ կերպ կզարգանար, չէին լինի զանգվածային բռնաճնշումներ, գյուղացիության ոչնչացումը կոլեկտիվացման և բռունցքի դեմ պայքարի կարգախոսի ներքո, ինչպես նաև քառասունմեկ թվականի աղետը[12]։

Հետևանքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1924 թվականի մայիսին Մոսկվայում կայացած ՀամԿ(բ)Կ համագումարում Լենինի «Նամակ համագումարին» աշխատանքը հրապարակվել է պատվիրակություններով։ 1927 թվականին այն հրապարակվել է կուսակցության XV համագումարի թիվ 30 բյուլետենում, իսկ 1956 թվականին՝ առանձին հրատարակությամբ Լենինի երկերի ամբողջական ժողովածուի չորրորդ հրատարակության լրացուցիչ 36-րդ հատորում։

1956 թվականին ԽՄԿԿ-ի 20-րդ համագումարի փակումից հետո Նիկիտա Խրուշչովը «Անձի պաշտամունքի և դրա հետևանքների մասին» իր ելույթում Ստալինին տրված Լենինի գնահատականներն օգտագործել է վերջինիս վարկաբեկելու համար։

Ստալինի և Կրուպսկայայի կոնֆլիկտը, որը վերջինից պահանջում էր պաշտպանել Վլադիմիր Իլյիչին հուզումներից, Լենինին ստիպել է վերանայել նրա նշանակումը, և «Համագումարին ուղղված նամակին» ի հավելումն 1923 թվականի հունվարի 4-ին Լենինը նշել է․

Ստալինը շատ կոպիտ է, և այդ թերությունը, որը միանգամայն հանդուրժելի է մեր՝ կոմունիստների միջավայրում և մեր միջև շփումներում, անհանդուրժելի է դառնում գլխավոր քարտուղարի պաշտոնում։ Այնպես որ, ես առաջարկում եմ ընկերներին մտածել միջոց Ստալինին այդ պաշտոնից հանելու և նրա տեղը մեկ այլ մարդու նշանակելու համար, որը մյուս բոլոր առումներով տարբերվում է ընկ․ Ստալինը միայն մեկ առավելությամբ՝ ավելի հանդուրժող է, ավելի մեղմ, ավելի քաղաքավարի և ավելի ուշադիր է ընկերների նկատմամբ, ավելի քիչ քմահաճություն և այլն։ Այս հանգամանքը կարող է թվալ չնչին մանրուք։ Բայց ես կարծում եմ, որ պառակտումից պաշտպանվելու տեսանկյունից և Ստալինի ու Տրոցկու փոխհարաբերությունների մասին վերևում իմ գրածի տեսանկյունից դա մանրուք չէ, կամ դա այնպիսի մանրուք է, որը կարող է որոշիչ նշանակություն ստանալ։

Այնուամենայնիվ, Լենինը այլ թեկնածություն չի առաջարկել։ ՀամԿ(բ)Կ XIII համագումարի սկսվելուց առաջ (մայիս, 1924) Նադեժդա Կրուպսկայան փոխանցել է Լենինի «Նամակ համագումարին»։ Դրան ի պատասխան Ստալինը, Տրոցկու պնդմամբ, առաջին անգամ հայտարարել է հրաժարականի մասին։

— Դե, ես, իրոք, կոպիտ եմ... Իլյիչը առաջարկում է ձեզ գտնել ուրիշին, որը ինձանից տարբերվում է միայն ավելի քաղաքավարությամբ։ Դե ինչ, փորձեք գտնել։ — Ոչինչ,— տեղից պատասխանել է Ստալինի այն ժամանակվա ընկերներից մեկի ձայնը։— Մեզ կոպտությամբ չես վախեցնի, մեր ամբողջ կուսակցությունն է կոպիտ, պրոլետարական։

Մի շարք ժամանակակից ռուս պատմաբաններ (Վալենտին Սախարով, Յուրի Ժուկով, Վ. Իվանով, Վլադիմիր Երմակով) կասկածներ են հայտնում Լենինի հեղինակության վերաբերյալ՝ հնարավոր համարելով, որ նամակի իսկական հեղինակը կարող էր լինել Նադեժդա Կրուպսկայան[15] կամ Լև Տրոցկին։ Այս հարցը մնում է քննարկման առարկա[16]։ Ակադեմիկոս Յուրի Պիվովարովը նշում է փաստաթղթի ապակառուցողական նշանակությունը (անկախ հեղինակությունից) խորհրդային քաղաքական համակարգի համար[17][18]։

Արտացոլումը գրականության մեջ և արվեստում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Լրագրող Իվան Վարավինը՝ Յուլիան Սեմյոնովի «Լրագրող» (ռուս.՝ «Репортёр», 1987) վեպի հերոսը, «Համագումարին ուղղված նամակը» հիշատակում է իր նոթերում և թռուցիկ վերլուծում է դրա ստեղծման հանգամանքները։
  • «Համագումարին ուղղված նամակի» ոչ պաշտոնական անվանումը ծառայել է որպես վերնագիր «Լենինի կտակը» հեռուստասերիալի (2007) համար, որը նկարահանվել է ռեժիսոր Նիկոլայ Դոստալի կողմից Վառլամ Շալամովի ստեղծագործությունների հիման վրա։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. Lenin's Testament // Encyclopædia Britannica
  2. 2,0 2,1 Сталин, Иосиф Виссарионович // Собаки — Струна. — М. : Советская энциклопедия, 1976. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров ; 1969—1978, т. 24, кн. I).
  3. Lars T. Lih Political Testament of Lenin and Bukharin and the Meaning of NEP(անգլ.) // Slavic Review. — 1991. — В. 2. — Т. 50. — С. 241–252. — ISSN 2325-7784. — doi:10.2307/2500200
  4. Хрущёв Н. С. О культе личности и его последствиях // «Известия ЦК КПСС». — 1989. — № 3.
  5. Мурин Ю. Ещё раз об отставках И. Сталина // Родина. 1994. № 7. С. 73-74.
  6. Сталин И. В. Троцкистская оппозиция прежде и теперь. Речь на заседании объединённого пленума ЦК и ЦКК ВКП(б) 23 октября 1927 г. Արխիվացված 2008-05-05 Wayback Machine // Сочинения. Т. 10. — М.: ОГИЗ; Государственное издательство политической литературы, 1949. — С. 172—205.
  7. Медведев Р.А. О Сталине и сталинизме. — М.: Прогресс, 1990. — С. 59—67. — ISBN 5-01-002546-9. — Тираж 50 000 экз.
  8. Михаил Логинов Смерть бессильного вождя // Дилетант. — 2020. — № 2. — С. 12-19.
  9. Наумов В. П., Курин Л. Л. Ленинское завещание. // Урок даёт история. / под. общ. ред. В. Г. Афанасьева, Г. Л. Смирнова. - М., Политиздат, 1989. - C. 7-56
  10. * Егоров, 1990, с. 25-30.
    • Медведев Р.А. О Сталине и сталинизме. — М.: Прогресс, 1990. — С. 59—67. — ISBN 5-01-002546-9. — Тираж 50 000 экз.
    • Наумов В. П. Ленинское завещание. // Страницы истории КПСС. Факты, проблемы, уроки. — М.: Высшая школа, 1988. — С. 241—288. — ISBN 5-06-001657-9. — Тираж 100 000 экз.
    • Бутенко А. П. Откуда и куда идём. Взгляд философа на историю советского общества. - Л., Лениздат, 1990. - с. 23-28
    • Наумов В. П., Курин Л. Л. Завещание Ленина. // Историки спорят. 13 бесед. / под. общ. ред. В. С. Лельчука. - М., Политиздат, 1988. - C. 84-121
    • Наумов В. П., Курин Л. Л. Ленинское завещание. // Урок даёт история. / под. общ. ред. В. Г. Афанасьева, Г. Л. Смирнова. - М., Политиздат, 1989. - C. 7-56
  11. Егоров, 1990, էջ 25-30
  12. * Бестужев-Лада И. В. Трудное возвращение к правде. // Суровая драма народа. Учёные и публицисты о природе сталинизма. — М.: Политиздат, 1989. — С. 292—311. ISBN 5-250-00965-4. Тираж 200 000 экз.
    • Гордон Л. А., Клопов Э. В. Что это было? — М.: Политиздат, 1988. — С. 15—19. — ISBN 5-250-00670-1. Тираж 100 000 экз.
    • Крухмалёв А. Е. Некоторые вопросы ленинской теории социализма. // Страницы истории КПСС. Факты, проблемы, уроки. Книга 2. — М.: Высшая школа, 1989. — С. 121—151. ISBN 5-06-001971-3. Тираж 100 000 экз.
    • Лацис О. Р. Перелом. Опыт прочтения несекретных документов. — М.: Политиздат, 1990. — 399 с. ISBN 5-250-01112-8. Тираж 100 000 экз.
    • Попов В. В., Шмелёв Н. П. На развилке дорог. Была ли альтернатива сталинской модели развития? // Осмыслить культ Сталина. — М.: Прогресс, 1989. — С. 284—326. ISBN 5-01-001905-1. Тираж 100 000 экз.
    • Сироткин В. Г. От "военного коммунизма" к нэпу. Международная обстановка. // Архивы раскрывают тайны. Международные вопросы: события и люди. — М.: Политиздат, 1991. — С. 46—75. — ISBN 5-250-01215-9 Тираж 75 000 экз.
    • Бордюгов Г., Козлов В. Время трудных вопросов. // Урок даёт история. / под. общ. ред. В. Г. Афанасьева, Г. Л. Смирнова. - М., Политиздат, 1989. - C. 232-267
  13. Ленин В. И. Письмо к съезду // ПСС. — Т. 45. — С. 346.
  14. Троцкий Л. Д. Завещание Ленина. // Горизонт. 1990, № 6 с. 38-41.
  15. Сахаров, 2003
  16. Иванов, Ермаков, Сахнин, Тютюкин, 2005
  17. «Լենինը գժտեցրեց Քաղբյուրոյի բոլոր անդամներին, որոնք կարող էին դառնալ կուսակցության հաջորդ առաջնորդները։ Լենինը, այսպես ասած, նետեց լուցկին խարույկի մեջ։ Եվ ահա պատերազմը թեժացավ, որում հաղթեց առավել խորամանկը, առավել ճարպիկը» (ռուս․՝ «Ленин перессорил всех членов Политбюро, которые могли бы потенциально стать следующими лидерами партии. Ленин бросил, так сказать, спичку в костёр. И вот война разгорелась, в которой победил самый хитрый, самый ушлый»)։
  18. Петр I и цена реформ — Юрий Пивоваров — Дилетанты — Эхо Москвы, 21.11.2020

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]