Նազար (թալիսման)

Նազար բոնջուք (թուրքերեն՝ Nazar boncuk, թարգմանաբար՝ «հմայիլ չար աչքի դեմ»), ավանդական թյուրքական հուռութք չար աչքի դեմ, որին նաև «կապույտ աչք», «Ֆաթիմայի աչք» են անվանում^[1]։ Հայերի շրջանում այս չարխափանին անվանում են «աչքի հուլունք»։

Նկարագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Համայիլն իրենից ներկայացնում է համակենտրոն շրջաններ։ Առավել հաճախ խորհրդանշական սև կլոր բիբը գնտվում է դեղին կամ կապույտ շերտերի կենտրոնում։ Կլոր հուռութքի ծայրերին շուրջանակի պատկերված է սպիտակ կամ բաց կապույտ շերտ։

Ավելի հաճախ նազարը պատրաստում են ապակուց^[1]: Անվանումը գալիս է արաբերենից / نظر /, բառացի նշանակում է «նայել, հսկել», «նայիր ներս» և այլն^[3]։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Համաձայն իսլամական լեգենդի, Մուհամմադ մարգարեի դուստրը՝ Ֆաթիման, իր սիրեցյալին նվիրել է կապույտ ապակու կտոր, որը շատ է դուր գալիս նրան։ Ըստ այդ լեգենդի՝ հենց կապույտ ապակին է օգնել փեսացուին, որ կենդանի վերադառնա երկար ճանապարհից^[4]։

Ենթադրվում է, որ թուրք վարպետները պատրաստել են այդպիսի թալիսմաններ հարյուրամյակներ առաջ։ Հնարավոր է, որ այս հուռութքը գոյություն է ունեցել դեռևս նախաիսլամական թյուրքերի մոտ^[5]։ Ղրիմի և Օդեսայի թանգարաններում նմանատիպ թալիսմաններ կարելի է հանդիպել հնագույն սլավոնների և հին հույների արվեստի մեջ։

Կիրառում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մոգության ավանդական ձևեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սովորաբար հանդիպում է Թուրքիայում, Ուզբեկստանում, Թուրքմենստանում, Ղազախստանում, Ադրբեջանում, Սիրիայում, Լիբանանում, Եգիպտոսում, Հայաստանում, Իրանում, Աֆղանստանում, Հունաստանում, Իրաքում և Կիպրոսում։ Այն կարելի է տեսնել տներում, խանութներում, մեքենաներում, ինտերիերի առարկաներում, սպասքին, հագուստներում, մոխրամաններում, դրանք զարդարում են բանալիների կախազարդերը։ Նազարի պատկերը օգտագործվում է թուրքական Fly Air ավիաընկերության ինքնաթիռների ֆյուզելյաժում։

Համաժողովրդական սնահավատության համաձայն, թալիսմանը գործում է միայն այն ժամանակ, երբ պարզ տեսանելի է։ Այն նվիրում են նորածիններին, երեխաներին, հղի կանանց, գեղեցիկ աղջիկներին, հաջողակ գործարարներին, մարզիկներին^[6]։ Սիրահարները փոխանակվում են այդպիսի թալիսմաններով` հուսալով փրկել իրենց սերը և պաշտպանել սիրելիին դժվարություններից։ Նաև, ըստ սնահավատության, եթե կրում ես նազարը, իսկ ապակին ճաքում է, նշանակում է, որ «աչքով են տվել», իսկ հուռութքը փրկել է՝ իր վրա վերցնելով աչքը։

Ժամանակակից մշակույթում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Թուրքական հայտնի «Հոյակապ դար» սերիալի 10-րդ մասում սուլթանը դիմում է հարեմի կառավարչին՝ իր և որդու համար թալիսման ձեռք բերել^[7]։
Նազարը Crytek ընկերության CryEngine 3 համակարգչային շարժիչի լպատկերանիշի մաս է կազմում։
Ռայչել Միդի «Վամպիրների ակադեմիան» գրքում Ռոզ Հեզևեյին նրա մայրը նազար է նվիրում, որը ստացել է Ռոզի թուրք հորից։