Յոզեֆ I

Յոզեֆ I
Ծնվել է՝	հուլիսի 26, 1678[…]
Ծննդավայր	Վիեննա, Հաբսբուրգի միապետություն
Մահացել է՝	ապրիլի 17, 1711[…] (32 տարեկան) բնական մահով
Վախճանի վայր	Վիեննա, Հաբսբուրգի միապետություն
Երկիր	Հաբսբուրգի միապետություն
Տոհմ	Հաբսբուրգներ
Հայր	Լեոպոլդ I
Մայր	Eleonor Magdalene of Neuburg?
Երեխաներ	Մարիա Յոզեֆա Ավստրիացի, Archduke Leopold Joseph of Austria? և Maria Amalia of Austria?
Հավատք	Հռոմի Կաթոլիկ եկեղեցի
Պարգևներ	և
Ստորագրություն

Յոզեֆ I (գերմ.՝ Joseph I., հուլիսի 26, 1678(1678-07-26)^[1]^[2]^[3]^[…], Վիեննա, Հաբսբուրգի միապետություն - ապրիլի 17, 1711(1711-04-17)^[1]^[2]^[3]^[…], Վիեննա, Հաբսբուրգի միապետություն), Սրբազան Հռոմեական Կայսրության թագավոր, Ավստրիական Հաբսբուրգյան միապետության կառավարիչը 1705 թվականից մինչև իր մահը՝ 1711 թվականին: Նա Լեոպոլդ I-ի՝ Սրբազան Հռոմեական կայսեր ավագ որդին էր՝ իր երրորդ կնոջից՝ Նոյբուրգի Էլեոնոր Մագդալենայից: Յոզեֆը թագադրվել է որպես Հունգարիայի թագավոր ինը տարեկան հասակում՝ 1687 թվականին և ընտրվել է որպես Սրբազան Հռոմեական Կայսրության թագավոր տասնմեկ տարեկան հասակում՝ 1690 թվականին: Հոր մահից հետո նա ժառանգեց Բոհեմիայի և Սրբազան Հռոմեական կայսրության գահերը։

Յոզեֆը շարունակեց Իսպանական ժառանգության պատերազմը, որը սկսել էր իր հայրը Ֆրանսիայի թագավոր Լյուդովիկոս XIV-ի դեմ՝ փորձելով իր կրտսեր եղբայր Կարլոսին (հետագայում կայսր Կարլոս VI) դարձնել Իսպանիայի թագավոր: Սակայն այս գործընթացում, շնորհիվ իր զինվորական հրամանատար՝ արքայազն Եվգենի Սավոյացու տարած հաղթանակների, նա կարողացավ հաստատել Ավստրիական գերիշխանությունը Իտալիայի նկատմամբ: Յոզեֆը նաև ստիպված էր պայքարել Հունգարիայում ծագած երկարատև ապստամբության դեմ, որը հրահրել էր Լյուդովիկոս XIV-ը: Երկու հակամարտություններն էլ չլուծվեցին մինչև Ուտրեխտի պայմանագիրը՝ նրա մահից հետո^[6]:

Նրա նշանաբանն էր «Սիրով և վախով» (լատ․՝ Amore et Timore):

Վաղ կյանք

Յոզեֆը ծնվել է Վիեննայում և կրթություն է ստացել Սալմի արքայազն Չարլզ Թեոդորից և դարձել է լավ լեզվաբան: Հավանաբար իր նախկին բողոքական դաստիարակի ազդեցության շնորհիվ նա ավելի քիչ հակվածություն ուներ Կաթոլիկ եկեղեցուն, քան իր ծնողներն ու այլ ազգականները և զարգացավ որպես վաղ Լուսավորության դարաշրջանի կողմնակից^[7]: Նա ուներ երկու մեծ հետաքրքրություն՝ երաժշտություն և որսորդություն^[7]:

Յոզեֆը իր հոր երրորդ որդին էր և յոթերորդ զավակը: Նախկինում Լեոպոլդն ամուսնացած էր եղել Իսպանիայի ինֆանտա Մարգարիտա Թերեզայի հետ, ով նրան պարգևել էր չորս երեխա, որոնցից մեկն էր վերապրել: Այնուհետև նա ամուսնացել էր Ավստրիայի Կլաուդիա Ֆելիցիտասի հետ, ով նրան պարգևել էր երկու կարճակյաց դուստր: Այսպիսով, Հովսեփն ունեցել է վեց քույր ու եղբայր: 1684 թվականին վեց տարեկան հասակում էրցհերցոգի առաջին դիմանկարը նկարել է Բենջամին Բլոկը: Ինը տարեկան հասակում՝ 1687 թվականի դեկտեմբերի 9-ին, նա թագադրվել է որպես Հունգարիայի թագավոր, իսկ տասնմեկ տարեկանում՝ 1690 թվականի հունվարի 23-ին՝ որպես Սրբազան Հռոմեական Կայսրության թագավոր:

Զինվորական ծառայություն

1702 թվականին, Իսպանական ժառանգության պատերազմի սկզբին, Յոզեֆը մասնակցեց ռազմական գորխողություններին: Նա միացավ Կայսերական զորավար, Բադեն-Բադենի մարկգրաֆ Լուի Վիլհելմին Լանդաուի պաշարման ժամանակ^[8]:

Սրբազան Հռոմեական Կայսրություն

Մինչև գահ բարձրանալը, Յոզեֆն իրեն շրջապատել էր բարեփոխումներ ցանկացող խորհրդականներով և Վիեննայի երիտասարդ արքունիքը փառահեղ էր նորարարական ծրագրերի մշակման մեջ^[7]: Նրան համարում էին «առաջադեմ կառավարիչ»: Գաղտնի խորհրդականների մեծ թիվը կրճատվել էր և փորձեր էին արվում բյուրոկրատիան ավելի արդյունավետ դարձնելու: Միջոցներ էին ձեռնարկվել կենտրոնական մարմինները արդիականացնելու համար և որոշակի հաջողություններ էր գրանցվել Հաբսբուրգների քրոնիկական վատ ֆինանսական վիճակը կայունացնելու հարցում: Յոզեֆը նաև ջանում էր ամրապնդել իր դիրքերը Սրբազան Հռոմեական կայսրությունում: Երբ նա փորձում էր հավակնություններ ներկայացնել Իտալիայում կայսերական իրավունքների վրա և տարածքներ ձեռք բերել Հաբսբուրգների համար, նա նույնիսկ ռիսկի դիմեց՝ ռազմական հակամարտության մեջ մտնելով Պապի հետ Մանտուայի դքսության համար^[7]: 1699 թվականի հունիսի 16-ին Պապ Կղեմես XI-ը սպառնացել էր Յոզեֆին I-ին բանադրանքով^[9]:

Հունգարիայում Յոզեֆը ժառանգել էր կուրուցների ապստամբությունը իր հայր Լեոպոլդ I-ից. կրկին, Տրանսիլվանիայի (Զիբենբյուրգեն) ազնվականները ապստամբել էին Հաբսբուրգյան իշխանության դեմ՝ նույնիսկ մի պահ հասնելով մինչև Վիեննա: Թեև Յոզեֆը ստիպված էր ռազմական գործողություններ ձեռնարկել, նա, ի տարբերություն իր նախորդների, հրաժարվեց առաջնորդներին մահապատժի ենթարկել^[7]: Փոխարենը, նա համաձայնվեց փոխզիջումային խաղաղության, որը երկարաժամկետ հեռանկարում նպաստեց Հունգարիայի ինտեգրմանը Հաբսբուրգյան տիրույթների մեջ: Նա կառավարում էր Ավստրիական տիրույթները և գլխավորում էր Կայսրությունը այն տարիներին, երբ նրա վստահելի զորավար՝ արքայազն Եվգենի Սավոյացին, կա՛մ մենակ գործելով Իտալիայում, կա՛մ Մալբորոյի դքսի հետ Գերմանիայում և Ֆլանդրիայում, հաղթում էր Ֆրանսիայի Լյուդովիկոս XIV-ի բանակներին: Նրա ամբողջ գահակալության ընթացքում Հունգարիան խռովված էր Ֆրանցիսկ Ռակոցի II-ի հետ հակամարտությամբ, ով ի վերջո ապաստան գտավ Օսմանյան կայսրությունում: Կայսրը չեղյալ հայտարարեց իր հոր ավտորիտար միջոցառումներից շատերը՝ այդպիսով հանդարտեցնելով ընդդիմադիրներին: Նա սկսեց Ավստրիական ժառանգության հարցը կարգավորելու փորձերը գործնական սանկցիայի միջոցով, որը շարունակեց նրա եղբայր Կարլոս VI-ը^[8]:

Կրոնական և էթնիկ քաղաքականություն

Հունգարիայի թագավորությունում Ռակոցիի ապստամբության ժամանակ (1703-1711), Ջոզռֆի կառավարությունը բախվեց նաև տարբեր կրոնական և էթնիկ մարտահրավերների: Հունգարական ազնվականության և ժողովրդի զգալի մասը պատկանում էր Բարեփոխված եկեղեցուն (կալվինիստներ): Հույս ունենալով ձեռք բերել լիակատար կրոնական ազատություն և հավասարություն, հունգարացի կալվինիստները աջակցում էին Ռակոցիի շարժմանը, դրանով ստիպելով Վիեննայի արքունիքին վերանայել որոշ հաստատուն հակակաթոլիկական քաղաքականություններ^[10]: Միևնույն ժամանակ, թագավորության արևելյան և հարավային շրջաններում բնակվում էին նաև Արևելյան Ուղղափառ քրիստոնյաներ, հիմնականում սերբեր և ռումինացիներ: Նրանց հավատարմությունն ապահովելու համար Յոզեֆը 1706 թվականին պաշտոնապես հաստատեց կրոնական ազատությունները, որոնք նախկինում շնորհվել էին Արևելյան Ուղղափառ հպատակներին իր հոր՝ հանգուցյալ կայսր Լեոպոլդ I-ի կողմից: 1708 թվականին Յոզեֆը հաստատեց Կրուշեդոլի մետրոպոլիտության հիմնադրումը^[11]:

1710 թվականին Յոզեֆն ընդլայնեց իր հոր՝ Հաբսբուրգյան հողերում գնչուների (ռոմաների) դեմ ուղղված օրենքից դուրս հայտարարելու հրամանագիրը: Ըստ Լեոպոլդի, թագավորություն մտնող ցանկացած գնչու պետք է արտոնագրով օրենքից դուրս հայտարարվեր: Եթե նույն անձը երկրորդ անգամ վերադառնար Բոհեմիա, նրա նկատմամբ պետք է «կիրառվեր հնարավոր ամենախիստ վերաբերմունքը»: Յոզեֆը հրամայեց, որ Բոհեմիայի թագավորությունում նրանց աջ ականջը պետք է կտրվի, Մորավիայի մարկգրաֆությունում՝ ձախ ականջը, իսկ Ավստրիայում նրանք պետք է կախաղանի պատկեր ներկայացնող պատկեր դաջեին մեջքին: Այս խեղումները պետք է իշխանություններին հնարավորություն տային ճանաչել օրենքից դուրս հայտարարված և վերադարձած գնչուներին: Հովսեփի հրամանագիրը սահմանում էր, որ «բոլոր չափահաս տղամարդիկ պետք է կախաղան հանվեն առանց դատավարության, մինչդեռ կանայք և երիտասարդ տղամարդիկ պետք է մտրակվեն և ընդմիշտ աքսորվեն»: Հրամանագիրը չկատարող պաշտոնյաները կարող էին տուգանվել 100 ռայխսթալերով: Գնչուներին օգնելը պատժվում էր կես տարվա հարկադիր աշխատանքով: Հաղորդվում էր, որ արդյունքում տեղի են ունեցել գնչուների «զանգվածային սպանություններ»^[12]:

Մահ

Կայսեր գերեզմանը Կայսերական դամբարանում, Վիեննա

1711 թվականի ծաղիկի համաճարակի ժամանակ, որը սպանեց Մեծ Դոֆինին և ապագա կայսր Ֆրանցիսկոս I-ի երեք քույրերին ու եղբայրներին, Յոզեֆը նույնպես վարակվեց: Նա մահացավ ապրիլի 17-ին Հոֆբուրգ պալատում: Նա նախկինում խոստացել էր իր կնոջը դադարեցնել սիրային կապերը, եթե ողջ մնար:

Կայսրը թաղվել է Կայսերական դամբարանում, որը Հաբսբուրգների մեծամասնության հանգստավայրն է: Նրա թաղումը տեղի է ունեցել ապրիլի 20-ին, Կարլի դամբարանի թիվ 35 գերեզմանում: Նրա գերեզմանը նախագծել է Յոհան Լուկաս ֆոն Հիլդեբրանդտը, զարդարված է Իսպանական ժառանգության պատերազմի տարբեր ճակատամարտերի պատկերներով: Յոզեֆշտադտը (Վիեննայի ութերորդ շրջանը) անվանակոչվել է Յոզեֆի անունով:

Ամուսնություն և ժառանգների բացակայություն

1699 թվականի փետրվարի 24-ին նա Վիեննայում ամուսնացավ Բրաունշվայգ-Լյունեբուրգի Վիլհելմինա Ամալիայի հետ: Նրանք ունեցան երեք երեխա և նրանց միակ որդին մահացավ հիդրոցեֆալիայից մինչև իր առաջին տարեդարձը: Յոզեֆը սիրային կապերի հանդեպ հակում ուներ (որոնցից ոչ մեկը չհանգեցրեց ապօրինի երեխաների) և նա վարակվեց սեռական ճանապարհով փոխանցվող հիվանդությամբ, հավանաբար սիֆիլիսով, որը նա փոխանցեց իր կնոջը, երբ նրանք փորձում էին նոր ժառանգ ունենալ^[7]: Այս միջադեպը նրան դարձրեց անպտուղ: Նրանց հայրը, ով դեռ ողջ էր այս իրադարձությունների ժամանակ, ստիպեց Յոզեֆին և նրա եղբայր Կարլոսին ստորագրել Ժառանգության փոխադարձ դաշնագիր, ըստ որի Յոզեֆի դուստրերը պետք է առաջնահերթություն ունենային Կարլոսի դուստրերի նկատմամբ, եթե նրանցից ոչ մեկը որդի չունենար: Այս որոշումը, որը չէր նախատեսում Կարլոսի դուստր Մարիա Թերեզայի գահակալությունը, հանգեցրեց Ավստրիական ժառանգության պատերազմի:

Երեխաներ

Անուն	Տարեթվեր	Նշումներ
Մարիա Ժոզեֆա Լեհաստանի թագուհի	8 դեկտեմբեր 1699 – 17 նոյեմբեր 1757	Ավստրիայի էրցհերցոգուհի, ամուսնացել է Լեհաստանի թագավոր և Սաքսոնիայի ընտրող Օգոստոս III-ի հետ։
Լեոպոլդ Յոզեֆ	29 դեկտեմբեր 1700 – 4 օգոստոս1701	Ավստրիայի էրցհերցոգ, մահացել է 1 տարեկան հասակում:
Մարիա Ամալիա Սրբազան Հռոմեական Կայսրության կայսրուհի	22 հոկտեմբեր 1701 – 11 դեկտեմբեր 1756	Ավստրիայի էրցհերցոգուհի, ամուսնացել է Սրբազան Հռոմեական կայսրության կայսր Չարլզ VII-ի հետ

Աղբյուրներ

Ćirković, Sima (2004). The Serbs. Malden: Blackwell Publishing. ISBN 978-1-4051-4291-5.
Herchenhahn, J. C. Geschichte der Regierung Kaiser Josephs I (1786–1789)
Hochedlinger, Michael (2013). Austria's Wars of Emergence: War, State and Society in the Habsburg Monarchy, 1683–1797. London & New York: Routledge. ISBN 978-1-317-88793-5.
Ingrao, Charles W. (1979). In Quest and Crisis: Emperor Joseph I and the Habsburg Monarchy. West Lafayette: Purdue University Press. ISBN 978-0-911198-53-9.
Krones von Marchiand, F. Grundriss der Oesterreichischen Geschichte (1882)
van Noorden,C. Europäische Geschichte im achtzehnten Jahrhundert (1870–1882).
Wagner, F. Historia Josephi Caesaris (1746)

Արտաքին հղումներ

Joseph I.: "Regina coeli"
Joseph I (Holy Roman Empire) - MSN Encarta (Archived 2009-10-31)[1]

Արքայական տիտղոսներ

Թագավորական կոչումներ
Յոզեֆ I Հաբսբուրգներ Ծնվել է՝ 26 հուլիս 1678 Մահացել է՝ 17 ապրիլ 1711
Նախորդող: Կայսր Լեոպոլդ I	Սրբազան Հռոմեական Կայսրության թագավոր Բոհեմիայի թագավոր Ավստրիայի Էրցհերցոգ Տեսչենի դուքս 1705–1711	Հաջորդող: Շառլ VI
	Սրբազան Հռոմեական Կայսրության թագավոր Գերմանիայի թագավոր 1690–1711 համատեղ իշխող Լեոպոլդ I (1690–1705)
	Հունգարիայի թագավոր, Croatia and [[Սավոնիայի թագավոր\|Սավոնիա] 1687–1711 համատեղ իշխող Լեոպոլդ I (1687–1705)

Ծանոթագրություններ

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 Lundy D. R. The Peerage
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 Discogs — 2000.
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)
↑ ^4,0 ^4,1 Liber Baptizatorum & Matrimonio Junctorum Parochiӕ Cӕsareӕ 1673· — P. 4.
↑ Liber Baptizatorum & Matrimonio Junctorum Parochiӕ Cӕsareӕ 1673·
↑ «Joseph I as Roman-German Emperor, oval portrait with motto». The World of the Habsburgs. english.habsburger.net. Արխիվացված է օրիգինալից July 10, 2012-ին. Վերցված է February 18, 2012-ին.
↑ ^7,0 ^7,1 ^7,2 ^7,3 ^7,4 ^7,5 «Reforming zeal in the Baroque: Joseph I». The World of the Habsburgs. english.habsburger.net. Արխիվացված է օրիգինալից December 14, 2011-ին. Վերցված է February 18, 2012-ին.
↑ ^8,0 ^8,1 One or more of the preceding sentences incorporates text from a publication now in the public domain: Chisholm, Hugh, ed. (1911). «Joseph I.». Encyclopædia Britannica (անգլերեն). Vol. 15 (11th ed.). Cambridge University Press. էջ 514.
↑ Joaquín Lorenzo Villanueva, Misapprehension of Patrick Curties and James Doyle concerning the oath which the bishops of Ireland take to the Roman Pontiff, (1825) page 64
↑ Ingrao, 1979, էջ 123-160
↑ Ćirković, 2004, էջ 149-150
↑ David Crowe (2004): A History of the Gypsies of Eastern Europe and Russia (Palgrave Macmillan) 0-312-08691-1 p.XI p.36-37

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Յոզեֆ I» հոդվածին։

[_3fd10430c4cbc924-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 Lundy D. R. The Peerage

[_f1f849928eead711-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 Discogs — 2000.

[_ab874edb5ee20221-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)

[_f9a5225f4c0d006b-4] 4,0 ^4,1 Liber Baptizatorum & Matrimonio Junctorum Parochiӕ Cӕsareӕ 1673· — P. 4.

[_e0440d893ebad354-5] Liber Baptizatorum & Matrimonio Junctorum Parochiӕ Cӕsareӕ 1673·

[6] «Joseph I as Roman-German Emperor, oval portrait with motto». The World of the Habsburgs. english.habsburger.net. Արխիվացված է օրիգինալից July 10, 2012-ին. Վերցված է February 18, 2012-ին.

[habsburger-7] 7,0 ^7,1 ^7,2 ^7,3 ^7,4 ^7,5 «Reforming zeal in the Baroque: Joseph I». The World of the Habsburgs. english.habsburger.net. Արխիվացված է օրիգինալից December 14, 2011-ին. Վերցված է February 18, 2012-ին.

[EB1911-8] 8,0 ^8,1 One or more of the preceding sentences incorporates text from a publication now in the public domain: Chisholm, Hugh, ed. (1911). «Joseph I.». Encyclopædia Britannica (անգլերեն). Vol. 15 (11th ed.). Cambridge University Press. էջ 514.

[9] Joaquín Lorenzo Villanueva, Misapprehension of Patrick Curties and James Doyle concerning the oath which the bishops of Ireland take to the Roman Pontiff, (1825) page 64

[Ingrao—1979——123-160-10] Ingrao, 1979, էջ 123-160

[Ćirković—2004——149-150-11] Ćirković, 2004, էջ 149-150

[crowe-12] David Crowe (2004): A History of the Gypsies of Eastern Europe and Russia (Palgrave Macmillan) 0-312-08691-1 p.XI p.36-37

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]