Յոզեֆ Ստրժիգովսկի
Յոժեֆ Ստրիգովսկի (մարտի 7, 1862[1][2], Բելսկո Բլայա, Լեհաստան - հունվարի 2, 1941[3][1][2], Վիեննա, Նացիստական Գերմանիա[4]), արվեստի ավստրիացի պատմաբան, պրոֆեսոր։ Ուսանել է Վիեննայում, Բեռլինում, Մյունխենում։ 1892-1909 թվականներին դասավանդել է Գրացում։ 1887-1892 թվականներին և 1909-1933 թվականներին՝ Վիեննայում, ուր հիմնել է արվեստագիտության այսպես կոչված վիեննական դպրոցին (Ա․ Ռիգլ և ուրիշներ) կից արվեստի պատմության երկրորդ ինստիտուտն ու ստանձնել ռեկտորի պարտականությունը։ Դասախոսություններում անդրադարձել է Մերձավոր Արևելքի, Հյուսիսային Աֆրիկայի, Իրանի, Հայաստանի, Փոքր Ասիայի արվեստների պատմությանը։
1901 թվականին հրապարակել է «Արևելք, թե Հռոմ» գիրքը՝ կողմնորոշվելով կաթոլիկ եվրոպակենտրոնության դեմ հօգուտ Արևելքի մշակույթների, 1903 թվականին լույս է տեսել Ստրիգովսկու «Փոքր Ասիա՝ արվեստի պատմության նորահայտ երկրամաս» աշխատությունը, 1910 թվականին՝ «Ամիդա», 1917 թվականին՝ «Ալթայ-Իրան», իսկ 1918 թվականին՝ «Հայերի ճարտարապետությունը և Եվրոպան» երկհատոր աշխատությունը։ Ստրիգովսկու նախաձեռնությամբ 1903 թվականին Բեռլինի թանգարան է տեղափոխվել Մշատտա դղյակի (Հորդանան) հարավային ճակատը, Արևելքում կատարվել են գիտահետազոտական աշխատանքներ, իսկ Հայաստանում, ինչպես գրում է նա՝ հայերն իրենք էին իրենց հուշարձանների ուսումնասիրությունը վերցրել իրենց ձեռքը։ 1913 թվականին, Վիեննայում Ստրիգովսկին հանդիպել է Թորոս Թորամանյանին, ինչպես և Լևոն Լիսիցյանին։ Ստրիգովսկու ինստիտուտում Թ․ Թորամանյանի ցուցադրած լուսանկարների և չափագրությունների հիման վրա ծրագրվել է հայկական հուշարձանների «մեծ հավաքածու» հրատարակել Հայաստան կատարվելիք ճանապարհորդությունից հետո։ Ստրիգովսկին զարգացրել է պատկերագրությունը, բացահայտել ճարտարապետական տարրերի՝ գմբեթի, աբսիդի, կամարի նշանակությունը կառույցում, շեշտել կառուցվածքի միասեռ լինելու կարևորությունը։
Ստրիգովսկին հայկական արվեստը հավասար է դասել հունականի և հյուսիսայինի (գոթականի) հետ, գտնելով, որ երեքն էլ զարգացել ու հասել են միասնության ամենաբարձր արտահայտության։ գմբեթածածկ կառույցի հիմնական խնդիրը՝ քառակուսի տարածությունը գմբեթով ծածկելը, ըստ Ստրիգովսկու լուծել են Սասանյան Պարսկաստանում (Արտաշիրի պալատը (223-224) Ֆիրուզաբադում, Սարվեստանի պալատը (420-430)), իսկ հռոմեական ճարտարապետության մեջ գմբեթատակ տարածությունը միշտ եղել է շրջանաձև․ քրիստոնեական ճարտարապետության վաղ շրջանում նշված խնդիրը լուծել են հայ վարպետները, բայց Ստրիգովսկու կարծիքով, Սասանյան կառույցների օրինակով։
Հայ ճարտարապետության գյուտը, ըստ ավստրիացի գիտնականի այն է, որ զարգացրել են գմբեթատակ տարածությունը առանցքային ուղղություններով և ուղղաձիգ՝ բրգաձև դասավորությամբ, ուր գերիշխում է գմբեթը։ Ճարտարապետական նման հղացումը, նրա համոզմամբ բարձր կարգի զարգացման խթան հանդիսացավ և առաջատար նշանակություն ունեցավ Արևմուտքի արվեստի համար։ Հայաստանում Ստրիգովսկին եղել է երկու անգամ՝ 1889 թվականին և 1915 թվականի աշնանը։ Առաջին ուղևորության արդյունքը եղել է «էջմիածնի Ավետարանը» հոդվածը, որը քննադատվել է, բայց և գիտնականներին մղել հայ արվեստը դիտել որպես ուրույն և ոչ թե «գավառային» երևույթ։ Երկրորդ ուղևորությունը կազմակերպել էր Վիեննայի արվեստի պատմագիտության ինստիտուտը, Ստրիգովսկու ղեկավարությամբ, արվեստի պատմաբան Հ․ Գլյուկի, ազգագրագետ է․ Քյուտլերի, Լ․ Լիսիցյանի, Թ․ Թորամանյանի մասնակցությամբ։
Ստրիգովսկին ծանոթացել է Նիկողայոս Մառի, Հ․ Տեր-Մովսեսյանի, է․ Թաղայշվիլու հետ։ Հայաստանին ծանոթանալով, Ստրիգովսկին գրել է. «Հռոմը, Բյուզանդիոնը, Բաղդադը ներգրավել են իրենց աշխարհակալության ուժերն ու ստեղծել են արվեստ։ Հայաստանը մնում է ինքը իրեն սահմանված և իր մայր հողից է վերցնում ուժը և իր էության ինքնությունը, այնպես ինչպես ժամանակին առել է Հելլասը» («Հայերի ճարտարապետությունը և Եվրոպան»)։ Ավստրիացի արվեստաբանը բացասաբար է վերաբերվել գեղագիտական իմանենտիզմին, որի միջոցով անհնար է բացատրել ճարտարապետության տիպերի բազմազանությունը․ Ստրիգովսկին պարզ կառուցվածքային մտքի օրինակներ է համարում Մաստարայի, Արուճի, Մրենի եկեղեցիները, Անիի Մայր տաճարը, Հռիփսիմեն։ «Մարդ ուզում է հավատալ, - գրում է Ստրիգովսկին, որ Հայաստանում 4-6-րդ դարերին պետք է որ այնպիսի հանճարեղ արվեստագետ-ճարտարապետներ ապրած լինեն, ինչպիսիք մեզ ծանոթ են մեծ Վերածննդի, բարոկկոյի․․․ ժամանակ»
Երկար ժամանակ բնակվել և դասավանդել է Հռոմում, որտեղից ճանապարհորդել է մի շարք երկրներ։ Հատկապես մասնագիտացվել է բյուզանդական, իսլամական և հայկական արվեստի և ճարտարապետության պատմության բնագավառներում, ինչի շուրջ գրել է արժեքավոր գիտական աշխատություններ։ Հետազոտությունների կարևոր մասը նվիրված է հատկապես հայկական ճարտարապետության պատմությանը և նրա ազդեցությանը՝ եվրոպական միջնադարյան գոթական ճարտարապետության վրա։ Յ. Ստժիգովսկու հետազոտությունների համաձայն, գոթական ճարտարապետական ոճը հայկական ոճի ուղղակի ժառանգորդն է և շարունակությունը։ Այդ գիտական աշխատությունը լույս է տեսել երկու հատորով Վիեննայում, 1918 թվականին («Die Baukunst der Armenier und Europa», Bde. I-II. Wien 1918.՝ «Հայերի ճարտարապետությունը և Եվրոպան», Հ. 1-2, Վիեննա, 1918)։
Յ. Ստժիգովսկու պանգերմանական հայացքները և նրա հավատարիմ վերաբերմունքը Ա. Հիտլերի Երրորդ Ռայխի և Անշլյուսի նկատմամբ հաճախ առիթ են ծառայել իրեն ռասիզմի մեջ մեղադրելու համար, սակայն նրա ներդրումը արվեստի և ճարտարապետության պատմության բնագավառում միանշանակ ընդունելիության և հարգանքի է արժանացել աշխարհի գիտնականների կողմից։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Lachnit E. Strzygowski, Josef // Grove Art Online / J. Turner — [Oxford, England], Houndmills, Basingstoke, England, New York: OUP, 2017. — ISBN 978-1-884446-05-4 — doi:10.1093/GAO/9781884446054.ARTICLE.T081909
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Կերպարվեստի արխիվ — 2003.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 Deutsche Nationalbibliothek Record #118799223 // Gemeinsame Normdatei (գերմ.) — 2012—2016.
- ↑ 5,0 5,1 Czech National Authority Database
- ↑ 6,0 6,1 https://www.medievalacademy.org/page/CompleteCorrFellow
- ↑ http://www.architektenlexikon.at/de/299.htm
Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 11, էջ 156)։ 
|
| ||||||||||||
- Մարտի 7 ծնունդներ
- 1862 ծնունդներ
- Լեհաստանում ծնվածներ
- Հունվարի 2 մահեր
- 1941 մահեր
- Վիեննա քաղաքում մահացածներ
- Մյունխենի համալսարանի շրջանավարտներ
- Գիտնականներ այբբենական կարգով
- Անձինք այբբենական կարգով
- Ավստրիացի պատմաբաններ
- Ավստրիացի հայագետներ
- 20-րդ դարի ավստրիացիներ
- Ավստրիացի արվեստագետներ
- Վիեննայի համալսարանի շրջանավարտներ
- Փիլիսոփայական գիտությունների դոկտորներ
- Հայագետներ
- 19-րդ դարի ավստրիացիներ
- Ավստրիացի մանկավարժներ