Յոդլ (երգեցողություն)

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Նոր Գլարուսի Յոդլ կատարողները շվեյցարական ավանդական տարազով
Յոդլի օրինակ՝ Old Chisholm Trail

Յոդլ (գերմ.՝ Jodeln կամ Իոդլ), տարբեր ժողովուրդների մշակույթներում յուրահատուկ երգի տեսակ առանց բառերի, որին բնորոշ է ձայնային ռեգիստրերի արագ փոփոխությունը, այսինքն, կրծքային ու ֆալցետային ձայների հերթագայությունը։ Տիրոլցիների կողմից ընդունված ժանրի անունը՝ յոդլը (յոդլեր, յոդլինգ) համարվում է բնաձայնույթ։ Որպես կանոն ալպիական երգիչները այս յուրօրինակ երգի տեսակը երգում են այս տեսակի «Hodaro», «Iohodraeho», «Holadaittijo» հնչյունակապակցություններով։ Այսպիսի վոկալային տեխնիկան հանդիպում է աշխարհի բազմաթիվ մշակույթներում[1][2]։

Որպես ազգային երաժշտություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Շվեյցարական ազգային երաժշտության մեջ այս ձևը հավանական է, որ հայտնվել է ալպիական հովիվների կողմից, ովքեր գտնվելով լեռների գագաթներին երգը օգտագործում էին որպես կանչի տեսակ։ Հետագայում երգի այս տեսակը դարձավ ավանդական ամբողջ Շվեյցարիայի համար[3][4]։
  • Իրանական և ադրբեջանական դասական երաժշտության մեջ երգողը հաճախ օգտագործում է «թահրիրը», որը յոդլինգական տեխնիկայի տեսակ է[5]։
  • Վրացական ազգային երաժշտության մեջ օգտագործվում է «կրիմանչուլի» տեսակը, որը նույնպես յոդլինգական տեխնիկայի տեսակ է[6]։
  • Կենտրոնական Աֆրիկայում պիգմեյը օգտագործում է յոդլինգին համարժեք՝ բարդ բազմաձայն երգը։
  • Յոդլին կարելի է հանդիպել նաև ամերիկյան ֆոլք երաժշտության մեջ[7]։
  • Ռուսաստանի հյուսիս-արևմուտքում (Լենինգրադի, Նովգորոդի, Պսկովի մարզեր) յոդլին համարժեք առաջացել են «գոյկանեն» և «(ա)ուկանյեն», որոնք օգտագործվել են նշված վայրերի հովիվների և անտառի բնակիչների կողմից[8][9]։

Յոդլը հաճախ օգտագործվում է որպես ազգային երգի կրկներգ[10]։

Տեխնիկա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Autry, Blue Yodel 5
Bob Wills, Blue Yodel No. 1

Մարդկային ձայնը հաճախ, ըստ կոկորդների աշխատանքի ռեժիմի բաժանում են երկու խմբի՝ ֆալցետային և կրծքային։ Այս երկու տեսակները տարբերվում են ձայնային ծալքերի կցմամբ։ Բազմաթիվ մարդիկ կարող են երգի մի մասը երգել կրծքային ռեժիմով, իսկ մյուս մասը՝ ֆալցետային[11]։ Այս երկու ռեժիմների տարբերությունը հատկապես շատ պարզ է երևում անփորձ երգիչների մոտ։ Լավ երգիչը, ով կարողանում է կենտրոնացնել իր ձայնը, շատ հեշտ կարող է ֆալցետայինից անցնել կրծքայինի և հակառակը։ Յոդլինգը այն դժվար երգի տեսակներից է, որի ժամանակ երգիչը կոկորդի աշխատանքի ռեժիմը կարճ ժամանակահատվածում փոխում է մի քանի անգամ։ Երկու ռեգիստրների հենց փոփոխան ժամանակ էլ ձևավորվում է երգում ամենատարբերվող և գեղեցիկ երույթներից մեկը[12][13]։

Օրինակ այս՝ «Յոդլ - այ - ԻԻԻ - ուուուու» նշանավոր կրկներգի մեջ «ԻԻԻ» վանկը երգվում է ֆալցետային ռեժիմով, իսկ մնացած վանկերը կրծքային[14]։

Օրինակներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Որպես ալպիական յոդլի լավ օրինակներ կարող են ծառայել Ֆրանց Լանգի, Շտեֆանի Հերթելի, Ցիլերտալերի Շուրցենյեգերների, Ուրշպրունգյան երիտասարդների ու Մերի Շնայդերի ձայնագրությունները[15]։
  • Քանթրի/արևմտյան յոդլի օրինակներ կարելի է գտնել Քերրի Քրիսթենսենի, Էլթոն Բրիթի, Վիլֆ Քարթերի, Յոդլին Սլիմ Քլարքի, Սլիմ Ուիլմանի ու Պեցի Մոնտանայի ձայնագրություններում։ The Band խումբը յոդլ օգտագործել է «Up On Cripple Creek» երգում։ Ամենահանրահայտ յոդլ կատարողներից էր Ջիմի Ռոջերսը, ով մի քանի երգ է ձայնագրել՝ «Blue Yodel» ընդհանուր անվանմամբ։ Իր յոդլ կատարումներով հայտնի էր նաև Ջին Օթրին։ Իսկ տեխասցի Դոն Ուոլսերը մեծագույն փառքին էր հասել քանթրի յոդլ կատարողների շրջանում[16]։
  • Զալցբուրգ քաղաքում և դրա շրջակա Ավստրիական ալպերում նկարահանված ամերիկյան «Երաժշտության ձայներ» երաժշտական ֆիլմում յոդլը հնչում է որպես ֆոն Թրապ ընտանիքի երեխաների տնային դաստիարակչուհի Մարիայի ղեկավարությամբ բեմադրվող տիկնիկային թատրոնի ուղեկցող երաժշտություն[17][18]։
  • Յոդլը հազվադեպ է օգտագործվում ռոք կամ փոփ երաժշտության մեջ։ Պատճառը հավանաբար այն է, որ չկա ձևավորված ավանդույթ այն օգտագործել նման գործիքավորմամբ։ Այնուամենայնիվ, յոդլը հանդիպում է հոլանդական Focus պրոգրեսիվ ռոք խմբի ստեղծագործություններում։ Այն կատարում է խմբի ստեղնաշարայինահար և վոկալիստ Թիյս վան Լեյերը։ Ամենահայտնի օրինակը «Hocus Pocus» ստեղծագործությունն է։ Եվս մի օրինակ է փոփ աստղ Ջուելը. նա ևս կարողանում է յոդլ կատարել։ Չնայած այն բանին, որ նա յոդլ չի օգտագործում իր ստեղծագործություններում, դա կարելի է նկատել ձայնային ռեգիստրների նրա սահուն անցումներից։ Հայտնի է նաև իռլանդական The Cranberries ռոք խմբի օրինակը։ Խմբի վկալիստուհի Դոլորես Օ’Ռիորդանն իր կատարումներում երբեմն օգտագործում է յոդլը[19][20]։
  • Սոուլ երգիչ Աարոն Նեվիլը, ով ոգեշնչվել էր Ջին Օթրիի յոդլ կատարումներից, զարգացնում է իր սեփական վիբրատո երգեցողության ոճը[21]։
  • Հնդիկ երգիչ Կիշոր Կումարը օգտագործել է յոդլ իր մի քանի կատարումներում։ Նա հնդկական կինոարտադրության լավագույն յոդլ կատարողներից է[22]։
  • Շվեդական ABBA լեգենդար խումբը ևս իր վաղ շրջանի ստեղծագործություններից մեկում՝ «People Need Love» երգում, օգտագործում է յոդլի տեխնիկան[23]։
  • Ռուս երաժիշտ Սերգեյ Կալուգինը («Оргия Праведников» խումբ) յոդլ օգտագործում է իր «Пастушка Адельфина» երգում[24]։
  • Բելգիացի երգչուհի Լաուրա Օմլոոպը, ով Մանկական Եվրատեսիլ 2009 երգի մրցույթում զբաղեցրել էր 4-րդհորիզոնականը, կատարում է յոդլ[25]։
  • Ռիթմնբլյուզ երգիչ R. Kelly-ն յոդլ օգտագործում է իր «Echo» սինգլում[26]։
  • «Կարմիր գլխարկի ճշմարտանման պատմությունը» («Hoodwinked», 2005) մուլտֆիլմում Յապետ լեռնային այծը բանջո է նվագում ու յոդլ կատարում[27]։ Փայտահատ Կուրտը ևս յոդլ էր կատարում նույն ֆիլմում։ Մի քանի անգամ էլ հիշատակվում է «Յոդլերներ» խումբը[28]։
  • Պաթսի Մոնտանա

    Պաթսի Մոնտանա

  • Ջուել

    Ջուել

  • Ալեն Ռոզալիա

    Ալեն Ռոզալիա

  • Դեզուրիկ քույրերը

    Դեզուրիկ քույրերը

  • Դոլորես Օ’Ռիորդան

    Դոլորես Օ’Ռիորդան

  • Սերգեյ Կալուգին

    Սերգեյ Կալուգին

Տարբեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գոյություն ունի բազմաթիվ երգիչների կողմից օգտագործվող յոդլի երկու ստանդարտ տեսակ՝ «Appenzeller» և «Bravourjodler»[29]:

Ալպիական յոդլը երգելու լավագույն վայրն այն է, որտեղ կա արձագանք՝ լճեր, լեռնային մասիվներ, ինչպես նաև այնտեղ, որտեղ կա ժայռ կամ բլուր։ Կարելի է երգել երկու շենքերի արանքում, նավակի մեջ, եթե առջևում կա ժայռոտ լիճ, կամ էլ երկար դահլիճում, սակայն լավագույն վայրը լեռներն են[30]։

Հանրահայտ կատարողներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Միացյալ Նահանգներում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Էլթոն Բրիթը 1950 թվականին

Որպես «Տեխասյան թափառաշրջիկ» (Texas Drifter) հայտնի Գոբել Ռիվսը պնդում էր, որ ինքն է Ջիմի Ռոջերսին սովորեցրել յոդլի տեխնիկան։ Լինելով միջին դասակարգի ներկայացուցիչ, նա իր համար ընտրել էր թափառաշրջիկի կարգավիճակը։ Նրա ամենահայտնի երգի՝ «Թափառաշրջիկի օրորոցային»-ի («Hobo's Lullaby») քավըր տարբերակներ ձայնագրել են շատ երաժիշտներ, այդ թվում Վուդի Գաթրին և նրա որդի Արլոն։

1934 թվականին յոդլ կատարող Էլթոն Բրիթը ձայնագրեց «Chime Bells» երգը, որը հետագայում դարձավ նրա այցեքարտային ստեղծագործությունը։ Ինչպես շատ-շատերը այդ ժամանակաշրջանում, Բրիթը ևս լսում էր Ջիմի Ռոջերսի ձայնագրությունները, ինչն էլ հենց ոգեշնչեց նրան սովորել յոդլի տեխնիկան։ Ի վերջո նա հայտնի դարձավ իր անսովոր երկար յոդլ կատարելու ունակությամբ։ Վարկած կա, որ այդ ընդունակությունը նա ձեռք է բերել մի քանի րոպե ջրում սուզված մնալով[31]։

Ամերիկացի քանթրի երգչուհի Ջուելը ևս կատարում է յոդլ և հայտնի է իր «Chime Bells»-ի գեղեցիկ քավըր տարբերակով։ Երգչուհին պատմում է, որ յոդլի տեխնիկան սովորել է իր հորից, ով այն սովորել էր Ջիմի Ռոջերսի ձայնագրություններից[32]

Կապույտ յոդլ կատարող Քլիֆ Քարլայլը 1930-ականների ամենաբեղմնավոր գործունեությամբ ձայնագրող-կատարողներից էր և Հավայան կիթառը քանթրի երաժշտության մեջ առաջին օգտագործողներից[33]։

Ջեք Գաթրին՝ Վուդի Գաթրիի կուզենը, սկսեց կատարել երեսուն տարեկանում։ Հայտնի որպես «Օկլահոմայի յոդլ կատարող կովբոյ» («Oklahoma's Yodeling Cowboy»), նա զարգացրեց յոդլի տեխնիկան ոգեշնչվելով իր կուռք Ջիմի Ռոջերսից և իր ռոդեո կատարելու փորձից[34]։

Կանադայում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ավրիլ Լավին

Կանադացի Վիլֆ Քարթերը հայտնի էր, որպես «Կանադական քանթրի երաժշտության հայր» (անգլ.՝ «Father of Canadian Country Music»)։ Նա սկսեց երգել 1920-ական թվականներին, այն բնից հետո, երբ տեսավ «Յոդլ կատարող հիմար» («The Yodeling Fool») մականունով շրջիկ շվեյցարացի երգչի։ Քարթերը երգում էր «երգող կովբոյ» ժանրում և զարգացնում էր յոդլը «արձագանքային յոդլ» կամ «երեքը մեկում» կոչվող շվեյցարական հնչողությամբ[35]։

Կանադացի քանթրի երգիչ և յոդլ կատարող Դոն Ռեյնոլդսը 1976 թվականին ռեկորդ սահմանեց. նա 7 ժամ 29 րոպե անընդմեջ, առանց ընդմիջումների երգեց յոդլով[36]։ Ավելի ուշ, 1984 թվականին Ռեյնոլդսը ևս մի համաշխարհային ռեկորդ սահմանեց՝ ամենաարագ 5 տոնով յոդլը (3 ֆալցետ) 1.9 վայրկյանում[37]։ Նրա «She Taught Me How To Yodel» երգը նվաճեց 1965 թվականի կանադական քանթրի երաժշտության վարկանիշային աղյուսակի երկրորդ հորիզոնականը[38]։

Կանադացի Չարլզ Թոմաս «Սթոմպինգ Թոմ» Քոնորսը ևս հայտնի է իր որոշ երգերում յոդլային հատվածների կատարմամբ։

Փոփ ռոք երգչուհի Ավրիլ Լավինը, ում երգեցողության ոճի վրա բավականին մեծ ազդեցութնուն է ունեցել երբեմն յոդլի տեխնիկան կիրառող իռլանդացի երգչուհի Դոլորես Օ'Ռիոդանի արվեստը, իր վաղ գործերում բազմիցս օգտագործել է յոդլ։ Յոդլի որոշ տարրեր կարելի է նկատել նաև նրա ավելի վաղ շրջանի ստեղծագործույթուններում, օրինակ այնպիսի ալբոմներում, ինչպիսիք են «Let Me Go»-ն և «Falling Fast»-ը։ Ավրիլ Լավինի յոդլի ոճը շատ ընդհատ է և հազիվ նկատելի։

Եվրոպայում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սթեֆանի Հերթել

Յոդլը Շվեյցարիայի, Ավստրիայի ու Հարավային Գերմանիայի ժողովրդական երաժշտության («Volksmusik») առանցքային առանձնահատկություններից է։ Այն նաև հնչում է մի շարք ժամանակակից ֆոլկ կատարումներում, որոնք պարբերապար ցուցադրվում են հեռուստատեսությամբ։

Յոդլի տեխնիկայի իր կիրառությամբ հատկապես նշանավոր է Սթեֆանի Հերթելը, ով նաև հայտնի է Ալպիական ժողովրդական երգերի իր հիանալի մշակումներով։ Իր կատարումների համար Հերթելը բազմիցս արժանացել է տարբեր մրցաբակների։ Մասնավորապես, 1992 թվականին նրան շնորհվել է «Grand Prix der Volksmusik» (Ժողովրդական երգի գրան պրի)՝ «Über jedes Bacherl geht a Brückerl» երգի կատարման համար։

Ֆրանցլ Լանգը (Franzl Lang), ով հայտնի է որպես «Յոդլի արքա» (գերմ.՝ Jodlerkönig), հայտնի յոդլ կատարող է Բավարիայից։ Բացի այդ, Լանգը նաև կիթառ ու ակորդեոն է նվագում և մի քանի գիրք ունի յոդլի մասին։

Ursprung Buam-ը Ավստրիական ֆոլկ տրիո է Ցիլերտալից, Տիրոլ։ Լինելով Ավստրիայի ամենաշատ շրջագայող խմբերից մեկը, Ursprung Buam-ը բազմիցս հյուրախաղերով ճանապարհորդում է Եվրոպայի շատ երկրներում։ Հատկապես հիշատակման արժանի է Տիրոլյան փառատոնը։

Անգլիայում Էդիտ Սիթուելը թողարկում է «Jodelling Song»-ը, որպես իր «Façade» կոչվող պոեմների սերիայի մի մաս, Ուլիամ Ուոլթոնի երաժշտությամբ[39]։

Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ Perfect Sound Forever - Online Music Magazine
  2. ↑ Tosches Nick (1996)։ Country: the twisted roots of rock 'n' roll։ Da Capo Press։ էջ 110։ ISBN 978-0-306-80713-8 
  3. ↑ Ling Jan (1997)։ A history of European folk music։ University Rochester Press։ էջ 32։ ISBN 978-1-878822-77-2 
  4. ↑ «Will there be Yodeling in Heaven?»։ Wfmu.org։ Արխիվացված է օրիգինալից 2012-09-18-ին։ Վերցված է 2012-09-24 
  5. ↑ Persian Vocal Stylings
  6. ↑ Example of Svaneti polyphony and yodelling in the Guria province in Georgia (BBC Radio 4)
  7. ↑ «Pygmies " Mademoiselle Montana's Yodel Heaven»։ Mademoisellemontana.wordpress.com։ 2008-11-30։ Վերցված է 2012-09-24 
  8. ↑ Лобанов М. А. Лесные кличи: вокальные мелодии-сигналы на Северо-Западе России. - СПб.: Изд-во С.-Петерб. ун-та, 1997. - ISBN 5-288-016 32-1.
  9. ↑ Tosches Nick (1996)։ Country: the twisted roots of rock 'n' roll։ Da Capo Press։ էջ 109։ ISBN 978-0-306-80713-8 
  10. ↑ Country: The Twisted Roots of Rock 'n' Roll - Nick Tosches - Google Books
  11. ↑ Why it's time we learned to love yodelling The Guardian: Music, Sept. 22, 2006.
  12. ↑ «Define yodel | Dictionary and Thesaurus»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2016-03-04-ին։ Վերցված է 2016-01-17 
  13. ↑ «Yodeling Mountaineers: The Alpine Roots of the American Guitar»։ 19thcenturyguitar.com։ Արխիվացված է օրիգինալից 2012-03-17-ին։ Վերցված է 2012-09-24 
  14. ↑ America's Blue Yodel
  15. ↑ Browse All Recordings | Sleep, baby sleep, Take 1 (1901-02-15) | National Jukebox LOC.gov
  16. ↑ «Minstrel shows»։ Musicals101.com։ Վերցված է 2012-09-24 
  17. ↑ «Vaudeville, A History»։ Xroads.virginia.edu։ Վերցված է 2012-09-24 
  18. ↑ «America's Blue Yodel»։ Mustrad.org.uk։ Վերցված է 2012-09-24 
  19. ↑ «Victor Discography: George P. Watson (vocalist : yodeling)»։ Victor.library.ucsb.edu։ Վերցված է 2012-09-24 
  20. ↑ Victor Discography: George P. Watson (vocalist : yodeling)
  21. ↑ Ramblin' on My Mind: New Perspectives on the Blues - Google Books։ Books.google.com։ 2008-01-02։ ISBN 9780252091124։ Վերցված է 2012-09-24 
  22. ↑ «Ragged but Right: Black Traveling Shows, "Coon Songs," and the Dark Pathway to Blues and Jazz»։ Upress.state.ms.us։ Արխիվացված է օրիգինալից 2009-05-14-ին։ Վերցված է 2012-09-24 
  23. ↑ «USA " Mademoiselle Montana's Yodel Heaven»։ Mademoisellemontana.wordpress.com։ Վերցված է 2012-09-24 
  24. ↑ Write Me a Few of Your Lines: A Blues Reader - Steven Carl Tracy - Google Books։ Books.google.com։ 1999։ ISBN 1558492062։ Վերցված է 2012-09-24 
  25. ↑ ‘Jimmie Rodgers: Life & Time’ by John Lilly (citing Jimmie Rodgers: The Life and Times of America's Blue Yodeler by Nolan Porterfield, University of Illinois Press, 1992). Արխիվացված է Մայիս 9, 2008 Wayback Machine-ի միջոցով:
  26. ↑ «Origins of yodeling in Country Music»։ mudcat.org։ Վերցված է 2012-09-24 
  27. ↑ «BLUE YODEL NO. 4 LYRICS - BILL MONROE»։ Sing365.com։ Արխիվացված է օրիգինալից 2012-08-20-ին։ Վերցված է 2012-09-24 
  28. ↑ Malan Rian (մայիսի 25, 2000)։ «Where Does The Lion Sleep Tonight?»։ Rolling Stone։ Արխիվացված է օրիգինալից 2012-08-15-ին։ Վերցված է 2016-01-17 
  29. ↑ Country: The Twisted Roots Of Rock 'n' Roll - Nick Tosches - Google Books։ Books.google.com։ 1996-08-22։ ISBN 0786750987։ Վերցված է 2012-09-24 
  30. ↑ Malan Rian (մայիսի 25, 2000)։ «Where Does The Lion Sleep Tonight?»։ Rolling Stone։ Արխիվացված է օրիգինալից 2012-08-15-ին։ Վերցված է 2016-01-17  Originally published as, "In the Jungle".
  31. ↑ Hillbilly-Music.com։ «Elton Britt»։ Hillbilly-Music.com։ Վերցված է 2012-09-24 
  32. ↑ Jul 28th 2008 5:00PM by Stephen L. Betts Comments (2008-07-28)։ «Jewel Introduces Fans to Lost Art of Yodeling»։ The Boot։ Վերցված է 2012-09-24 
  33. ↑ Ankeny Jason։ «Cliff Carlisle - Music Biography, Credits and Discography»։ AllMusic։ Վերցված է 2012-09-24 
  34. ↑ «GUTHRIE, LEON JERRY "JACK" (1915-1948)»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2011-08-05-ին։ Վերցված է 2016-01-17 
  35. ↑ Wilf Carter Memorabilia, Canning Heritage Centre
  36. ↑ Guinness Book of World Records, 1978, p.488
  37. ↑ Guinness Book of Records, 1988, p.183
  38. ↑ Library and Archives Canada Country Singles - Volume 3, No. 7, April 12, 1965
  39. ↑ «Jodelling Song - Italian Opera»։ Italian Opera։ Վերցված է փետրվարի 18, 2014 

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիիքպահեստ
 ⛭ 
  Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Չափորոշչային վերահսկողություն
GND: 4162753-2 · GTAA: 256698 · LCCN: sh85149170 · NDL: 00574257 · SUDOC: 027829766
✯
 Այս հոդվածն ընտրվել է Հայերեն Վիքիպեդիայի օրվա հոդված:
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Յոդլ_(երգեցողություն)&oldid=8547280» էջից