Jump to content

Յան Պոտոցկի

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Յան Պոտոցկի
լեհ.՝ Jan Potocki
Ծնվել էմարտի 8, 1761(1761-03-08)[1][2][3][…]
ԾննդավայրՊիկով, Ռեչ Պոսպոլիտա
Վախճանվել է1815
Վախճանի վայրUladivka, Lityn Raion, Վիննիցայի մարզ
Մասնագիտությունմարդաբան, պատմաբան, գրող, ճարտարագետ և հնագետ
Լեզուֆրանսերեն և լեհերեն
Քաղաքացիություն Ռեչ Պոսպոլիտա և  Ռուսական կայսրություն
ԱնդամակցությունՍանկտ Պետերբուրգի գիտությունների ակադեմիա
Պարգևներ
Սուրբ Վլադիմիրի 1-ին աստիճանի շքանշան Սպիտակ Արծվի շքանշան և Սուրբ Ստանիսլավի շքանշան
ԱմուսինJulia Lubomirska? և Konstancja Potocka?
ԶավակներAlfred Wojciech Potocki?, Artur Potocki? և Andrzej Bernard Potocki?
 Jan Potocki Վիքիպահեստում

Յան Պոտոցկի (լեհ.՝ Jan Potocki, մարտի 8, 1761(1761-03-08)[1][2][3][…], Պիկով, Ռեչ Պոսպոլիտա - 1815, Uladivka, Lityn Raion, Վիննիցայի մարզ), լեհ ռոմանտիկ գրող, գիտնական հնագետ, ճանապարհորդ մագնատ Պոտոցկիների տոհմից։ «Սարագոսայում գտնված ձեռագիրը» վեպի հեղինակն է։

Կենսագրություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Յան Պոտոցկին կոմս Յուզեֆ Պոտոցկու (1735-1802) որդին է։ Յոթ տարեկան հասակից կրտսեր եղբոր՝ Սևերինի հետ ապրել է Շվեյցարիայում ու Ֆրանսիայում։ Ժնևում ու Լոզանում ստացել է բազմակողմանի կրթություն։ Երիտասարդ տարիներից Յան Պոտոցկին «հեռավոր ճամփորդությունների մուսայի երկրպագուն» է եղել, սակայն նա ճամփորդել է ոչ թե զվարճանքի համար, այլ պատմական, աշխարհագրական ու ժողովրդագրական հետազոտություններ ու ընդհանրացումներ կատարելու նպատակով։ Երիտասարդ տարիքում զինվորագրվել է Սրբազան Հռոմեական կայսրության բանակին, եղել է Իտալիայում, Սիցիլիայում, Մալթայում, որտեղից ուղևորվել է Թունիս։ Այս ժամանակաշրջանում Մալթայի օրդենի հետ ունեցած շփմանն է վերաբերում հեղինակի «Ձեռագրերը»։ Միջերկրածովյան ճամփորդությունից վերադառնալուց հետո Պոտոցկին ուղևորվել է Թուրքիա և Եգիպտոս, ապա որոշ ժամանակ եղել է Հոլանդիայում։

1784-1788 թվականներին հիմնականում ապրել է Փարիզում։ 1784-1788 թվականներին սեփական հրատարակչությունում նա տպագրել է ավելի քան 200 աշխատանք՝ հայրենասիրական բնույթի, որոնք ուղղված են հասարակությանը։ Դրանք քաղաքական պամֆլետներ են, բանաստեղծություններ։ Նրա ճամփորդությունների ուղեգիծը հեշտ է վերականգնել իր մատենագրությամբ՝ Մարոկկո, Աստրախան, Կովկաս։

1805 թվականին Յան Պոտոցկին ուղևորվել է Հեռավոր Արևելք որպես կոմս Գոլովկինի դիվանագիտական առաքելության գիտական ղեկավար։ Պաշտոնական զեկուցումը նա ներկայացրել է Ռուսական կայսրության արտաքին գործերի ներկայացուցիչ իշխան Ադամ Չարտորիսկիին։ Այդ ժամանակ արդեն նա գաղտնի խորհրդական էր, սուրբ Վլադիմիրի օրդենի I աստիճանի շքանշանակիր, որը երևում է նրա նկարում[4]։

1806 թվականին ընտրվել է Կայսերական գիտական ակադեմիայի պատվավոր անդամ[5][6]։ Մոտ է եղել մասոնությանը։ Յանի եղբայր Սևերինը (1762-1829), որը եղել է Պետական խորհրդի անդամ, գաղտնի խորհրդական, 1780 թվականին դարձել է մասոն։ Պոտոցկիների տոհմից ևս մի քանի ներկայացուցիչ եղել են ռուսական մասոնական պալատի անդամներ[7]։ «Տասը օր Ալֆոնս վան Վերդենի կյանքից» գրքի հրատարակումից հետո Պոտոցկին հրատարակել է իր կազմած երկմասանի «Ժամանակագրության հիմունքներ» գիրքը։

1796 թվականին իր «Պատմաաշխարհագրական դրվագներ սկյութների, սլավոնների մասին» գրքում Յան Պոտոցկին իր ժամանակների համար նոր գաղափար է առաջ քաշել այն մասին, որ ուկրաինացիները յուրահատուկ ազգ են և տարբեր են ռուսներից[8]։

Յան Պոտոցկին, ազատվելու համար երկար տարիներ իրեն տանջող գլխացավից, կյանքն ավարտել է ինքնասպանությամբ։ 1815 թվականի դեկտեմբերի 23-ին իր կալվածքում նա կանչել է ընտանեկան կապելանին և նրան պատվիրել է օրհնել արծաթե գնդակը, որը նա պոկել էր շաքարամանի կափարիչից, ապա առանձնանալով իր աշխատասենյակում՝ այն դրել է ատրճանակի մեջ և կրակել քունքին։ Մեկ այլ վարկածի համաձայն՝ նա արծաթե գունդը ստացել էր շաքարամանի բռնակից տարեցտարի պոկած մասից և կրակել է ոչ թե քունքին, այլ բերանի մեջ։

Ստեղծագործություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Յան Պոտոցկին նախ և առաջ հայտնի է նովելներից կազմված լաբիրինթոսանման «Սարագոսայում հայտնաբերված ձեռագիրը» վեպով (1804)։ Այս ստեղծագործությունը «վեպ վեպի մեջ» սկզբունքով է գրված, որը ձևավորվել ու լայն տարածում է ունեցել արևելքում։

Առաջին ոչ լիարժեք հրատարակության պատմությունը մանվածապատ է. լեհերենով այն հրատարակվել է 1847 թվականին։ Այդ ժամանակից ի վեր այն բազմիցս վերահրատարակվել է, թարգմանվել աշխարհի շատ լեզուներով։ 1964 թվականին էկրանավորվել է Վոյցեխ Եժի Հասի կողմից։ Վեպի մոտիվներով իսպանացի դրամատուրգ Ֆրանսիսկո Նիևան գրել է կատակերգություն (2003)։

Ընտանիք

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Իշխանուհի Յուլյա Պոտոցկայա, Յոհան Լամպի (1789)

Առաջին կինը իշխանուհի Յուլյա Լյուբոմիրսկայան է եղել (1764-1794)։ Սակայն ամուսնությունը հաջող չի եղել. գեղեցկուհի Յուլյան գերադասել է ապրել մոր մոտ՝ Փարիզում, որտեղ բարձր հասարակաությունում ակտիվ կյանքով է ապրել։ Լեհաստան վերադառնալով՝ մասնակցել է կուսակցության սալոնային գործունեությանը, սատարել է մայիսի 3-ի սահմանադրությանը։ Բացահայտ կապ է ունեցել իշխան Եվստաֆի Սանգուշկոյի հետ։ Մահացել է 1794 թվականին Կրակովում թոքախտից։ Երեխաներն են՝

  • Ալֆրեդ Վոյցեխ Պոտոցկի (1786-1862)
  • Արթուր Ստանիսլավ Պոտոցկի (1787-1832)։

Երկրորդ կինը (1798 թվականից) եղել է իշխանուհի Կոնստանցիա Պոտոցկայան (1781-1852)։ Երեխաներն են՝

  • Իրենա Պոտոցկայա (1797-1835)
  • Անջեյ Բերնարդ Պոտոցկի (1800-1874)
  • Թերեզա Պոտոցկայա (1805-1868)

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ 1,0 1,1 Краткая литературная энциклопедия (ռուս.) — М.: Советская энциклопедия, 1962. — Т. 5.
  2. ↑ 2,0 2,1 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  3. ↑ 3,0 3,1 Internet Speculative Fiction Database — 1995.
  4. ↑ В. Варнек. К истории портрета И. О. Потоцкого [1] Արխիվացված 2007-08-12 Wayback Machine.
  5. ↑ По уставу 1803 — Императорская Академия Наук; см. — Петербургская Академия наук
  6. ↑ Почётный член Императорской академии наук Иван Осипович Потоцкий
  7. ↑ Серков А. И. Русское масонство. 1731—2000. М. РОСПЭН. 2001 ISBN 5-8243-0240-5
  8. ↑ «Историко-географические фрагменты о Скифии, Сарматии и славянах» (Fragments historiques et geographiques sur la Scythie, la Sarmatie et le Slaves). Брауншвейг, 1796.

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Յան Պոտոցկի» հոդվածին։
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Յան_Պոտոցկի&oldid=9743794» էջից