Յանիս Ստրադինշ

Յանիս Ստրադինշ; լատիշ․՝ Jānis Stradiņš
Ծնվել է	դեկտեմբերի 10, 1933; Ռիգա, Լատվիական Հանրապետություն
Մահացել է	նոյեմբերի 29, 2019 (85 տարեկան); Ռիգա, Լատվիա
Քաղաքացիություն	ԽՍՀՄ և Լատվիա
Մասնագիտություն	համալսարանի դասախոս, գիտության պատմություն և քիմիկոս
Հաստատություն(ներ)	Latvian Institute of Organic Synthesis?, Լատվիայի համալսարան, Riga Stradiņš University? և Լատվիայի գիտությունների ակադեմիա
Գործունեության ոլորտ	Գիտության պատմություն և ֆիզիկական քիմիա
Պաշտոն(ներ)	պրոֆեսոր
Անդամակցություն	Լատվիայի գիտությունների ակադեմիա, Սաքսոնիայի գիտությունների ակադեմիա, Լեոպոլդինա և Baltic Historical Commission?
Ալմա մատեր	Riga State German Grammar School? և University of Latvia Faculty of Chemistry? (1956)
Կոչում	պրոֆեսոր
Գիտական աստիճան	քիմիական գիտությունների դոկտոր
Տիրապետում է լեզուներին	լատիշերեն, ռուսերեն և անգլերեն
Պարգևներ	Լատվիայի գիտությունների ակադեմիայի մեծ մեդալ և Pauls Stradiņš Prize?
Երեխա(ներ)	Pauls Stradiņš Jr?
Հայր	Պաուլս Ստրադինշ
	Jānis Stradiņš Վիքիպահեստում

Յանիս Պավլովիչ Ստրադինշ կամ Յան Ստրադինշ (ռուս.՝ Страдиньш, Страдынь լատիշ․՝ Jānis Stradiņš, դեկտեմբերի 10, 1933(1933-12-10)^[1], Ռիգա, Լատվիական Հանրապետություն^[1] - նոյեմբերի 29, 2019(2019-11-29), Ռիգա, Լատվիա), խորհրդային լատիշ գիտնական, պրոֆեսոր, Լատվիայի գիտությունների ակադեմիայի անդամ^[4], հասարակական գործիչ ֆիզիկական-օրգանական քիմիայի բնագավառի 330 հոդվածների և 7 գրքերի հեղինակ, ինչպես նաև պատմության և գիտության, տեխնիկայի և մշակույթի այլ ոլորտների վերաբերյալ 270 հոդվածների և 20 գրքերի հեղինակ^[5]։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Յանիս Ստրադինշը ծնվել է 1933 թվականի դեկտեմբերի 10-ին Ռիգայում, բժիշկների ընտանիքում։ Նրա հայրը բազմավաստակ վիրաբույժ Պաուլս Ստրադինշն էր (1896-1958), մայրը Լատվիայի ֆիզիոթերապևտիկ բուժման առաջամարտիկ՝ Նինա Ստրադինյան (1897-1991)։ Յանիսը ընտանիքի չորս երեխաներից երրորդն է։

Կրթություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Յանիս Ստրադինշը միջնակարգ կրթությունը ստացել է Ռիգայի քաղաքային թիվ 5 դպրոցում։ Դպրոցն ավարտելուց հետո ընդունվել է Լատվիայի պետական համալսարանի Քիմիայի ֆակուլտետ, որն ավարտել է 1956 թվականին։ 1960 թվականին Մոսկվայի Լոմոնոսովի անվան Մոսկվայի պետական համալսարանում պաշտպանել է ԽՍՀՄ Քիմիական գիտությունների դոկտորի թեկնածուական թեզը (Ph.D.)։ 1957-1961 թվականներին աշխատել է Լատվիայի գիտությունների ակադեմիայի Օրգանական սինթեզի ինստիտուտում։ Այստեղ նա հիմնել է ֆիզիկական-օրգանական քիմիայի լաբորատորիա, որը գլխավորել է 1961-2006 թվականներին, 1993 թվականից՝ գլխավոր գիտական ղեկավար։ 1968 թվականին Լատվիայի գիտությունների ակադեմիայում պաշտպանել է ԽՍՀՄ Քիմիական գիտությունների դոկտորի թեզը։ Երկուսն էլ նվիրված են եղել օրգանական կառույցների և էլեկտրաքիմիական վերափոխումների օրինաչափությունների ուսումնասիրությանը։ Մոլեկուլային Էլեկտրաքիմիայի և էլեկտրաքիմիական սերնդի ազատ ռադիկալների այս ուսումնասիրությունները միջազգային հանրության լայն ուշադրությունն են արժանացել (Լատվիական ԽՍՀ Պետական մրցանակի, 1988 թվականին)։

Հետդոկտորական կրթություն է ստացել.

Ն. Սեմյոնովի անվան Մոսկվայի Քիմիական ֆիզիկայի ինստիտուտում (1961)
Ն. Զելինսկու անվան Մոսկվայի Օրգանական քիմիայի ինստիտուտում (1961)
Լեհաստանի գիտությունների ակադեմիայի Ֆիզիկական քիմիայի ինստիտուտում (1968, Վարշավա)
Յարոսլավ Հեյրովսկու անվան Պրահայի Էլեկտրոքիմիայի և ֆիզիկական քիմիայի ինստիտուտում (1984)
Յենայի Միկրոկենսաբանության և փորձարարական թերապիայի ինստիտուտի Կենսաէլեկտրաքիմիայի ֆակուլտետում (Գերմանիա, Յենա, 1965, 1975, 1989)^[4]։

Գործունեություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1972-1976 թվականներին դասավանդել է Լատվիայի համալսարանում։ 1974 թվականին դարձել է այդ համալսարանի ֆիզիկական քիմիայի պրոֆեսոր։ 1990-ական թվականներին եղել է Լատվիայի համալսարանի Լատվիայի պատմության ինստիտուտի պրոֆեսոր։ 1992 թվականից աշխատել է Ռիգայի Ստրադինշի համալսարանի գիտաշխատող։ 1975-1985 թվականներին աշխատել է Հետերոցիկլիկ միացությունների քիմիա միջազգային պարբերականի գլխավոր խմբագիր (ներկայումս՝ամսագրի խմբագրական կոլեգիայի անդամ)։ 1993-1998 ԵՎՐՈԼԱՏ (EUROLAT) ինստիտուտի կուրատոր (1993 թվականից Լատվիայի պատվիրակության անդամների ղեկավար Եվրոպայի գիտությունների և արվեստների ակադեմիայում)։

1992-1998 թվականներին եղել է Լատվիայի ԳԱ փոխնախագահ, իսկ 1998 - 2004 թվականներին՝ նախագահ։ Սկսած 2004 թվականից հանդիսանում է Լատվիայի ԳԱ Սենատի համանախագահող։ 2008 թվականից հանդիսանում է Լատվիայի համալսարանի Փիլիսոփայության և սոցիոլոգիայի ինստիտուտի գլխավոր գիտաշխատող^[4]։

2006 թվականից ղեկավարում է «Letonika» պետական հետազոտական ծրագիրը։

Դեռևս մանկուց օգնելով հորը՝ Պաուլս Ստրադինշը մասնակցել է բժշկության պատմության թանգարանի շենքի ստեղծմանը և բժշկության պատմության մի շարք ուսումնասիրություններին։ Նա մասամբ տպագրել է Պաուլս Ստրադինշի գիտական ժառանգությունը և ներկայացրել է թանգարանի պատմության ստեղծման գործում կատարած ներդրումը^[6]։

Ընտանիք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Յանիս Ստրադինշն ամուսնացած է Լայմա Ստրադինյայի հետ։ Նրանք ունեն երկու որդիներ՝ Պաուլս Ստրադինշ (կրտսեր Ստրադինշ), որը ֆիզիկայի պրոֆեսոր է և Պետերիս Ստրադինշը, որը սրտի վիրաբույժ է։

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ян Павлович Страдынь. К 70-летию со дня рождения. 2003. ХИМИЯ ГЕТЕРОЦИКЛИЧЕСКИХ СОЕДИНЕНИЙ, 2003 - vol. 1763 (krieviski)
Latvijas Zinātņu akadēmijas akadēmiķis Jānis Stradiņš. Biobibliogrāfija II. Rīga։ Latvijas Akadēmiskā bibliotēka, 2004.
I. Andersone, G. Štāle, Dz. Zaķe. Latvijas Zinātņu akadēmijas akadēmiķis Jānis Stradiņš։ biobibliogrāfija. Rīga։ Latvijas akadēmiskā bibliotēka, 1993. - 299 lappuses
ХИМИЯ ГЕТЕРОЦИКЛИЧЕСКИХ СОЕДИНЕНИЙ, 2003 - vol. 1763 (krieviski)

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Deutsche Nationalbibliothek Record #119313030 // Gemeinsame Normdatei (գերմ.) — 2012—2016.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 Չեխիայի ազգային գրադարանի կատալոգ
↑ Vēsture - Paula Stradiņa Medicīnas vēstures muzejs (լատիշ.)
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 Janis STRADINS Արխիվացված 2014-11-14 Wayback Machine(լատիշերեն)
↑ Профессор, академик Ян Страдынь - к 80-летию
↑ «JĀNIS STRADIŅŠ». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ ապրիլի 10-ին. Վերցված է 2017 թ․ մայիսի 12-ին.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

JĀNIS STRADIŅŠ Արխիվացված 2016-04-10 Wayback Machine(լատիշերեն)
В „Научном кафе” - академик Янис Страдиньш Արխիվացված 2016-04-09 Wayback Machine
Янис Страдиньш о науке в Латвии
Jānis STRADIŅŠ 25-11-2009 (լատիշերեն)

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Յանիս Ստրադինշ» հոդվածին։

[_6a00b4d1cb3054a3-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Deutsche Nationalbibliothek Record #119313030 // Gemeinsame Normdatei (գերմ.) — 2012—2016.

[_3bf998800aeaa39f-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 Չեխիայի ազգային գրադարանի կատալոգ

[_f74fc5888a7a03d5-3] Vēsture - Paula Stradiņa Medicīnas vēstures muzejs (լատիշ.)

[ստր-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 Janis STRADINS Արխիվացված 2014-11-14 Wayback Machine(լատիշերեն)

[5] Профессор, академик Ян Страдынь - к 80-летию

[6] «JĀNIS STRADIŅŠ». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ ապրիլի 10-ին. Վերցված է 2017 թ․ մայիսի 12-ին.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]