Յակուբի

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Յակուբի
արաբ․՝ أحمد بن إسحٰق بن جعفر بن وهب بن واضح اليعقوبي‎‎
Ծնվել է9-րդ դար[1]
ԾննդավայրԲաղդադ
Մահացել է897[1][2][3]
Մահվան վայրԵգիպտոս
ԵրկերԹարիխ ալ-Յակուբի և Kitab al-Buldan?
Մասնագիտությունաշխարհագրագետ, մաթեմատիկոս, մաթեմատիկայի պատմաբան և պատմաբան

Աբուլ-Աբբաս Ահմեդ իբն Յակուբ (Աբու-լ-Արրաս Ահմադ իբն Աբու Յակուբ իբն Ջաաֆար իբն Վանք իբն Վադի ալ-Քաթիբ ալ-Աբրասի ալ-Յակուբի) (արաբերեն՝ اليعقوبي, (9-րդ դար[1], Բաղդադ - 897[1][2][3], Եգիպտոս), արաբ պատմաբան, աշխարհագրագետ և ճանապարհորդ։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծնվել է Բաղդադում աստիճանավորի ընտանիքում։ Նրա նախնիներից Վադիրը եղել է Աբբասյանների ազատագրյալ ստրուկ (մաուլա), ինչի պատճառով էլ կոչվել է ալ-Աբբասի։ Մանսուր խալիֆայի օրոք եղել է Հայաստանի (Արմինա), ապա Եգիպտոսի կառավարիչ, սակայն իր շիայական գաղափարների պատճառով զրկվել է կյանքից։ Նա եղել է Յակուբն ապրել է Հայաստանում, հետո Խորասանում, ուր ծառայել է Թահիրների մոտ և նրանց անկումից (873թ․) հետո ճանապարհորդել է Հնդկաստանով և եղել է Պաղեստինում։ Նա տեսել է Աբբասյանների թուլացումը 860-ական թվականներին, իսկ Թուլունիների օրոք (869-905թթ․) հիմնավորվել և ապրել է Եգիպտոսում, ուր վայելել է իշխող տոհմի հովանավորությունը, որտեղից տեղափոխվոլ է Մաղրիբ, որտեղ էլ ամենայն հավանականոությամբ մահացել է 897 թվականին[4]։

Աշխատություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պատմական աշխատություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մեզ են հասել ալ-Յակուբի երեք երկերը։ Կարևորությաբ առաջինը «Պատմությունն» է «Թարիխ», սա գերազանցել է նախորդներին, այդ իսկ պատճառով համարվել է Պատմական Հանրագիտարան։ Նա «համառոտ» կերպով ներկայացնում է աշխարհի ծագումն ու պատմությունը, այդ թվում՝ իսրաելացիների, ասորեստանցիների, բաբելոնցիների, հնդիկների, չինացիների, հույների, հռոմեացիների, եգիպտացիների և այլ ժողովուրդների պատմությունը։ Նա ընդգծում է այս ժողովուրդների մշակութային ձեռքբերումները։ Յակուբիի «Պատմության» առաջին հատորն ավարտվում է նախամուսուլմանական Արաբիայի կրոնական ու մշակութային կյանքին վերաբերող ակնարկով[4]։

Երկրորդ հատորի մեծ մասը նվիրված է Մուհամմադ մարգարեի կյանքին, որից հետո շարադրված է իսլամի պատմությունը՝ ըստ աառաջին խալիֆաների գահակալման (Աբու Բաքր, Օմար, Օսման, Ալի)։ Ապա շարադրում է Մուավիայի և նրա հաջորդ Օմայաների, ապա՝ Աբբասյանների պատմությունը։ Վերջին խալիֆը, որին նա անդրադառնում է ալ-Մուտամիդն է (մահ․ 892թ․)։

Յակուբին իր պատումին տալիս է գեղարվեստական ոճ, մեջբերում է հատվածներ նամակներից, տեքստերում ներառում է ճառեր ու ցանկեր։

Աշխարհագրական աշխատություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նա համարվում է առաջին խոշոր պատմիչներից մեկը, բայց ունի նաև մի աշխարհագրական երկ։ Իր աշխարհագրական աշխատանքում «Քիթաբ ալ-բուլդան» (բառացի «Երկրների գիրք»), որը գրել է 891 թվականին Եգիպտոսում և մեզ է հասել ոչ ամբողջական վիճակով, կան առատ տեղեկություններ աշխարհի երկրների մասին, որոնք կուտակվել էին մինչև 9-րդ դարի վերջը։ Այս աշխատությունը վարչաաշխարհագրական տեղեկատու է, որից օգտվել և մեջբերումներ են արել Իդրիսին, Յակուտը, Աբու-լ-Ֆիդան։

Յակուբին այս աշխատությունն սկսում է Սավադի (Միջագետք) նկարագրությամբ։ Հակիրճ առաջաբանից հետո, նա սկսում է Բաղդադի մանրամասն նկարագրությունը, որը բացառիկ նշանակություն ունի, քանի որ առաջին մանրամասն նկարագրությունն է Աբբասյանների նոր մայրաքաղաքի մասին։ Ապա նկարագրում է Աբբասյանների ժամանակավոր մայրաքաղաք Սամառան (836-892)[4]։

Միջագետքի մասին խոսելուց հետո անցնում է պետության չորս բաժինների նկարագրությանը։ Արևելքի բաժնում նկարագրում է իրանական նահանգները (Սպահան, Ռեյ և այլն), Մավերաննահրը (Բուխարա, Սամարղանդ և այլն)։ Հարավի նկարագրության մեջ ներառված են Արաբիայի տարբեր մասերը (Մեքքա, Մեդինա, ԵմենՀյուսիսի բաժնում կա պակասող մի մեծ մաս, որի մեջ է մտել նաև Հայաստանի նկաարաագրությունը։ Պակասում է նաև արևմուտքի սկիզբը և մնում է Բյուզանդիայից միայն մի քանի տող, ինչպես նաև Ասորիքի, Նուբիայի, Բահրեյնի, Մաղրիբի և Իսպանիային (Անդալուս) վերաբերող մասը[4]։

Այս աշխատության բնօրինակը բերվել է Արևելքից Ս․ Պետերբուրգի պրոֆեսոր Ա․ Մուխլինսկու (1808-1877) ձեռքով և այժմ պահվում է Մյունխենում։ Երկրորդ օրինակը պատկանել է արևելագետ Ֆ․ Քերնին (1874-1921), բայց նա դա նվիրաբերել է Պրուսիական պետական գրադարանին[4]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  2. 2,0 2,1 2,2 opac.vatlib.it
  3. 3,0 3,1 3,2 Archivio di Autorità del Museo Galileo (իտալ.)
  4. 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 Տեր-Ղևոնդյան, Արամ (2005). Արաբական աղբյուրներ Գ, Արաբ մատենագիրներ Թ-Ժ դարեր. Երևան: Երևանի Պետական Համալսարան. էջեր 329–331. ISBN 5-8084-0703-5. {{cite book}}: Check |isbn= value: checksum (օգնություն)
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 8, էջ 108